Uros - Karadzic Magistarski 01

UNIVERZITET CRNE GORE
MAINSKI FAKULTET

Uro Karadi

ANALIZA FENOMENA PRELAZNIH PROCESA U HIDRAULIKIM
SISTEMIMA
Magi st arski rad

Podgor i ca, 2004.
PODACI I INFORMACIJE O MAGISTRANTU
Ime i pr ezi me: Ur o Kar adi
Dat um i mj est o r oenj a: 08. 05. 1974. , avni k
Nazi v zavr enog osnovnog st udi j skog pr ogr ama i godi na di pl omi r anj a:
Mai nski f akul t et u Podgor i ci smj er Ener get i ka , decembar 1999.

INFORMACIJE O MAGISTARSKOM RADU
Nazi v post di pl omski h st udi j a: Ener get i ka i pr ocesna t ehni ka
Nasl ov r ada: Anal i za f enomena pr el azni h pr ocesa u hi dr aul i ki m si st emi ma
Fakul t et na koj em j e r ad odbr anj en: Mai nski f akul t et u Podgor i ci

UDK, OCJENA I ODBRANA MAGISTARSKOG RADA
Dat um pr i j ave magi st ar skog r ada: 21. 01. 2004.
Dat um sj edni ce Vi j ea uni ver zi t et ske j edi ni ce na koj oj j e pr i hvaena t ema: 25. 05. 2004.
Komi si j a za ocj enu t eme i podobnost i kandi dat a: Pr of . dr Mi l o Mr ki
Pr of . dr Dean Ivanovi
Doc. dr Igor Vuanovi
Ment or : Doc. dr Igor Vuanovi
Komi si j a za ocj enu r ada: Pr of . dr Mi l o Mr ki
Doc. dr Ant on Ber gant
Komi si j a za odbr anu r ada: Pr of . dr Mi l o Mr ki
Doc. dr Ant on Ber gant

Dat um odbr ane:
Dat um pr omoci j e:

ANALIZA FENOMENA PRELAZNIH PROCESA
U HIDRAULIKIM SISTEMIMA
Izvod r ada
U ovom r adu su anal i zi r ani pr el azni pr ocesi u hi dr aul i ki m si st emi ma.
Izvedene su osnovne j ednai ne pr el azni h pr ocesa i pr i kazano nj i hovo r eavanj e
met odom kar akt er i st i ka. Dat i su i neki od gr ani ni h usl ova koj i se mogu sr est i u
hi dr aul i ki m si st emi ma. Posmat r ani su poj ava kavi t aci j e i nest aci onar nog t r enj a
kao pr at ee poj ave pr el azni h pr ocesa. Poj ava kavi t aci j e j e model i r ana DGCM
model om dok su za opi si vanj e nest aci onar nog t r enj a kor i eni Br unone-ov i Zi el ke-
ov model . DGCM model , Br unone-ov i Zi el ke-ov model nest aci onar nog t r enj a su
ekspl i ci t no uvr t eni u di j amant sku mr eu met ode kar akt er i st i ka. Dobi j eni
numer i ki r ezul t at i su ver i f i kovani upor eenj em sa eksper i ment al ni m r ezul t at i ma.
Kl j une r i j ei : pr el azni pr ocesi , hi dr aul i ki udar , par na i gasna kavi t aci j a,
nest aci onar no t r enj e, met oda kar akt er i st i ka, DGCM model .

ANALYSIS FLUID TRANSIENTS PHENOMENA
IN HYDRAULIC SYSTEMS
Abst r act
In t hi s wor k f l ui d t r ansi ent s i n hydr aul i c syst ems ar e i nvest i gat ed. Basi c
wat er hammer equat i ons ar e descr i bed and t hei r sol ut i on by met hod of
char act er i st i cs i s r epr esent ed. Al so, some boundar y condi t i ons i n hydr aul i c syst ems
ar e r epr esent ed. Cavi t at i on and unst eady f r i ct i on ar e i nvest i gat ed t oo. Cavi t at i on
i s descr i bed by di scr et e gas cavi t y model (DGCM) and unst eady f r i ct i on i s descr i bed
by t wo di st i nct unst eady f r i ct i on model s , t he Br unone and t he Zi el ke model . The
DGCM model , t he Br unone and t he Zi el ke unst eady f r i ct i on model s ar e expl i ci t l y
i ncor por at ed i nt o t he di amond gr i d of t he met hod of char act er i st i cs. Numer i cal
r esul t s ar e compar ed and ver i f i ed wi t h r esul t s of measur ement .
Key wor ds: f l ui d t r ansi ent s, wat er hammer , vapor ous and gaseous cavi t at i on,
unst eady f r i ct i on, met hod of char act er i st i cs, DGCM (di scr et e gas cavi t y model ).
Sadr aj

Spi sak oznaka i i i
1. Uvod 1
2. Fenomenol ogi j a pr el azni h pr ocesa
u hi dr aul i ki m si st emi ma

3
2.1. Pr el azni pr oces uzr okovan nagl i m zat var anj em vent i l a
3
2.2. Fenomenol ogi j a poj ave gasni h i par ni h mj ehur ova
t okom t r aj anj a hi dr aul i kog udar a

7
2.3. Nest aci onar no t r enj e kao pr at ea poj ava
pr el azni h pr ocesa

8
3. Pr egl ed st anj a i st r ai vanj a pr el azni h pr ocesa
u hi dr aul i ki m si st emi ma

10
3.1. Nauna dost i gnua do dr uge pol ovi ne XX vi j eka
10
3.2. Pr avci i st r ai vanj a u dr ugoj pol ovi ni XX vi j eka
14
4. Ci l j r ada 23
5. Mat emat i ki model za opi si vanj e f enomena
hi dr aul i kog udar a

24
5.1. Osnovne j ednai ne pr el azni h pr ocesa
24
5.2. Met oda kar akt er i st i ka kao j edna od osnovni h met oda
za r eavanj e spr egnut i h j ednai na mat emat i kog model a

31
5.3. Pr i mj ena met ode kar akt er i st i ka
32
5.4. Neki od gr ani ni h usl ova u hi dr aul i ki m si st emi ma
36
6. Mat emat i ki model kavi t aci j e i nest aci onar nog t r enj a
t okom pr el azni h pr ocesa u hi dr aul i ki m si st emi ma

57
6.1. Poj ava kavi t aci j e i nj eno model i r anj e pr i mj enom
DGCM model a

57
ii
6.2. Mat emat i ko model i r anj e nest aci onar nog t r enj a
65
7. Pr i mj er i pr or auna hi dr aul i kog udar a sa
r azvi j eni m numer i ki m model om

73
7.1. Opi s eksper i ment al ne i nst al aci j e za i st r ai vanj e
f enomena hi dr aul i kog udar a

73
7.2. Rezul t at i pr or auna dobi j eni r azvi j eni m numer i ki m
model om i nj i hovo por eenj e sa r ezul t at i ma eksper i ment a

75
7.2.1. Por eenj e eksper i ment al ni h i numer i ki h r ezul t at a za r azl i i t e
vr i j ednost i st at i ki h napor a na uzvodnom kr aj u cj evovoda

75
vr i j ednost i poet ne br zi ne st r uj anj a f l ui da u cj evovodu

90
vr i j ednost i nagi ba cj evovoda

96
vr i j ednost i poet ne br zi ne st r uj anj a i konst ant nu vr i j ednost
st at i kog napor a za sl uaj kada ne dol azi do poj ave kavi t aci j e

102
7.2.5. Por eenj e eksper i ment al ni h i numer i ki h r ezul t at a za sl uaj
l aganog i spor og zat var anj a vent i l a

110
8. Zakl j uak 117
Li t er at ur a 124
Pr i l og A: Izr aunavanj e br zi ne pr ost i r anj a por emeaj nog t al asa I
Pr i l og B: Young-ov modul el ast i nost i i Poi sson-ov koef i ci j ent za
r azne mat er i j al e

II
Pr i l og C: Modul el ast i nost i i gust i na neki h f l ui da IV
Pr i l og D: Neki od r ezul t at a pr or auna V

iii
SPISAK OZNAKA

A [ m
2
] povr i na popr enog pr esj eka cj evovoda
A
v
[ m
2
] povr i na popr enog pr esj eka na vent i l u kr oz koj u pr ot i e f l ui d
A
*
[ -] Var dy-Br own-ov koef i ci j ent
a [ m/ s] br zi na pr ost i r anj a por emeaj nog t al asa
a
m
[ m/ s] br zi na pr ost i r anj a por emeaj nog t al asa u smj ei t enost -gas
a
1
, a
2
, a
3
, a
4
koef i ci j ent i pumpne kar akt er i st i ke
B
1
, B
v
, B
3
konst ant e u j ednai nama DGCM model a
C
a
[ s/ m
2
] konst ant a kar akt er i st i ni h j ednai na
C
d
[ -] koef i ci j ent pr ot oka
C
*
[ -] Var dy-Br own-ov koef i ci j ent
C
1
, C
2
, C
3
, C
4
, C
5
, C
6
, C
7
, C
8
konst ant e
c
1
[ -] konst ant a u i zr azu za i zr aunavanj e br zi ne por emeaj nog t al asa
D [ m] pr eni k cj evovoda
D [ m] pr eni k r adnog kol a pumpe
E [ Pa] Young-ov modul el ast i nost i
E
m
[ -] par amet ar vent i l a
F
P
[ N] si l a pr i t i ska
F
R
[ N] si l a r eakci j e zi dova cj evovoda
F
G
[ N] si l a Zeml j i ne t ee
F
I
[ N] i ner ci j al na si l a
F
T
[ N] si l a t r enj a
f [ -] koef i ci j ent t r enj a
f
q
[ -] kvazi st aci onar ni koef i ci j ent t r enj a
f
u
[ -] nest aci onar ni koef i ci j ent t r enj a
g [ m/ s
2
] gr avi t aci ono ubr zanj e
H [ m] napor
H
st at
[ m] st at i ki napor
H
b
[ m] bar omet ar ski napor
H
v
[ m] i zmj er enj a vr i j ednost napor a i spar avanj a f l ui da za dat u t emper at ur u
H
r ez
[ m] vi si nska r azl i ka ni voa f l ui da u r ezer voar u i ul aznog pr esj eka cj evovoda
h [ -] bezdi menzi j ski napor pumpe
J
0
[ Nms
2
] pol ar ni moment i ner ci j e
iv
K [ 1/ s] konst ant a koj a konver t uj e vr i j eme u nj egov bezdi menzi j ski obl i k
k
3
[ -] Br unone-ov koef i ci j ent u i zr azu za nest aci onar ni koef i ci j ent t r enj a
L [ m] dui na cj evovoda
M [ Nm] moment na vr at i l u pumpe
M br oj l anova sume za i zr aunavanj e t ei nske f unkci j e
m [ kg] masa
m
k
[ -] konst ant a u i zr azu za odr ei vanj e t ei nske f unkci j e
N br oj l anova sume za i zr aunavanj e t ei nske f unkci j e
N br oj podj el a cj evovoda
n [ 1/ s] br oj obr t aj a r adnog kol a pumpe
n
q
[ -] speci f i na uest anost obr t anj a pumpe
n
k
[ -] konst ant a u i zr azu za odr ei vanj e t ei nske f unkci j e
P [ W] snaga pumpe
p, p [ Pa] pr i t i sak
p
g
*
[ Pa] apsol ut ni pr i t i sak gasa
p
v
*
[ Pa] apsol ut ni pr i t i sak i spar avanj a f l ui da
p
d
[ Pa] konst r ukci oni pr i t i sak
Q [ m
3
/ s] zapr emi nski pr ot ok
Re [ -] Reynol ds-ov br oj
T

[ K] t emperat ura fluida
t , t
*
, t [ s] vr i j eme, vr emenski kor ak i nt egr aci j e
t
C
[ s] vr i j eme zat var anj a vent i l a
V
f
[ m
3
] zapr emi na f l ui da
V
c
[ m
3
] zapr emi na ci j evi
V
g
[ m
3
] zapr emi na gasa
V, V [ m
3
] zapr emi na, zapr emi na i zmeu numer i ki h vor ova
v
0
[ m/ s] poet na br zi na st r uj anj a f l ui da u cj evovodu
v [ m/ s] br zi na st r uj anj a f l ui da u cj evovodu
v [ -] bezdi menzi j ski pr ot ok kr oz pumpu
W [ -] Zi el ke-ova t ei nska f unkci j a
W
0
[ -] Zi el ke-ova t ei nska f unkci j a u odnosu na poet ne usl ove
x, x [ m] pr ost or na koor di nat a, pr ost or ni kor ak i nt egr aci j e
Y [ m
3
/ s
2
] l an moment ne j ednai ne koj i u sebi sadr i gubi t ke usl ed t r enj a
v
y [ m] pr ost or na koor di nat a
y
k
[ m
4
/ s] f unkci j a u i zr azu za nest aci onar ni koef i ci j ent t r enj a kod
konvol uci j skog model a
z [ m] vi si nska kot a cj evovoda
Gr ka sl ova
[ -] bezdi menzi j ski br oj obr t aj a r adnog kol a pumpe
g
[ -] udi o gasa u smj ei sa f l ui dom
[ -] bezdi menzi j ski moment na vr at i l u pumpe
0
[ -] moment ni kor ekci oni f akt or
[ m] konst ant a pozi t i vne kar akt er i st i ne j ednai ne
[ mm] debl j i na zi da cj evovoda
[ m] konst ant a negat i vne kar akt er i st i ne j ednai ne
[ Pa] modul el ast i nost i f l ui da
[ mm] apsol ut na hr apavost cj evovoda
[ -]

st epen kor i snost i pumpe
1
,
2
koef i ci j ent i sa koj i ma se mnoe osnovne j ednai ne pr el azni h pr ocesa
[ m
2
/ s] ki nemat ska vi skoznost f l ui da
[ -] Poi sson-ov koef i ci j ent
Ludol f ov br oj
[ -] Al l i evi -j ev par amet ar
[
0
] ugao nagi ba cj evovoda
[ kg/ m
3
] gust i na f l ui da
[ -] Al l i evi -j ev par amet ar
[ Pa] nor mal ni napon u zi du ci j evi
[ Pa] t angenci j al ni napon
[ -] st epen ot vor enost i vent i l a
[ -] bezdi menzi j sko vr i j eme
[ 1/ s] ugaona br zi na r adnog kol a pumpe
[ -] t ei nski koef i ci j ent
u
[ -] koef i ci j ent l okal ni h gubi t aka na ul azu u cj evovod
[ -] koef i ci j ent l okal ni h gubi t aka na mj est u spoj a dvi j e ci j evi
vi
v
[ -] koef i ci j ent l okal nog ot por a vent i l a

Skr aeni ce

DGCM Di scr et e Gas Cavi t y Model
DVCM - Di scr et e Vapor Cavi t y Model
GIVCM Gener al i zed Int er f ace Vapor ous Cavi t at i on Model

Indeksi

Donj i :
A poet na t aka pozi t i vne kar akt er i st i ke
B r aunska t aka i z pr et hodnog vr emenskog kor aka
C poet na t aka negat i vne kar akt er i st i ke
i n ul azni
l t enost
l am l ami nar no
max maksi mal no
mi n mi ni mal no
nom nomi nal ni
out i zl azni
P t aka u koj oj se r aunaj u nepoznat e vel i i ne
w zi d cj evovoda
0 poet ni

Gor nj i :
+ - oznaka pozi t i vne kar akt er i st i ne l i ni j e
- - oznaka negat i vne kar akt er i st i ne l i ni j e

Magi st ar ski r ad Ur o Kar adi

1
1. Uvod

U mnogi m t ehni ki m si st emi ma u koj i ma j e voda r adni f l ui d odi gr avaj u se
r azl i i t e vr st e pr el azni h pr ocesa, t okom koj i h dol azi do znaaj ni h pr omj ena
pr oj ekt ovani h r adni h par amet ar a si st ema. Pod poj mom prel azni proces se
podr azumi j eva pr oces koj i se odvi j a u nekom f i zi kom si st emu za vr i j eme pr el aska
si st ema i z j ednog st aci onar nog st anj a u dr ugo st aci onar no st anj e.
Nagl a i nekont r ol i sana pr omj ena pr oj ekt ovani h par amet ar a si st ema moe
ut i cat i na si gur nost i pouzdanost u r adu f i zi kog si st ema, kao i r adni vi j ek
post r oj enj a. Pr omj ena par amet ar a si st ema koj i su kl j uni za nj egovu
f unkci onal nost i pogonsku spr emnost , mor a bi t i t akva da se obezbi j edi nj egova
vi soka pouzdanost i f unkci onal nost u t oku r adnog i vot a post r oj enj a. Poznavanj e
pr el azni h pr ocesa kao i usl ova koj i do nj i h dovode pr edst avl j a dobr u podl ogu za
pr oj ekt ovanj e si st ema za upr avl j anj e post r oj enj i ma i ur eaj i ma kao i si gur nosni h
ur eaj a za nj i hovu zat i t u. Pr i t ome se naj ee pol azi od f i zi ke pr ocesa koj i se
posmat r a, zat i m od r adni h par amet ar a na koj i ma se pr oces odi gr ava i na kr aj u od
f i zi kog si st ema gdj e se pr oces odi gr ava. Pr el azni pr ocesi se j avl j aj u u i r okom
spekt r u i ndust r i j ski h pr ocesa koj e ukl j uuj u hi dr o i t er mo ener get i ku, si st eme
vodosnabdi j evanj a i kanal i zaci j e, i ndust r i j u za pr oi zvodnj u naf t e i zemnog gasa,
hemi j sku i ndust r i j u i t d.
Pr i nagl oj pr omj eni r ei ma r ada hi dr aul i ki h t ur bomai na usl ed nj i hovog
i spada i z pogona (nepal j i vo r ukovanj e, havar i j a i l i nest anak el ekt r i ne ener gi j e),
r edovnom ukl j ui vanj u i i skl j ui vanj u t ur bopumpi i z pogona, put anj u u r ad i
r egul i sanj u vodni h t ur bi na, pr i nagl om zat var anj u i ot var anj u r egul aci oni h vent i l a
dol azi do nagl e pr omj ene br zi ne st r uj anj a f l ui da u dovodni m i odvodni m
cj evovodi ma hi dr oener get ski h post r oj enj a. Kao posl edi ca ovi h pr omj ena f or mi r a se
t al as nadpr i t i ska i l i podpr i t i ska koj i se kr oz pr ot oni t r akt hi dr aul i kog si st ema
pr enosi br zi nom bl i skoj br zi ni zvuka. Int enzi t et t al asa pr i t i ska moe bi t i t akav da
moe da dovede do ozbi l j ni h smet nj i u r adu hi dr opost r oj enj a, i zazove znaaj na
ot eenj a pa ak i havar i j u el emenat a si st ema. Hi draul i ki udar pr edst avl j a
f enomen koj i j e si noni m za nest aci onar no st r uj anj e u cj evovodi ma. On j e dobi o i me
zbog udar nog dej st va pr i t i snog t al asa, koj i se j avl j a t okom t r aj anj a pr el aznog

2
pr ocesa. Hi dr aul i ki udar j e poj ava koj a se est o deava i u kuanski m apar at i ma
npr . nagl o zat var anj e vent i l a u ve mai ni .
Sa dr uge st r ane veoma ni ska vr i j ednost pr i t i ska moe i zazvat i poj avu par ne
kavi t aci j e, naj ee na gr ani cama si st ema i naj vi i m t akama cj evovoda,
f or mi r anj e par ni h epova i mogunost r azdvaj anj a st r uj nog t oka f l ui da u
cj evovodu. Kada t al as nadpr i t i ska nai e na par ni mj ehur dol azi do nar uavanj a
r avnot ee si l a na nj egovoj povr i ni koj a dovodi do nj egovog r aspada. Raspad par ni h
mj ehur ova moe i zazvat i vel i ke pr i t i ske koj i se super poni r aj u sa nadpr i t i sni m
t al asom i zaj edno sa nj i m mogu i zazvat i ozbi l j ne smet nj e vezane za pouzdan r ad
hi dr aul i kog si st ema. Takoe, usl ed pr omenl j i ve br zi ne st r uj anj a, koef i ci j ent
t r enj a nema konst ant nu vr i j ednost ve se mi j enj a t okom t r aj anj a pr el aznog
pr ocesa i zaht i j eva uvoenj e posebnog model a za nj egovo i zr aunavanj e.
Iz napr i j ed navedenog, gdj e j e dat kr at ak osvr t na f enomene i poj ave koj e
pr at e hi dr aul i ki udar , vi di se da j e poznavanj e i opi si vanj e ovi h f enomena od
i zuzet nog znaaj a za pouzdan i si gur an r ad post r oj enj a. Model i r anj e ovi h f enomena
j e naj bol j i nai n za nj i hovo pr ouavanj e, zaj edno sa odgovar aj ui m
eksper i ment al ni m anal i zama za kvant i f i kaci j u r azvi j eni h model a. Pr i t ome se t ei
da model i budu t o j e mogue j ednost avni j i a sa dovol j no vi sokom pr eci znou,
t ako da bi nj i hovi r ezul t at i bi l i oper at i vno upot r ebl j i vi . Rezul t at i model ski h anal i za
sl ue kao podl oga za i zbor opt i mal ni h r ei ma r ada post r oj enj a, kao i si gur nosni h
ur eaj a i el emenat a zat i t e. Poznavanj e di nami ke pr el azni h pr ocesa j e od posebne
vanost i za pr edupr ei vanj e i l i smanj enj e ut i caj a ovi h f enomena na r adne
par amet r e si st ema i f unkci onal nost i pogonsku spr emnost post r oj enj a. Kao
el ement i zat i t e od neel j enog dej st va hi dr aul i kog udar a u hi dr aul i ki m si st emi ma
kor i st e se r azne vr st e vodost ana, vj et r eni ka i si gur nosni h vent i l a.
Pr el azni pr ocesi u hi dr aul i ki m si st emi ma su do dananj i h dana ost al i
i zuzet no i nt er esant na obl ast za pr ouavanj e. Mogue j e pr onai br oj ne l i t er at ur ne
nasl ove koj i se bave ovom f enomenol ogi j om. Takoe, i r om svi j et a, su konst r ui sane
br oj ne eksper i ment al ne i nst al aci j e u ci l j u dobi j anj a val i dni h r ezul t at a za
ver i f i kaci j u r azvi j eni h numer i ki h model a.
Sve ovo nam govor i da su pr el azni pr ocesi u hi dr aul i ki m si st emi ma poj ava
i j e e pr ouavanj e i model i r anj e i u budunost i bi t i veoma akt uel no.


3
2. Fenomenol ogi j a pr el azni h pr ocesa u hi dr aul i ki m
si st emi ma

2. 1. Pr el azni pr oces uzr okovan nagl i m zat var anj em vent i l a

Fenomen hi dr aul i kog udar a se naj l ake moe opi sat i ako se posmat r a
poj ednost avl j eni f i zi ki si st em r ezer voar -cj evovod-vent i l pr i kazan na Sl . 2. 1.

Sl i ka 2. 1. Pr ost i cj evovod sa r ezer voar om na j ednom i vent i l om na dr ugom kr aj u

Iz r ezer voar a, i j i j e ni vo pr i bl i no konst ant an, i st i e t enost gust i ne , kr oz
ci j ev pr oi zvol j ne dui ne L, pr eni ka D, debl j i ne zi dova , koj a j e napr avl j ena od
mat er i j al a i j i j e Young-ov modul el ast i nost i E. Pr eni k, debl j i na i modul
el ast i nost i su i st i du ci j evi , pa e i sr ednj a br zi na st r uj anj a f l ui da u st aci onar nom
st anj u bi t i i st a u svi m pr esj eci ma. Neka j e nj ena vr i j ednost v
0
. Ako se zanemar i
t r enj e f l ui da pr i t i sak u st aci onar nom st anj u j e konst ant an du cj evovoda, i i ma
vr i j ednost p.
Zat var anj e cj evovoda, bi l o da j e r uno i l i aut omat ski , pr edst avl j a j ednu od
naj ei h oper aci j a koj a se deava t okom r adni h r ei ma r ada post r oj enj a.
Zat var anj e vent i l a moe da bude j edna od r ut i nski h oper aci j a koj a j e pr edvi ena
odgovar aj ui m t ehnol oki m post upkom u r adu, a moe da bude i j edna od mj er a
si gur nost i pr i l i kom i spada nekog od dj el ova si st ema i z r ada. Nagl o zat var anj e

4
vent i l a (t =0
+
Sl . 2. 2. B) i zazi va nagl o zaust avl j anj e sl oj a t enost i u nj egovoj
neposr ednoj bl i zi ni . Usl ed nagl og smanj enj a ki net i ke ener gi j e i nj ene
t r ansf or maci j e u el ast i nu i pot enci j al nu, dol azi do l okal nog poveanj a pr i t i ska za
p u odnosu na poet nu vr i j ednost . Poveanj e pr i t i ska za posl edi cu i ma
def or maci j u el ast i nog cj evovoda, poveanj e nj egovog pr eni ka, a por ed t oga
dol azi i do l okal nog poveanj a gust i ne f l ui da. Inf or maci j a o l okal nom poveanj u
pr i t i ska kr ee se kr oz si st em br zi nom bl i skoj br zi ni zvuka. U nar ednom t r enut ku
zaust avl j a se sl edei sl oj t enost i i t d. , sve dok se ne zaust avi cj el okupna t enost
koj a se nal azi u ci j evi (0<t <L/ a Sl . 2. 2. C). Pod pr et post avkom da se t al as poveanog
pr i t i ska kr ee konst ant nom br zi nom a onda j e vr i j eme pot r ebno za zaust avl j anj e
t enost i u i t avoj ci j evi L/ a. U t om t r enut ku (t =L/ a Sl . 2. 2. D) t al as poveanog
pr i t i ska j e st i gao do r ezer voar a. Pr i t i sak u t aki A sa st r ane cj evovoda j e p+p a sa
st r ane r ezer voar a p, pa e usl ed r azl i ke pr i t i saka doi do i st i canj a f l ui da i z ci j evi u
r ezer voar br zi nom -v
0
. Usl ed i st i canj a f l ui da ka r ezer voar u br zi nom v
0
dol azi do
r ast er eenj a cj evovoda pr i t i skom sa p+p na poet nu vr i j ednost p. Por emeaj ni
t al as se kr ee nazad pr ema vent i l u, pr i t i sak i za t al asa i ma vr i j ednost p a br zi na
st r uj anj a f l ui da j e v
0
(L/ a<t <2L/ a Sl . 2. 2. E). U t r enut ku (t =2L/ a Sl . 2. 2. F)
por emeaj ni t al as j e st i gao do vent i l a, dok sva t enost u cj evovodu i dal j e st r uj i
pr ema r ezer voar u. Kako j e vent i l skr oz zat vor en, u nj egovoj neposr ednoj bl i zi ni u
t r enut ku (t =2L/ a
+
Sl . 2. 2. G) nema t enost i koj a bi odr al a br zi nu st r uj anj a v
0
. Ovo
za posl edi cu i ma t r enut nu pr omj enu br zi ne sa vr i j ednost i v
0
na vr i j ednost nul a,
t o i zazi va pad pr i t i ska u t aki B koj i j e sada j ednak p-p. Tal as smanj enog pr i t i ska
se kr ee pr ema r ezer voar u i i zazi va ponovno zaust avl j anj e t enost i u ci j evi
(2L/ a<t <3L/ a Sl . 2. 2. H). U t r enut ku (t =3L/ a Sl . 2. 2. I) f l ui d j e zaust avl j en u i t avoj
ci j evi i u svakom nj enom pr esj eku vl ada pr i t i sak p-p. Kako sada pr i t i sak u t aki A
sa st r ane r ezer voar a i ma vr i j ednost p a sa st r ane ci j evi p-p dol azi do st r uj anj a
f l ui da i z r ezer voar a u cj evovod br zi nom v
0
, pr i t i sak r ast e na vr i j ednost p a
por emeaj ni t al as se kr ee nazad pr ema vent i l u (3L/ a<t <4L/ a Sl . 2. 2. J). U
vr emenskom t r enut ku (t =4L/ a Sl . 2. 2. A) t enost j e dovedena u pr vobi t no st anj e
kr et anj a i u nj oj vl adaj u poet ni usl ovi .
Na Sl . 2. 2 j e pr i kazano pr ost i r anj e por emeaj nog t al asa, pr ouzr okovanog
nagl i m zat var anj em vent i l a, kr oz si st em pr i kazan na Sl . 2. 1.


5

Sl i ka 2. 2. Pr ost i r anj e por emeaj nog t al asa kr oz si st em

6
Vr i j eme t
B
nazi va se vr i j eme pr omj ene u t aki B i ono j e j ednako:

a
L
t
B
2
. (2. 1)

Za neki pr esj ek udal j en od vent i l a za neku vr i j ednost (s) vr i j eme pr omj ene
j e j ednako:

( )
a
s
t
a
s L
t
B S
2 2

. (2. 2)

Na osnovu i zl oenog vi di se da se pr i t i sak u t aki B mi j enj a nai zmj eni no od
vr i j ednost i p+p do vr i j ednost i p-p sa per i odom t
B
t o se mani f est uj e kao ni z
udar aca koj i bi t r aj al i beskonano dugo kad ne bi bi l o t r enj a. Ovi udar ci se mogu
r egi st r ovat i i po kar akt er i st i nom zvuku kao i po t r eper enj u same ci j evi . Pr omj ena
pr i t i ska i br zi ne u f unkci j i vr emena, u t akama A, B i sr ednj oj t aki ci j evi M dat a j e
na Sl . 2. 3. Ako se pr i l i kom r azmat r anj a posmat r anog si st ema u obzi r uzme i t r enj e
j asno j e da e usl ed di si paci j e ener gi j e f l ui da doi do smanj enj a ampl i t ude
osci l aci j a por emeaj nog t al asa sve do uspost avl j anj a novog st aci onar nog st anj a.
Osci l aci j e por emeaj nog t al asa u ci j evi bi e pr i guene.

Sl i ka 2. 3. Pr omj ena br zi ne i pr i t i ska t okom vr emena u poet noj , sr ednj oj i kr aj nj oj t aki ci j evi

7
2. 2. Fenomenol ogi j a poj ave gasni h i par ni h mj ehur ova t okom
t r aj anj a hi dr aul i kog udar a

Tokom t r aj anj a hi dr aul i kog udar a est o se deava da pr i t i sak u si st emu
(cj evovodu) padne na vr i j ednost pr i t i ska i spar avanj a t enost i za poznat u l okal nu
vr i j ednost t emper at ur e. U ovom sl uaj u dol azi do i spar avanj a f l ui da i poj ave par ni h
mj ehur ova. Ovaj f enomen j e poznat u l i t er at ur i kao kavi t aci j a. Kada se f or mi r ani
mj ehur ovi i zl oe t al asu poveanog pr i t i ska, koj i se kr ee kr oz si st em, dol azi do
nj i hovog r aspada t o i zazi va dodat ni por ast i f l ukt uaci j e pr i t i ska u f l ui du. Nakon
r aspada mj ehur ova f l ui d koj i se nal azi o u par noj apsor buj e se u t enu f azu. U
r adnom f l ui du t akoe post oj i i mal a kol i i na sl obodnog i r ast vor enog gasa.
Mj ehur ovi gasa i par e mogu da se spoj e u par ne epove i da i zazovu r azdvaj anj e
st uba t enost i . Ovo j e t zv. l okal na kavi t aci j a koj a se naj ee j avl j a na gr ani cama
si st ema, na naj vi i m t akama cj evovoda i u nj egovi m sr edi nj i m t akama ako se
super poni r aj u dva t al asa ni skog pr i t i ska [ 9] . Mj ehur ovi t akoe mogu da se kr eu
zaj edno sa st r uj om f l ui da i ova poj ava j e poznat a kao t zv. di st r i but i vna kavi t aci j a
[ 6] . Por ed ove podj el e kavi t aci oni t ok se di j el i pr ema [ 72] na:
Jednokomponent ni dvof azni kavi t aci j ski t ok (poj ava par ni h mj ehur ova i
r azdvaj anj a st uba t enost i );
Dvokomponent ni dvof azni kavi t aci j ski t ok (gasna kavi t aci j a, sl obodni gas u
st r uj i f l ui da).
Poj ava kavi t aci j e za vr i j eme t r aj anj a hi dr aul i kog udar a bi t no ut i e na
br zi nu pr ost i r anj a por emeaj nog t al asa j er j e nj egova br zi na nekol i ko put a manj a u
gasnoj nego u t enoj f azi .
Do danas j e r azvi j eno vi e mat emat i ki h i numer i ki h model a za opi si vanj e i
r eavanj e par ne i gasne kavi t aci j e [ 6] . Neki model i kao t o j e npr . Odvoj eni par ni
kavi t aci j ski model (Di scr et e Vapour Cavi t y Model DVCM) sakupl j aj u par ne
mj ehur ove u numer i ke vor ove a i zmeu nj i h pr et post avl j aj u da se nal azi samo
t ena f aza, dok dr ugi kao npr . Uopt eni i nt er f ej s par no kavi t aci j ski model
(Gener al i zed Int er f ace Vapor ous Cavi t at i on Model GIVCM) r eavaj u j ednai ne
homogene smj ee voda-par a. U ovom r adu posebna panj a j e posveena t zv.
Odvoj enom gasnom kavi t aci j skom model u (Di scr et e Gas Cavi t y Model DGCM).


8
2. 3. Nest aci onar no t r enj e kao pr at ea poj ava pr el azni h pr ocesa

Koef i ci j ent t r enj a, koj i m se opi suj e si l a t r enj a u cj evovodu, t okom t r aj anj a
hi dr aul i kog udar a r azl i kuj e se od koef i ci j ent a t r enj a za sl uaj st aci onar nog
st r uj anj a. Ova r azl i ka se poj avl j uj e zbog r azl i ke u pr of i l u br zi ne i pr omj ene r ei ma
st r uj anj a i z l ami nar nog u t ur bul ent no i obr at no. Vel i i na odst upanj a zavi si od
usl ova st r uj anj a (br z i l i spor pr el azni pr oces, l ami nar no i l i t ur bul ent no st r uj anj e) i
osobi na f l ui da (vi skoznost ). St aci onar ni koef i ci j ent t r enj a moe se kor i st i t i za spor e
pr el azne pr ocese kada se t angenci j al ni napon na zi du ci j evi ponaa
kvazi st aci onar no. Koef i ci j ent t r enj a se, dakl e moe i zr azi t i kao zbi r dva l ana,
kvazi st aci onar nog i nest aci onar nog [ 3] , [ 7] , [ 12] :
u q
f f f + (2. 3)
Kvazi st aci onar ni l an u pr et hodnoj j ednai ni (f
q
) se odr euj e u f unkci j i
Rej nol dsovog br oj a i r el at i vne hr apavost i cj evovoda.
Do danas j e r azvi j en vel i ki br oj model a za odr ei vanj e nest aci onar nog
koef i ci j ent a t r enj a (f
u
) i oni se mogu podi j el i t i u est gr upa [ 7] .
koef i ci j ent t r enj a zavi si od t r enut ne sr ednj e br zi ne st r uj anj a v;
koef i ci j ent t r enj a zavi si od t r enut ne sr ednj e br zi ne st r uj anj a v i
t r enut nog l okal nog ubr zanj a t v ;
koef i ci j ent t r enj a zavi si od t r enut ne sr ednj e br zi ne st r uj anj a v,
t r enut nog l okal nog ubr zanj a t v i t r enut nog konvekt i vnog ubr zanj a
x v a - Br unone-ov model ;
di f uzi j e
2 2
x v ;
t ei nske f unkci j e ( ) W koj a uzi ma u obzi r pr omj enu br zi ne u
pr et hodni m vr emenski m t r enuci ma t zv. Zi el ke-ov (konvol uci j ski )
model ;
odr ei vanj e koef i ci j ent a t r enj a j e zasnovano na pr et post avci
popr ene r aspodj el e t r enut ne sr ednj e br zi ne st r uj anj a -2D model .
Nasupr ot 1D model i ma koj i , na r azl i i t e nai ne, i ndi r ekt no ukl j uuj u u
pr or aun t r enut nu pr omj enu pr of i l a br zi ne, pomou empi r i j ski h koef i ci j enat a i

9
t ei nski h f unkci j a, 2D model i nest aci onar nog t r enj a u svakom vr emenskom
t r enut ku, r aunaj u t r enut ne br zi nske pr of i l e i odgovar aj ue gubi t ke ener gi j e.
Kompj ut er sko vr i j eme i memor i j a su za 2D model e mnogo vei u odnosu na 1D
model e.
U ovom r adu posebna panj a j e posveena Br unone-ovom i konvol uci j skom
1D model u za odr ei vanj e nest aci onar nog l ana u i zr azu za koef i ci j ent t r enj a.

10
3. Pr egl ed st anj a i st r ai vanj a pr el azni h pr ocesa u
hi dr aul i ki m si st emi ma

U nar edni h nekol i ko r eeni ca j e hr onol oki naveden i st or i j at pr ouavanj a
pr el azni h pr ocesa u hi dr aul i ki m si st emi ma. Navedena su i mena naj znaaj ni j i h
i st r ai vaa u ovoj obl ast i i ukr at ko pr ezent i r an nj i hov dopr i nos r eavanj u
pr obl emat i ke.

3. 1. Nauna dost i gnua do dr uge pol ovi ne XX vi j eka

Pr ouavanj e pr el azni h pr ocesa poel o j e sa i st r ai vanj em pr ost i r anj a zvuni h
t al asa u vazduhu, pr ost i r anj a t al asa po mi r noj povr i ni vode i st r uj anj a kr vi kr oz
kr vne sudove [ 20] .
Newt on (1687 god. ) i Lagrange (1788 god. ) su dobi l i vr i j ednost i za br zi nu
zvuka u vazduhu t eor i j ski i eksper i ment al no. Teor i j ska vr i j ednost j e bi l a 298. 4
(m/ s) a eksper i ment al na 348 (m/ s). Lagr ange j e pogr eno , ovu r azl i ku obj asni o
gr ekom u eksper i ment u dok j e Newt on i spr avno t vr di o da j e t eor i j ska vr i j ednost
pogr ena usl ed pr i sust va vodene par e u vazduhu i j i ut i caj ni j e uzet u obzi r .
Newt on j e t akoe i zveo i pogr ean i zr az za br zi nu pr ost i r anj a vodenog t al asa u
ot vor eni m kanal i ma kao g L / , gdj e j e L dui na t al asa [ 20] .
Eul er (1775 god. ) j e r azvi o det al j nu t eor i j u i i zveo par ci j al nu di f er enci j al nu
j ednai nu pr ost i r anj a el ast i ni h t al asa u obl i ku
2
2
2
2
2
x
y
a
t
y
. On j e t akoe dobi o
i opt e r eenj e ove j ednai ne. Pokuao j e, bezuspj eno, da nae i anal i t i ki i zr az
koj i bi opi si vao st r uj anj e kr vi u ar t er i j ama [ 20] .
Lagrange (1788 god. ) j e pr ouavao st r uj anj e st i l j i vog i nest i l j i vog f l ui da. U
t u svr hu on j e r azvi o koncept pot enci j al a br zi ne. Takoe, i zveo j e i kor ekt an i zr az
za br zi nu t al asa u kanal i ma kao gd gdj e j e d dubi na kanal a [ 20] .
Monge (1789 god. ) j e r azvi o gr af i ku met odu za r eavanj e par ci j al ni h
di f er enci j al ni h j ednai na i uveo poj am met oda kar akt er i st i ka [ 20] .
Lapl ace (1808 god. ) j e ut vr di o r azl og r azl i ke t eor i j ske i eksper i ment al ne
vr i j ednost i br zi ne zvuka u vazduhu. On j e obj asni o da su r el aci j e koj e su dobi l i

11
Newt on i Lagr ange bi l e zasnovane na Boyl e-vom zakonu i da on ne vai kada
t emper at ur a vazduha ne ost aj e konst ant na. Zakl j ui o j e da t eor i j ska vr i j ednost
br zi ne r ast e za oko 20% kada se i zot er mski usl ovi zami j ene adi j abat ski m [ 20] .
Young (1808 god. ) j e i zuavao st r uj anj e u kr vot oku, gubi t ke usl ed t r enj a,
gubi t ke u kol j eni ma cj evovoda i pr ost i r anj e t al asa pr i t i ska u ci j evi ma [ 20] .
Hel mhol t z (1810 god. ) j e pr vi ut vr di o da j e br zi na pr ost i r anj a t al asa pr i t i ska
manj a u vodi koj a se nal azi u ci j evi nego u neogr ani enoj vodi [ 20] .
Weber (1866 god. ) j e pr ouavao st r uj anj e nest i l j i vog f l ui da u el ast i ni m
ci j evi ma i i zveo eksper i ment za odr ei vanj e br zi nu pr ost i r anj a por emeaj nog
t al asa. Takoe j e i zveo j ednai nu kont i nui t et a i j ednai nu pr omj ene kol i i ne
kr et anj a za sl uaj pr el azni h poj ava [ 20] .
Ri emann (1869 god. ) j e i zveo i pr i mi j eni o t r odi menzi onal nu j ednai nu
kr et anj a kao i nj en upr oeni j ednodi menzi oni obl i k za br zi nu zvuka i t r eper enj e
st r une [ 20] .
Marey (1875 god. ) j e i zveo ser i j u eksper i menat a da bi odr edi o br zi nu
pr ost i r anj a por emeaj nog t al asa u vodi i i vi i zakl j ui o da ona ne zavi si od
ampl i t ude pr i t i snog t al asa (t al asa pr i t i ska), da j e t r i put a vea u i vi nego u vodi i
da j e pr opor ci onal na el ast i nost i ci j evi [ 20] .
Resal (1876 god. ) j e r azvi o j ednai nu kont i nui t et a, j ednai nu pr omj ene
kol i i ne kr et anj a (kao i Weber ) i t al asnu j ednai nu dr ugog r eda i upor edi o svoj e
anal i t i ke r ezul t at e sa Mar ey-ovi m eksper i ment i ma [ 20] .
Rayl ei gh (1877 god. ) j e obj avi o svoj u knj i gu o t eor i j i zvuka koj a j e sumi r al a
pr et hodne st udi j e i nj egova sopst vena i st r ai vanj a [ 20] .
Kort eweg (1878 god. ) j e pr vi i zr aunao br zi nu pr ost i r anj a t al asa uzi maj ui u
obzi r i st i l j i vost f l ui da i el ast i nost ci j evi . Rani j a i st r ai vanj a su uzi mal a u obzi r
samo j edno i l i dr ugo [ 20] .
Mi chaud (1878 god. ) j e meu pr vi ma pr ouavao pr obl em hi dr aul i kog udar a
i konst r ui sao i upot r i j ebi o vj et r eni k i si gur nosni vent i l kao si st eme zat i t e. Neka
kasni j a i st r ai vanj a su pokazal a da se pr vi sa pr obl emom hi dr aul i kog udar a u
cj evovodi ma bavi o Menabrea (1858 god. ) [ 20] .
Gromeka (1883 god. ) j e pr vi ukl j ui o gubi t ke ener gi j e usl ed t r enj a pr i l i kom
r azmat r anj a pr obl ema hi dr aul i kog udar a [ 20] .

12
West on (1885 god. ) i Carpent er (1894 god. ) su i zvel i br oj ne eksper i ment e
da bi r azvi l i t eor i j sku vezu i zmeu smanj enj a br zi ne st r uj anj a f l ui da u ci j evi i
odgovar aj ueg por ast a pr i t i ska. Ni j esi uspj el i u svoj i m nast oj anj i ma j er su
eksper i ment e vr i l i na kr at ki m cj evovodi ma [ 20] .
Fri zel l (1898 god. ) j e pr edst avi o anal i zu hi dr aul i kog udar a zasnovanu na
st udi j i koj u j e i zveo dok j e r adi o kao i nenj er u hi dr oel ekt r ani Ogden, Ut ah, USA
koj a j e i mal a 9449 (m) dug dovodni cj evovod. On j e r azvi o i zr az za br zi nu
pr ost i r anj a por emeaj nog t al asa i i zr az za por ast pr i t i ska i zazvane t r enut ni m
zaust avl j anj em st r uj nog t oka. On j e ut vr di o da j e br zi na pr ost i r anj a por emeaj nog
t al asa j ednaka br zi ni zvuka ako j e f l ui d neogr ani en i cj evovod apsol ut no kr ut
(neel ast i an). On j e t akoe r azmat r ao ut i caj r avanj a cj evovoda na r ef l ekci j u i
br zi nu por emeaj nog t al asa. Iako veoma kor i st an i sadr aj an Fr i zel l -ov r ad ni j e
t ol i ko kor i en i ci t i r an kao r adovi nj egovi h savr emeni ka Joukowsk-og i Al l i evi -a
[ 20] .
Joukowski (1897 god. ) j e na osnovu br oj ni h eksper i menat a koj e j e i zveo i na
osnovu t eor i j ski h st udi j a napi sao i obj avi o svoj u osnovnu t eor i j u o hi dr aul i kom
udar u. On j e i zveo f or mul u za br zi nu pr ost i r anj a por emeaj nog t al asa, uzi maj ui u
obzi r i st i l j i vost f l ui da i el ast i nost ci j evi . Takoe j e uspost avi o, vezu i zmeu
smanj enj a br zi ne st r uj anj a f l ui da i por ast a pr i t i ska u nj emu. Ova veza j e dat a
sl edei m i zr azom g V a H / . Pr ouavao j e i ut i caj vj et r eni ka, vodost ana i
si gur nosni h vent i l a kao si st ema zat i t e od hi dr aul i kog udar a. Ut vr di o j e i da se
maksi mal na vr i j ednost pr i t i ska post i e ako j e vr i j eme zat var anj a vent i l a na kr aj u
ci j evi manj e od 2L/ a, gdj e j e L-dui na ci j evi , a-br zi na pr ost i r anj a por emeaj nog
t al asa. Sa poveanj em vr emena zat var anj a vent i l a smanj uj e se i dej st vo
hi dr aul i kog udar a [ 20] .
Al l i evi (1902 god. ) j e r azvi o svoj u sopst venu osnovnu t eor i j u hi dr aul i kog
udar a. Di nami ka j ednai na koj u j e on i zveo bi l a j e t ani j a od j ednai ne koj u j e
i zveo Kor t eweg. On j e pokazao da se l an u moment noj j ednai ni v(v/ x) moe
i zost avi t i j er ni j e ut i caj an kao ost al i l anovi u nj oj . Al l i evi j e dobi o i zr az za por ast
pr i t i ska na vent i l u u f unkci j i vr emena zat var anj a vent i l a i pr edst avi o di j agr am
por ast a i smanj enj a pr i t i ska koj i j e dobi o zat var anj em i ot var anj em vent i l a. Uveo
j e i dva bezdi menzi j ska par amet r a,
0 0
2 / gH aV koj i pr edst avl j a odnos
ki net i ke i pot enci j al ne ener gi j e i L aT
C
2 / koj i pr edst avl j a kar akt er i st i ku

13
vent i l a, gdj e j e Tc vr i j eme zat var anj a vent i l a. On j e pokazao da vr i j ednost napor a
dobi j ena nagl i m zat var anj em vent i l a ne moe pr ei nj egovu dvost r uku st at i ku
vr i j ednost [ 20] .
Braun (1909 god. ) j e pr edst avi o j ednai ne sl i ne j ednai nama koj e j e dao
Al l i evi i t vr di o j e da j e on nj i hov aut or kao i da j e pr i j e Al l i evi -a i zveo
bezdi menzi j ske par amet r e hi dr aul i kog udar a [ 20] .
Johnson (1915 god. ) j e pr edst avi o f or mul u za odr ei vanj e maksi mal nog
pr i t i ska za sl uaj spor og zat var anj a pr edt ur bi nskog zat var aa. On j e (1920 god. )
dao kr i t er i j ume na osnovu koj i h se mogl a odr edi t i pr akt i na pr i mj ena nj egove
f or mul e [ 1] .
Cami chel (1919 god. ) j e pokazao da napor i zazvan nagl i m zat var anj em
vent i l a ne moe dost i i dvost r uku vr i j ednost st at i kog napor a ako ni j e i spunj en
usl ov g aV H /
0 0
> gdj e j e Ho st at i ki napor , Vo poet na br zi na st r uj anj a f l ui da
[ 20] .
Const ant i nescu (1920 god. ) j e opi sao mehani zam za pr enoenj e mehani ke
ener gi j e pomou pr i t i sni h t al asa hi dr aul i kog udar a [ 20] .
Gi bson (1920 god. ) j e po pr vi put , bazi r aj ui se na r ezul t at i ma koj e j e dobi o
Joukowski , u anal i zu uveo nel i near ne gubi t ke usl ed t r enj a. On j e (1923 god. )
i zumi o ur eaj koj i j e na osnovu pr omj ene pr i t i ska mj er i o pr ot ok kr oz t ur bi nu [ 20] .
St rowger i Kerr (1926 god. ) pr edst avi l i su anal i zu u koj oj se kor ak po kor ak
r auna pr omj ena br zi ne obr t anj a hi dr aul i ke t ur bi ne. Pr omj ena br zi ne obr t anj a j e
uzr okovana pr omj enom pr ot oka kr oz t ur bi nu. Anal i za j e t akoe sadr aval a i
pr or aun pr omj ene pr i t i ska na ul azu u t ur bi nu [ 20] .
Wood (1926 god. ) j e u svoj oj di skusi j i anal i ze hi dr aul i kog udar a St r owger -a
i Ker r -a uveo gr af i ku met odu za nj egovo r eavanj e [ 20] .
Lowy (1928 god). j e nezavi sno od Wood-a, r azvi o i pr edst avi o i dent i nu
gr af i ku met odu za r eavanj e hi dr aul i kog udar a. Takoe j e pr ouavao pr omj enu
pr i t i ska i zazvanu l agani m ot var anj em vent i l a u cj evovodu. U anal i zu j e ukl j ui o i
gubi t ke usl ed t r enj a pr eko odgovar aj ueg l ana u par ci j al ni m di f er enci j al ni m
j ednai nama [ 20] .
Schnyder (1929 god. ) j e u anal i zu hi dr aul i kog udar a u ci j evi povezanoj sa
cent r i f ugal nom pumpom ukl j ui o ut i caj pumpe pr eko nj ene kar akt er i st i ke. On j e
(1932 god. ) pr vi u gr af i ku met odu uveo i gubi t ke usl ed t r enj a [ 20] .

14
Bergeron (1931 god. ) j e pr oi r i o pr i mj enu gr af i ke met ode i pomou nj e
i zr aunao dej st vo por emeaj nog t al asa u sr edi nj i m t akama cj evovoda. On j e
(1937 god. ) obj avi o t eor i j u o pr ost i r anj u el ast i ni h t al asa kr oz r azl i i t e sr edi ne
[ 20] .
Angus (1938 god. ) j e pr ouavao poj avu kavi t aci j e i r azdvaj anj a st r uj nog t oka
za vr i j eme t r aj anj a pr el aznog pr ocesa [ 20] .
Ri ch (1945 god. ) j e za anal i zu hi dr aul i kog udar a u cj evovodu kor i st i o
Lapl asove t r ansf or maci j e [ 20] .
Jaeger i Parmaki an (1940-1960 god. ) su obj avi l i vel i ki br oj veoma znaaj ni h
r adova i z obl ast i anal i ze hi dr aul i kog udar a. Nj i hovi r adovi su bi l i osnov za mnoga
kasni j a ot kr i a i z obl ast i t eor i j e pr el azni h pr ocesa u hi dr aul i ki m si st emi ma [ 20] .

3. 2. Pr avci i st r ai vanj a u dr ugoj pol ovi ni XX vi j eka

U novi j e doba pr avci i st r ai vanj a u obl ast i pr el azni h pr ocesa mogu se
podi j el i t i u nekol i ko obl ast i : si st emi zat i t e od hi dr aul i kog udar a, poj ava
kavi t aci j e i r azdvoj enog t oka pr i l i kom pr el azni h poj ava, pr el azne poj ave u
dvof aznom t oku, uvoenj e nest aci onar nog koef i ci j ent a t r enj a i t d.

Parmaki an (1950 god. ) j e anal i zi r ao vazduni vent i l u el i ni m cj evovodi ma
[ 20] .
Parmaki an (1953 god. ) j e pr edst avi o met od kont r ol e t al asa poveanog
pr i t i ska pomou vodost ana u pumpnoj st ani ci Tr acy, Cal i f or ni a, USA [ 20] .
Gray (1953 god. ) j e uveo met odu kar akt er i st i ka u kompj ut er sku anal i zu
Evans i Crawford (1954 god. ) su f or mi r al i di j agr am za vj et r eni k u pumpni m
si st emi ma [ 20] .
Dai l y (1956 god. ) j e zakl j ui o da koef i ci j ent t r enj a za vr i j eme t r aj anj a
pr el aznog pr ocesa zavi si od t r enut ne sr ednj e br zi ne st r uj anj a i t r enut nog l okal nog
ubr zanj a. Nj egov model su pr i hvat i l i Carst ens i Rol l er (1959 god. ), Safwat i van
der Pol der (1973 god. ), Kurokawa i Mori kawa (1986 god. ), Shuy i Apel t (1987
god. ) Gol i a (1990 god. ) Kompare (1995 god. ) [ 8] .

15
Ruus (1957 god. ) j e bi o pr vi koj i j e pr edst avi o pr ocedur u za r aunanj e
post epenog zat var anj a vent i l a koj u j e nazvao opt i mal no zat var anj e vent i l a t ako da
maksi mal ni pr i t i sak ost aj e u dozvol j eni m gr ani cama [ 20] .
Jordan (1958 god. ) obj avi o r ad u koj em j e pr edst avi o zakon zat var anj a
shut of f vent i l a [ 29] .
St reet er (1963 god. ) j e obj avi o publ i kaci j u sa anal i zom koj a j e kor i st i l a
met odu kar akt er i st i ka i kompj ut er za pr or aun pr el azni h pr ocesa [ 20] .
Jordan (1964 god. ) j e pr ouavao hi dr aul i ki udar u hi dr oel ekt r anama i
pumpni m post r oj enj i ma [ 30] .
Lescovi ch (1967 god. ) j e anal i zi r ao kont r ol u hi dr aul i kog udar a pomou
aut omat skog vent i l a [ 20] .
Jordan (1967 god. ) j e pr ouavao smanj enj e dej st va hi dr aul i kog udar a
poveanj em moment a i ner ci j e vodne t ur bi ne [ 31] .
St reet er i Wyl i e (1967 god. ) su napi sal i i obj avi l i knj i gu Hydr aul i c
t r ansi ent s koj a j e u pr vi pl an za r eavanj e pr obl ema pr el azni h pr ocesa u
hi dr aul i ki m si st emi ma i zbaci l a met odu kar akt er i st i ka i pr i mj enu r aunar a.
Gr af oanal i t i ke met ode za r eavanj e hi dr aul i kog udar a post al e su pr ol ost .
Hol mboe i Rol eau (1967 god. ) su i zvr i l i ni z eksper i menat a za l ami nar no i
t ur bul ent no pr el azno st r uj anj e [ 48] , [ 52] , [ 74] .
Zi el ke (1968 god. ) j e r azvi o model nest aci onar nog t r enj a za pr el azno
l ami nar no st r uj anj e [ 74] . Po nj emu nest aci onar ni l an u i zr azu za koef i ci j ent t r enj a
zavi si od t r enut ne sr ednj e br zi ne st r uj anj a f l ui da i od t ei nske f unkci j e koj a uzi ma
u obzi r pr omj enu br zi ne st r uj anj a u pr et hodni m vr emenski m t r enuci ma. Zi el ke-ov
model su kasni j e pr i hvat i l i i unapr i j edi l i Tri kha (1975 god. ), Achard i Lespi nard
(1981 god. ), Arl t (1983 god. ), Kagawa (1983 god. ), Brown (1984 god. ), Yi gang i
Ji ng-Chao (1989 god. ), Suzuki (1991 god. ), Vardy (1992 god. ), Schohl (1993 god. )
Vardy i Brown (1995 god. ), Shuy (1995 god. ) Zarzycki (1997 god. ) [ 8] .
Evangel i st i (1969 god. ) j e ur adi o anal i zu hi dr aul i kog udar a kor i st ei t akoe
met odu kar akt er i st i ka za nj egovo r eavanj e [ 20] .
Pej ovi i Grozdani (1969 god. ) su obj avi l i r ad u koj em su se bavi l i
pr obl emom hi dr aul i kog udar a u pumpnom si st emu sa nekol i ko pumpi [ 40] .

16
Becht el er (1969 god. ) j e obj avi o r ad u koj em j e i zveden pr or aun
hi dr aul i kog udar a sa vodost anom kao si st emom zat i t e pr i mj enom di gi t al nog i
anal ognog kompj ut er a [ 20] .
Ruus i Chaudhry (1969 god. ) su i zvel i anal i zu gr ani ni h usl ova za vodost an i
vj et r eni k [ 20] .
Chaudhry (1969 god. ) j e i zvr i o kl asi f i kaci j u gr ani ni h usl ova u anal i zi
pr el azni h pr ocesa [ 20] .
St reet er (1969 god. ) j e r azvi o i publ i kovao DVCM (Di scr et e Vapour Cavi t y
Model ) model za opi si vanj e par ne kavi t aci j e u cj evovodi ma. On j e uzeo u obzi r i
nest aci onar nost koef i ci j ent a t r enj a. DVCM model kasni j e su r azvi j al i Safwat i van
der Pol der (1973 god. ), Kot i Youngdahl (1978 god. ), Mi wa (1990 god. ) [ 53] .
Wood i Funk (1970 god. ) su r aunanj e nest aci onar nog koef i ci j ent a t r enj a
zasni val i na t eor i j i popr ene di st r i buci j e t r enut ne br zi ne st r uj anj a. Ovaj model j e u
sebi sadr avao i ut i caj gr ani nog sl oj a i di si paci j u ener gi j e t okom t r aj anj a
pr el aznog pr ocesa. Svoj e r adove bazi r ane na nj i hovom model u su kasni j e obj avi l i
Ohmi (1985 god. ), Brat l and (1986 god. ), Vardy i Hwang (1991 god. ), Ei chi nger i
Lei n (1992 god. ), Si l va-Araya i Chaudhry (1997 god. ), Vennat ro (1998 god. )
Pezzi nga (1999 god. ) [ 8] .
Vukovi i Pej ovi (1971 god. ) su se bavi l i pr el azni m r ei mi ma kod
hi dr oel ekt r ana sa r ever zi bi l ni m agr egat i ma [ 67] .
Kal kwi j k i Kranenburg (1971 god. ) su pr vi pr edst avi l i mat emat i ki model za
opi si vanj e di st r i but i vne kavi t aci j e i r azdvaj anj e st r uj nog t oka [ 20] . Unapr eenj e
ovog model a su kasni j e ur adi l i Wyl i e i St reet er (1978 god. ), St reet er (1983 god. ),
Si mpson (1986 god. ), Gol i a i Greco (1990 god. ) [ 53] .
Kranenburg (1974 god. ) j e pr ouavao pr obl eme nast al e r aspadom
kavi t aci j ski h mj ehur ova u si st emu i zl oenom dej st vu hi dr aul i kog udar a [ 53] .
Tri kha (1975 god. ) j e smanj i o kompj ut er sko vr i j eme pot r ebno za r aunanj e
Zi el ke-ovog konvol uci j skog model a uvodei apr oksi mat i vnu vr i j ednost t ei nske
f unkci j e. Sl i no j e ur adi o i Kagawa (1983 god. ) [ 65] .
Ikeo i Cobori (1975 god. ) su ur adi l i anal i zu hi dr aul i kog udar a u cj evovodu
sa dva vent i l a [ 20] .
Pej ovi i Krsmanovi (1976 god. ) su obj avi l i r ad na t emu pr el azni h pr ocesa
u cj evovodi ma [ 41] .

17
Provoost (1976 god. ) pr ouavao poj avu kavi t aci j e za vr i j eme t r aj anj a
Jordan (1977 god. ) se bavi o pr obl emat i kom pr el azni h pr ocesa kod ci j evni h
t ur bi na [ 32] .
Pej ovi i Jordan (1977 god. ) su dal i t eor i j sku anal i zu pr el azni h r ei ma u
hi dr aul i ki m si st emi ma [ 33] , [ 42] .
St rohmer (1977 god. ) j e i zvr i o i st r ai vanj e kar akt er i st i ka shut of f vent i l a
t est i r anj em model a [ 20] .
Hi no (1977 god. ) j e napr avi o model nest aci onar nog t r enj a u koj em
nest aci onar ni l an u i zr azu za t r enj e zavi si od t r enut ne sr ednj e br zi ne st r uj anj a
f l ui da. Nj egov model su kasni j e pr i hvat i l i Brekke (1984 god. ) i Cocchi (1988 god. )
[ 8] .
Wyl i e i St reet er (1978 god. ) obj avi l i knj i gu Fl ui d t r ansi ent s u koj oj su
sumi r ana dot adanj a i skust va i z obl ast i pr el azni h pr ocesa [ 71] . Ova publ i kaci j a j e
doi vj el a nekol i ko i zdanj a a 1993 god. i st i aut or i su obj avi l i knj i gu Fl ui d t r ansi ent s
i n syst ems koj a j e do dananj i h dana ost al a osnovna l i t er at ur a za sve koj i se bave
i zuavanj em pr el azni h pr ocesa u hi dr aul i ki m si st emi ma [ 72] .
Chaudhry (1979 god. ) napi sao i obj avi o knj i gu Appl i ed hydr aul i c
t r ansi ent s u koj oj j e akcenat st avl j en na konkr et no r eavanj e i nenj er ski h
pr obl ema bez suvi ni h t eor i j ski h obj anj enj a [ 20] . Kao i Wyl i e i St r eet er -ova
publ i kaci j a t akoe se smat r a obaveznom l i t er at ur om u ovoj obl ast i .
Pej ovi , Krsmanovi , Gaj i i Obradovi (1980 god. ) obj avi l i r ad na t emu
havar i j e u hi dr oel ekt r anama sa Kapl anovi m t ur bi nama usl ed dej st va hi dr aul i kog
udar a [ 43] .
Obradovi (1980 god. ) j e dao opt i mat emat i ki model pr el azni h pr ocesa u
hi dr oel ekt r anama sa Kapl anovi m i ci j evni m t ur bi nama [ 39] .
Provoost i Wyl i e (1981 god. ) su r azvi l i DGCM (Di scr et e Gas Cavi t y Model )
model kao al t er nat i vu DVCM model u [ 6] .
Wyl i e (1983 god. ) daj e pr ednost t zv. di j amant skoj numer i koj mr ei za
r eavanj e j ednai na pr el azni h pr ocesa u odnosu na kl asi nu pr avougaonu numer i ku
mr eu [ 70] .
Mart i n (1983 god. ) j e pokazao da vr i j ednost napor a i zazvana r aspadom
kavi t aci j skog mj ehur a moe dost i i napor i zazvan nagl i m zat var anj em vent i l a.

18
Sl i ne zakl j uke su kasni j e i zvel i Si mpson (1986 god. ), Si mpson i Wyl i e (1991
god. ), Bergant (1992 god. ) [ 6] .
Shuy i Apel t (1983 god. ) su pokazal i da numer i ki model hi dr aul i kog udar a
sa kvazi st aci onar ni m t r enj em daj e dobr e r ezul t at e za spor e pr el azne pr ocese [ 8] .
Wyl i e (1984 god. ) obj avi o r ad Si mul at i on of vapor ous and gaseous
cavi t at i on u koj em su det al j no opi sane j ednai ne DGCM model a i pr edst avl j eno
nj i hovo numer i ko r eavanj e [ 70] .
El l i as i Mual l a (1984 god. ) su pr ouaval i di nami ko ponaanj e si gur nosni h
l ept i r ast i h vent i l a i uvr st i l i nj i hove j ednai ne u numer i ki model hi dr aul i kog udar a
[ 2] .
Zi el ke i Perko (1985 god. ) r azvi j aj u met odu za odr ei vanj e kol i i ne
osl oboenog gasa u f l ui du t okom t r aj anj a pr el aznog pr ocesa [ 9] .
Wi nkl er i Sat l er (1988 god. ) su i zvr i l i unapr eenj e u model i r anj u vent i l a
pr i mj enom met ode kar akt er i st i ka za r eavanj e pr el azni h pr ocesa [ 2] .
Schnei der (1989 god. ) j e pr ouavao ponaanj e si gur nosnog l ept i r vent i l a [ 2] .
Brunone (1991 god. ) j e r azvi o sopst veni model za odr ei vanj e
nest aci onar nog l ana u i zr azu za koef i ci j ent t r enj a pr ema koj em j e on f unkci j a
t r enut ne sr ednj e vr i j ednost i br zi ne st r uj anj a f l ui da, vr i j ednost i t r enut nog l okal nog
ubr zanj a i vr i j ednost i t r enut nog konvekt i vnog ubr zanj a [ 16] . Nj egov model su u
svoj i m r adovi ma pr i hvat i l i Bughazem i Anderson (1996 god. ) [ 8] .
Vardy i Hwang (1991 god. ) su pokazal i dobr o sl aganj e i zmeu Zi el ke-ove
t ei nske f unkci j e i 2D model a za nest aci onar no t r enj e [ 59] .
Brunone, Gol i a i Greco (1991 god. ) su pr edst avi l i j ednai ne kr et anj a koj e u
sebi sadr e moment ni i ener gi j ski kor ekci oni f akt or . Zakl j ui l i su da se moment ni
kor ekci oni f akt or ne mi j enj a puno t okom t r aj anj a pr el aznog pr ocesa [ 16] .
Bergant i Si mpson (1992 god. ) pr oi r i l i r ani j i Si mpson-ov model
di st r i but i vne kavi t aci j e na sve t i pove i konf i gur aci j e cj evovoda [ 5] , [ 53] .
Al mei da i Koel l e (1992 god. ) pr edst avl j aj u moment nu j ednai nu koj a u sebi
sadr i kor ekci oni f akt or kao i kor ekci oni f akt or ki net i ke ener gi j e. Ove j ednai ne
sadr e dodat ne par ci j al ne i zvode kor ekci oni h f akt or a po vr emenu i pr ost or u [ 10] .
Chen (1992 god. ) j e zakl j ui o da se moment ni kor ekci oni f akt or ne mi j enj a
puno t okom vr emena i eksper i ment al no j e odr edi o nj egovu vr i j ednost [ 21] .

19
Fan i Ti j ssel i ng (1992 god. ) su se bavi l i i nt er akci j om i zmeu f l ui da i
mat er i j al a cj evovoda kr oz koj i f l ui d st r uj i t okom t r aj anj a pr el aznog pr ocesa. U
obzi r su uzel i i poj avu kavi t aci j e. Ovom pr obl emat i kom su se dal j e bavi l i Ti j ssel i ng
(1993 god. ), Ti j ssel i ng i Vardy (1996 god. ), Wi ggert (1996 god. ) [ 57] , Ti j ssel i ng,
Vardy i Fan (1996 god. ) [ 58] , Wi ggert i Ti j ssel i ng (2001 god. ) [ 9] , Mi sra, Behdi nan
i Cl eghorn (2002 god. ) [ 35] .
Vardy, Hwang i Brown (1993 god. ) i zvr i l i odr ei vanj e t ei nske f unkci j e u
Zi el ke-ovom model u za nest aci onar ni koef i ci j ent t r enj a za sl uaj t ur bul ent nog
st r uj anj a u hi dr aul i ki gl at ki m ci j evi ma, smat r aj ui da vi skoznost f l ui da ost aj e
konst ant na u gr ani nom sl oj u a da u unut r anj ost i i ma beskonanu vr i j ednost [ 60] .
Bergant i Si j amhodi (1994 god. ) pr edst avi l i mat emat i ki model pr el azni h
pr ocesa uzr okovani h shut of f vent i l i ma [ 2] .
Li gget t i Chen (1994 god. ) su pr edst avi l i i nver znu anal i zu pr el azni h pr ocesa
zasnovanu na mat r i nom met odu [ 22] .
Bergant i Si mpson (1995 god. ) su obj avi l i i zvj et aj u koj em su det al j no
opi sal i svoj u eksper i ment al nu i nst al aci j u koj u su konst r ui sal i speci j al no za
i zuavanj e pr obl ema hi dr aul i kog udar a [ 4] . Rezul t at i mj er enj a dobi j eni na ovoj
i nst al aci j i posl ui l i su, a sl ue i dal j e, za ver i f i kaci j u mnogobr oj ni h numer i ki h
model a i r om svi j et a. Ist i aut or i su do danas obj avi l i vel i ki br oj r adova kor i st ei
svoj e eksper i ment al ne r ezul t at e.
Vardy i Brown (1995 god. ) su i zvr i l i kor ekci j u svog r ani j eg r ada za
odr ei vanj e t ei nske f unkci j e t ako t o su uzel i da se vi skoznost f l ui da u gr ani nom
sl oj u mi j enj a l i near no dok u j ezgr u i dal j e i ma beskonanu vr i j ednost [ 61] .
Pezzi nga (1995 god. ) j e obj avi o r ad u koj em j e, kor i st ei eksper i ment al ne i
numer i ke r ezul t at e, za smanj enj e osci l aci j a pr i t i ska kor i st i o pl ast i nu ci j ev [ 44] .
Svoj a i st r ai vanj a j e (2002 god. ) pr oi r i o i na ci j evne mr ee [ 47] .
Brunone, Gol i a i Greco (1995 god. ) su pr ouaval i ut i caj dvodi menzi onal nost i
pr of i l a br zi ne na model i r anj e pr el azni h pr ocesa [ 17] .
Ghi daoui i Karney (1995 god. ) su pr edst avi l i al t er nat i vni model za
t r ansf or maci j u par ci j al ni h di f er enci j al ni h j ednai na hi per bol i kog t i pa u j ednai ne
kar akt er i st i ka [ 24] .

20
Si l va-Araya i Chaudhry (1997 god. ) su r azvi l i 2D model za i zr aunavanj e
gubi t aka usl ed nest aci onar nost i t r enj a na osnovu r aunanj a di si paci j e ener gi j e u
pr el aznom st r uj anj u [ 52] .
St ephenson (1997 god. ) j e r azmat r ao ut i caj vazduni h vent i l a na i nt enzi t et
pr i t i snog t al asa [ 54] .
Zarzycki (1997 god. ) j e kor i st i o veoma sl oen t zv. et vor or egi onski
t ur bul ent ni model za odr ei vanj e Zi el ke-ove t ei nske f unkci j e. On j e (2000 god. )
poj ednost avi o svoj model i pr oi r i o ga i na l ami nar no st r uj anj e [ 65] .
Vi t kovsky (1998 god. ) j e i zvr i o kor ekci j u Brunone-ovog model a za
odr ei vanj e nest aci onar nog koef i ci j ent a t r enj a i pr oi r i o nj egovu pr i mj enu na
r azl i i t e st r uj ne si t uaci j e [ 8] .
Ghi daoui , Karney i McInni s (1998 god. ) su na osnovu ener gi j ske j ednai ne
odr edi l i vel i i nu gr eke koj a nast aj e di skr et i zaci j om j ednai na hi dr aul i kog udar a
[ 25] .
Bergant i Si mpson (1999 god. ) su i zvr i l i upor eenj e nekol i ko numer i ki h
model a za opi si vanj e poj ave kavi t aci j e t okom t r aj anj a pr el aznog pr ocesa sa
r ezul t at i ma mj er enj a dobi j eni h na svoj oj eksper i ment al noj i nst al aci j i [ 6] .
Pezzi nga (1999 god. ) j e za odr ei vanj e nest aci onar nog l ana, pr i l i kom
t ur bul ent nog st r uj anj a u hi dr aul i ki gl at ki m ci j evi ma, u i zr azu za koef i ci j ent t r enj a
kor i st i o kvazi -2D model [ 45] .
Bergant , Si mpson i Vi t kovsky (1999 god. ) su obj avi l i pr egl ed svi h model a za
odr ei vanj e nest aci onar nog l ana u i zr azu za koef i ci j ent t r enj a [ 7] .
Nash i Karney (1999 god. ) pr i mi j eni l i i nver znu anal i zu pr el azni h pr ocesa na
ser i j ski povezani m ci j evi ma [ 37] .
Brunone i Morel l i (1999 god. ) su obj avi l i r ad u koj em su r azmat r al i ut i caj
aut omat ski kont r ol i sanog vent i l a na pr el azne pr ocese u vodovodnom si st emu [ 19] .
Abreu, Cabrera, Izqui erdo i Garci a-Serra (1999 god. ) su i zvr i l i podj el u
pr el azni h pr ocesa u hi dr aul i ki m si st emi ma kao i ut i caj r azl i i t i h vr st a vent i l a na
i nt enzi t et i dui nu t r aj anj a por emeaj nog t al asa [ 1] .
Pezzi nga (2000 god. ) j e i zvr i o upor eenj e 1D i 2D model a za odr ei vanj e
nest aci onar nog l ana u i zr azu za koef i ci j ent t r enj a [ 46] .

21
Brunone, Karney, Mecarel l i i Ferrant e (2000 god. ) su pr ouaval i ut i caj
nest aci onar nog t r enj a na pr of i l t r enut ne br zi ne t okom t r aj anj a pr el aznog pr ocesa
[ 18] .
Baker i Ramos (2000 god. ) su i zvr i l i kl asi f i kaci j u sof t ver a za pr or aun
pr el azni h pr ocesa i konst r ukci j u cj evovoda pr ema evr opski m st andar di ma.
Vugdel i j a, Z. St oj anovi i . St oj anovi (2000 god. ) su obj avi l i r ad koj i se
bavi odr ei vanj em vr emenskog kor aka pr i l i kom numer i ke si mul aci j e pr el azni h
pr ocesa u hi dr aul i ki m si st emi ma [ 66] .
Bergant i Ti j ssel i ng (2001 god. ) su obj avi l i r ad u koj em su i zvr i l i
kl asi f i kaci j u par amet ar a koj i ut i u na vel i i nu, obl i k i t r aj anj e por emeaj nog t al asa
[ 9] .
Covas i Ramos (2001 god. ) su se bavi l i ot kr i vanj em pukot i na na vodovodni m
ci j evi ma kor i st ei i nver znu anal i zu pr el azni h pr ocesa [ 22] .
J.S.Lee, K.B.Lee i C.G.Lee (2001 god. ) su napr avi l i eksper i ment al nu st udi j u
kont r ol e t al asa pr i t i ska [ 34] .
Ghi daoui i Kol yshki n (2001 god. ) su i zvr i l i anal i zu st abi l nost i pr el aznog
st r uj anj a u zavi snost i od pr of i l a br zi ne [ 26] .
Ghi daoui i Mansour (2002 god. ) su pokazal i da t ei nska f unkci j a Vardy
Brown-a pokazuj e dobr o sl aganj e sa eksper i ment al ni m r ezul t at i ma kao i sa
r ezul t at i ma kvazi -2D model a koj e j e dobi o Pezzi nga [ 65] .
Bergant , Si mpson, Lambert i Vi t kovsky (2002 god. ) su i zvr i l i ver i f i kaci j u
Brunone-vog model a za sl uaj br zog ot var anj a vent i l a u pr ost om si st emu
r ezer voar -cj evovod-vent i l [ 14] . Ist e godi ne i zvr i l i su ver i f i kaci j u model a i za sl uaj
spor og zat var anj a vent i l a na pr i mj er u hi dr oel ekt r ane [ 13] .
Wang, Lambert , Si mpson, Li gget t i Vi t kovsky (2002 god. ) su obj avi l i r ad u
koj em se pukot i ne i cur enj e u cj evovodu odr euj u pomou dopunski h j ednai na i
pr i mj enom Four i er -ovi h r edova [ 68] .
Ramos i Al mei da (2002 god. ) su i zvr i l i anal i zu ef ekat a pr el azni h pr ocesa u
mal i m hi dr oel ekt r anama [ 49] .
Zhou, Hi cks i St effl er (2002 god. ) su i zvr i l i t eor i j sku i eksper i ment al nu
anal i zu pr el aznog st r uj anj a u hor i zont al nom cj evovodu koj i sadr i zar obl j eni
vazduh [ 73] .

22
Izqui erdo i Igl esi as (2002 god. ) su pr edst avi l i mat emat i ki model pr el azni h
pr ocesa u pr ost i m hi dr aul i ki m si st emi ma i r azvi l i sopst veni numer i ki model za
r eavanj e mat emat i ki h j ednai na [ 27] . Ist i aut or i su (2004 god. ) pr oi r i l i svoj
model i na sl oene hi dr aul i ke si st eme [ 28] .
Prado i Larret eguy (2002 god. ) su pr edst avi l i model koj i por ed sr aunavanj a
vr i j ednost i sr ednj e br zi ne st r uj anj a i pr i t i ska r auna i t r enut ne pr of i l e br zi ne kao i
t angenci j al ni napon na zi du cj evovoda [ 48] .
Brunone i Ferrant e (2002 god. ) obj avi l i r ad u koj em su pr edst avi l i t ehni ku
za odr ei vanj e mj est a i vel i i ne pukot i ne u cj evovodu pod pr i t i skom [ 15] .
St ephenson (2002 god. ) j e obj avi o r ad u koj em daj e j ednost avna uput st va
za pr oj ekt ovanj e vj et r eni ka kao el ement a zat i t e od dej st va hi dr aul i kog udar a u
pumpni m si st emi ma [ 55] .
Jun Shu (2003 god. ) j e pr ouavao poj avu par ne kavi t aci j e i r eavao j e
j ednai ne dvof azne homogene mj eavi ne. Napr avi o j e dva model a, j edan sa
kvazi st aci onar ni m t r enj em a dr ugi sa nest aci onar ni m t r enj em bazi r ani m na Zi el ke-
ovom model u [ 51] .
Wang, Shen i Zhang (2003) su se bavi l i model i r anj em pr ost i r anj a pr i t i snog
t al asa sa f or mi r anj em vazduni h depova u cj evovodi ma i ot vor eni m kanal i ma [ 69] .
Vardy i Brown (2003 god. ) vr e kor ekci j u svoj i h pr et hodni h i st r ai vanj a i
t ei nsku f unkci j u odr euj u smat r aj ui da se vi skoznost f l ui da u gr ani nom sl oj u
mi j enj a l i near no a da u unut r anj ost i t oka i ma konst ant nu vr i j ednost [ 62] . Svoj a
i st r ai vanj a pr oi r uj u na t ur bul ent no st r uj anj e u hi dr aul i ki hr apavi m ci j evi ma
(2004 god. ) [ 63] .
B. Sel ek, Ki rkgoz i Z.Sel ek (2004 god. ) su i zvr i l i upor eenj e i zmj er eni h i
numer i ki h r ezul t at a, dobi j eni h za f i ksi r anu i pokr et nu numer i ku mr eu, na
pr i mj er u Fr anci sove t ur bi ne u r eal nom hi dr opost r oj enj u [ 50] .

23
4. Ci l j r ada

Pr el azni pr ocesi u hi dr aul i ki m si st emi ma su pr aeni vi soki m i nt enzi t et i ma
pr i t i saka koj i mogu da i zazovu smet nj e u r adu si st ema pa ak i nj egovu havar i j u. Sa
dr uge st r ane pod dej st vom povr at nog t al asa pr i t i sak u si st emu moe da padne na
vr i j ednost pr i t i ska i spar avanj a t o r ezul t i r a poj avom par ni h mj ehur ova u st r uj i
f l ui da. Fl ui d sadr i i odr eenu kol i i nu sl obodnog i r ast vor enog gasa koj i zaj edno sa
par ni m mj ehur ovi ma moe da i zazove r azdvaj anj e st r uj nog t oka. Takoe, usl ed
nest aci onar nost i pr ocesa, vr i j ednost koef i ci j ent a t r enj a se mi j enj a t okom t r aj anj a
pr el aznog pr ocesa.
Do danas j e u svi j et u r azvi j eno nekol i ko numer i ki h model a koj i uzi maj u u
obzi r poj avu kavi t aci j e za vr i j eme t r aj anj a pr el aznog pr ocesa. Naj poznat i j i su
DVCM (Di scr et e Vapor Cavi t y Model ), GIVCM (Gener al i zed Int er f ace Vapor ous
Cavi t at i on Model ) i DGCM (Di scr et e Gas Cavi t y Model ).
Za i zr aunavanj e nest aci onar nog l ana u i zr azu za koef i ci j ent t r enj a
r azvi j eno j e t akoe nekol i ko model a od koj i h su naj poznat i j i Br unone-ov i Zi el ke-
ov.
Ci l j evi ovog magi st ar skog r ada su:

1. Razvoj numer i kog model a za opi si vanj e pr el azni h pr ocesa u
hi dr aul i ki m si st emi ma koj i e u sebi sadr avat i DGCM model za
opi si vanj e kavi t aci j e.
2. Spr ezanj e DGCM model a sa r azl i i t i m model i ma za i zr aunavanj e
nest aci onar nog l ana u i zr azu za koef i ci j ent t r enj a.
3. Ver i f i kaci j a r azvi j eni h numer i ki h model a por eenj em sa
eksper i ment al ni m r ezul t at i ma dobi j eni m za pr ost i si st em r ezer voar -
cj evovod-vent i l za sl uaj eve nagl og i spor og zat var anj a vent i l a.


24
5. Mat emat i ki model za opi si vanj e f enomena hi dr aul i kog
udar a

5. 1. Osnovne j ednai ne pr el azni h pr ocesa

Osnovne j ednai ne za opi si vanj e t r anspor t ni h pr ocesa u si st emi ma u koj i ma
j e r adni f l ui d na pr i bl i no sobnoj t emper at ur i (t o j e naj ei sl uaj u hi dr aul i ki m
si st emi ma koj i kao r adni medi j um kor i st e vodu) su, obi no u cj evovodu t okom
t r aj anj a hi dr aul i kog udar a, j ednai na kont i nui t et a i j ednai na pr omj ene kol i i ne
kr et anj a.
Usl ed poveanog pr i t i ska, dol azi do pr omj ene povr i ne popr enog pr esj eka
cj evovoda, zbog nj egovog def or mi sanj a, kao i do pr omj ene gust i ne r adnog f l ui da.
Modul el ast i nost i f l ui da pr edst avl j a mj er u pr omj ene gust i ne usl ed
poveanj a pr i t i ska i dat j e i zr azom:
T
p
,
_
, (5. 1)
gdj e j e:
(kg/ m
3
) gust i na f l ui da;
p (Pa) pr i t i sak.
Pr omj ena zapr emi ne f l ui da usl ed poveanj a pr i t i ska, moe se opi sat i pr eko
pr omj ene gust i ne:

d
V
dV
f
f
. (5. 2)

Kombi naci j om j ednai na (5. 1) i (5. 2), uzi maj ui da j e zapr emi na f l ui dnog
dj el i a na el ement ar noj dui ni cj evovoda dx:

dx
4
D
V
2
f
, (5. 3)

dobi j a se i zr az za pr omj enu zapr emi ne f l ui da:


25
dp
dx
4
D
dV
2
f
. (5. 4)

Pr omj ena el ement ar ne zapr emi ne usl ed pr omj ene povr i ne popr enog
pr esj eka ci j evi na el ement ar noj dui ni dx j e:

dD
2
dx D
2
D
dxd D dV
c
,
_
. (5. 5)

Za el ast i ne ci j evi pr omj ena napona u zi du ci j evi j e:

( )
dD
D
E
D
D d
E d
, (5. 6)

gdj e j e:
E (Pa) Young-ov modul el ast i nost i mat er i j al a ci j evi .
Sa dr uge st r ane t aj pr i r at aj j e posl edi ca poveanj a pr i t i ska:

2
D
dp d , (5. 7)

gdj e j e:
- debl j i na zi dova ci j evi .
Izj ednaavanj em j ednai na (5. 6) i (5. 7) dobi j a se pr omj ena pr eni ka ci j evi
usl ed poveanj a pr i t i ska:

E
D
dp dD
2
2
. (5. 8)

St avl j aj ui j ednai nu (5. 8) u j ednai nu (5. 5) dobi j a se:


26
E
D
Adxdp dV
c
, (5. 9)

gdj e j e:
A=D
2
/ 4 povr i na popr enog pr esj eka ci j evi .
Ukupna pr omj ena zapr emi ne na el ement ar noj dui ni dx dobi j a se sabi r anj em
j ednai na (5. 4) i (5. 9) [ 12]

,
_
+
E
D 1
Adxdp dV dV dV
c f uk
. (5. 10)
Na Sl . 5. 1 j e pr i kazan f l ui dni dj el i sa pr omj enama osnovni h vel i i na i si l ama
koj e na nj ega dj el uj u.

Sl i ka 5. 1. Pr omj ene vel i i na st anj a j ednog f l ui dnog dj el i a sa si l ama koj e na nj ega dj el uj u

Razl i ka mase t enost i koj a ul azi u el emenat ci j evi dui ne dx za vr i j eme dt i
mase t enost i koj a i z nj ega i zl azi za dat i vr emenski per i od, j ednaka j e akumul aci j i
mase t enost i nast al oj pr i pr omj eni zapr emi ne f l ui da i zapr emi ne ci j evi usl ed
dej st va por emeaj nog t al asa. Dakl e, j ednai na kont i nui t et a i ma sl edei obl i k:


27
,
_
,
_
,
_
,
_

+
E
D 1
t
p
Adxdt dt dx
x
v
v dx
x
A
A dx
x
Avdt . (5. 11)

Za el ast i ne ci j evi mal e debl j i ne zi dova i zr az za br zi nu pr ost i r anj a
por emeaj nog t al asa dat j e sl edeom f or mul om:

D
E
a
+
1
. (5. 12)

Iz j ednai ne (5. 12) se dobi j a:

2
1 1
a E
D

+ . (5. 13)

St avl j aj ui j ednai nu (5. 13) u j ednai nu (5. 11) dobi j a se nakon sr ei vanj a:

0
x
v
x
A
A
v
x
v
t
H
a
g
2

, (5. 14)

gdj e j e:
z
g
p
H +
- pi j ezomet ar ski pr i t i sak.

Iz i zr aza za modul el ast i nost i t enost i dobi j a se:

x
p
x

. (5. 15)

Pr omj ena povr i ne popr enog pr esj eka j ednaka j e:


28
x
D
D x
D
D x
A
A
2
4
4
1 1
2
2
. (5. 16)

St avl j aj ui i zr az za pr omj enu pr eni ka ci j evi i z j ednai ne (5. 8) u j ednai nu
(5. 16) dobi j a se:

x
p
E
D
x
A
A
1
. (5. 17)

Zamj enj uj ui j ednai ne (5. 17) i (5. 15) u j ednai nu (5. 14) dobi j a se,
uzi maj ui u obzi r j ednai nu (5. 13), nakon sr ei vanj a:

0
2
x
z
v
x
v
g
a
x
H
v
t
H
, (5. 18)

gdj e j e:
z vi si nska kot a posmat r anog di j el a cj evovoda dui ne dx.
Kako j e
sin
x
z
, dobi j a se konaan obl i k j ednai ne kont i nui t et a [ 23]

0 sin
2
x
v
g
a
v
x
H
v
t
H
, (5. 19)

gdj e j e:
- ugao nagi ba cj evovoda pr ema hor i zont al i .
Jednai na pr omj ene kol i i ne kr et anj a se dobi j a i z usl ova di nami ke
r avnot ee el ement ar ni h si l a koj e dj el uj u na posmat r ani dj el i f l ui da (Sl . 5. 1. ) na
el ement ar noj dui ni dx [ 38]

0 + + + +
T I G R P
F F F F F , (5. 20)

gdj e j e:

29
F
P
si l a pr i t i ska,
F
R
si l a r eakci j e zi dova cj evovoda,
F
G
si l a zeml j i ne t ee,
F
I
si l a i ner ci j e f l ui dnog dj el i a,
F
T
si l a t r enj a.
Ove si l e su r espekt i vno:

,
_
,
_
+ dx
x
A
A dx
x
p
p pA F
P
, (5. 21)

dx
x
A
dx
x
p
p F
R
,
_
+
2
1
, (5. 22)

sin sin Adxg mg F
G
, (5. 23)

,
_

x
v
v
t
v
Adx
dt
dv
m F
I
, (5. 24)

2
v v
D
dx
fA dx D F
T
. (5. 25)

St avl j aj ui j ednai ne (5. 21), (5. 22), (5. 23), (5. 24) i (5. 25) u j ednai nu (5. 20)
dobi j a se, nakon sr ei vanj a i zanemar i vanj a mal i h vel i i na vi eg r eda, konaan
obl i k moment ne j ednai ne:

0
2
+
D
v v
f
x
v
v
t
v
x
H
g . (5. 26)

Dakl e, j ednodi menzi onal no nest aci onar no st r uj anj e homogenog savr enog
f l ui da u hi dr aul i ki m si st emi ma opi sano j e j ednai nom kont i nui t et a (5. 19) i
moment nom j ednai nom (5. 26).
Jednai ne (5. 19) i (5. 26) i zvedene su pod sl edei m pr et post avkama [ 5] :

30
st r uj anj e u cj evovodu j e j ednodi menzi onal no sa uni f or mnom
r aspodj el om br zi ne i pr i t i ska u posmat r anom di j el u cj evovoda;
cj evovod j e skr oz i spunj en f l ui dom i ost aj e t akav t okom t r aj anj a
pr el aznog pr ocesa;
nema poj ave kavi t aci j e t okom t r aj anj a pr ocesa t j . pr i t i sak uvi j ek i ma
vr i j ednost veu od pr i t i ska i spar avanj a f l ui da na dat oj t emper at ur i ;
zi d cj evovoda i f l ui d se ponaaj u l i near no-el ast i no;
koef i ci j ent t r enj a j e apr oksi mi r an st aci onar nom vr i j ednou;
sadr aj sl obodnog gasa u f l ui du j e mal i t ako da se br zi na pr ost i r anj a
t al asa moe smat r at i konst ant nom;
por ast pr i t i ska u zi du cj evovoda j e mal i u por eenj u sa por ast om
pr i t i ska u f l ui du i zazvani m dej st vom hi dr aul i kog udar a.
Kako j e br zi na st r uj anj a f l ui da mnogo manj a od br zi ne pr ost i r anj a
por emeaj nog t al asa (v<<a) t o se ut i caj konvekt i vni h l anova
,
_
x
v
v i
,
_
x
H
v u
j ednai nama (5. 19) i (5. 26) kao i l ana ( ) sin v , za vei nu i nenj er ski h pr obl ema,
moe zanemar i t i j er j e nj i hova vr i j ednost mal a u por eenj u sa dr ugi m l anovi ma
[ 5] , [ 20] .
Ako se u j ednai nama (5. 19) i (5. 26) br zi na zami j eni pr ot okom kor i st ei
r el aci j u:

A
Q
v , (5. 27)

dobi j a se sl edei obl i k j ednai ne kont i nui t et a i j ednai ne pr omj ene kol i i ne
kr et anj a:

0
2
x
Q
gA
a
t
H
, (5. 28)

0
2
+
AD
Q Q
f
x
H
gA
t
Q
. (5. 29)

31
5. 2. Met oda kar akt er i st i ka kao j edna od osnovni h met oda za
r eavanj e spr egnut i h j ednai na mat emat i kog model a

Jednai ne (5. 28) i (5. 29) f or mi r aj u si st em kvazi l i near ni h par ci j al ni h
di f er enci j al ni h j ednai na hi per bol i kog t i pa. U ovi m j ednai nama zavi sno
pr omenl j i ve su pr ot ok (Q) i pi j ezomet ar ski pr i t i sak (H) a nezavi sno pr omenl j i ve su
vr i j eme (t ) i pr ost or na koor di nat a j ednodi menzi onog st r uj nog pol j a (x). U ci l j u
pot pune post avke pr obl ema si st em j ednai na se dopunj uj e poet ni m i gr ani ni m
usl ovi ma. Poet ni usl ovi def i ni u st r uj ne par amet r e f l ui da u poet nom vr emenskom
t r enut ku, pr i j e dj el ovanj a por emeaj a. Gr ani ni usl ovi def i ni u pr omj enu
par amet ar a f l ui da u gr ani ni m t akama hi dr aul i kog si st ema t okom vr emena. Pot o
se r eenj e ovog si st ema ne moe dobi t i u anal i t i kom obl i ku za nj egovo r eavanj e
se obi no kor i st i numer i ka met oda poznat a kao met oda kar akt er i st i ka.
Met oda kar akt er i st i ka j e numer i ka met oda pogodna za r eavanj e
kvazi l i near ni h par ci j al ni h di f er enci j al ni h j ednai na hi per bol i kog t i pa. Ona j e
pogodna za r eavanj e j ednai na u koj i ma se pr omj ene st r uj ni h par amet ar a
odvi j aj u vel i kom br zi nom. Post upak i nt egr aci j e pr vo podr azumi j eva pr evoenj e
par ci j al ni h di f er enci j al ni h j ednai na u di f er enci j al ne j ednai ne sa t ot al ni m
di f er enci j al om, uz i st ovr emeno odr ei vanj e f ami l i j a kr i vi h u pr ost or no-vr emenskoj
r avni du koj i h vai i zvedena t r ansf or maci j a, odnosno kar akt er i st i ka. Tot al ni
di f er enci j al i se zat i m apr oksi mi r aj u konani m r azl i kama i dobi j a se si st em od dvi j e
di f er encne j ednai ne sa dvi j e nepoznat e. Nj i hovi m r eavanj em po zavi sno
pr omenl j i vi m du kar akt er i st i ni h pr avaca dobi j a se par t i kul ar ni i nt egr al .
Fami l i j e kr i vi h u pr ost or no-vr emenskom koor di nat nom si st emu, du koj i h
vae j ednai ne sa t ot al ni m di f er enci j al i ma, f i zi ki pr edst avl j aj u pr ost i r anj e t al asa
pr i t i ska (H) i pr ot oka (Q) u svakoj t aki st r uj nog pol j a. Ovaj usl ov se kor i st i pr i
di skr et i zaci j i di f er enci j al ni h j ednai na, a f or mul i e se pomou Cour ant -ovog
kr i t er i j uma st abi l nost i koj i povezuj e pr ost or ni i vr emenski kor ak i nt egr aci j e [ 20] ,
[ 56] . Na osnovu kr i t er i j uma odr euj e se numer i ka mr ea u pr ost or no vr emenskom
koor di nat nom si st emu i za svaki vor se r eavaj u po dvi j e di f er encne j ednai ne.
Post upak r eavanj a j ednai na j e ekspl i ci t an j er se vr i j ednost i par amet ar a (Q, H) u
novom vr emenskom t r enut ku odr euj u na osnovu vr i j ednost i i z pr et hodnog
vr emenskog t r enut ka [ 56] .

32
5. 3. Pr i mj ena met ode kar akt er i st i ka

Iz j ednai na (5. 28) i (5. 29) dobi j a se sl edei si st em bi l ansni h j ednai na:

0
2
x
Q
gA
a
t
H
, (5. 30)

Y
x
H
gA
t
Q
, (5. 31)

gdj e j e:

AD
Q Q
f Y
2
. (5. 32)

Mnoenj em j ednai na (5. 30) i (5. 31) koef i ci j ent i ma
1
i
2
r espekt i vno i
sabi r anj em dobi j a se:

Y
x
Q
gA
a
x
H
gA
t
Q
t
H
2
2
1 2 2 1

. (5. 33)

Zavi sno pr omenl j i ve su f unkci j e vr emena (t ) i pr ost or ne koor di nat e (x) i
odnosno: H=H(x, t ) i Q=Q(x, t ).
Tot al ni di f er enci j al i H i Q su:

dx
x
H
dt
t
H
dH
const t const x
,
_
,
_
,
dx
x
Q
dt
t
Q
dQ
const t const x
,
_
,
_
. (5. 34)

Zamj enj uj ui j ednai ne (5. 34) u (5. 33) dobi j a se:

Y
dx
dQ
gA
a
t
Q
dx
dt
gA
a
dx
dH
gA
t
H
dx
dt
gA
2
2
1
2
1 2 2 2 1
+
,
_
+ +
,
_
. (5. 35)


33
Koef i ci j ent i
1
i
2
se odr euj u i z usl ova da su i zr azi uz
t
H
i
t
Q
j ednaki
nul i odnosno:

0
0
2
2
1
2 1
+

dx
dt
gA
a
dx
dt
gA
. (5. 36)

Dobi j eni si st em l i near ni h homogeni h j ednai na (5. 36) i ma net r i vi j al na
r eenj a ako i samo ako j e det er mi nant a si st ema j ednaka nul i

0
1
1
2

dx
dt
gA
a
dx
dt
gA
. (5. 37)

Reavanj em det er mi nant e dobi j aj u se gr adi j ent i dt / dx, odnosno j ednai ne
kar akt er i st i ka:

a dx
dt
a dx
dt
1
1
2
1

,
_
,
_
. (5. 38)

Zamj enj i vanj em i zr aza i z j ednai ne (5. 38) u j ednai nu (5. 36) dobi j a se:

za
a dx
dt 1
sl i j edi
a
gA
2
1
,
za
a dx
dt 1
sl i j edi
a
gA

2
1
. (5. 39)

Kada se j ednai ne (5. 39) zami j ene u j ednai nu (5. 35) dobi j a se:

Za
a dx
dt 1
i
a
gA
2
1
(c
+
kar akt er i st i ka),


34
Ydt
gA
a
dQ
gA
a
dH + , (5. 40)

Za
a dx
dt 1
i
a
gA

2
1
(c
-
kar akt er i st i ka),

Ydt
gA
a
dQ
gA
a
dH . (5. 41)

Sl i j edi numer i ki post upak met ode kar akt er i st i ka. Pr i mj enom konani h
r azl i ka di f er enci j al ne j ednai ne (5. 40) i (5. 41) se apr oksi mi r aj u di f er encni m
j ednai nama. Konane r azl i ke se uzi maj u du kar akt er i st i ka, koj e su apr oksi mi r ane
pr avi m l i ni j ama. Koef i ci j ent i u j ednai nama (5. 40) i (5. 41) se apr oksi mi r aj u
konst ant ama t okom vr emenskog kor aka i nt egr aci j e i r aunaj u se na osnovu
r ezul t at a pr et hodnog r aunskog kor aka l i near nom i nt er pol aci j om.
Post upak numer i kog r eavanj a se pr edst avl j a u pr ost or no-vr emenskoj r avni ,
Sl . 5. 2.

Sl i ka 5. 2. Pr ost or no-vr emenska r avan sa kar akt er i st i ni m l i ni j ama

U odr eenom vr emenskom t r enut ku H i Q su poznat e f unkci j e r ast oj anj a (x),
bi l o da su zadat e kao poet ne vr i j ednost i i l i da su r ezul t at pr et hodnog r aunskog
kor aka. Pr et post avi mo da su vr i j ednost i H i Q poznat e u vr emenskom t r enut ku (t ) a
da j e pot r ebno i zr aunat i nj i hove vr i j ednost i u vr emenskom t r enut ku (t +t ). Neka

35
su A, B i C t r i susj edne t ake na l i ni j i (t ) a P t aka na l i ni j i (t +t ), kao t o j e
pr i kazano na sl . 5. 2. Jednai na (5. 40) vai samo du kar akt er i st i ne l i ni j e c
+
a
j ednai na (5. 41) samo du kar akt er i st i ne l i ni j e c
-
. Jednai ne (5. 40) i (5. 41) sadr e
dvi j e nepoznat e vel i i ne (H i Q) za bi l o koj u t aku pr i padaj ue kar akt er i st i ke.
Kar akt er i st i ne l i ni j e c
+
i c
-
koj e pr ol aze kr oz t ake A i C r espekt i vno, si j eku se u
t aki P. Vr i j ednost i pr omenl j i vi h u t aki P zadovol j avaj u i j ednai nu (5. 40) i
j ednai nu (5. 41) i na t aj nai n j e mogue odr edi t i vr i j ednost i pr omenl j i vi h u
vr emenskom t r enut ku (t +t ) [ 20] , [ 71] .
Kada se di f er enci j al ne j ednai ne (5. 40) i (5. 41) apr oksi mi r aj u di f er encni m
j ednai nama met odom konani h r azl i ka dobi j aj u se sl edee j ednai ne:

( ) t Y C Q Q C H H
A a A P a A P
+ ,
za
a x
t 1
(c
+
kar akt er i st i ka), (5. 42)

( ) t Y C Q Q C H H
C a C P a C P
,
za
a x
t 1

(c
-

odnosno:

0 +
P a P
Q C H (c
+

0
P a P
Q C H (c
-
kar akt er i st i ka). (5. 45)

Reavanj em al gebar ski h j ednai na (5. 44) i (5. 45) po H
P
i Q
P
dobi j a se:

a
P
C
Q
2

, (5. 46)

2
+
P
H , (5. 47)

gdj e j e:

gA
a
C
a
, (5. 48)

t Y C Q C H
A a A a A
+ + , (5. 49)


36
t Y C Q C H
C a C a C
. (5. 50)

Vr emenski kor ak i nt egr aci j e se odr euj e na osnovu Cour ant -ovog kr i t er i j uma
st abi l nost i r eenj a [ 20] :

a
x
t

. (5. 51)

Dakl e, za odr een pr ost or ni kor ak x, vr emenski kor ak i nt egr aci j e e bi t i
odr een kol i ni kom pr ost or nog kor aka i br zi ne pr ost i r anj a por emeaj nog t al asa.
Kako j e u t enost i ma br zi na pr ost i r anj a por emeaj nog t al asa mnogo vea od
br zi ne st r uj anj a f l ui da t o se za pr akt i ne pr or aune sa dovol j nom t anou moe
uzet i da j e [ 23] :

a
x
t

95 . 0 . (5. 52)

5. 4 Neki od gr ani ni h usl ova u hi dr aul i ki m si st emi ma

Gr ani ni usl ovi def i ni u vr i j ednost i par amet ar a f l ui da u gr ani ni m t akama
hi dr aul i kog si st ema t okom vr emena. Kako se pr i l i kom sr aunavanj a par amet ar a
j edna od kar akt er i st i ni h l i ni j a ne moe povui , j er i zl azi i z f i zi kog domena
si st ema, pot r ebno j e odr edi t i dopunske usl ove. Na uzvodnoj gr ani ci vai j ednai na
(5. 45), odnosno negat i vna kar akt er i st i ka, dok na ni zvodnoj gr ani ci vai j ednai na
(5. 44), odnosno pozi t i vna kar akt er i st i ka. U nast avku j e dat o nekol i ko gr ani ni h
usl ova koj i se mogu sr est i u hi dr aul i ki m si st emi ma.

a) r ezer voar sa konst ant ni m ni voom f l ui da na poet ku si st ema

Za ovaj sl uaj mogue j e povui c
-
kar akt er i st i ku koj a gl asi :

0
P a P
Q C H . (5. 45)


37

Sl i ka 5. 3. Rezer voar sa konst ant ni m ni voom f l ui da na poet ku si st ema

Iz Ber nul i j eve j ednai ne napi sane za sl obodnu povr i nu f l ui da u r ezer voar u i
ul azni pr esj ek cj evovoda dobi j a se:

( )
2
2
2
1
P
u
rez P
Q
gA
H H
+
, (5. 53)

gdj e j e:
H
r ez
vi si nska r azl i ka ni voa f l ui da u r ezer voar u i ul aznog pr esj eka cj evovoda;
u
koef i ci j ent l okal nog ot por a na ul azu u cj evovod;
A=D
2
/ 4 povr i na popr enog pr esj eka cj evovoda.
Si mul t ani m r eavanj em j ednai na (5. 45) i (5. 53) dobi j aj u se vr i j ednost i
pr omj enl j i vi h u t aki P:

1
2 1
2
2
4
C
C C C C
Q
a a
P
+
, (5. 54)

2
1 P rez P
Q C H H , (5. 55)

gdj e j e:


38
2
1
2
1
gA
C
u
+
, (5. 56)

rez
H C
2
. (5. 57)

Za supr ot nosmj er no st r uj anj e koef i ci j ent l okal nog ot por a u j ednai nama
(5. 53) i (5. 56) i ma negat i van pr edznak [ 20] .

b) r ezer voar sa konst ant ni m ni voom f l ui da na kr aj u si st ema

Sl i ka 5. 4. Rezer voar sa konst ant ni m ni voom f l ui da na kr aj u si st ema

+

0 +
P a P
Q C H . (5. 44)

Iz Ber nul i j eve j ednai ne napi sane za sl obodnu povr i nu f l ui da u r ezer voar u i
ul azni pr esj ek cj evovoda dobi j a se:

( )
2
2
2
1
P
u
rez P
Q
gA
H H

, (5. 58)

gdj e j e:

39
H
r ez
vi si nska r azl i ka ni voa f l ui da u r ezer voar u i ul aznog pr esj eka cj evovoda;
u
koef i ci j ent l okal nog ot por a na ul azu u r ezer voar ;
A=D
2
/ 4 povr i na popr enog pr esj eka cj evovoda.
Si mul t ani m r eavanj em j ednai na (5. 44) i (5. 58) dobi j aj u se vr i j ednost i
pr omj enl j i vi h u t aki P:

3
4 3
2
2
4
C
C C C C
Q
a a
P
+
, (5. 59)

2
3 P rez P
Q C H H , (5. 60)

gdj e j e:

2
3
2
1
gA
C
u

, (5. 61)

rez
H C
4
. (5. 62)

Za supr ot nosmj er no st r uj anj e koef i ci j ent l okal nog ot por a u j ednai nama
(5. 58) i (5. 61) i ma pozi t i van pr edznak [ 20] .

c) zat vor eni cj evovod na poet ku si st ema

Sl i ka 5. 5. Zat vor eni cj evovod na poet ku si st ema


40
-

0
P a P
Q C H . (5. 45)

Kako j e cj evovod zat vor en t o e pr ot ok u t aki P bi t i j ednak nul i odnosno:

0
P
Q . (5. 63)


P
H . (5. 64)

d) zat vor eni cj evovod na kr aj u si st ema

Sl i ka 5. 6. Zat vor eni cj evovod na kr aj u si st ema

+

0 +
P a P
Q C H . (5. 44)

Kako j e cj evovod zat vor en t o e pr ot ok u t aki P bi t i j ednak nul i odnosno:

0
P
Q . (5. 65)


41

P
H . (5. 66)

e) vent i l na kr aj u si st ema

Sl i ka 5. 7. Vent i l na kr aj u si st ema

Za ovaj sl uaj mogue j e napi sat i c
+

0 +
P a P
Q C H . (5. 44)

Za sl uaj st aci onar nog st r uj anj a kr oz vent i l moe se napi sat i sl edea j ednai na:

( )
0
0
0
2gH A C Q
v d
, (5. 67)

gdj e j e:
Q
0
pr ot ok kr oz vent i l u st aci onar nom st anj u;
C
d
koef i ci j ent pr ot oka (koef i ci j ent pr anj enj a);
A
v
povr i na popr enog pr esj eka ot vor enog vent i l a kr oz koj u pr ot i e pr ot ok Q
0
;
H
0
vr i j ednost pi j ezomet ar skog pr i t i ska u t aki B u poet nom t r enut ku.
Anal ogno j ednai ni (5. 67), za pr el azno st anj e moe se napi sat i sl edea
j ednai na koj a daj e zavi snost pr omenl j i vi h Q i H u t aki P:


42
( )
P v d P
gH A C Q 2 . (5. 68)

Ako se j ednai na (5. 68) podi j el i sa j ednai nom (5. 67) dobi j a se nakon sr ei vanj a:

2
5 P P
Q C H , (5. 69)

gdj e j e:

2
0
2
0
5
Q
H
C
, (5. 70)
i - st epen ot vor enost i vent i l a [ 20] :

( )
0 v d
v d
A C
A C
. (5. 71)

St epen ot vor enost i vent i l a moe se i zr azi t i sl edeom f or mul om za sl uaj
nj egovog br zog zat var anj a [ 71] :

Em
c
t
t
,
_
1 , (5. 72)

gdj e j e:
t
c
vr i j eme zat var anj a vent i l a;
Em par amet ar vent i l a.
Si mul t ani m r eavanj em j ednai na (5. 44) i (5. 69) dobi j a se vr i j ednost pr ot oka
u t aki P:

5
5
2
2
4
C
C C C
Q
a a
P
+ +
. (5. 73)


43
Sa poznat om vr i j ednou Qp vr i j ednost napor a Hp moe se i zr aunat i i z
j ednai ne (5. 69).

f) spoj dvi j e ci j evi r azl i i t og i l i i st og popr enog pr esj eka

Sl i ka 5. 8. Spoj dvi j e ci j evi sa suenj em cj evovoda

Za sl uaj spoj a dvi j e ci j evi i st og i l i r azl i i t og popr enog pr esj eka pot r ebno j e
nepoznat i m vel i i nama dodi j el i t i odgovar aj ue i ndekse. Anal ogno oznakama sa
sl i ke 5. 8. vi di se da t aka spoj a pr edst avl j a n-t i vor i -t e ci j evi i pr vi vor i +1
ci j evi . Za i -t u ci j ev moemo napi sat i pozi t i vnu kar akt er i st i ku a za i +1 ci j ev
negat i vnu kar akt er i st i ku r espekt i vno:

0 +
i Pi i a Pi
Q C H , (5. 74)

0
1 1 1 1

+ + + + i Pi i a Pi
Q C H . (5. 75)

Jednai na kont i nui t et a i ma sl edei obl i k:

1 +
Pi Pi
Q Q . (5. 76)

Ber nul i j eva j ednai na napi sana za n-t i vor i -t e ci j evi i pr vi vor i +1 ci j evi
i ma sl edei obl i k:


44
( )
2
1
2
1
1
2
2
2
1
2
+
+
+
+ + +
i
Pi
Pi
i
Pi
Pi
gA
Q
H
gA
Q
H , (5. 77)

gdj e j e:
- koef i ci j ent l okal nog ot por a na mj est u spoj a.
Reavanj em j ednai na (5. 74), (5. 75), (5. 76) i (5. 77) dobi j a se:

( ) ( ) ( )
6
1 6
2
1 1
2
4
C
C C C C C
Q
i i i a i a i a i a
Pi
+ + +
+ + +
, (5. 78)

gdj e j e:

2 2
1
6
2
1
2
1
i i
gA gA
C
+
. (5. 79)

Iz j ednai na (5. 74), (5. 75) i (5. 76) mogu se dobi t i ost al e nepoznat e vel i i ne Q
Pi +1
,
H
Pi +1
i H
Pi
[ 20] .
Ako j e smj er st r uj anj a od i -t e ci j evi pr ema i +1 ci j evi t ada j e koef i ci j ent
l okal nog ot por a na mj est u spoj a j ednak [ 56] :

2
1
1 45 . 0
,
_

+
i
i
A
A
. (5. 80)

Ako j e st r uj anj e supr ot nog smj er a koef i ci j ent l okal nog ot por a na mj est u
spoj a dvi j e ci j evi j e j ednak [ 56] :

2
1
1 45 . 0
,
_

+ i
i
A
A
. (5. 81)

Na sl i ci 5. 9. j e pr i kazan spoj dvi j e ci j evi za sl uaj pr oi r enj a cj evovoda.


45

Sl i ka 5. 9. Spoj dvi j e ci j evi sa pr oi r enj em cj evovoda

Za ovaj sl uaj vae j ednai ne (5. 74), (5. 75) i (5. 76). Ber nul i j eva j ednai na
i ma sl edei obl i k:

2
2
2
1
2
1
1
2
2
2 2 2
i
Pi
i
Pi
Pi
i
Pi
Pi
gA
Q
gA
Q
H
gA
Q
H + + +
+
+
+
. (5. 82)

Reavanj em j ednai na (5. 74), (5. 75), (5. 76) i (5. 82) dobi j a se:

( ) ( ) ( )
7
1 7
2
1 1
2
4
C
C C C C C
Q
i i i a i a i a i a
Pi
+ + +
+ + +
, (5. 83)

gdj e j e:

( )
2 2
1
7
2
1
2
1
i i
gA gA
C

+
+
. (5. 84)

Ako j e smj er st r uj anj a od i -t e ci j evi pr ema i +1 ci j evi t ada j e koef i ci j ent
l okal nog ot por a j ednak:

2
1
1
,
_

+ i
i
A
A
. (5. 85)

46

Ako j e st r uj anj e supr ot nog smj er a koef i ci j ent l okal nog ot por a na mj est u
spoj a dvi j e ci j evi j e j ednak [ 56] :

2
1
1
,
_

+
i
i
A
A
. (5. 86)

g) r avanj e cj evovoda

Sl i ka 5. 10. Ravanj e cj evovoda
Sagl asno oznakama na sl i ci 5. 10. j ednai na kont i nui t et a i ma sl edei obl i k:

2 , 1 , , + +
+
i P i P i P
Q Q Q . (5. 87)

Za i -t u ci j ev moemo napi sat i pozi t i vnu kar akt er i st i ku a za i +1 i i +2 ci j ev
negat i vnu kar akt er i st i ku r espekt i vno,

0
, ,
+
i i P i a i P
Q C H , (5. 88)

0
1 1 , 1 1 ,

+ + + + i i P i a i P
Q C H , (5. 89)

0
2 2 , 2 2 ,

+ + + + i i P i a i P
Q C H . (5. 90)

47

Ber nul i j eve j ednai ne napi sane za ci j evi i , i +1, i +2 r espekt i vno i maj u sl edei
obl i k:

2
1
2
1 ,
1 ,
2
2
2 2
+
+
+
+ +
i
i P
i P
i
Pi
Pi
gA
Q
H
gA
Q
H , (5. 91)
2
2
2
2 ,
2 ,
2
2
2 2
+
+
+
+ +
i
i P
i P
i
Pi
Pi
gA
Q
H
gA
Q
H . (5. 92)

U j ednai nama (5. 91) i (5. 92) zanemar eni su gubi ci usl ed l okal ni h ot por a u
r avi . Ako br zi ne u poj edi ni m ci j evi ma pr et post avi mo pr i bl i no j ednaki m j ednai ne
(5. 91) i (5. 92) dobi j aj u sl edei obl i k [ 20] , [ 23] , [ 56] , [ 71] ,

P i P i P Pi
H H H H
+ + 2 , 1 ,
. (5. 93)

Si mul t ani m r eavanj em j ednai na (5. 87), (5. 88), (5. 89), (5. 90) i (5. 93)
dobi j aj u se i zr azi za nepoznat e vel i i ne,

( )
( )
2 1 2 1
2 1 1 2 2 1
+ + + +
+ + + + + +
+ +
+ +
i a i a i a i a i a
i i a i i a i a i a i a i
P
C C C C C
C C C C C
H

, (5. 94)

i a
P i
Pi
C
H
Q

, (5. 95)

1
1
1 ,
+
+
+
i a
i P
i P
C
H
Q

, (5. 96)

2
2
2 ,
+
+
+
i a
i P
i P
C
H
Q

. (5. 97)


48
h) cent r i f ugal na pumpa

Zakoni sl i nost i , odnosno zakoni pr opor ci onal nost i , za dvi j e geomet r i j ski
sl i ne pumpe i maj u sl edei obl i k:

.
.
3
2 2
const
QD
n
const
D n
H
, (5. 98)

gdj e j e:
H napor pumpe;
n br oj obr t aj a r adnog kol a pumpe;
D pr eni k r adnog kol a pumpe;
Q pr ot ok kr oz r adno kol o pumpe.

Za i st u pumpu i sl i ne r adne r ei me zakoni sl i nost i i maj u sl edei obl i k:

.
.
2
const
Q
n
const
n
H
. (5. 99)

Bezdi menzi j ske vel i i ne za pr ot ok, napor , moment i br oj obr t aj a uvode se
kao kol i ni ci r adni h i nomi nal ni h vr i j ednost i [ 20] , [ 71] . Pr i nomi nal ni m
vr i j ednost i ma r adni h par amet ar a st epen kor i snost i pumpe j e naj vei .


49
nom
nom
nom
nom
M
M
n
n
H
H
h
Q
Q
v
, (5. 100)

gdj e j e:
M moment na vr at i l u pumpe.
U bezdi menzi j skom obl i ku zakoni sl i nost i dobi j aj u sl edei obl i k:

.
.
2
const
v
const
h
. (5. 101)

U Tabel i 5. 1. dat i su mogui r adni r ei mi pumpe u zavi snost i od znaka
pr omenl j i vi h i v.

Tabela 5.1. Radni rei mi pumpe
Rei m rada v
0

Pumpni r ei m + +
0 90
Pumpni r ei m koenj a - +
90 180
Tur bi nski r ei m - -
180 270
Tur bi nski r ei m
koenj a
+ -
270 360

U t oku t r aj anj a pr el aznog pr ocesa vr i j ednost pr omenl j i ve moe i mat i
vr i j ednost nul a pa l an
2
h
moe t ei t i beskonanost i . Da bi se ovo i zbj egl o uvodi

50
se umj est o nj ega novi par amet ar
2 2
v
h
+
. Ovo vai i za pr omj enl j i vu v u dr ugom
l anu j ednai ne (5. 101) koj a, t akoe moe i mat i vr i j ednost nul a t okom pr el aznog
pr ocesa. Da bi se r i j ei o ovaj pr obl em uvodi se nova pr omenl j i va dat a sl edeom
j ednakou [ 20] , [ 71] :

v
arctg
. (5. 102)

Kar akt er i st i na kr i va pumpe sada se moe nacr t at i u koor di nat nom si st emu
(-Fh), gdj e j e:

2 2
v
h
F
h
+
. (5. 103)

Na sl i an nai n moe se nacr t at i i kar akt er i st i na kr i va za moment u
koor di nat nom si st emu (-F) gdj e j e:

2 2
v
F
+
. (5. 104)

Na sl edeoj sl i ci pr i kazane su ove kr i ve za t r i vr i j ednost i speci f i ne
uest anost i obr t anj a n
q
koj a j e dat a sl edei m i zr azom [ 36] :

4 / 3
nom
nom
nom q
H
Q
n n . (5. 105)


51

Sl i ka 5. 11. Pumpne kar akt er i st i ke za r azne vr i j ednost i speci f i ne uest anost i obr t anj a [ 20]

Ako se ove kr i ve i zdi j el e na dovol j no vel i ki br oj segmenat a onda se svaki od
nj i h moe apr oksi mi r at i sa pr avom l i ni j om (Sl i ka 5. 12). Gr eka napr avl j ena ovom
apr oksi maci j om moe se zanemar i t i [ 20] .


52

Sl i ka 5. 12. Apr oksi maci j a segment a pumpne kar akt er i st i ke pr avom l i ni j om [ 20]

Pr et post avi mo da su pr omenl j i ve , v, h i poznat e u vr emenskom t r enut ku
t a da t r eba i zr aunat i nj i hove vr i j ednost i u t r enut ku t +t . Nepoznat e vel i i ne
oznai mo sa
P
, v
P
, h
P
i
P
. Pomou vr i j ednost i pr omenl j i vi h u t r enut ku t odr euj e
se segment pumpne kar akt er i st i ke na koj oj l ei t aka koj oj odgovar aj u vr i j ednost i
pr omenl j i vi h
P
, v
P
, h
P
i
P
. Sada se mogu napi sat i sl edee j ednai ne,

P
P
P P
P
v
arctg a a
v
h
2 1
2 2
+
+
, (5. 106)

P
P
P P
P
v
arctg a a
v
4 3
2 2
+
+
, (5. 107)

gdj e su:
4 3 2 1
, , , a a a a koef i ci j ent i pr avi h l i ni j a sa koj i ma j e apr oksi mi r an
odgovar aj ui segment pumpne kar akt er i st i ke.
Obr t ni moment na vr at i l u pumpe za sl uaj i spada pumpe i z r ada j e:

dt
dn
J
dt
d
J M
0 0
2
, (5. 108)

gdj e j e:

53
J
0
kombi novani pol ar ni moment i ner ci j e pumpe, mot or a, osovi ne i f l ui da u
unut r anj ost i pumpe;
- ugaona br zi na obr t anj a r adnog kol a;
n br oj obr t aj a r adnog kol a.
Kor i st ei j ednai ne (5. 100) dobi j a se:

dt
d
M
n
J
nom
nom

0
2 . (5. 109)

Snaga na vr at i l u pumpe dat a j e sl edeom j ednai nom:

nom nom
nom nom
M
gH Q
P
, (5. 110)

gdj e j e:
- st epen kor i snost i pumpe.
Ako se br oj obr t aj a n
nom
i zr azi u [ o/ mi n] t ada i z j ednai ne (5. 110) sl i j edi
i zr az za nomi nal nu vr i j ednost moment a na vr at i l u pumpe,

nom
nom nom
nom
n
gH Q
M
2
60
. (5. 111)

Kor i st ei sr ednj u vr i j ednost za pr omenl j i vu t okom vr emenskog kor aka
j ednai na (5. 109) napi sana u di f er encnoj f or mi i ma sl edei obl i k:

2 2
60
0
P
nom
nom P
n J
M
t

, (5. 112)

odnosno:

8 8
C C
P P
+ , (5. 113)


54
gdj e j e:

nom
nom
n J
t M
C
0
8
15
. (5. 114)

Jednai na (5. 113) pr edst avl j a di nami ku j ednai nu obr t anj a.
Pr i mj er cent r i f ugal ne pumpe, kao gr ani nog usl ova, koj a se nal azi na samom
poet ku cj evovoda pr i kazan j e na Sl . 5. 13.

Sl i ka 5. 13. Pumpa na poet ku cj evovoda (kr at ak usi sni cj evovod)

Za ovaj sl uaj moemo povui negat i vnu kar akt er i st i ku. Jednai na negat i vne
kar akt er i st i ke i ma sl edei obl i k:

0
P a P
Q C H . (5. 45)

Ener gi j ska j ednai na napi sana za sl obodnu povr i nu t enost i u r ezer voar u i
pr esj ek i za r egul aci onog vent i l a pumpe i ma sl edei obl i k:

2
2
2
2
2 2 gA
Q
H h H
gA
Q
H H H
P
v nom P rez
P
v pumpe rez P
+ + . (5. 115)

Jednai na kont i nui t et a i ma sl edei obl i k:

55

nom P P
Q v Q Q . (5. 116)

Iz j ednai na (5. 45), (5. 106), (5. 107), (5. 113), (5. 115) i (5. 116) odr euj u se
nepoznat e vel i i ne
P
, v
P
, h
P
,
P
, H
P
i Q
P
.
Kombi naci j om ovi h est j ednai na dobi j aj u se dvi j e j ednai ne sa dvi j e
nepoznat e na sl edei nai n. Ako se i z j ednai ne (5. 45) i zr azi H
P
, a i z j ednai ne
(5. 106) h
P
i t i i zr azi st ave u j ednai nu (5. 115) dobi j a se:

( ) ( )
0
2
2
2
2 2
2
2 2
1 1

+ + + +
P P
nom v
nom P a
P
P
P P nom P P nom rez
v v
gA
Q
Q v C
v
arctg v a H v a H H F

. (5. 117)

Ako se i z j ednai ne (5. 107) i zr azi
P
i t aj i zr az st avi u j ednai nu (5. 113)
dobi j a se:

( ) ( ) 0
8
2 2
4 8
2 2
3 8 2
+ +
C
v
arctg v a C v a C F
P
P
P P P P P
. (5. 118)

Jednai ne (5. 117) i (5. 118) su nel i near ne j ednai ne sa dvi j e nepoznat e
P
i
v
P
. Nj i hovo r eenj e se dobi j a kor i enj em Newt on-Raphson-ove met ode. Kod ove
met ode r eenj e j ednai na se pr vo pr et post avl j a a zat i m ponovno r auna do
t r aenog st epena t anost i uzast opni m i t er aci j ama [ 20] , [ 71] . Ako se sa
P
(1)
i v
P
(1)

oznae pr et post avl j ene vr i j ednost i nepoznat i h t ada su nj i hove vr i j ednost i nakon
pr ve i t er aci j e:

( ) ( )
P P P
+
1 2
, (5. 119)

( ) ( )
P P P
v v v +
1 2
. (5. 120)

Pr i r at aj i pr omenl j i vi h u j ednai nama (5. 119) i (5. 120) su j ednaki :

56

P P P P
P P
P
F
v
F
v
F F
v
F
F
v
F
F

2 1 2 1
2
1
1
2
, (5. 121)

P P P P
P P
P
v
F F F
v
F
F
F
F
F
v
2 1 2 1
2
1
1
2

. (5. 122)

Sa i zr aunat i m vr i j ednost i ma za
P
i v
P
mogu se odr edi t i ost al e nepoznat e
vel i i ne
P
, h
P
, Q
P
i H
P
.

i ) ost al i gr ani ni usl ovi

U hi dr aul i ki m si st emi ma, por ed navedeni h, mogu da se j ave j o mnogi
sl uaj evi gr ani ni h usl ova kao npr .
pumpa sa dugi m usi sni m cj evovodom;
pumpe vezane r edno;
pumpe vezane par al el no;
t ur bi na;
vodost an;
vj et r eni k;
r azne vr st e vent i l a i t d.
Za ove gr ani ne usl ove vae j ednai ne pozi t i vne i / i l i negat i vne
kar akt er i st i ke i odgovar aj ui dopunski hi dr aul i ki usl ovi . Reavanj em ovi h
j ednai na dobi j aj u se i zr azi za nepoznat e vel i i ne Q
P
i H
P
u gr ani ni m vor ovi ma.


57
6. Mat emat i ki model kavi t aci j e i nest aci onar nog t r enj a
t okom pr el azni h pr ocesa u hi dr aul i ki m si st emi ma

6. 1. Poj ava kavi t aci j e i nj eno model i r anj e pr i mj enom DGCM
model a

Do poj ave gasne kavi t aci j e dol azi kada se mal e kol i i ne sl obodnog gasa
di st r i bui r aj u kr oz st r uj u f l ui da i l i kada se mj ehur ovi gasa gr upi u u epove naj ee
na gr ani ni m dj el ovi ma hi dr aul i kog si st ema i nj egovi m naj vi i m t akama. Kod
t enost i koj e sadr e sl obodan gas, ak i u mal i m kol i i nama, dol azi do znaaj nog
smanj enj a br zi ne pr ost i r anj a por emeaj nog t al asa j er j e nj egova br zi na u gasovi ma
nekol i ko put a manj a nego u t enost i ma. Radi poj ednost avl j enj a pr obl ema
pr et post avl j a se da mj ehur ovi gasa sa f l ui dom i ne homogenu smj eu i da se f l ui d i
mj ehur ovi gasa kr eu i st om br zi nom. Zapr emi nski udi o gasa u smj ei def i ni san j e
sl edei m i zr azom:

V
V
g
g
, (6. 1)

gdj e j e:
V
g
zapr emi na gasa u smj ei ;
V ukupna zapr emi na smj ee.
Br zi na pr ost i r anj a por emeaj nog t al asa u homogenoj smj ei t enost -gas j e
f unkci j a pr i t i ska i dat a j e sl edei m i zr azom pr ema [ 9] , [ 70] , [ 72] :

( )
v
g
m
H z H g
a
a
a

+
2
2
1

, (6. 2)

gdj e j e:
a - br zi na pr ost i r anj a por emeaj nog t al asa u t enost i ;

58
H pi j ezomet ar ski pr i t i sak;
z vi si nska kot a posmat r anog pr esj eka cj evovoda;
H
v
i zmj er ena vr i j ednost pr i t i ska i spar avanj a t enost i za dat u t emper at ur u.
Tokom t r aj anj a dej st va hi dr aul i kog udar a pr i t i sak moe da padne na
vr i j ednost pr i t i ska i spar avanj a t enost i za poznat u l okal nu vr i j ednost t emper at ur e.
U ovom sl uaj u dol azi do poj ave par ni h mj ehur ova koj e zaj edno sa mj ehur ovi ma
gasa nosi st r uj a f l ui da. Ovaj f enomen j e poznat u l i t er at ur i kao par na kavi t aci j a.
Mj ehur ovi par e zaj edno sa mj ehur ovi ma gasa mogu da se gr upi u na gr ani ni m
dj el ovi ma hi dr aul i kog si st ema i nj egovi m naj vi i m t akama i i zazovu r azdvaj anj e
st r uj nog t oka f l ui da u cj evovodu.
Kao al t er nat i va model i r anj u homogene smj ee f l ui d-gas-par a r azvi o se model
koj i sve mj ehur ove par e i gasa sakupl j a u numer i ki vor u koj em se vr i pr or aun,
uz pr et post avku da j e cj evovod i zmeu vor ova, odnosno koncent r i sani h zapr emi na
par e i gasa, u pot punost i i spunj en samo f l ui dom kr oz koj i se por emeaj ni t al as
kr ee konst ant nom br zi nom a . Kol i i na t enost i koj a j e i spar i l a i l i koj a se
kondenzoval a u svakom vor u se moe odr edi t i na osnovu j ednai ne kont i nui t et a za
vor . Ovaj model j e poznat kao Di scret e Gas Cavi t y Model (DGCM) [ 9] , [ 10] , [ 70] .
Sa pr omj enom pr i t i ska svaka i zol ovana zapr emi na se skupl j a i ekspandi r a
pr i bl i no i zot er mski , pa u skl adu sa j ednai nom st anj a i deal nog gasa vai :

0
*
0
*
g g g g
V p V p . (6. 3)

Apsol ut ni pr i t i sak gasa i zr aen pr eko pi j ezomet ar skog pr i t i ska dat j e
sl edeom j ednai nom u skl adu sa oznakama sa sl i ke 6. 1:

( )
v l g
H z H g p
*
. (6. 4)

Anal ogno j e dat i zr az za apsol ut ni pr i t i sak gasa u poet nom t r enut ku (na
r ef er ent ni m usl ovi ma):

( )
v l g
H z H g p
0
*
0
, (6. 5)


59
gdj e j e:
l
- gust i na f l ui da;
g gr avi t aci ono ubr zanj e;
H pi j ezomet ar ski pr i t i sak u posmat r anom pr esj eku;
H
0
pi j ezomet ar ski pr i t i sak u posmat r anom pr esj eku u poet nom t r enut ku;
V
g
zapr emi na gasa u posmat r anom pr esj eku;
V
g0
zapr emi na gasa u posmat r anom pr esj eku u poet nom t r enut ku;
z - vi si nska kot a posmat r anog pr esj eka cj evovoda;
H
v
i zmj er ena vr i j ednost pr i t i ska i spar avanj a t enost i za dat u t emper at ur u
(
b
l
v
v
H
g
p
H
*
);
H
b
bar omet ar ski pr i t i sak.
St avl j aj ui i zr aze (6. 4) i (6. 5) u j ednai nu (6. 3) dobi j a se:

( )
( )
0
0
g
v
v
g
V
H z H
H z H
V

. (6. 6)

Zapr emi na gasa u poet nom t r enut ku se moe i zr azi t i pr eko poet nog udj el a
gasa i ukupne zapr emi ne i zmeu dva posmat r ana pr esj eka sl edeom j ednai nom:

x A V V
g g g

0 0 0
, (6. 7)

gdj e j e:
0 g
- udi o gasa u poet nom t r enut ku;
A povr i na popr enog pr esj eka;
x r ast oj anj e i zmeu dva vor a.
St avl j aj ui i zr az (6. 7) u j ednai nu (6. 6) dobi j a se konaan i zr az za j ednai nu
st anj a i deal nog gasa [ 72] :

( )
( )
x A
H z H
H z H
V
g
v
v
g

0
0
. (6. 8)

60

Sl i ka 6. 1. Cj evovod sa koncent r i sanom zapr emi nom u numer i kom vor u [ 72]

DGCM model j e zasnovan na met odi kar akt er i st i ka koj a j e det al j no opi sana u
pr et hodnom pogl avl j u. Dvi j e numer i ke mr ee mogu bi t i kor i ene pr i l i kom
pr i mj ene met ode kar akt er i st i ka i t o:
obi na pr avougaona mr ea;
di j amant ska mr ea.
Na Sl . 6. 2. j e pr i kazano da se pr avougaona mr ea u st var i sast oj i od dvi j e
nezavi sne di j amant ske mr ee. Ako se kor i st i pr avougaona mr ea moe se desi t i da,
usl ed post oj anj a dvi j e nezavi sne mr ee unut ar nj e, doe do poj ave kavi t aci j e u
dvi j e t ake i st ovr emeno (P
1
i P
2
) t o u st var nost i ni j e sl uaj . Ovo j e mogue i zbj ei
ako se pr i l i kom pr i mj ene met ode kar akt er i st i ka kor i st i di j amant ska mr ea [ 53] . Kod
di j amant ske mr ee se u nepar ni m vr emenski m t r enuci ma (t =j t , j =1,3,5,..)
r aunaj u vr i j ednost i pr omenl j i vi h u nepar ni m numer i ki m vor ovi ma dok se u
par ni m vr emenski m t r enuci ma (t =j t , j =2,4,6,..) r aunaj u vr i j ednost i u par ni m
vor ovi ma.


61

Sl i ka 6. 2. Por eenj e di j amant ske i pr avougaone mr ee

Na Sl . 6. 3. j e pr i kazana di j amant ska mr ea sa kar akt er i st i ni m l i ni j ama za
unut r anj e t ake cj evovoda.

Sl i ka 6. 3. Di j amant ska mr ea sa kar akt er i st i ni m l i ni j ama [ 72]

Jednai ne kar akt er i st i ni h l i ni j a i maj u sl edei obl i k za pozi t i vnu i negat i vnu
kar akt er i st i ku r espekt i vno:

0 +
+
P a P
Q C H (c
+


62
0

P a P
Q C H (c
-
kar akt er i st i ka) , (6. 10)

gdj e j e:

gA
a
C
a
, (6. 11)

t Y C Q C H
A a A a A
+ +

, (6. 12)

t Y C Q C H
C a C a C

+
, (6. 13)

AD
Q Q
f Y
A A
A
2

+
, (6. 14)

AD
Q Q
f Y
C C
C
2
+ +
, (6. 15)

gdj e su:
Q i
+
Q - vr i j ednost i pr ot oka u odgovar aj ui m t akama dobi j ene negat i vnom
odnosno pozi t i vnom kar akt er i st i nom j ednai nom (pr ot oci ni zvodno i uzvodno od
vor a).
Kol i i na f l ui da koj a j e i spar i l a i l i se kondenzoval a u posmat r anom pr esj eku
moe se odr edi t i na osnovu j ednai ne kont i nui t et a za vor koj a i ma sl edei obl i k:

in out
g
Q Q
dt
dV
. (6. 16)

Jednai na (6. 16) mor a bi t i i nt egr al j ena kako bi bi l a upot r i j ebl j ena u
numer i kom r eavanj u. Tei nski koef i ci j ent j e kor i en u vr emenskom pr avcu, kao
t o j e pr i kazano na Sl . 6. 3. i def i ni san j e sl edei m i zr azom:

t
t
2
,
. (6. 17)


63
Int egr aci j om j ednai ne (6. 16) dobi j a se i zr az za zapr emi nu gasa u t aki P
[ 9] , [ 70] , [ 72] :

( ) ( )( ) [ ] t Q Q Q Q V V
B B P P gB gP
+ +
+ +
2 1 . (6. 18)

Jednai na (6. 18) se mnoi sa 2t i z r azl oga t o se kor i st i di j amant ska mr ea.
Nepoznat e vel i i ne su H
P
, Q
P
+
, Q
P
-
i V
gP
. Zamj enj i vanj em i zr aza za Q
P
+
, Q
P
-
i V
gP
i z
j ednai na (6. 8), (6. 9), (6. 10) u j ednai nu (6. 18) dobi j a se sl edea kvadr at na
j ednai na:

( ) ( ) 0 2
3 1
2
+ B H z H B H z H
v P v P
, (6. 19)

gdj e j e:

1
]
1
,
_
+
+ +
a
v v
C
H z B B

2
1
1
, (6. 20)

( )
t
x A H z H
B
g v
2
0 0
3
, (6. 21)

( )( )
1
]
1
+
B B
gB
v
Q Q
t
V
B
1
2
1
. (6. 22)

Reenj a j ednai ne (6. 19) su:

,
_
+ +
2
1
3
1
1 1
B
B
B H z H
v P
ako j e 0
1
< B , (6. 23)

,
_
+
2
1
3
1
1 1
B
B
B H z H
v P
ako j e 0
1
> B . (6. 24)

64

Sa poznat om vr i j ednou za H
P
mogu se odr edi t i Q
P
+
i Q
P
-
i z j ednai na (6. 9) i
(6. 10) a na osnovu nj i h i V
gP
i z j ednai ne (6. 18). Ako se za V
gP
dobi j e negat i vna
vr i j ednost t o znai da j e dol o do r aspada par nog mj ehur a pa se vel i i na V
gP
ponovo
r auna i z j ednai ne (6. 8) [ 9] , [ 10] .
Za ekst r emne sl uaj eve vi soki h pr i t i saka i mal i h zapr emi na sl obodnog gasa i
mal i h pr i t i saka i vel i ki h vr i j ednost i zapr emi na j ednai ne (6. 23) i (6. 24) mogu,
pot enci j al no da daj u net ane r ezul t at e. Ovo se deava kada j e 1
2
1
3
<<
B
B
. Ovaj
pr obl em se i zbj egava pr ost om l i near i zaci j om ovi h j ednai na. Li near i zovane
j ednai ne i maj u sl edei obl i k:

1
3
1
2
2
B
B
B H z H
v P
ako j e 0
1
< B , (6. 25)

1
3
2B
B
H z H
v P
ako j e 0
1
> B . (6. 26)

Jednai ne (6. 25) i (6. 26) se kor i st e kada j e 1
2
1
3
<<
B
B
npr . 001 . 0
2
1
3
<
B
B
dok
se u svi m ost al i m sl uaj evi ma kor i st e j ednai ne (6. 23) i (6. 24) [ 23] .
Tei nski koef i ci j ent j e uveden da kont r ol i e numer i ke osci l aci j e koj e se
poj avl j uj u t okom si mul aci j e pr el aznog pr ocesa koj i j e posl edi ca f or mi r anj a i
r aspada gasnog mj ehur a. Za 5 . 0 0 dobi j aj u se nest abi l ni r ezul t at i . Za
5 . 0 neke osci l aci j e r ezul t at a se mogu poj avi t i pogot ovu za vr i j eme t r aj anj a
pozi t i vnog por emeaj nog t al asa i za mal e vr i j ednost i zapr emi na. Kako se vr i j ednost
za pr i bl i ava j edi ni ci t o se osci l aci j e r ezul t at a svode na mi ni mum a za 1
i mamo mi ni mum numer i ki h osci l aci j a. Dakl e vr i j ednost t ei nskog koef i ci j ent a
1 5 . 0 ne pr oi zvodi ozbi l j ne osci l aci j e r ezul t at a i pr epor uuj e se za pr akt i nu
upot r ebu [ 70] , [ 72] .

65
DGCM model se uspj eno moe kor i st i t i za si mul aci j u par ne kavi t aci j e kada
j e udi o gasa mal i (
7
10
g
). Takoe DGCM model daj e dobr e r ezul t at e, za
r azl i ku od DVCM model a, i za sl uaj eve kada kavi t aci ona zapr emi na u numer i kom
vor u i ma vel i ku vr i j ednost u odnosu na zapr emi nu i zmeu numer i ki h vor ova [ 9] ,
[ 10] , [ 53] , [ 70] .

6. 2. Mat emat i ko model i r anj e nest aci onar nog t r enj a

Koef i ci j ent t r enj a se moe i zr azi t i kao zbi r dva l ana, kvazi st aci onar nog (f
q
)
i nest aci onar nog (f
u
):

u q
f f f + . (6. 27)

U ovom r adu za odr ei vanj e nest aci onar nog l ana u i zr azu za koef i ci j ent
t r enj a kor i eni su Br unone-ov i konvol uci j ski model .
Brunone-ov model se zasni va na pr et post avci da koef i ci j ent t r enj a zavi si od
t r enut ne sr ednj e br zi ne st r uj anj a v, t r enut nog l okal nog ubr zanj a t v i t r enut nog
konvekt i vnog ubr zanj a x v a . Koef i ci j ent t r enj a se i zr aava sl edei m i zr azom u
koj em j e umj est o br zi ne st r uj anj a kao pr omenl j i va vel i i na uveden pr ot ok:

,
_
+
x
Q
a
t
Q
Q Q
DA k
f f
q
3
2
. (6. 28)

Izr az (6. 28) pr edst avl j a or i gi nal ni Br unone-ov i zr az koj i ne daj e dobr e
r ezul t at e u neki m sl uaj evi ma kao t o j e npr . zat var anj e vent i l a na uzvodnom kr aj u
pr ost og si st ema r ezer voar -cj evovod-vent i l [ 8] . Zbog t oga j e r azvi j en modi f i kovani
Br unone-ov model koj i daj e dobr e r ezul t at e za sve smj er ove i r ei me st r uj anj a
f l ui da t okom t r aj anj a hi dr aul i kog udar a i on i ma sl edei obl i k [ 7] , [ 9] , [ 12] , [ 13] :


66
( )

,
_
+
x
Q
Q aSGN
t
Q
Q Q
DA k
f f
q
3
2
, (6. 29)

gdj e j e:
3
k - Br unone-ov koef i ci j ent ;
( ) Q SGN = (+1 za Q0 i l i 1 za Q<0).
Br unone-ov koef i ci j ent moe bi t i odr een empi r i j ski (met odom pr oba-
gr eka) i l i anal i t i ki kor i st ei i zr az za Var dy-j ev koef i ci j ent
*
C odr een za st r uj anj e
u hi dr aul i ki gl at ki m ci j evi ma [ 62] .

2
*
3
C
k , (6. 30)

- za l ami nar no st r uj anj e

00476 . 0
*
C , (6. 31)

- za t ur bul ent no st r uj anj e

( )
0567 . 0
Re / 29 . 15 log
*
Re
86 . 12
C , (6. 32)

gdj e j e:
Re Reynol ds-ov br oj .
Numer i ki pr or aun se moe spr ovest i za konst ant nu i pr omenl j i vu vr i j ednost
koef i ci j ent a k
3
. U pr vom sl uaj u se koef i ci j ent k
3
i zr auna za poet ne st r uj ne
usl ove i uzi ma konst ant ni m za vr i j eme t r aj anj a pr el aznog pr ocesa dok se u dr ugom
sl uaj u koef i ci j ent k
3
r auna u svakom vr emenskom t r enut ku u f unkci j i od t r enut ne
vr i j ednost i sr ednj e br zi ne st r uj anj a.
Na Sl . 6. 4. j e pr i kazana ekspl i ci t na ema za odr ei vanj e l okal nog i
konvekt i vnog i zvoda u i zr azu za koef i ci j ent t r enj a na pr i mj er u di j amant ske mr ee.

67

Sl i ka 6. 4. Ekspl i ci t na ema za di j amant sku mr eu
Koef i ci j ent i t r enj a koj i f i gur i u u j ednai nama (6. 14) i (6. 15) j ednaki su
r espekt i vno:

( )

,
_
,
_
,
_
+
+
+

+
x
Q
Q aSGN
t
Q
Q Q
DA k
f f
A
A A
q
3
2
, (6. 33)

( )

,
_
,
_
,
_
+ +
x
Q
Q aSGN
t
Q
Q Q
DA k
f f
C
C C
q
3
2
. (6. 34)

Lokal ni i konvekt i vni i zvod za pr ot ok odr euj u se ekspl i ci t no na osnovu
sl edei h i zr aza, a u skl adu sa oznakama dat i m na Sl . 6. 4. [ 64] :

t
Q Q
t
Q
A A
,
_
+
0
, (6. 35)

t
Q Q
t
Q
C C
,
_
0
, (6. 36)

x
Q Q
x
Q
A B
,
_
+
0
, (6. 37)

68

x
Q Q
x
Q
B C
,
_
0
. (6. 38)

Modi f i kovani Br unone-ov model daj e dobr e r ezul t at e za br zo, a i st o t ako, i
za l agano zat var anj a vent i l a [ 12] , [ 13] .
Konvol uci j ski model j e pr vi r azvi o Zi el ke za pr el azno l ami nar no st r uj anj e
[ 10] , [ 74] . On j e nest aci onar ni l an u i zr azu za koef i ci j ent t r enj a i z j ednai ne
(6. 27), u vr emenskom domenu, pr edst avi o kao konvol uci j u l okal nog ubr zanj a i
t ei nske f unkci j e koj a uzi ma u obzi r pr omj enu br zi ne u posmat r anom pr esj eku
t okom vr emena:

( ) t W
t
Q
Q DQ
A
f
u

,
_
0
*
32
, (6. 39)

odnosno pr ema def i ni ci j i konvol uci j e:

( )
t
u
dt t t W
t
Q
Q DQ
A
f
0
* *
0
*
32
, (6. 40)

gdj e j e:
0
W - t ei nska f unkci j a zasnovana na poet ni m usl ovi ma pr i j e poet ka pr el aznog
pr ocesa.
Apr oksi maci j om i nt egr al a i z j ednai ne (6. 40) dobi j a se i zr az za nest aci onar ni
koef i ci j ent t r enj a:

( ) ( ) [ ] ( )
+
M
j
u
t j W t t j t x Q t t j t x Q
Q DQ
A
f
,... 5 , 3 , 1
0
, ,
32
, (6. 41)

gdj e j e:


69
1
t
t
M . (6. 42)

Ova ema j e poznat a kao pot puna konvol uci j ska ema i ona zaht i j eva vel i ki
kompj ut er ski pr ost or j er j e pot r ebno pamt i t i pr omj enu pr ot oka u posmat r ani m
pr esj eci ma t okom vr emena. Takoe, vr i j eme pot r ebno za pr or aun moe da
post ane znaaj no vel i ko t ako da j e pot puna konvol uci j ska ema veoma zaht j evna
za kor i enj e i i mpl ement aci j u [ 7] , [ 10] , [ 65] .
Zbog svega navedenog pr i st upi l o se t r aenj u apr oksi mat i vne vr i j ednost i za
t ei nsku f unkci j u koj a bi i zr aunavanj e nest aci onar nog koef i ci j ent a t r enj a ui ni l a
j ednost avni j i m. Var dy Br own-ov apr oksi mat i vni i zr az za t ei nsku f unkci j u, u
bezdi menzi j skom vr emenskom domenu, pod pr et post avkom da se vi skoznost f l ui da
u gr ani nom sl oj u, t okom t r aj anj a pr el aznog pr ocesa, mi j enj a l i near no a da u
unut r anj ost i zadr ava konst ant nu vr i j ednost , dat j e sl edeom j ednai nom [ 10] ,
[ 65] :

( )
*
/ * C
e A
W
, (6. 43)

gdj e j e:
*
A ,
*
C - Var dy Br own-ovi koef i ci j ent i ;
- bezdi menzi j sko vr i j eme.

2
4
D
t
. (6. 44)

Za t ur bul ent no st r uj anj e u hi dr aul i ki gl at ki m ci j evi ma vae sl edei i zr azi za
Var dy Br own-ove koef i ci j ent e [ 62] :

lam
w
A
2
1
*
, (6. 45)


70
( )
0567 . 0
Re / 29 . 15 log
*
Re
86 . 12
C . (6. 46)

Za t ur bul ent no st r uj anj e u hi dr aul i ki hr apavi m ci j evi ma i zr azi za ove
koef i ci j ent e su sl edei [ 63] :

39 . 0
*
Re 0103 . 0

,
_
D
A

, (6. 47)

41 . 0
*
Re 352 . 0
1
,
_
D
C
, (6. 48)

gdj e j e:
,
_
- r el at i vna hr apavost cj evovoda;

w
- ki nemat ska vi skoznost na zi du cj evovoda;
lam
- l ami nar na ki nemat ska vi skoznost .
Jednai ne (6. 47) i (6. 48) vae za
2 6
10 / 10

< < D .
Jedan od naj novi j i h model a [ 65] za odr ei vanj e nest aci onar nog koef i ci j ent a
t r enj a apr oksi mi r a t ei nsku f unkci j u kao sumu N eksponenci j al ni h l anova:

( )

N
k
n
k
k
e m W
1
. (6. 49)

Nest aci onar ni l an u i zr azu za koef i ci j ent t r enj a moe se pr edst avi t i
sl edeom j ednai nom:

( )
N
k
k u
t y
Q DQ
A
f
1
32
, (6. 50)


71
gdj e j e:

( )
( )
t
t t K n
k k
dt e m
t
Q
t y
k
0
*
*
*
. (6. 51)

Konst ant a K konver t uj e vr i j eme u nj egov bezdi menzi j ski obl i k
( )
2
/ 4 D K . Za pr i mj enu met ode kar akt er i st i ka i di j amant ske mr ee pot r ebno j e
odr edi t i vr i j ednost komponent e y
i
u t r enut ku t +2t :

( )
( )
+
+
+
t t
t t t K n
k k
dt e m
t
Q
t t y
k
2
0
* 2
*
*
2 . (6. 52)

Rast avl j anj em i nt egr al a i z pr et hodne j ednai ne dobi j a se:

( )
( ) ( )

+
+ +
+
t t
t
t t t K n
k
t
t t t K n
k k
dt e m
t
Q
dt e m
t
Q
t t y
k k
2
* 2
*
0
* 2
*
* *
2 . (6. 53)

Apr oksi maci j om dr ugog l ana u pr et hodnoj j ednai ni dal j e se dobi j a:

( )
( )
( ) ( ) [ ] t Q t t Q e m dt e m
t
Q
t t y
t K n
k
t
t t t K n
k k
k k
+ +
+
+
2 2
0
* 2
*
*
, (6. 54)

( )
( )
( ) ( ) [ ] t Q t t Q e m dt e m
t
Q
e t t y
t K n
k
t
t t K n
k
t K n
k
k k k
+ +
'
2 2
0
*
*
2
*
. (6. 55)

l an u zagr adi j e ( ) t y
k
koj i j e i zr aunat u pr et hodnom vr emenskom kor aku i
u t r enut ku t +2t nj egova vr i j ednost j e poznat a t ako da se moe napi sat i konaan
i zr az za vr i j ednost f unkci j e y(t +2t ):

( ) ( ) ( ) ( ) [ ] { } t Q t t Q m t y e e t t y
k k
t K n t K n
k
k k
+ + +

2 2 . (6. 56)


72
U j ednai ni (6. 56) vi e ne egzi st i r a konvol uci j a t o ol akava odr ei vanj e
nest aci onar nog koef i ci j ent a t r enj a. U zamj enu za t o pot r ebno j e u svakom
numer i kom vor u pamt i t i vr i j ednost i N dodat ni h pr omenl j i vi h y
i
t okom vr emena.
Takoe ni j e pot r ebno poznavanj e ukupne i st or i j e pr omj ene pr ot oka t okom vr emena
[ 65] . Sa poznat om vr i j ednou za ( ) t y
k
i z j ednai ne (6. 50) moe se odr edi t i
nest aci onar ni l an koef i ci j ent a t r enj a a zat i m i ukupni koef i ci j ent i t r enj a
+
f i
f
koj i egzi st i r aj u u j ednai nama (6. 14) i (6. 15).
Pr i l i kom upor ei vanj a numer i ki h r ezul t at a dobi j eni h konvol uci j ski m
model om sa r ezul t at i ma eksper i ment a pr i mi j eeno j e odst upanj e u f azi . To j e
suger i sal o da j e br zi na pr ost i r anj a por emeaj nog t al asa manj a nego t o se
oeki val o. Zbog t oga j e u moment nu j ednai nu uveden kor ekci oni f akt or koj i j e
uzeo u obzi r navedena odst upanj a. Zakl j ueno j e da se nj egova vr i j ednost ne
mi j enj a puno t okom t r aj anj a pr el aznog pr ocesa. Moment ni kor ekci oni f akt or
0
j e
def i ni san kao [ 10] :

A
dA v Av
2 2
. (6.57)

Uvoenj em moment nog kor ekci onog f akt or a nagi b kar akt er i st i ni h l i ni j a se
smanj uj e

0
a
t
x
t
, (6. 58)

a konst ant a i z j ednai ne (6. 11) dobi j a sl edei obl i k

gA
a
C
a
0
. (6. 59)


73

7. Pr i mj er i pr or auna hi dr aul i kog udar a sa r azvi j eni m
numer i ki m model om

7. 1. Opi s eksper i ment al ne i nst al aci j e za i st r ai vanj e f enomena
hi dr aul i kog udar a

U ovom pogl avl j u dat j e opi s eksper i ment al ne i nst al aci j e koj a j e konst r ui sana
speci j al no za i spi t i vanj e f enomena hi dr aul i kog udar a. Rezul t at i mj er enj a dobi j eni na
ovoj i nst al aci j i su i skor i eni za ver i f i kaci j u numer i kog model a r azvi j enog u ovom
magi st ar skom r adu.
Inst al aci j a se nal azi u hi dr aul i koj l abor at or i j i Robi n (Robi n Hydr aul i c
Labor at or y) na Kat edr i za gr aevi nu i zat i t u i vot ne sr edi ne Uni ver zi t et a u Adel ai di ,
Adel ai da, Aust r al i j a (Depar t ment of Ci vi l and Envi r onment al Engi neer i ng, Uni ver si t y of
Adel ai de, Adel ai de, Aust r al i a). Na Sl . 7. 1. dat j e nj en emat ski pr i kaz.

Sl i ka 7. 1. emat ski pr i kaz eksper i ment al ne i nst al aci j e [ 4]

Inst al aci j a se sast oj i od dva r ezer voar a pod pr i t i skom, koj i su povezani sa
bakar ni m cj evovodom konst ant nog nagi ba i dui ne L=37. 23 (m). Vi si nsko r ast oj anj e
i zmeu kr aj eva cj evovoda j e h=2. 034 (m) t ako da se ugao nagi ba cj evovoda pr ema
hor i zont al i moe i zr aunat i i on i znosi =3. 2
0
. Pr i t i sak u r ezer voar i ma se odr ava
konst ant ni m uz pomo r aunar a. Mj er ai pr i t i ska su post avl j eni na pet meusobno
j ednako udal j eni h t aaka du cj evovoda, t r i pokr et na ( P1, P3, P5) i dva f i ksi r ana (P2,

74
P4). Kao r adni f l ui d kor i st i se dest i l ovana voda koj a moe da st r uj i u oba smj er a t ako
da se eksper i ment moe i zvodi t i i za st r uj anj e navi e i za st r uj anj e nani e .
Br zozat var aj ui vent i l se moe post avi t i na kr aj evi ma cj evovoda i na nj egovoj sr edi ni
t ako da se uspj eno mogu si mul i r at i r azl i i t i hi dr aul i ki si st emi (pumpno post r oj enj e,
hi dr oel ekt r ana i t d. ) [ 4] . U sl edei m t abel ama dat e su osnovne osobi ne cj evovoda,
r adnog f l ui da i r ezer voar a pod pr i t i skom.

Tabela 7.1. Karakt eri st i ke cj evovoda i osobi ne bakra
Karakt eri st i ke i li osobi ne Vri j ednost
Dui na ci j evi (L) 37. 23t0. 01 (m)
Unut r anj i pr eni k ci j evi (D) 22. 1t0. 1 (mm)
Debl j i na zi da ci j evi () 1. 6t0. 05 (mm)
Poi sson-ov koef i ci j ent () 0. 34
Young-ov modul el ast i nost i (E) 120t5 (GPa)
Konst r ukci oni pr i t i sak (Pd) 5000 (kPa)

Tabela 7.2. Osobi ne vode
Osobi ne Vri j ednost
Temper at ur a (Tw) 20
0
C
Gust i na () 998 (kg/ m
3
)
Modul el ast i nost i () 2. 19 (Gpa)
Ki nemat ska vi skoznost () 1. 0110
- 6
(m
2
/ s)
Apsol ut ni pr i t i sak i spar avanj a (p
V
*
) 2. 34 (kPa)

Tabela 7.3. Osobi ne rezervoara pod pri t i skom
Di menzi j e i osobi ne Rezervoar 1 Rezervoar 2
Unut r anj i pr eni k 0. 485 (m) 0. 566 (m)
Ukupna vi si na 2. 168 (m) 2. 157 (m)
Zapr emi na r ezer voar a 0. 378 (m
3
) 0. 509 (m
3
)
Mi ni mal na zapr emi na vazduha 0. 076 (m
3
) 0. 102 (m
3
)
Maksi mal na zapr emi na vazduha 0. 303 (m
3
) 0. 329 (m
3
)
Ispi t ni pr i t i sak 690 (kPa) 690 (kPa)

Svaki eksper i ment i zveden na ovoj i nst al aci j i sast oj i se od dvi j e f aze. Pr vo se
uspost avi st aci onar no st r uj anj e u cj evovodu i odr ede poet ni usl ovi a zat i m se

75
hi dr aul i ki udar i zazi va br zi m zat var anj em vent i l a. Eksper i ment se moe i zvodi t i za
r azl i i t e vr i j ednost i sl edei h par amet ar a [ 4] :
poet na br zi na st r uj anj a u cj evovodu V
0
;
st at i ki pr i t i sak u oba r ezer voar a H
st at
;
nagi b cj evovoda (st r uj anj e navi e i l i nani e);
pozi ci j a br zozat var aj ueg vent i l a u cj evovodu (ni zvodni i l i uzvodni kr aj );
vr i j eme zat var anj a vent i l a t
C
.

7. 2. Rezul t at i pr or auna dobi j eni r azvi j eni m numer i ki m model om i
nj i hovo por eenj e sa r ezul t at i ma eksper i ment a

U ovom magi st ar skom r adu su r azvi j ena et i r i numer i ka model a za opi si vanj e
f enomena hi dr aul i kog udar a i t o:
1. DGCM model sa kvazi st aci onar ni m t r enj em;
2. DGCM model sa nest aci onar ni m t r enj em Br unone-ov model sa konst ant ni m
koef i ci j ent om k
3
(k
3
=const . );
3. DGCM model sa nest aci onar ni m t r enj em Br unone-ov model sa
pr omenl j i vi m koef i ci j ent om k
3
(k
3
=var . );
4. DGCM model sa nest aci onar ni m t r enj em konvol uci j ski model .
Sa svaki m od ovi h model a j e ur aena si mul aci j a za r azl i i t br oj podj el a
cj evovoda i t o N=16, N=32, N=64 i N=128, osi m konvol uci j skog model a koj i ni j e ur aen
za br oj podj el a cj evovoda N=128.

vr i j ednost i st at i ki h napor a na uzvodnom kr aj u cj evovoda

Na sl i kama (7. 2, 7. 3, 7. 4 i 7. 5) dat e su pr omj ene napor a i kavi t aci j ske
zapr emi ne na vent i l u i sr edi ni cj evovoda za r azl i i t e vr i j ednost i st at i kog napor a
(H
st at
=12 m, H
st at
=22 m) na uzvodnom kr aj u cj evovoda i nj i hovo por eenj e sa
eksper i ment al ni m r ezul t at i ma. Vr i j eme zat var anj a vent i l a j e t
C
=0.009(s), poet na
br zi na st r uj anj a f l ui da u cj evovodu j e Vo=0.30(m/ s), br zi na pr ost i r anj a por emeaj nog
t al asa j e a=1319(m/ s). Vr i j eme r ef l eksi j e udar nog t al asa j e 2L/ a=0.056(s).

76
0,0 0,2 0,4
0
30
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
DGCM+Kvazistacionarno trenje

0,0 0,2 0,4
0
30
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
DGCM+Brunonov model (k3=const)

0,0 0,2 0,4
0
30
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
DGCM+Brunonov model (k3=var)

0,0 0,2 0,4
0
30
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
DGCM+Konvolucijski model

Sl i ka 7. 2. Pr omj ena napor a na vent i l u za st r uj anj e navi e , Vo=0. 30 m/ s, H
st at
=12 m, N=16

Vr i j ednost maksi mal nog napor a na vent i l u, za H
st at
=12 (m) dobi j ena
eksper i ment al no i numer i ki m model i ma nakon nj egovog zat var anj a dat a j e u t abel i
7. 4.
Tabela 7.4. Maksi malni napor na vent i lu nakon nj egovog zat varanj a N=16
Eksperi ment i
numeri ki model
Maksi malni napor
H
max
(m)
Eksper i ment 52. 94
DGCM+Kvazi st aci onar no t r enj e 52. 3
DGCM+k
3
=const 52. 2
DGCM+k
3
=var 52. 2
DGCM+Konvol uci j ski model 52. 9

Sva et i r i numer i ka model a pokazuj u odl i no sl aganj e sa r ezul t at i ma
eksper i ment a sve do t r enut ka r aspada kavi t aci oni h mj ehur a na vent i l u. Por ast napor a

77
i zazvan r aspadom mj ehur ova na di j agr amu j e pr edst avl j en pi kovi ma. Napor nast ao
super poni r anj em t al asa poveanog pr i t i ska i pr i t i ska nast al og usl ed r aspada mj ehur a
i ma vr i j ednost neznat no veu od napor a koj i bi i zazvao por emeaj ni t al as kad u
si st emu ne bi dol o do poj ave kavi t aci j e. Odst upanj a numer i ki h model a od
eksper i ment al ni h r ezul t at a poi nj e upr avo sa r aspadom kavi t aci oni h mj ehur a.
Naj vee odst upanj e pokazuj e model sa kvazi st aci onar ni m t r enj em, zbog ne uzi manj a
u obzi r nest aci onar nog l ana u i zr azu za koef i ci j ent t r enj a. Sasvi m j e l ogi no da
model i sa nest aci onar ni m t r enj em pokazuj u bol j e sl aganj e sa eksper i ment al ni m
r ezul t at i ma, t j . i maj u neznat na odst upanj a u odnosu na nj i h. Konvol uci j ski model
pokazuj e naj bol j e sl aganj e sa r ezul t at i ma eksper i ment a, kako u f azi t ako i u obl i ku
di j agr ama. Ovaj model i t avo vr i j eme pr at i maksi mal ne vr i j ednost i napor a t o ni j e
sl uaj sa Br unone-ovi m model i ma koj i , kako vr i j eme odmi e, daj u manj e vr i j ednost i
maksi mal ni h napor a.
Do pr ve poj ave kavi t aci j e na vent i l u dol azi u t r enut ku t
1
=0.068(s) a do r aspada
kavi t aci onog mj ehur a u t r enut ku t
2
=0.166 (s). Ove vr i j ednost i zaj edno sa
vr i j ednost i ma dobi j eni m numer i ki m model i ma su dat e u t abel i 7. 5.

Tabela 7.5. Vri j eme nast anka i raspada prve kavi t aci j e na vent i lu N=16
Eksperi ment i
numeri ki model
Vri j eme nast anka kavi t aci j e
t
1
(s)
Vri j eme raspada kavi t aci j e
t
2
(s)
Eksper i ment 0. 068 0. 166
DGCM+Kvazi st aci onar no t r enj e 0. 0669 0. 176
DGCM+k
3
=const 0. 067 0. 1689
DGCM+k
3
=var 0. 067 0. 16936
DGCM+Konvol uci j ski model 0. 067 0. 1658

Pr omj ena kavi t aci j ske zapr emi ne na vent i l u t okom vr emena pr i kazana j e na
Sl . 7. 3, dok su maksi mal ne vr i j ednost i kavi t aci j ski h zapr emi na na vent i l u dat e u t abel i
7. 6.

78
0,0 0,2 0,4
0,000000
0,000001
0,000002
0,000003

Z
a
p
r
e
m
i
n
a

p
a
r
a
+
g
a
s

(
m
3
)
Vrijeme (s)
DGCM+k3=const
DGCM+k3=var

Sl i ka 7. 3. Pr omj ena zapr emi ne gas+par a na vent i l u za st r uj anj e navi e , Vo=0. 30 m/ s,
H
st at
=12 m, N=16

Tabela 7.6. Maksi malne kavi t aci j ske zapremi ne na vent i lu N=16
Numeri ki model
Maksi malna zapremi na gas+para
V
max
(m
3
)
DGCM+Kvazi st aci onar no t r enj e 3. 21*10
- 6
DGCM+k
3
=const 1. 8*10
- 6

DGCM+k
3
=var 2. 22*10
- 6

DGCM+Konvol uci j ski model 2. 62*10
- 6

DGCM model sa kvazi st aci onar ni m t r enj em daj e naj veu vr i j ednost kavi t aci j ske
zapr emi ne svaki put kada doe do nj ene poj ave. Kako konvol uci j ski model pokazuj e
naj bol j e sl aganj e sa r ezul t at i ma eksper i ment a za sl uaj upor eenj a pr omj ene napor a
(Sl . 7. 2. ) t o se moe pr et post avi t i da konvol uci j ski model daj e i naj t ani j e vr i j ednost i
kavi t aci j ski h zapr emi na koj e se f or mi r aj u t okom t r aj anj a pr el aznog pr ocesa.


79
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4
0
30
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

Sl i ka 7. 4. Pr omj ena napor a na sr edi ni cj evovoda za st r uj anj e navi e , Vo=0. 30 m/ s,
H
st at
=12 m, N=16
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0,00E+000
2,00E-008
4,00E-008
6,00E-008
8,00E-008
1,00E-007

Z
a
p
r
e
m
i
n
a

p
a
r
a
+
g
a
s

(
m
3
)
Vrijeme (s)
DGCM+k3=const
DGCM+k3=var

Sl i ka 7. 5. Pr omj ena zapr emi ne gas+par a na sr edi ni cj evovoda za st r uj anj e navi e , Vo=0. 30
m/ s, H
st at
=12 m, N=16

Na sr edi ni cj evovoda do f or mi r anj a pr vi h mj ehur ova dol azi u t r enut ku
t
1
=0.0776 (s) i oni egzi st i r aj u do t r enut ka t
2
=0.109 (s) kada dol azi do nj i hovog
r aspada usl ed nai l aska t al asa poveanog pr i t i ska od r ezer voar a ka vent i l u. Raspad

80
mj ehur a i zazi va por ast napor a na vr i j ednost koj a j e bl i ska st aci onar noj vr i j ednost i .
Do ponovne poj ave kavi t aci j e dol azi u t r enut ku t
3
=0.135 (s) i ona opst aj e sve do
nai l aska t al asa poveanog pr i t i ska od vent i l a ka r ezer voar u koj i i zazi va nj en pot puni
r aspad u t r enut ku t
4
=0.16 (s). Tr enuci poj ave i r aspada kavi t aci oni h mj ehur a mogu se
oi t at i kako sa di j agr ama koj i pr i kazuj e pr omj enu zapr emi ne gas+par a t ako i sa
di j agr ama pr omj ene napor a, gdj e j e kavi t aci j a pr i kazana pr avom l i ni j om konst ant nog
napor a.
Svi numer i ki model i pokazuj u dobr o sl aganj e t o se t i e vr emena nast anka i
r aspada kavi t aci oni h mj ehur a t okom t r aj anj a pr el aznog pr ocesa.
Numer i ki model i sa nest aci onar ni m t r enj em, posebno konvol uci j ski model ,
pokazuj u bol j e sl aganj e sa eksper i ment al ni m r ezul t at i ma od model a sa
kvazi st aci onar ni m t r enj em.
Izvr eno j e i upor eenj e r ezul t at a za r azl i i t e podj el e cj evovoda (Sl . 7. 6. i Sl .
7. 7. ). Por eenj e j e i zvr eno za Br unone-ov model sa konst ant ni m koef i ci j ent om k
3
. Sa
sl i ke se vi di da poveanj e br oj a podj el a ne i zazi va, nuno, i pr i bl i avanj e numer i ki h
r ezul t at a eksper i ment al ni m. DGCM model sakupl j a mj ehur ove par e i gasa u numer i ke
vor ove i pr et post avl j a da j e pr ost or i zmeu vor ova u pot punost i i spunj en f l ui dom i
da se por emeaj ni pr i t i sni t al as i zmeu nj i h kr ee konst ant nom br zi nom. U st var nost i
ni j e t ako, nego se poj edi ni mj ehur ovi nal aze i zmeu numer i ki h vor ova i svoj i m
pr i sust vom smanj uj u br zi nu pr ost i r anj a por emeaj nog t al asa. Odst upanj e i zmeu
numer i ki h model a sa nest aci onar ni m t r enj em i eksper i ment al ni h r ezul t at a j e
posl edi ca r azl i ke i zmeu DGCM model a i st var ne si t uaci j e u f i zi kom si st emu.
Kako j e kavi t aci j a, odnosno, f or mi r anj e i r aspad par ni h mj ehur ova veoma
sl oen pr oces i j i mehani zmi ni j esu u pot punost i j asni , t o odst upanj a koj a pokazuj u
numer i ki model i u st var i ni j esu ni t a dr ugo nego pokazat el j kol i ko j e uspj eno
si mul i r an sam f i zi ki pr oces.


81
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
N=16 (k3=const)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
N=32 (k3=const)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
N=64 (k3=const)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
N=128 (k3=const)

st at
=12 m, za r azne
podj el e cj evovoda

Odnos kompj ut er skog vr emena pot r ebnog za pr or aun, za poj edi ne podj el e
cj evovoda, j e sl edee, 16: 32: 64: 128=1: 2: 6: 24. Dakl e, za vr i j eme za koj e j e pot r ebno
da se ur adi pr or aun za br oj podj el a N=128 mogue j e ur adi t i 24 (dvadeset et i r i )
pr or auna za br oj podj el a N=16. Ovako vel i ka r azl i ka u r aunar skom vr emenu nast al a
j e zbog ne ba naj bol j eg r eenj a za upi s dobi j eni h podat aka t okom i zvr enj a
kompj ut er skog pr ogr ama.


82
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
N=16 (k3=const)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
N=32 (k3=const)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
N=64 (k3=const)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
N=128 (k3=const)

H
st at
=12 m, za r azne podj el e cj evovoda
0,0 0,2 0,4
0
50
100

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4
0
50
100

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4
0
50
100

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4
0
50
100

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

st at
=22 m, N=16

83
Vr i j ednost maksi mal nog napor a na vent i l u, za H
st at
=22 (m) dobi j ena
eksper i ment al no nakon nj egovog zat var anj a j e H
max
=95.6 (m) u t r enut ku 0.18423.
Maksi mal ni napor j e nast ao super pozi ci j om napor a nast al og r aspadom kavi t aci onog
mj ehur a i por emeaj nog t al asa r ef l ekt ovanog od vent i l a. Tr aj anj e maksi mal nog
napor a j e veoma kr at ko i i znosi t =0.00628 (s).

Tabela 7.7. Maksi malni napor u si st emu za H
st at
=22 (m)
Eksperi ment i
numeri ki model
H
max
(m)
N16
H
max
(m)
N32
H
max
(m)
N64
H
max
(m)
N128
Eksper i ment 95. 6 95. 6 95. 6 95. 6
DGCM+Kvazi st aci onar no t r enj e 99. 6 100 100. 4 100. 4
DGCM+k
3
=const 95. 8 97. 4 97. 9 97. 7
DGCM+k
3
=var 96. 8 95. 9 97. 9 97. 5
DGCM+Konvol uci j ski model 95. 1 97. 4 98. 1

Kako se vi di i z t abel e 7. 7. svi numer i ki model i daj u vr i j ednost maksi mal nog
napor a net o veu od i zmj er ene. Model sa kvazi st aci onar ni m t r enj em i ma odst upanj e
u f azi poev od t r eeg pi ka napor a, dok ost al i model i pokazuj u odl i an vr emenski
t aj mi ng sa r ezul t at i ma eksper i ment a. Ni j edan model , i zuzev donekl e kvazi st aci onar ni ,
ne uspi j evaj u da pr avi l no gener i u pi kove napor a u t r eoj i et vr t oj f azi . Do poj ave
kavi t aci j e na vent i l u dol azi u t r enut ku t
1
=0.0684(s). Ove vr i j ednost i dobi j ene
numer i ki m model i ma su t
1
=0.067 (s) (DGCM+Kvazi st aci onar no t r enj e), t
1
=0.0688 (s)
(DGCM+k
3
=const ), t
1
=0.0688 (s) (DGCM+k
3
=var ), t
1
=0.0676 (s) (DGCM+Konvol uci j ski
model ). Na Sl . 7. 9. dat a j e pr omj ena kavi t aci j ske zapr emi ne na vent i l u t okom t r aj anj a
pr el aznog pr ocesa.
Kvazi st aci onar ni model pokazuj e f or mi r anj e par nog mj ehur a u t r enut ku 0.32
(s) koj i opst aj e do 0.33 (s), odnosno egzi st i r a 0.01 (s). Takoe, on pokazuj e
f or mi r anj e mj ehur a i u t r enut ku 0.44 (s) i j e j e vr i j eme t r aj anj a 0.02 (s). Model i sa
nest aci onar ni m t r enj em ne pokazuj u da u t i m t r enuci ma post oj i kavi t aci j a na vent i l u.

84
0,0 0,2 0,4
0,0000000
0,0000006
0,0000012

Z
a
p
r
e
m
i
n
a

g
a
s
+
p
a
r
a

(
m
3
)
Vrijeme (s)

H
st at
=22 m, N=16

U st var nost i , u t i m t r enuci ma, dol azi do f or mi r anj a kavi t aci onog mj ehur a koj i
u pr vom sl uaj u egzi st i r a 0.000012 (s) a u dr ugom 0.00005 (s). Zapr emi ne ovi h
mj ehur ova su t ol i ke da nj i hov r aspad i zazi va por ast napor a oko 14 (m).
0,0 0,2 0,4
0
40
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4
0
40
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

H
st at
=22 m, N=16


85
Na sr edi ni cj evovoda svi model i dobr o pr at e pi kove maksi mal ni h napor a t okom
t r aj anj a pr el aznog pr ocesa. Model sa kvazi st aci onar ni m t r enj em posl e vr emena
t =0.23 (s) pokazuj e odst upanj e vr emenskog per i oda za t =0.00976 (s) dok model i sa
nest aci onar ni m t r enj em pokazuj u odl i an t aj mi ng sa vr emenski m per i odi ma pr el aznog
pr ocesa dobi j eni m eksper i ment al no.
Sa poveanj em br oj a podj el a cj evovoda na nj egovoj sr edi ni , kao i na vent i l u,
dol azi do bl agog odst upanj a numer i ki h od eksper i ment al ni h r ezul t at a (Sl . 7. 11. i
Sl . 7. 12. ). Por eenj e j e dat o za DGCM model sa var i j abi l ni m Br unone-ovi m
koef i ci j ent om k
3
.
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
N=16 (k3=var)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
N=32 (k3=var)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
N=64 (k3=var)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
N=128 (k3=var)

st at
=22 m, za
r azne podj el e cj evovoda

86
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
N=16 (k3=var)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
N=32 (k3=var)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
N=64 (k3=var)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
N=128 (k3=var)

H
st at

Takoe, sa poveanj em br oj a podj el a cj evovoda smanj uj e se vr emenski i
pr ost or ni kor ak i nt egr aci j e kao i zapr emi na i zmeu numer i ki h vor ova. Nj i hove
vr i j ednost i dat e su u t abel i 7. 8.

Tabela 7.8. Prost orni i vremenski korak i nt egraci j e i zapremi na i zmeu numeri ki h vorova
u zavi snost i od broj a podj ela cj evovoda
Broj podj ela cj evovoda x (m) t (s) V (m
3
)
N=16 2. 3269 0. 001764 0. 000892
N=32 1. 1634 8. 8210
- 4
0. 000446
N=64 0. 5817 4. 4110
- 4
0. 000223
N=128 0. 29 2. 210
- 4
0. 0001115

Na sl i kama 7. 13. i 7. 14. dat a j e pr omj ena kavi t aci j ske zapr emi ne na vent i l u i
sr edi ni za r azne podj el e cj evovoda.

87
0,0 0,2 0,4
0,0000000
0,0000005
0,0000010

Z
a
p
r
e
m
i
n
a

g
a
s
+
p
a
r
a

(
m
3
)
Vrijeme (s)
N16 k3=var
N32 k3=var
N64 k3=var
N128 k3=var

H
st at
0,0 0,2 0,4
0,00E+000
6,00E-009
1,20E-008

Z
a
p
r
e
m
i
n
a

g
a
s
+
p
a
r
a

(
m
3
)
Vrijeme (s)
N16 k3=var
N32 k3=var
N64 k3=var
N128 k3=var

Sl i ka 7. 14. Pr omj ena zapr emi ne gas+par a na sr edi ni za st r uj anj e navi e , Vo=0. 30 m/ s,
H
st at

Maksi mal ne vr i j ednost i kavi t aci j ski h zapr emi na na vent i l u i sr edi ni cj evovoda u
zavi snost i od br oj a podj el a kao i nj i hov pr ocent ual ni udi o u zapr emi ni i zmeu
numer i ki h vor ova dat e su u t abel i 7. 9. Vi di se da sa poveanj em br oj a podj el a
cj evovoda dol azi i do neznat nog poveanj a kavi t aci j ske zapr emi ne u odnosu na
zapr emi nu i zmeu numer i ki h vor ova. Ova poj ava vai za kavi t aci j ske zapr emi ne na
vent i l u, dok na sr edi ni cj evovoda, sa poveanj em br oj a podj el a, ne dol azi do
pr ocent ual nog poveanj a kavi t aci j ske zapr emi ne u odnosu na zapr emi nu i zmeu
vor ova.


88
Tabela 7.9. Maksi malne kavi t aci j ske zapremi ne za razli i t e podj ele cj evovoda
Udi o u V (%)

Broj podj ela cj evovoda

V
max
(m
3
)
vent i l

V
max
(m
3
)
sredi na cj evovoda
Vent i l Sredi na
N16 1. 18*10
- 6
1. 4*10
- 8
0. 132 0. 00157
N32 0. 835*10
- 6
1. 12*10
- 8
0. 187 0. 0025
N64 0. 934*10
- 6
0. 534*10
- 8
0. 419 0. 0024
N128 0. 712*10
- 6
0. 277*10
- 8
0. 638 0. 0025

Moe se zakl j ui t i da bl ago odst upanj e u f azi numer i ki h od eksper i ment al ni h
r ezul t at a, sa poveanj em br oj a podj el a cj evovoda, nast aj e upr avo zbog poveanj a
kavi t aci j ske zapr emi ne u odnosu na zapr emi nu i zmeu numer i ki h vor ova. Za st r uj ne
usl ove koj i bi i zazval i poj avu vei h kavi t aci j ski h zapr emi na bi l a bi i vea f azna
odst upanj a numer i ki h i eksper i ment al ni h r ezul t at a. Sa dr uge st r ane, sa poveanj em
br oj a podj el a, model i bol j e odr euj u maksi mal ne vr i j ednost i napor a u t r eoj i
et vr t oj f azi .
Ova poj ava ne vai za konvol uci j ski model koj i za sve podj el e cj evovoda
pokazuj e odl i an t aj mi ng sa i zmj er eni m vel i i nama i daj e skor o i dent i ne r ezul t at e
(Sl . 7. 15. i Sl . 7. 16. ). Ovakvo ponaanj e konvol uci j skog model a dovodi u pi t anj e
zakl j uak i zveden pr et hodno.
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
N=16
N=32
N=64

st at
=22 m, za
r azne podj el e cj evovoda, konvol uci j ski model


89
0,0 0,2 0,4
0
40
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
N=16
N=32
N=64

H
st at
=22m, za r azne podj el e cj evovoda, konvol uci j ski model
Por eenj em r ezul t at a dobi j eni h eksper i ment al no (Sl . 7. 17. ) za r azl i i t e
vr i j ednost i st at i kog napor a (H
st at
=12 m, H
st at
=22 m) i i st u vr i j ednost poet ne br zi ne
(Vo=0.30 m/ s) st r uj anj a f l ui da moe se zakl j ui t i da j e por ast napor a i zazvan nagl i m
zat var anj em vent i l a pr i bl i no i st i u oba sl uaj a i da se moe i zr aunat i na osnovu
f or mul e Joukowsky-og:
33 . 40
81 . 9
30 . 0 1319
0

g
aV
H (m). (7. 1)
Napor za H
st at
=12 (m) j e 52.94-12=40.94 (m) a za H
st at
=22 (m) nj egova
vr i j ednost j e 62.22-22=40.22 (m).
Dakl e, za bi l o koj u vr i j ednost st at i kog napor a i nepr omi j enj enu poet nu
br zi nu st r uj anj a por ast napor a i zazvan nagl i m zat var anj em vent i l a i mae i st u
vr i j ednost .
0,0 0,2 0,4 0,6
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Hstat=12(m)
Hstat=22(m)

Sl i ka 7. 17. Pr omj ena napor a na vent i l u za r azne vr i j ednost i st at i ki h napor a, Vo=0. 30 m/ s


90
Razl i ka se poj avl j uj e u vr emenu opst aj anj a mj ehur ova par e i gasa, kako na
vent i l u t ako i u svakom vor u u koj em doe do poj ave kavi t aci j e. Za manj u vr i j ednost
st at i kog napor a ovo vr i j eme, na vent i l u, j e t =0.09589 (s) a za veu vr i j ednost
st at i kog napor a nj egova vr i j ednost j e t = 0.06172(s). Moe se zakl j ui t i da manj a
vr i j ednost st at i kog napor a na poet ku pr el aznog pr ocesa omoguuj e due vr i j eme
odr avanj a kavi t aci j e, odnosno omoguuj e i nt enzi vni j e st var anj e kavi t aci oni h
mj ehur ova i obr nut o. Raspad kavi t aci j e i zazi va vei por ast napor a za vee vr i j ednost i
st at i kog napor a i kod nj i h maksi mal ni napor u si st emu nast aj e nakon r aspada pr vog
kavi t aci onog mj ehur a, dok j e za manj u vr i j ednost napor a maksi mal ni napor u si st emu
j ednak napor u Joukowsky-og. Dakl e, sa smanj enj em st at i kog napor a j avl j a se
i nt enzi vni j a kavi t aci j a i manj e osci l aci j e napor a pr i l i kom nj enog r aspada.

vr i j ednost i poet ne br zi ne st r uj anj a f l ui da u cj evovodu
U ovom pogl avl j u dat o j e por eenj e eksper i ment al ni h r ezul t at a i r ezul t at a
dobi j eni h numer i ki m model i ma za konst ant nu vr i j ednost st at i kog napor a na
uzvodnom kr aj u cj evovoda H
st at
=22 (m) i dvi j e r azl i i t e vr i j ednost i poet ne br zi ne
st r uj anj a f l ui da u cj evovodu Vo=0.30 (m/ s) i Vo=1.40 (m/ s). Pr omj ena napor a na
vent i l u i sr edi ni cj evovoda za poet nu br zi nu st r uj anj a Vo=0.30 (m/ s) dat a j e na
sl i kama 7. 9. i 7. 10. , dok j e pr omj ena napor a za poet nu br zi nu st r uj anj a f l ui da
Vo=1.40 (m/ s) pr edst avl j ena sl i kama 7. 18. i 7. 19.
Vr i j ednost maksi mal nog napor a na vent i l u, za poet nu br zi nu st r uj anj a
Vo=1.40 (m/ s) dobi j ena eksper i ment al no i numer i ki m model i ma nakon nj egovog
zat var anj a dat a j e u t abel i 7. 10. Ovaj napor j e i st ovr emeno i maksi mal ni napor koj i se
j avl j a u si st emu
Tabela 7.10. Maksi malni napor na vent i lu nakon nj egovog zat varanj a N=32
Eksperi ment i
numeri ki model
Maksi malni napor
H
max
(m)
Eksper i ment 210. 88
DGCM+Kvazi st aci onar no t r enj e 209. 04
DGCM+k
3
=const 209
DGCM+k
3
=var 209
DGCM+Konvol uci j ski model 209. 86


91
Moe se pr i mi j et i t i da svi numer i ki model i odl i no odr euj u vr i j ednost
maksi mal nog napor a na vent i l u.
Do poj ave kavi t aci j e na vent i l u dol azi u t r enut ku t
1
=0.06788 (s) a do r aspada
kavi t aci onog mj ehur a u t r enut ku t
2
=0.3862 (s) pa j e vr i j eme t r aj anj a pr ve kavi t aci j e
na vent i l u t =0.31834 (s). Ove vr i j ednost i zaj edno sa vr i j ednost i ma dobi j eni m
numer i ki m model i ma su dat e u t abel i 7. 11.
Eksperi ment i
numeri ki model
Vri j eme nast anka
kavi t aci j e
t
1
(s)
Vri j eme raspada
kavi t aci j e
t
2
(s)
Vri j eme t raj anj a
kavi t aci j e
t (s)
Eksper i ment 0. 06788 0. 3862 0. 3183
DGCM+Kvazi st ac. t r enj e 0. 06683 0. 4016 0. 3348
DGCM+k
3
=const 0. 06694 0. 3875 0. 32
DGCM+k
3
=var 0. 06689 0. 3805 0. 3136

0,0 0,2 0,4
0
100
200

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4
0
100
200

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4
0
100
200

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4
0
100
200

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

st at
=22 m, N=32


92
Na sr edi ni cj evovoda pr i mj euj e se kont i nui r ano nast aj anj e i r aspad
kavi t aci oni h mj ehur ova (sl . 7. 19. ). Ova poj ava j e na di j agr amu pr edst avl j ena vel i ki m
br oj em pi kova. Zbog uest al og r aspada mj ehur ova i f or mi r anj a novi h ne dol azi do
st var anj a vei h kavi t aci oni h mj ehur ova i j i bi r aspad znaaj ni j e ut i cao na vel i i nu
napor a.
Ponovo se moe pr i mi j et i t i da odst upanj e od eksper i ment al ni h r ezul t at a
pokazuj e model sa kvazi st aci onar ni m t r enj em i t o nakon vr emenskog t r enut ka
0.386(s), dok model i sa nest aci onar ni m t r enj em pokazuj u got ovo pot puno sl aganj e sa
eksper i ment al ni m r ezul t at i ma, kako na samom vent i l u t ako i na sr edi ni cj evovoda.
Per i odi nast anka i r aspada kavi t aci oni h mj ehur ova su skor o i dent i ni . Konvol uci j ski
model se, skor o u pot punost i , pokl apa sa eksper i ment al ni m r ezul t at i ma, kako na
vent i l u t ako i na sr edi ni cj evovoda.
Moe se i zvest i zakl j uak da j e uzr ok odst upanj a kvazi st aci onar nog model a, u
ovom sl uaj u, upr avo u zanemar i vanj u nest aci onar nost i t r enj a.
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-50
0
50
100
150
200
250

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-50
0
50
100
150
200
250

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-50
0
50
100
150
200
250

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-50
0
50
100
150
200
250

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

H
st at
=22 m, N=32

Na sl i ci 7. 20. dat a j e pr omj ena kavi t aci j ske zapr emi ne na vent i l u.

93
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0,00000
0,00001
0,00002
0,00003
0,00004
0,00005
0,00006

Z
a
p
r
e
m
i
n
a

g
a
s
+
p
a
r
a

(
m
3
)
Vrijeme (s)
DGCM+Kvazistac.trenje(N16)
DGCM+k3=const(N16)
DGCM+k3=var(N16)
DGCM+Konvol.model(N16)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0,00000
0,00001
0,00002
0,00003
0,00004
0,00005
0,00006

Z
a
p
r
e
m
i
n
a

g
a
s
+
p
a
r
a

(
m
3
)
Vrijeme (s)
N16 k3const
N32 k3const
N64 k3const
N128 k3const

H
st at
=22 m, za sve numer i ke model e i r azne podj el e cj evovoda

Maksi mal na kavi t aci j ska zapr emi na f or mi r ana na vent i l u, za sve numer i ke
model e, i r azne podj el e cj evovoda, dat a su u t abel ama 7. 12. i 7. 13.

Tabela 7.12. Maksi malne kavi t aci j ske zapremi ne na vent i lu za razne numeri ke modele
N=32

Numeri ki model

V
max
(m
3
)
vent i l

Udi o u V (%)

DGCM+Kvazi st aci onar no t r enj e 4. 32*10
- 5
4. 84
DGCM+k
3
=const 4. 05*10
- 5
4. 54
DGCM+k
3
=var 3. 998*10
- 5
4. 48
DGCM+Konvol uci j ski model 3. 87*10
- 5
4. 34

Tabela 7.13. Maksi malne kavi t aci j ske zapremi ne na vent i lu za razne podj ele cj evovoda

Broj podj ela cj evovoda
k
3
=const

V
max
(m
3
)
vent i l

Udi o u V (%)

N16 4. 05*10
- 5
4. 54
N32 4. 02*10
- 5
9. 01
N64 3. 71*10
- 5
16. 636
N128 3. 85*10
- 5
34. 52

Svi numer i ki model i daj u pr i bl i no i st e vr i j ednost i kavi t aci j ske zapr emi ne. Ova
vr i j ednost ost aj e pr i bl i no i st a i za r azl i i t e podj el e cj evovoda. Dakl e, DGCM model
daj e dobr e r ezul t at e i za sl uaj eve kada j e vel i i na kavi t aci onog mj ehur a znat na u
odnosu na zapr emi nu i zmeu numer i ki h vor ova.

94
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-50
0
50
100
150
200
250

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
N=16 (k3=var)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-50
0
50
100
150
200
250

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
N=32 (k3=var)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-50
0
50
100
150
200
250

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
N=64 (k3=var)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-50
0
50
100
150
200
250

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
N=128 (k3=var)

st at
=22 m, za
r azne podj el e cj evovoda, k
3
=var
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-50
0
50
100
150
200
250

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
N=16 (Konvolucijski model)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-50
0
50
100
150
200
250

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-50
0
50
100
150
200
250

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

st at
=22 m, za
r azne podj el e cj evovoda, konvol uci j ski model

95
Sa poveanj em br oj a podj el a cj evovoda poveava se odst upanj e numer i ki h od
eksper i ment al ni h r ezul t at a, za sve model e i zuzev konvol uci j skog (sl . 7. 21. i 7. 22. ). I u
ovom sl uaj u konvol uci j ski model za sve podj el e cj evovoda pokazuj e dobr o sl aganj e
sa i zmj er eni m vr i j ednost i ma. Moe se zakl j ui t i da poveanj e br oj a podj el a cj evovoda
nema ni kakav ut i caj na t anost konvol uci j skog model a.
Upor ei vanj em r ezul t at a za r azl i i t e i ni ci j al ne br zi ne st r uj anj a f l ui da u
cj evovodu i i st e vr i j ednost i st at i ki h napor a na uzvodnom kr aj u cj evovoda (Sl . 7. 23),
moe se zakl j ui t i da za vee poet ne br zi ne st r uj anj a maksi mal ni napor u si st emu
i ma mnogo veu vr i j ednost . Takoe j e i vr i j eme opst anka kavi t aci j e na vent i l u mnogo
due za vee poet ne br zi ne st r uj anj a f l ui da.
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6
-40
-20
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
200
220

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Vo=0.30(m/s)
Vo=1.40(m/s)

Sl i ka 7. 23. Pr omj ena napor a na vent i l u za r azl i i t e vr i j ednost i poet ni h br zi na st r uj anj a,
H
st at
=22 ( m)

Ovo vr i j eme j e za poet nu br zi nu Vo=1.40 (m/ s), t =0.31834(s), dok j e za
poet nu br zi nu st r uj anj a f l ui da u cj evovodu Vo=0.30 (m/ s) t = 0.06172(s). Dakl e, sa
poveanj em poet ne br zi ne st r uj anj a poveava se i vr i j eme t r aj anj a kavi t aci j e na
vent i l u. Sami m t i m j e i kavi t aci j ska zapr emi na koj a se f or mi r a na vent i l u vea. Ist o
t ako, za manj u poet nu br zi nu st r uj anj a maksi mal ni napor koj i se j avl j a u si st emu j e
vei od napor a Joukowsky-og (i zr az 7. 1. ), koj i se dobi j a nakon zat var anj a vent i l a.
Ovaj maksi mal ni napor se dobi j a nakon r aspada pr vog kavi t aci onog mj ehur a. Poj ava
kavi t aci j e i nj en r aspad, za veu poet nu br zi nu st r uj anj a f l ui da, gener i e napor
manj i od napor a Joukowsky-og, t ako da j e maksi mal ni napor u si st emu napor dobi j en
odmah nakon zat var anj a vent i l a.


96

vr i j ednost i nagi ba cj evovoda

Ut i caj nagi ba cj evovoda j e posmat r an za sl uaj eve zat var anj a vent i l a na
ni zvodnom kr aj u i t o za vr i j ednost i nagi ba cj evovoda za st r uj anj e navi e =+3.2
0
i
za st r uj anj e nani e =-3.2
0
. Poet na br zi na st r uj anj a f l ui da u cj evovodu za oba
sl uaj a j e i dent i na i nj ena vr i j ednost j e Vo=0.71 (m/ s). Vr i j ednost i st at i ki h napor a
su, za st r uj anj e navi e H
st at
=22 (m), za st r uj anj e nani e H
st at
=20 (m). Ove
vr i j ednost i obezbj euj u poet ni napor na vent i l u H
vst
=20 (m). Pr omj ena napor a na
vent i l u i sr edi ni cj evovoda za st r uj anj e nani e pr i kazana j e na sl i kama 7. 24. i 7. 25.
dok j e pr omj ena napor a na vent i l u i sr edi ni cj evovoda za st r uj anj e navi e pr i kazana
na sl i kama 7. 26. i 7. 27. Vr i j eme zat var anj a vent i l a j e i st o u oba sl uaj a i i znosi
t
C
=0.009(s), a br zi na pr ost i r anj a por emeaj nog t al asa j e a=1319(m/ s).
0,0 0,2 0,4
0
70
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4
0
60
120

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4
0
60
120

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4
0
60
120

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

Sl i ka 7. 24. Pr omj ena napor a na vent i l u za st r uj anj e nani e , Vo=0. 71 m/ s, H
st at
=20 m, N=32


97
Tabela 7.14. Maksi malni napor u si st emu za st ruj anj e nani e N=32
Maksi malni napor
H
max
(m)

Eksperi ment i
numeri ki model
I f aza II f aza III f aza
Eksper i ment 119. 21 120. 03 111. 66
DGCM+Kvazi st aci onar no t r enj e 115. 13 124. 16 133. 89
DGCM+k
3
=const 115 121. 89 115. 79
DGCM+k
3
=var 114. 99 122. 7 125. 11

Maksi mal ni napor u si st emu se j avl j a nakon r aspada pr vog kavi t aci onog mj ehur a
u dr ugom pi ku napor a. Br unone-ov model sa konst ant ni m koef i ci j ent om k
3
kao i
konvol uci j ski t akoe gener i u maksi mal ni napor u dr ugoj f azi , dok kvazi st aci onar ni
model i Br unone-ov sa var i j abi l ni m koef i ci j ent om k
3
daj u ner eal ne vr i j ednost i
maksi mal ni h napor a u t r eoj f azi . Za st r uj anj e nani e , svi numer i ki model i
pokazuj u dobr o sl aganj e sa r ezul t at i ma eksper i ment a za pr ve dvi j e f aze napor a.
Nakon vr emena t =0.408 (s) svi model i pokazuj u bl ago odst upanj e u f azi od
eksper i ment al ni h r ezul t at a. U t r eoj f azi napor a konvol uci j ski i kvazi st aci onar ni
model pokazuj u net o vee odst upanj e od eksper i ment al ni h r ezul t at a od Br unone-ovi h
model a nest aci onar nog t r enj a.

Eksperi ment i
numeri ki model
Vri j eme nast anka
kavi t aci j e
t
1
(s)
Vri j eme raspada
kavi t aci j e
t
2
(s)
kavi t aci j e
t (s)
Eksper i ment 0. 0682 0. 2262 0. 158
DGCM+k
3
=const 0. 067 0. 22228 0. 155
DGCM+k
3
=var 0. 06879 0. 22225 0. 154

Na osnovu t abel e 7. 15. moe se zakl j ui t i da svi numer i ki model i dobr o
odr euj u poet ak i vr i j eme t r aj anj a pr ve kavi t aci j e na vent i l u.


98

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

Sl i ka 7. 25. Pr omj ena napor a na sr edi ni cj evovoda za st r uj anj e nani e , Vo=0. 71 m/ s,
H
st at
=20m, N=32

Maksi mal ni napor na sr edi ni cj evovoda, za st r uj anj e nani e , j avl j a se u
dr ugoj f azi napor a i sa sl i ke 7. 25. se vi di svi numer i ki model i pokazuj u dobr o
sl aganj e sa eksper i ment al ni m r ezul t at i ma za pr ve dvi j e f aze napor a dok u t r eoj f azi
konvol uci j ski i kvazi st aci onar ni model pokazuj u vee odst upanj e od Br unone-ovi h
model a. Sa sl i ke se, t akoe, vi di da na sr edi ni cj evovoda dol azi do i nt enzi vnog
nast aj anj a i r aspada kavi t aci oni h mj ehur a. Nj i hov r aspad se mani f est uj e kao dodat ni
por ast napor a t o j e na di j agr amu pr edst avl j eno pi kovi ma.
Na sl i ci 7. 26. pr edst avl j ena j e pr omj ena napor a na vent i l u za st r uj anj e
navi e , dobi j ena eksper i ment al no i nj eno por eenj e sa numer i ki m r ezul t at i ma.
Vr i j ednost maksi mal nog napor a na vent i l u, za st r uj anj e navi e , dobi j ena
eksper i ment al no j e H
max
=117.89 (m) i ona se dobi j a u pr voj f azi napor a odmah nakon
zat var anj a vent i l a. Maksi mal ne vr i j ednost i napor a dobi j ene numer i ki m model i ma
dat e su u t abel i 7. 16.

99
0,0 0,2 0,4
0
80
160

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4
0
60
120

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4
0
60
120

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4
0
60
120

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

st at
=22 m, N=64

Tabela 7.16. Maksi malni napor u si st emu za st ruj anj e navi e N=64
Maksi malni napor
H
max
(m)

Eksperi ment i
numeri ki model
I f aza II f aza III f aza
Eksper i ment 117. 9 115. 3 116. 14
DGCM+Kvazi st aci onar no t r enj e 117. 2 161. 3 118. 23
DGCM+k
3
=const 117. 2 123. 3 117. 6
DGCM+k
3
=var 117. 2 112. 01 118. 6

Za st r uj anj e navi e model i sa nest aci onar ni m t r enj em pokazuj u odl i no
sl aganj e, u svakoj f azi , sa eksper i ment al ni m r ezul t at i ma, dok model sa
kvazi st aci onar ni m t r enj em poi nj e sa odst upanj em u dr ugoj f azi i ono se l agano
poveava sa vr emenom. Svi model i odl i no odr euj u vel i i nu napor a u pr voj f azi . U
dr ugoj f azi napor a kvazi st aci onar ni model pokazuj e ner eal no vi sok skok napor a. Ovaj

100
skok napor a, al i u manj oj mj er i , pr i kazuj u i konvol uci j ski i Br unone-ov model sa
k
3
=const . Ovi napor i su, uj edno, i maksi mal ni napor i ovi h numer i ki h model a. U t r eoj
f azi svi model i dobr o odr euj u vr i j ednost napor a.

Eksperi ment i
numeri ki model
Vri j eme nast anka
kavi t aci j e
t
1
(s)
Vri j eme raspada
kavi t aci j e
t
2
(s)
kavi t aci j e
t (s)
Eksper i ment 0. 068 0. 23 0. 162
DGCM+k
3
=const 0. 067 0. 235 0. 168
DGCM+k
3
=var 0. 0678 0. 2351 0. 167

Vr i j eme t r aj anj a kavi t aci j e na vent i l u svi numer i ki model i dobr o odr euj u.

0,0 0,2 0,4
0
70
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

H
st at
=22 m, N=64


101
Na sr edi ni cj evovoda model i sa nest aci onar ni m t r enj em i maj u odl i no
pokl apanj e sa eksper i ment al ni m r ezul t at i ma. Ovo se posebno odnosi na konvol uci j ski
model koj i por ed odl i nog odr ei vanj a maksi mal ni h napor a dobr o si mul i r a i i nt enzi vno
nast aj anj e i r aspad kavi t aci oni h mj ehur ova za vr i j eme ni e vr i j ednost i napor a.
Kvazi st aci onar ni model pokazuj e dost a vel i ka odst upanj a od eksper i ment al ni h
r ezul t at a od t r enut ka t =0.25 (s).
Na sl i kama 7. 28. i 7. 29. dat i su upor edni eksper i ment al ni r ezul t at i pr omj ene
napor a na vent i l u i sr edi ni cj evovoda za st r uj anj e nani e i navi e .
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
=-3.2
0
=+3.2
0

Sl i ka 7. 28. Pr omj ena napor a na vent i l u za r azl i i t e vr i j ednost i nagi ba cj evovoda, Vo=0. 71(m/ s)
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
=-3.2
0
=+3.2
0

Sl i ka 7. 29. Pr omj ena napor a na sr edi ni cj evovoda za r azl i i t e vr i j ednost i nj egovog nagi ba,
Vo=0. 71(m/ s)
Maksi mal ni napor i u si st emu i maj u pr i bl i no i st e vr i j ednost i , t ako da se moe
zakl j ui t i da smj er st r uj anj a ( nani e i l i navi e ), za i st e poet ne br zi ne, nema
vel i ki ut i caj na vr i j ednost maksi mal nog napor a. Net o dui opst anak kavi t aci onog
mj ehur a na vent i l u za st r uj anj e navi e (t =0.162 (s)) u odnosu na st r uj anj e
nani e (t =0.158 (s)) moe se obj asni t i dej st vom gr avi t aci onog ubr zanj a.

102
Ubr zanj e zeml j i ne t ee za st r uj anj e nani e dj el uj e u pr avcu st r uj anj a i
ubr zava f l ui d, dok kod st r uj anj a navi e , dj el uj e nasupr ot st r uj anj u i uspor ava f l ui d.
Za st r uj anj e nani e dol azi do i nt enzi vni j eg f or mi r anj a i r aspada kavi t aci oni h
mj ehur ova u odnosu na st r uj anj e navi e .

vr i j ednost i poet ne br zi ne st r uj anj a i konst ant nu vr i j ednost st at i kog napor a za
sl uaj kada ne dol azi do poj ave kavi t aci j e
U ovom pogl avl j u i zvr eno j e por eenj e numer i ki h i eksper i ment al ni h
r ezul t at a za sl edee st r uj ne usl ove. St at i ki napor na uzvodnom di j el u cj evovoda j e
konst ant an i i znosi H
st at
=32 (m). Poet ne br zi ne st r uj anj a, za koj e su i zvedeni
eksper i ment i i pr ovj er eni numer i ki model i , i maj u sl edee vr i j ednost i Vo=(0.10
(m/ s), 0.20 (m/ s), 0.30 (m/ s)). Br zi na pr ost i r anj a por emeaj nog t al asa j e konst ant na
i i znosi a=1319 (m/ s). Vr i j eme zat var anj a vent i l a j e t c=0.009 (s).
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

st at
=32 m, N=64


103
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

H
st at
=32 m, N=64
Na sl i kama 7. 30. i 7. 31. pr i kazana j e pr omj ena napor a na vent i l u i sr edi ni
cj evovoda za poet nu br zi nu st r uj anj a Vo=0.10 (m/ s). Za ovaj sl uaj st r uj anj e j e
l ami nar no j er j e Reynol ds-ov br oj Re=1870.
Model sa kvazi st aci onar ni m t r enj em pokazuj e dobr o sl aganj e sa
eksper i ment al ni m r ezul t at i ma za pr ve dvi j e f aze napor a. Od vr emenskog t r enut ka
t =0.18 (s) model pokazuj e odst upanj e koj e se poveava sa vr emenom, kako u obl i ku
di j agr ama t ako i u f azi napor a. Ovaj model daj e kor ekt nu vr i j ednost maksi mal nog
napor a koj i se j avl j a u si st emu i r ezul t at i dobi j eni sa nj i m mogu se i skor i st i t i npr . za
pr oj ekt ovanj e cj evovoda, meut i m ne mogu bi t i uzet i kao mj er odavni za pr eci znu
pr ocj enu pr el azni h pr ocesa. Model i sa nest aci onar ni m t r enj em pokazuj u odl i no
sl aganj e sa r ezul t at i ma mj er enj a kako u f azi napor a, t ako i u obl i ku di j agr ama.
Na sr edi ni cj evovoda j avl j a se i st a si t uaci j a. Kvazi st aci onar ni model pokazuj e
odst upanj e i u f azi i u obl i ku kr i ve pr omj ene napor a, posl e pr ve dvi j e f aze, dok
nest aci onar ni model i i maj u i odl i an t aj mi ng sa eksper i ment al ni m r ezul t at i ma i
odl i no pokl apanj e u obl i ku kr i ve napor a. Konvol uci j ski model j e donekl e pr eci zni j i u
odnosu na Br unone-ove model e.

104
Maksi mal ni napor na vent i l u j e napor nast ao odmah nakon zat var anj a vent i l a i
nj egova vr i j ednost j e H
max
=46.49 (m). Svi numer i ki model i dobr o odr euj u
vr i j ednost maksi mal nog napor a. Mi ni mal ni napor koj i se j avl j a u si st emu j e
H
mi n
=17.66 (m). Kako j e vr i j ednost mi ni mal nog napor a dal eko i znad vr i j ednost i
napor a i spar avanj a vodene par e t o u ovom sl uaj u ne dol azi do poj ave kavi t aci j e.
Usl ed i zost anka kavi t aci j e di j agr am pr omj ene napor a i ma pr avi l an obl i k. Na sl i kama
7. 32. i 7. 33. dat a j e pr omj ena napor a na vent i l u i sr edi ni cj evovoda za nj egove r azne
podj el e. Dobi j eni r ezul t at i su skor o i dent i ni , pa se moe zakl j ui t i da br oj podj el a
cj evovoda ne ut i e na t anost r ezul t at a dobi j eni h numer i ki za sl uaj eve kad u
si st emu nema poj ave kavi t aci j e i da numer i ki model i daj u st abi l na r eenj a za r azl i i t
br oj podj el a cj evovoda.

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
N=16 (Kvazistacionarno trenje)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
N=16 (k3=const)
N=32 (k3=const)
N=64 (k3=const)
N=128 (k3=const)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
N=16 (k3=var)
N=32 (k3=var)
N=64 (k3=var)
N=128 (k3=var)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)

st at
=32 m, za

105
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
N=16 (k3=const)
N=32 (k3=const)
N=64 (k3=const)
N=128 (k3=const)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
N=16 (k3=var)
N=32 (k3=var)
N=64 (k3=var)
N=128 (k3=var)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)

H
st at

Na sl i ci 7. 34. dat o j e por eenj e eksper i ment a i r ezul t at a dobi j eni h
konvol uci j ski m model om sa i bez moment nog kor ekci onog f akt or a.
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
Konvolucijski model sa korekcionim faktorom
Konvolucijski model bez korekcionog faktora

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
Konvolucijski model sa korekcionim faktorom
Konvolucijski model bez korekcionim faktorom

Sl i ka 7. 33. Konvol uci j ski model , sa i bez moment nog kor ekci onog f akt or a st r uj anj e navi e ,
Vo=0. 10 m/ s, H
st at
=32 m, N=64


106
Sa sl i ke 7. 34. se vi di da r ezul t at i bez moment nog kor ekci onog f akt or a pokazuj u
znaaj no odst upanj e u odnosu na eksper i ment al ne r ezul t at e, pa j e nj egovo uvoenj e
u moment nu j ednai nu, za konvol uci j ski model u pot punost i opr avdano. Moment ni
kor ekci oni f akt or
0
, pr edst avl j en j ednai nom (6. 57), i ma konst ant nu vr i j ednost i
j ednak j e 1.019 [ 11] . Ova vr i j ednost moment nog kor ekci onog f akt or a j e kor i ena za
sve pr or aune konvol uci j skog numer i kog model a.
Na sl i kama 7. 35. i 7. 36. dat a j e pr omj ena napor a na vent i l u i sr edi ni cj evovoda
za poet nu br zi nu st r uj anj a Vo=0.20 (m/ s). Za ovaj sl uaj st r uj anj e j e t ur bul ent no sa
Reynol ds-ovi m br oj em Re=3750.
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

st at
=32 m, N=32


107
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

H
st at
=32 m, N=32

Kvazi st aci onar ni model se ponaa sl i no kao i kod l ami nar nog st r uj anj a.
Odst upanj e u f azi i obl i ku di j agr ama poi nj e posl e dr ugog pi ka napor a. Model i sa
nest aci onar ni m t r enj em pokazuj u dobr o sl aganj e sa eksper i ment al ni m r ezul t at i ma za
sve f aze napor a. Konvol uci j ski model daj e neznat no vee vr i j ednost i maksi mal ni h i
mi ni mal ni h napor a.
Na sl i kama 7. 37. i 7. 38. dat a j e pr omj ena napor a na vent i l u i sr edi ni cj evovoda
za poet nu br zi nu st r uj anj a Vo=0.30 (m/ s). Za ovaj sl uaj st r uj anj e j e t ur bul ent no sa
Reynol ds-ovi m br oj em Re=5600.


108
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0.0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5
-20
0
20
40
60
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

st at
=32 m, N=16
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

H
st at
=32 m, N=16

109

Za poet nu br zi nu st r uj anj a Vo=0.30 (m/ s) svi model i pokazuj u sl i no
ponaanj e kao i za manj e vr i j ednost i poet ni h br zi na. Model i sa nest aci onar ni m
t r enj em skor o vj er no pr at e eksper i ment al ne r ezul t at e, dok kvazi st aci onar ni model
pokazuj e odst upanj e nakon nekog vr emena i u obl i ku di j agr ama i u nj egovoj f azi .
Sa poveanj em poet ne br zi ne st r uj anj a poveava se i vr i j ednost maksi mal nog
napor a, koj i j e j ednak por ast u napor a koj i se moe dobi t i f or mul om Joukowsky-og. Sa
dr uge st r ane mi ni mal ni napor i ma manj e vr i j ednost i . Dakl e, do poj ave kavi t aci j e e,
pr i konst ant nom napor u na uzvodnom di j el u cj evovoda, doi za vee vr i j ednost i
poet ni h br zi na. Vr i j ednost i mi ni mal ni h napor a su sl edee H
mi n
=17.66 (m) za
Vo=0.10 (m/ s), H
mi n
=5.83 (m) za Vo=0.20 (m/ s), H
mi n
=-7.64 (m) za Vo=0.30 (m/ s).
Na sl i ci 7. 39. pr i kazan j e ut i caj udj el a sl obodnog gasa u t enost i na t anost
DGCM model a.
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
DGCM-
g0
=10
-7
DGCM-
g0
=10
-5
DGCM-
g0
=10
-3

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
DGCM-
g0
=10
-7
DGCM-
g0
=10
-5
DGCM-
g0
=10
-3

Sl i ka 7. 39. Ut i caj
go
na t anost DGCM model a, st r uj anj e navi e , Vo=0. 30 m/ s, H
st at
=32 m,
N=16
Moe se pr i mi j et i t i da se DGCM model uspj eno moe kor i st i t i za si mul aci j u
par ne kavi t aci j e kada j e udi o sl obodnog gasa u f l ui du mal i (
7
0
10
g
). U ovom
sl uaj u numer i ki r ezul t at i se skor o pokl apaj u sa eksper i ment al ni m. Sa poveanj em
udj el a gasa r ezul t at i numer i kog pr or auna znaaj no odst upaj u od i zmj er eni h
vel i i na. t o j e udi o gasa vei t o su i vee r azl i ke u r ezul t at i ma. Tako npr . za
3
0
10
g
maksi mal ni napor na vent i l u dobi j en DGCM model om j e H
max
=52.33 (m),
dok j e u st var nost i nj egova vr i j ednost (dobi j ena eksper i ment al no) H
max
=72.317 (m).


110
7.2.5. Por eenj e numer i ki h i eksper i ment al ni h r ezul t at a za sl uaj l aganog
i spor og zat var anj a vent i l a
Lagani i spor i pr el azni pr ocesi u hi dr aul i ki m si st emi ma su oni pr el azni pr ocesi
kod koj i h j e vr i j eme zaust avl j anj a st r uj anj a f l ui da u si st emu vee od vr emena
r ef l eksi j e udar nog t al asa. Ovi pr el azni pr ocesi se deavaj u pr i l i kom uobi aj eni h
oper aci j a u hi dr aul i ki m si st emi ma kao t o su npr . put anj e u r ad i zaust avl j anj e
pumpi i vodni h t ur bi na.
Pod l agani m zat var anj em vent i l a podr azumi j eva se sl uaj kada j e 2L/ a<
t
c
<20L/ a. Kada j e t
c
>20L/ a u pi t anj u j e spor o zat var anj e vent i l a [ 12] , [ 13] . Por eenj e
eksper i ment al ni h i numer i ki h r ezul t at a za sl uaj l aganog i spor og zat var anj a vent i l a
i zvr eno j e za sl edee st r uj ne usl ove. Poet na br zi na st r uj anj a f l ui da u cj evovodu j e
Vo=0.17 (m/ s) za l agano i Vo=0.31 (m/ s) za spor o zat var anj e. Za ove br zi ne st r uj anj e
j e t ur bul ent no a vr i j ednost Reynol ds-ovog br oj a j e r espekt i vno Re=4300 i Re=7800.
Vr i j ednost st at i kog napor a na uzvodnom kr aj u cj evovoda j e u oba sl uaj a konst ant na
i i znosi H
st at
=26.5 (m) odnosno H
st at
=26 (m). Br zi na pr ost i r anj a por emeaj nog t al asa
j e dobi j ena eksper i ment al no i nj ena vr i j ednost j e a=1319 (m/ s). Pr et post avl j eno j e
da j e ut i caj t emper at ur e vode na pr omj enu br zi ne por emeaj nog t al asa mal i i da se
moe zanemar i t i . Vr i j eme zat var anj a vent i l a j e t
c
=0.26 (s) za l agano i t
c
=1.52 (s) za
spor o zat var anj e. Vr i j eme zat var anj a j e u oba sl uaj a vee od vr emena r ef l eksi j e
por emeaj nog t al asa 2L/ a=0.056 (s) [ 13] . Na Sl . 7. 40. j e pr i kazana pr omj ena pol oaj a
vent i l a od skr oz ot vor enog pol oaj a u poet nom t r enut ku do nj egovog pot punog
zat var anj a.
0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5
0,0
0,2
0,4
0,6
0,8
1,0

P
o
l
o
z
a
j

v
e
n
t
i
l
a

(
-
)
Vrijeme (s)
Vo=0.17 (m/s)
Vo=0.31 (m/s)

Sl i ka 7. 40. Pol oaj vent i l a t okom nj egovog zat var anj a dobi j en mj er enj em
Na sl i kama 7. 41. i 7. 42. dat o j e por eenj e numer i ki h i eksper i ment al ni h
r ezul t at a na vent i l u i sr edi ni cj evovoda za sl uaj l aganog zat var anj a vent i l a.

111
0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0
0
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
Kvazistacionarno trenje

0,0 0,5 1,0
0
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
Brunonov model (k3=const)

0,0 0,5 1,0
0
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
Brunonov model (k3=var)

0,0 0,5 1,0
0
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
Konvolucijski model

st at
=26. 5 m, N=32
0,0 0,5 1,0
0
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,5 1,0
0
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,5 1,0
0
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,5 1,0
0
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
Konvolucijski model

H
st at
=26. 5 m, N=32

112
Kvazi st aci onar ni model pokazuj e odl i no sl aganj e za pr va dva pul sa napor a.
Nakon t oga dol azi do odst upanj a u maksi mal ni m vr i j ednost i ma napor a za koj e
kvazi st aci onar ni model daj e vee vr i j ednost i od i zmj er eni h. Nasupr ot ovom
odst upanj u vr emensko pokl apanj e j e vi e nego odl i no. Kvazi st aci onar ni model ,
dakl e, daj e mnogo bol j e r ezul t at e za l agane u odnosu na br ze pr omj ene r adni h
par amet ar a si st ema. Br unone-ovi model i nest aci onar nog t r enj a i maj u dobr o
pokl apanj e u obl i ku di j agr ama dok sa vr emenski m odst upanj em u f azi poi nj u nakon
t r eeg pul sa napor a, koj e se post epeno poveava sa vr emenom. Br unone-ovi model i
se za sl uaj l aganog zat var anj a ponaaj u na i st i nai n kao i za br zo zat var anj e vent i l a.
Konvol uci j ski model i t avo vr i j eme dobr o odr euj e maksi mal ne i mi ni mal ne
vr i j ednost i napor a a i vr emenski t aj mi ng mu j e skor o i dent i an sa eksper i ment al ni m
r ezul t at i ma. Mi ni mal na odst upanj a u f azi poi nj u t ek posl e pet og pul sa napor a i skor o
neznat no se poveavaj u t okom vr emena. Pr et hodno navedeno navodi na zakl j uak da
j e konvol uci j ski model nest aci onar nog t r enj a pr avi i zbor za model i r anj e l agani h
pr el azni h pr ocesa u hi dr aul i ki m si st emi ma.
1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 1,9 2,0
20
25
30
35

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 1,9 2,0
20
25
30
35

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 1,9 2,0
20
25
30
35

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

1,2 1,5 1,8
20
25
30
35

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
Konvolucijski model

st at
=26 m, N=16


113
Na sl i kama 7. 43. i 7. 44. dat o j e por eenj e numer i ki h i eksper i ment al ni h
r ezul t at a na vent i l u i sr edi ni cj evovoda za sl uaj spor og zat var anj a vent i l a.
1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 1,9 2,0
20
25
30
35

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 1,9 2,0
20
25
30
35

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 1,9 2,0
20
25
30
35

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 1,9 2,0
20
25
30
35

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
Konvolucijski model

H
st at
=26 m, N=16

Kvazi st aci onar ni model pokazuj e odl i no sl aganj e za pr va dva pul sa napor a.
Nakon t oga dol azi do odst upanj a u maksi mal ni m i mi ni mal ni m vr i j ednost i ma napor a za
koj e kvazi st aci onar ni model daj e vee vr i j ednost i od i zmj er eni h. Vr emenski t aj mi ng
i zmeu numer i ki h i eksper i ment al ni h r ezul t at a j e odl i an. Kao i za l agano zat var anj e
vent i l a, kvazi st aci onar ni model daj e pr eci zni j e r ezul t at e za spor e u odnosu na br ze
pr omj ene r adni h par amet ar a si st ema. Br unone-ovi model i nest aci onar nog t r enj a
dobr o odr euj u maksi mal ne vr i j ednost i napor a dok za mi ni mal ne vr i j ednost i daj u
net o nepr eci zni j e r ezul t at e. Manj a odst upanj a pokazuj e Br unone-ov model sa
pr omenl j i vi m koef i ci j ent om k
3
. Ovi model i sa vr emenski m odst upanj em u f azi poi nj u
nakon t r eeg pul sa napor a, koj e se post epeno poveava sa vr emenom. Ovakvo
ponaanj e Br unone-ovi model i pokazuj u i za sl uaj l aganog i nagl og zat var anj a
vent i l a. Konvol uci j ski model daj e net o veu vr i j ednost za maksi mal ni napor u pr voj

114
f azi (H
max
=34.37) u odnosu na eksper i ment al ni r ezul t at (H
max
=33.84). Nakon t oga
dobr o odr euj e vr i j ednost i maksi mal ni h napor a dok za mi ni mal ne napor e pokazuj e
mal a odst upanj a. Fazna odst upanj a su mi ni mal na i poi nj u t ek posl e pet og pul sa
napor a i skor o neznat no se poveavaj u t okom vr emena.
Na sl i ci 7. 45. dat a j e upor edna anal i za pr omj ene napor a na vent i l u i sr edi ni
cj evovoda za sl uaj eve l aganog i spor og zat var anj a vent i l a.

0 2
0
10
20
30
40
50

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Vo=0.17 (m/s), tc=0.26 (s)
Vo=0.31 (m/s), tc=1.52 (s)
a)

0 2
0
10
20
30
40
50

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Vo=0.17 (m/s), tc=0.26 (s)
Vo=0.31 (m/s), tc=1.52 (s)
b)

Sl i ka 7. 45. Pr omj ena napor a na vent i l u (a) i sr edi ni (b) cj evovoda za l agano i spor o zat var anj e
vent i l a dobi j ena eksper i ment al no

Sa sl i ke 7. 45. se vi di da su osci l aci j e napor a mnogo vee za kr ae vr i j eme
zat var anj a vent i l a, bez obzi r a na poet nu br zi nu st r uj anj a f l ui da u cj evovodu. Dakl e,
t o j e vr i j eme zat var anj a vent i l a due t o e maksi mal ni napor u si st emu nakon
nj egovog zat var anj a bi t i manj i .
Na sl i ci 7. 46. dat a j e zavi snost Br unone-ovog koef i ci j ent a k
3
i Var dy-Br own-
ovog koef i ci j ent a C
*
od poet ne br zi ne st r uj anj a f l ui da u cj evovodu. Ova zavi snost j e
dat a i t abel ar no t abel om 7. 18.
Tabela 7.18. Promj ena koef i ci j enat a k
3
i C
*
u zavi snost i od Vo
Vo (m/ s) k
3
C
*
0. 10 0. 0345 0. 00476
0. 17 0. 03156 0. 003984
0. 20 0. 0296 0. 00351
0. 30 0. 0254 0. 0026
0. 31 0. 025 0. 00252
0. 71 0. 01854 0. 00138
1. 40 0. 01466 0. 00086

115

0.0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5
0.000
0.005
0.010
0.015
0.020
0.025
0.030
0.035

k
3
,

C
*

[
-
]
Brzina [m/s]
Brunone-ov koef. k
3
Vardy-Brown-ov koef. C
*

Sl i ka 7. 46. Zavi snost Br unone-ovog i Var dy-Br own-ovog koef i ci j ent a od poet ne br zi ne
st r uj anj a

Sa sl i ke 7. 46. i i z t abel e 7. 18. se vi di da se vr i j ednost i Br unone-ovog
koef i ci j ent a k
3
i Var dy-Br own-ovog koef i ci j ent a C
*
smanj uj u sa poveanj em vr i j ednost i
poet ne br zi ne st r uj anj a f l ui da u cj evovodu, odnosno da su ove vel i i ne obr nut o
pr opor ci onal ne br zi ni st r uj anj a.
Na sl i ci 7. 47. j e dat a pr omj ena Br unone-ovog koef i ci j ent a k
3
na vent i l u.

0.0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5
0.020
0.025
0.030
0.035
0.040

k
3

[
-
]
Vrijeme [s]
Brunone-ov koef. k3=const
Brunone-ov koef. k3=var

Sl i ka 7. 47. Pr omj ena Br unone-ovog koef i ci j ent a k
3
na vent i l u. Vo=0. 30 [ m/ s] , H
st at
=22 [ m] ,
N=16

Na sl i ci 7. 48. pr i kazani su gubi ci usl ed t r enj a na vent i l u. Ovi gubi ci su dat i
pr eko pr omj ene di si pat i vnog l ana Y, koj i f i gur i e u moment noj j ednai ni i def i ni san
j e j ednai nom 5. 32. Dat a j e upor edna anal i za gubi t aka dobi j eni h za model sa
kvazi st aci onar ni m t r enj em i sva t r i model a nest aci onar nog t r enj a. Rezul t at i su

116
dobi j eni za poet nu br zi nu st r uj anj a Vo=0.30 [ m/ s] , st at i ki napor na poet ku
cj evovoda H
st at
=22 [ m] vr i j eme zat var anj a vent i l a t
C
=0.009(s), br zi nu pr ost i r anj a
por emeaj nog t al asa a=1319(m/ s). St r uj anj e j e navi e a br oj podj el a cj evovoda j e
N=16. Sa sl i ke se vi di da se uvoenj em nest aci onar nog koef i ci j ent a t r enj a u pr or aun
poveavaj u gubi ci ener gi j e. Sami m t i m i i nf or maci j a o por emeaj u pr i t i ska put uj e
kr oz cj evovod spor i j e, pa se r ezul t at i dobi j eni numer i ki m met odama koj e u sebe
ukl j uuj u nest aci onar nost t r enj a, bol j e sl au sa eksper i ment al ni m r ezul t at i ma
(Sl . 7. 8).

0.0 0.2 0.4
-0.0020
-0.0015
-0.0010
-0.0005
0.0000
0.0005
0.0010
0.0015
0.0020

Y

[
J
/
k
g
]
Vrijeme [s]
Kvazistac.trenje
k3=const

0.0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5
-0.0020
-0.0015
-0.0010
-0.0005
0.0000
0.0005
0.0010
0.0015
0.0020

Y

[
J
/
k
g
]
Vrijeme [s]
Kvazistac.trenje
k3=var

0.0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5
-0.0003
-0.0002
-0.0001
0.0000
0.0001
0.0002
0.0003
0.0004

Y

[
J
/
k
g
]
Vrijeme [s]
Kvazistac.trenje
Konvol.model

Sl i ka 7. 48. Pr omj ena gubi t aka ener gi j e usl ed t r enj a za r azne numer i ke model e


117
8. Zakl j uak

Pr edmet i st r ai vanj a ovog magi st ar skog r ada su pr el azni pr ocesi u
hi dr aul i ki m si st emi ma. Rad se sast oj i i z sl edei h cj el i na. U uvodu su dat i osnovni
poj movi vezani za pr el azne pr ocese, ukr at ko j e pr ezent i r an znaaj pr el azni h
pr ocesa u hi dr aul i ki m si st emi ma i poj ava koj e i h pr at e. U dr ugom pogl avl j u j e na
pr ost om si st emu r ezer voar -cj evovod-vent i l opi sana f enomenol ogi j a hi dr aul i kog
udar a kao i poj ava par ne i gasne kavi t aci j e i nest aci onar nog t r enj a t okom t r aj anj a
pr el aznog pr ocesa. U t r eem pogl avl j u j e dat pr egl ed st anj a u i st r ai vanoj obl ast i .
Navedena su i mena naj znaaj ni j i h i st r ai vaa u ovoj obl ast i i u kr at ki m cr t ama
naveden nj i hov dopr i nos i st r ai vanj u pr el azni h pr ocesa u hi dr aul i ki m si st emi ma. U
et vr t om pogl avl j u t aksat i vno su navedeni ci l j evi r ada. Pet o pogl avl j e j e posveeno
mat emat i kom model u. U nj emu su i zvedene osnovne j ednai ne pr el azni h pr ocesa
u hi dr aul i ki m si st emi ma i opi sana met oda kar akt er i st i ka, kao j edna od osnovni h
met oda za nj i hovo numer i ko r eavanj e. Pomou met ode kar akt er i st i ka si st em
par ci j al ni h di f er enci j al ni h j ednai na hi per bol i kog t i pa pr eveden j e u al gebar ski
si st em j ednai na. U ovom pogl avl j u su t akoe dat i i neki od gr ani ni h usl ova koj i se
mogu sr est i u hi dr aul i ki m si st emi ma. Za sve gr ani ne usl ove dat e su i
odgovar aj ue j ednai ne kompat i bi l ne sa kar akt er i st i ni m j ednai nama pr el azni h
pr ocesa i pogodne za numer i ko r eavanj e. est o pogl avl j e j e posveeno
mat emat i kom model i r anj u par ne i gasne kavi t aci j e koj e se est o j avl j aj u t okom
t r aj anj a pr el azni h pr ocesa. Pr edst avl j en j e DGCM model za numer i ko r eavanj e
par ne i gasne kavi t aci j e zaj edno sa kar akt er i st i ni m j ednai nama. U ovom
pogl avl j u pr edst avl j eno j e i nekol i ko model a za opi si vanj e nest aci onar nog t r enj a
koj e j e pr at ea poj ava pr el azni h pr ocesa. Sedmo, uj edno i naj obi mni j e, pogl avl j e
daj e por eenj e eksper i ment al ni h i r ezul t at a dobi j eni h numer i ki m model i ma. U
ovom pogl avl j u dat j e i opi s eksper i ment al ne i nst al aci j e sa koj e su dobi j eni
r ezul t at i za por eenj e. Svi r ezul t at i pr edst avl j eni u ovom pogl avl j u dat i su sa
odgovar aj ui m koment ar i ma. Osmo pogl avl j e posveeno j e zakl j uni m
r azmat r anj i ma. Por ed ovi h osam pogl avl j a r ad sadr i i svoj i zvod (abst r akt ), spi sak
oznaka kor i eni h u r adu, l i t er at ur u kao i et i r i pr i l oga.
U t oku i zr ade ovog magi st ar skog r ada r azvi j eni su sl edei numer i ki model i
za opi si vanj e pr el azni h pr ocesa u hi dr aul i ki m si st emi ma:

118
Model koj i r eava obi ne kar akt er i st i ne j ednai ne pr el azni h pr ocesa.
Ovaj model ne uzi ma u obzi r mogunost poj ave kavi t aci j e t okom
t r aj anj a pr el aznog pr ocesa i u r adu j e i skor i en za model i r anj e
l aganog i spor og zat var anj a vent i l a.
DGCM model koj i por ed kar akt er i st i ni h j ednai na r eava i dopunske
j ednai ne koj e uzi maj u u obzi r poj avu kavi t aci j e u hi dr aul i kom
si st emu. Ovaj model j e i skor i en za model i r anj e svi h sl uaj eva
nagl og zat var anj a vent i l a koj i su opi sani u ovom r adu.
Oba osnovna numer i ka model a su napr avl j ena sa po et i r i r azl i i t a model a
za opi si vanj e t r enj a t okom pr el azni h pr ocesa i t o:
Model sa kvazi st aci onar ni m t r enj em,
Br unone-ov model nest aci onar nog t r enj a sa konst ant nom vr i j ednou
koef i ci j ent a k
3
,
Br unone-ov model nest aci onar nog t r enj a sa pr omenl j i vom vr i j ednou
koef i ci j ent a k
3
,
Zi el ke-ov (konvol uci j ski ) model nest aci onar nog t r enj a.
Konano, svi h osam model a, j e napr avl j eno za r azl i i t br oj podj el a
cj evovoda i t o N=16, N=32, N=64 i N=128. Jedi no konvol uci j ski model
nest aci onar nog t r enj a ni j e napr avl j en za br oj podj el a cj evovoda N=128. Ovo ni j e
ur aeno i z r azl oga t o j e za t aj sl uaj pot r ebna dost a vel i ka kompj ut er ska
memor i j a a i dost a vel i ko vr i j eme za i zvoenj e samog pr or auna, koj i opet ne bi
dao pr eci zni j i r ezul t at nego t o se dobi o za br oj podj el a N=64. Zbog svega ovoga
ni j e se ni pr i st upi l o pr or aunu konvol uci j skog model a sa N=128.
Za por eenj e sa numer i ki m model i ma bi l i su dost upni eksper i ment al ni
r ezul t at i dobi j eni za sl edee st r uj ne usl ove:
1. Vo=0. 30 (m/ s), Hst at =12 (m), st r uj anj e navi e ;
4. Vo=0. 71 (m/ s), Hst at =20 (m), st r uj anj e nani e ;

119
9. Vo=0. 17 (m/ s), Hst at =26. 5 (m), st r uj anj e navi e ;
10. Vo=0. 31 (m/ s), Hst at =26 (m), st r uj anj e navi e .
Za pr vi h pet st r uj ni h usl ova dol azi do poj ave kavi t aci j e t okom t r aj anj a
pr el aznog pr ocesa i nj i hova si mul aci j a ur aena j e DGCM model om sa r azl i i t i m
model i ma za t r enj e. Za sl edea t r i st r uj na usl ova ne dol azi do poj ave kavi t aci j e j er
mi ni mal na vr i j ednost napor a ost aj e i znad vr i j ednost i napor a i spar avanj a f l ui da. I
ovi usl ovi su si mul i r ani sa DGCM model om i r azl i i t i m model i ma t r enj a. Konano,
posl ednj a dva eksper i ment al na r ezul t at a su dobi j ena za sl uaj eve l aganog i spor og
zat var anj a vent i l a. Za ove st r uj ne usl ove ne dol azi do poj ave kavi t aci j e. Nj i hova
si mul aci j a j e i zvr ena pr ost i m numer i ki m model om i za sva et i r i model a t r enj a.
Na osnovu por eenj a eksper i ment al ni h i numer i ki h r ezul t at a kao i
vr i j ednost i poet ni h br zi na st r uj anj a f l ui da u cj evovodu i st at i ki h vr i j ednost i
napor a na nj egovi m kr aj evi ma, mogu se i zvest i sl edei zakl j uci .
1. Pr el azni r ei mi u posmat r anom pr ost om si st emu r ezer voar -cj evovod-vent i l
u zavi snost i od f i zi kog st anj a f l ui da i vr i j ednost i maksi mal nog napor a koj i se j avl j a
t okom t r aj anj a pr el aznog pr ocesa mogu se podi j el i t i na:
st r uj ne r ei me kada nema poj ave kavi t aci j e za vr i j eme t r aj anj a
pr el aznog pr ocesa t j . mi ni mal ni pr i t i sak u si st emu ost aj e i znad
pr i t i ska i spar avanj a vodene par e za dat u vr i j ednost t emper at ur e,
st r uj ne r ei me u koj i ma dol azi do poj ave kavi t aci j e za vr i j eme
t r aj anj a pr el aznog pr ocesa a maksi mal ni napor u si st emu se dobi j a
nakon r aspada kavi t aci oni h mj ehur ova,
st r uj ne r ei me u koj i ma dol azi do poj ave kavi t aci j e za vr i j eme
t r aj anj a pr el aznog pr ocesa a maksi mal ni napor u si st emu j e napor
dobi j en nakon zat var anj a vent i l a pr i j e poj ave kavi t aci j e u si st emu.
2. DGCM model se moe uspj eno pr i mi j eni t i za si mul aci j u par ne kavi t aci j e
kada j e udi o gasa u f l ui du mal i (
g
10
-7
). Sa poveanj em udj el a gasa u f l ui du
poveava se i odst upanj e numer i ki h u odnosu na eksper i ment al ne r ezul t at e.
3. DGCM model daj e dobr e r ezul t at e bez obzi r a na vel i i nu kavi t aci one
zapr emi ne u odnosu na zapr emi nu i zmeu numer i ki h vor ova.
4. DGCM model sa kvazi st aci onar ni m t r enj em, za sl uaj eve kada u si st emu
dol azi do poj ave kavi t aci j e, pokazuj e dobr o sl aganj e sa eksper i ment al ni m
r ezul t at i ma sve do t r enut ka r aspada pr vog kavi t aci onog mj ehur a. Nakon t oga model

120
pokazuj e znaaj na odst upanj a kako u obl i ku di j agr ama t ako i u vr emenskoj f azi .
Sl i na si t uaci j a se ponavl j a i za sl uaj eve kada u si st emu ne dol azi do poj ave
kavi t aci j e. Za spor e pr el azne pr ocese model sa kvazi st aci onar ni m t r enj em pokazuj e
odl i no sl aganj e u vr emenskoj f azi sa r ezul t at i ma eksper i ment a dok za maksi mal ne
i mi ni mal ne vr i j ednost i napor a, nakon nekog vr emena, daj e pr eci j enj ene
vr i j ednost i . Dakl e, model sa kvazi st aci onar ni m t r enj em daj e pr eci zni j e r ezul t at e za
l agane i spor e u odnosu na br ze pr el azne pr ocese.
5. DGCM model sa Br unone-ovi m model i ma nest aci onar nog t r enj a pokazuj e
sl i no ponaanj e i za sl uaj eve kada u si st emu dol azi do poj ave kavi t aci j e i za
sl uaj eve kada mi ni mal ni pr i t i sak u si st emu ost aj e i znad pr i t i ska i spar avanj a f l ui da
za dat u vr i j ednost t emper at ur e. Oba model a dost a dobr o odr euj u maksi mal ne
vr i j ednost i napor a u si st emu kao i vr i j eme nast anka i r aspada kavi t aci oni h
mj ehur ova. Nakon i zvj esnog vr emena dol azi do odst upanj a u vr emenskoj f azi u
odnosu na eksper i ment al ne r ezul t at e i ovo odst upanj e se l agano poveava sa
vr emenom. Model sa pr omenl j i vi m koef i ci j ent om k
3
daj e net o pr eci zni j e r ezul t at e
u odnosu na model sa konst ant nom vr i j ednou koef i ci j ent a k
3
za sl uaj eve kada
i ma poj ave kavi t aci oni h mj ehur ova. Kada u si st emu nema kavi t aci j e oba model a
pokazuj u odl i an vr emenski t aj mi ng sa r ezul t at i ma eksper i ment a i dobr o pr at e
pr omj enu napor a u si st emu. Za spor e pr el azne pr ocese Br unone-ovi model i
ponaaj u se sl i no kao i pr i l i kom si mul aci j e br zi h pr el azni h pr ocesa. Zakl j uak j e da
se ovi model i nest aci onar nog t r enj a mogu uspj eno pr i mj enj i vat i i za l agane i za
br ze pr el azne pr ocese i zazvane zat var anj em vent i l a u pr ost om si st emu r ezer voar -
cj evovod-vent i l .
6. DGCM model da konvol uci j ski m model om nest aci onar nog t r enj a pokazuj e
naj bol j e sl aganj e sa eksper i ment al ni m r ezul t at i ma za sve sl uaj eve pr el azni h
pr ocesa i zazvani h nagl i m zat var anj em vent i l a. Ovaj model pokazuj e odl i no
sl aganj e i u vr emenskoj f azi i u obl i ku di j agr ama. Odst upanj e od r ezul t at a
eksper i ment a j e mi ni mal no i skor o da se ne poveava sa vr emenom. Ovi m model om
se mogu veoma uspj eno si mul i r at i pr el azni pr ocesi i zazvani nagl i m zat var anj em
vent i l a. Za l agane i spor e pr el azne pr ocese konvol uci j ski model pokazuj e
odst upanj e u vr emenskoj f azi u odnosu na eksper i ment al ne r ezul t at e nakon
i zvj esnog vr emena. Ovo odst upanj e j e manj e nego kod Br unone-ovi h model a t ako

121
da se konvol uci j ski model nest aci onar nog t r enj a pr epor uuj e i za model i r anj e ovi h
pr el azni h pr ocesa.
7. Za st r uj ne usl ove kod koj i h u si st emu dol azi do poj ave kavi t aci j e sa
poveanj em br oj a podj el a cj evovoda dol azi do odst upanj a numer i ki h od
eksper i ment al ni h r ezul t at a za DGCM model sa kvazi st aci onar ni m t r enj em i
Br unone-ove model e. Za DGCM model sa konvol uci j ski m model om nest aci onar nog
t r enj a poveanj e br oj a podj el a cj evovoda nema ut i caj a na t anost dobi j eni h
r ezul t at a. Za st r uj ne usl ove kod koj i h u si st emu ne dol azi do poj ave kavi t aci j e svi
numer i ki model i pokazuj u st abi l no ponaanj e. Poveanj e br oj a podj el a cj evovoda
nema ut i caj a na r ezul t at e dobi j ene numer i ki . Ist i zakl j uak se moe i zvest i za
l agane i spor e pr el azne pr ocese i zazvane zat var anj em vent i l a na ni zvodnom kr aj u
cj evovoda.
8. Za konst ant nu vr i j ednost poet ne br zi ne st r uj anj a por ast napor a i zazvan
nagl i m zat var anj em vent i l a i ma pr i bl i no i st u vr i j ednost za sve vel i i ne st at i ki h
napor a i moe se i zr aunat i pomou f or mul e Joukowsky-og. Manj e vr i j ednost i
st at i kog napor a na poet ku pr el aznog pr ocesa omoguavaj u dui opst anak
kavi t aci oni h mj ehur ova. Raspad kavi t aci j e i zazi va vei por ast napor a za vee
vr i j ednost i st at i kog napor a i kod nj i h maksi mal ni napor u si st emu nast aj e nakon
r aspada pr vog kavi t aci onog mj ehur a, dok j e za manj u vr i j ednost napor a maksi mal ni
napor u si st emu j ednak napor u Joukowsky-og.
9. Za konst ant nu vr i j ednost st at i kog napor a na poet ku pr el aznog pr ocesa i
r azl i i t e vr i j ednost i poet ni h br zi na st r uj anj a f l ui da u cj evovodu moe se zakl j ui t i
da sa poveanj em i ni ci j al ne br zi ne f l ui da dol azi i do poveanj a maksi mal nog
napor a u hi dr aul i kom si st emu. Takoe j e i vr i j eme opst anka kavi t aci j e due a
sami m t i m j e vea i kavi t aci ona zapr emi na. Za manj e vr i j ednost i poet ne br zi ne
maksi mal ni napor u si st emu se dobi j a nakon r aspada kavi t aci oni h mj ehur ova dok se
za vee vr i j ednost i poet ni h br zi na maksi mal ni napor dobi j a odmah nakon
zat var anj a vent i l a.
10. Za i st u vr i j ednost poet ne br zi ne smj er st r uj anj a f l ui da ( navi e i l i
nani e ) nema vel i kog ut i caj a na vr i j ednost maksi mal nog napor a u si st emu.
Vr i j eme t r aj anj a kavi t aci j e j e net o due za st r uj anj e navi e . Za st r uj anj e
nani e dol azi do i nt enzi vni j eg f or mi r anj a i r aspada kavi t aci oni h mj ehur ova u
odnosu na st r uj anj e navi e .

122
11. Za st r uj ne usl ove kod koj i h ne dol azi do poj ave kavi t aci j e maksi mal ni
napor u si st emu j e napor dobi j en odmah nakon zat var anj a vent i l a i ovaj napor se
moe odr edi t i f or mul om Joukowsky-og.
12. Svi r azvi j eni numer i ki model i dobr o odr euj u maksi mal ni napor za
sl uaj eve kada j e nj egova vr i j ednost j ednaka i l i mal o vea od napor a Joukowsky-
og. Odst upanj e i zmeu eksper i ment al ni h i numer i ki h r ezul t at a r ast e za sl uaj eve
kod koj i h maksi mal ni napor nast aj e kao zbi r napor a i zazvanog nagl i m zat var anj em
vent i l a i napor a nast al og r aspadom kavi t aci onog mj ehur a.
13. U pot punost i j e opr avdano uvoenj e model a nest aci onar nog t r enj a u
DGCM model j er se sa numer i ki m model i ma koj i u sebe ukl j uuj u nest aci onar no
t r enj e dobi j aj u mnogo pr eci zni j i r ezul t at i u odnosu na r ezul t at e dobi j ene DGCM
model om sa kvazi st aci onar ni m t r enj em.
14. Sa r azvi j eni m numer i ki m model i ma mogue j e uspj eno si mul i r at i spor e
pr el azne pr ocese u hi dr aul i ki m si st emi ma, odnosno pomou nj i h dat i kor ekt ne
r ezul t at e za uobi aj ene pr el azne pr ocese u hi dr oel ekt r anama, pumpni m st ani cama,
vodovodi ma, dovodni m i odvodni m cj evovodi ma hi dr aul i ki h si st ema i t d.
15. Rezul t at i dobi j eni DGCM numer i ki m model i ma koj i u sebe ukl j uuj u
nest aci onar no t r enj e su dovol j no pr eci zni i mogu se kor i st i t i za konst r ui sanj e
cj evovoda i r azni h el emenat a zat i t e od neel j enog dej st va hi dr aul i kog udar a.
Jasno j e da cj evovod mor a bi t i konst r ui san t ako da moe i zdr at i maksi mal ne i
mi ni mal ne napor e (pr i t i sak i spar avanj a vodene par e za sl uaj eve kod koj i h dol azi
do poj ave kavi t aci j e) koj i se mogu j avi t i t okom t r aj anj a pr el aznog pr ocesa.
Na osnovu pr et hodno navedenog moe se zakl j ui t i da su i spunj eni svi ci l j evi
ovog magi st ar skog r ada. Razvi j en j e DGCM numer i ki model sa koj i m se moe
uspj eno si mul i r at i poj ava kavi t aci j e t okom t r aj anj a pr el azni h pr ocesa u
hi dr aul i ki m si st emi ma. Izvr eno j e spr ezanj e DGCM model a sa r azl i i t i m
var i j ant ama model i r anj a nest aci onar nog t r enj a kao pr at ee poj ave pr el azni h
pr ocesa. Rezul t at i dobi j eni numer i ki m model i ma upor eeni su sa
eksper i ment al ni m r ezul t at i ma i na osnovu t oga j e pokazano da se sa r azvi j eni m
numer i ki m model i ma uspj eno mogu si mul i r at i pr el azni pr ocesi u hi dr aul i ki m
si st emi ma.


123
Pr edl ozi za dal j e i st r ai vanj e mogl i bi se sast oj at i u sl edeem:
r azvi j anj e DGCM model a za spor e pr el azne pr ocese u hi dr aul i ki m
si st emi ma koj i bi u sebi sadr avao r azl i i t e model e za opi si vanj e
t r enj a,
r azvi j anj e numer i kog model a za r azne gr ani ne usl ove koj i se mogu
sr est i u pr aksi (pumpa, pumpa sa vodost anom, r azne vr st e vodni h
t ur bi na i t d. ),
ver i f i kaci j a ve ur aeni h model a za pr el azne pr ocese i zazvane nagl i m
i post epeni m ot var anj em vent i l a u pr ost om si st emu r ezer voar -
cj evovod-vent i l .


124
Li t erat ura

1. Abr eu, J. , Cabr er a, E. , Izqui er do, J. , Gar ci a-Ser r a, J. (1999). Fl ow model i ng
i n pr essur i zed syst ems r evi si t ed. Jour nal of Hydr aul i c Engi neer i ng, ASCE,
125(11), 1154-1169.
2. Ber gant , A. , Si j amhodi , E. (1994). Hi dr aul i c t r ansi ent s caused by shut of f
val ves. Conf er ence on Hydr opower pl ant s, Budapest , Hungar y, 11 pp.
3. Ber gant , A. , and Si mpson, A. R. (1994). Est i mat i ng unst eady f r i ct i on i n
t r ansi ent cavi t at i ng pi pe f l ow. Pr oceedi ngs of t he 2nd Int er nat i onal
Conf er ence on Wat er Pi pel i ne Syst ems, BHR Gr oup, Edi nbur gh, Scot l and,
333-342.
4. Ber gant , A. , and Si mpson, A. R. (1995). Wat er hammer and col umn
separ at i on measur ement s i n an exper i ment al appar at us - Resear ch r epor t
No. R128. Depar t ment of ci vi l and envi r onment al engi neer i ng, Uni ver si t y of
Adel ai de, Adel ai de, Aust r al i a.
5. Ber gant , A. , and Si mpson, A. R. (1997). Devel opment of a gener al i sed set of
pi pel i ne wat er hammer and col umn separ at i on equat i ons - Resear ch r epor t
No. R149. Depar t ment of ci vi l and envi r onment al engi neer i ng, Uni ver si t y of
Adel ai de, Adel ai de, Aust r al i a.
6. Ber gant , A. , and Si mpson, A. R. (1999). Pi pel i ne col umn separ at i on f l ow
r egi mes. Jour nal of Hydr aul i c Engi neer i ng, ASCE, 125(8), 835-848.
7. Ber gant , A. , Si mpson, A. R. , and Vi t kovsky, J. (1999). Revi ew of unst eady
f r i ct i on model s i n t r ansi ent pi pe f l ow. Pr oceedi ngs of t he 9
t h
Int er nat i onal
Meet i ng of t he IAHR Wor k Gr oup on t he Behavi our of Hydr aul i c Machi ner y
under St eady Osci l l at or y Condi t i ons, Br no, Czech Republ i c, Paper D1, 12 pp.
8. Ber gant , A. , Si mpson, A. R. , and Vi t kovsky, J. (2001). Devel opment s i n
unst eady pi pe f l ow f r i ct i on model l i ng. Jour nal of Hydr aul i c Resear ch, IAHR,
39(3), 249-257.
9. Ber gant , A. , and Ti j ssel i ng, A. (2001). Par amet er s af f ect i ng wat er hammer
wave at t enuat i on, shape and t i mi ng. Pr oceedi ngs of t he 10
t h
Int er nat i onal
Meet i ng of t he IAHR Wor k Gr oup on t he Behavi our of Hydr aul i c Machi ner y
under St eady Osci l l at or y Condi t i ons, Tr ondhei m, Nor way, Paper C2, 12 pp.

125
10. Ber gant , A. , Ti j ssel i ng, A. , Vi t kovsky, J. , Covas, D. , Si mpson, A. , and
Lamber t , M. (2003). Fur t her i nvest i gat i on of par amet er s af f ect i ng wat er
hammer wave at t enuat i on, shape and t i mi ng. Par t 1: Mat hemat i cal t ool s.
Pr oceedi ngs of t he 11
t h
Int er nat i onal Meet i ng of t he IAHR Wor k Gr oup on t he
Behavi our of Hydr aul i c Machi ner y under St eady Osci l l at or y Condi t i ons,
St ut t gar t , Ger many, 12 pp.
11. Ber gant , A. , Ti j ssel i ng, A. , Vi t kovsky, J. , Covas, D. , Si mpson, A. , and
Lamber t , M. (2003). Fur t her i nvest i gat i on of par amet er s af f ect i ng wat er
hammer wave at t enuat i on, shape and t i mi ng. Par t 2: Case st udi es.
Pr oceedi ngs of t he 11
t h
Int er nat i onal Meet i ng of t he IAHR Wor k Gr oup on t he
Behavi our of Hydr aul i c Machi ner y under St eady Osci l l at or y Condi t i ons,
St ut t gar t , Ger many, 12 pp.
12. Ber gant , A. , Vi t kovsky, J. , Si mpson, A. R. , and Lamber t , M. (2001). Val ve
i nduced t r ansi ent s i nf l uenced by unst eady pi pe f l ow f r i ct i on. Pr oceedi ngs of
t he 10
t h
Int er nat i onal Meet i ng of t he IAHR Wor k Gr oup on t he Behavi our of
Hydr aul i c Machi ner y under St eady Osci l l at or y Condi t i ons, Tr ondhei m,
Nor way, Paper D4, 12 pp.
13. Ber gant , A. , Vi t kovsky, J. , Si mpson, A. R. , and Lamber t , M. (2002).
Per f or mance of i nst ant aneous accel er at i on model s of unst eady ski n f r i ct i on
i n pr act i cal appl i cat i ons. 3
r d
Unst eady Fr i ct i on Gr oup Meet i ng, Uni ver si t y of
Dundee, Dundee, UK, 12 pp.
14. Ber gant , A. , Vi t kovsky, J. , Si mpson, A. , and Lamber t , M. (2002). Behavi our
of unst eady pi pe f l ow f r i ct i on model s i n t he case of val ve openi ng.
Pr oceedi ngs of t he Hi dr aul i c Machi ner y and Syst ems 21st IAHR Symposi um,
Lausanne, Swi t zer l and, Vol . 2, pp. 689 694.
15. Br unone, B. , Fer r ant e, M. (2001). Det ect i ng l eaks i n pr essur i sed pi pes by
means of t r ansi ent s. Jour nal of Hydr aul i c Resear ch, IAHR, Vol . 39, NO. 4.
16. Br unone, B. , Gol i a, M. U. , Gr eco, M. (1991). Some r emar ks on t he
moment um equat i on f or f ast t r ansi ent s. Int er nat i onal Meet i ng on Hydr aul i c
Tr ansi ent s wi t h Col umn Separ at i on, 9
t h
Round Tabl e, IAHR, Val enci a, Spai n,
140-148.

126
17. Br unone, B. , Gol i a, M. U. , Gr eco, M. (1995). Ef f ect s of t wo-di mensi onal i t y
on pi pe t r ansi ent s model i ng. Jour nal of Hydr aul i c Engi neer i ng, ASCE,
121(12), 906-912.
18. Br unone, B. , Kar ney, B. , Mecar el l i , M. , Fer r ant e, M. (2000). Vel oci t y
pr of i l es and unst eady pi pe f r i ct i on i n t r ansi ent f l ow. Jour nal of Wat er
Resour ces Pl anni ng and Management , ASCE, 126(4), 236-244.
19. Br unone, B. , Mor el l i , L. (1999). Aut omat i c cont r ol val ve-i nduced t r ansi ent s
i n oper at i ve pi pe syst em. Jour nal of Hydr aul i c Engi neer i ng, ASCE, 125(5),
534-542.
20. Chaudhr y, M. H. (1979). Appl i ed hydr aul i c t r ansi ent s. Van Nost r and Rei nhol d
Company, New Yor k, USA.
21. Chen, C. L. (1992). Moment um and ener gy coef f i ci ent s based on power -l aw
vel oci t y pr of i l e. Jour nal of Hydr aul i c Engi neer i ng, ASCE, 118(11), 1571-1584.
22. Covas, D. , Ramos, H. (2001). Hydr aul i c t r ansi ent s used f or l eakage
det ect i on i n wat er di st r i but i on syst ems. Wat er Pi pel i ne Syst ems BHR Gr oup,
227-241.
23. Fox, J. A. , (1977). Hydr aul i c anal ysi s of unst eady f l ow i n pi pe net wor ks.
Macmi l l an Pr ess Lt d, London, UK.
24. Ghi daoui , S. M. , Kar ney, W. B. (1995). Modi f i ed t r ansf or mat i on and
i nt egr at i on of 1D wave equat i ons. Jour nal of Hydr aul i c Engi neer i ng, ASCE,
121(10), 758-760.
25. Ghi daoui , S. M. , Kar ney, B. , McInni s, A. D. (1998). Ener gy est i mat es f or
di scr et i zat i on er r or s i n wat er hammer pr obl ems. Jour nal of Hydr aul i c
Engi neer i ng, ASCE, 124(4), 384-393.
26. Ghi daoui , S. M. , Kol yshki n A. A. (2001). St abi l i t y anal ysi s of vel oci t y
pr of i l es i n wat er hammer f l ows. Jour nal of Hydr aul i c Engi neer i ng, ASCE,
127(6), 499-512.
27. Izqui er do, J. , Igl esi as, P. L. (2002). Mat hemat i cal model l i ng of hydr aul i c
t r ansi ent s i n si mpl e syst ems. Mat hemat i cal and Comput er Model l i ng, 35,
801-812.
28. Izqui er do, J. , Ingl esi as, L. P. (2004). Mat hemat i cal model l i ng of hydr aul i c
t r ansi ent s i n compl ex syst ems. Mat emat i cal and Comput er Model l i ng, 39,
529-540.

127
29. Jor dan, V. (1958). Cl osi ng l aw f or a shut of f val ve (i n Ser bi an). Meet i ng of
Yugosl av Associ at i on of Hydr aul i c r esear ch, Bl ed, Sl oveni a, SFR Yugosl avi a.
30. Jor dan, V. (1964). Hi dr aul i ki udar u hi dr oel ekt r anama i cr pni m
post r oj enj i ma. Skl ad Bor i sa Ki dr i a-Inst i t ut za t ur bi nske st r oj e, Lj ubl j ana,
Sl oveni j a, SFR Jugosl avi j a.
31. Jor dan, V. (1967). O dol oanj u moment a zamaha GD
2
pr i agr egat u z vodno
t ur bi no. St r oj ni ki vest ni k, 2.
32. Jor dan, V. (1977). Pr el azni r ei m kod cevne t ur bi ne. Savet ovanj e JUGEL o
cevni m agr egat i ma, Nova Gor i ca, Sl oveni j a, SFR Jugosl avi j a.
33. Jor dan, V. (1977). Teor et ska anal i za hi dr aul i ni h pr el azni h r ei ma. Inst i t ut
Mai nskog f akul t et a, Beogr ad, SFR Jugosl avi j a.
34. Lee, S. J. , Lee, B. K. , Lee, G. C. (2001). An exper i ment al st udy on t he
cont r ol of pr essur e t r ansi ent s usi ng an or i f i ce. Int er nat i onal Jour nal of
Pr essur e Vessel s and Pi pi ng, 78, 337-341.
35. Mi sr a, A. , Behdi nan, K. , Cl eghor n, L. W. (2002). Sel f -exci t ed vi br at i on of a
cont r ol val ve due t o f l ui d-st r uct ur e i nt er act i on. Jour nal of Fl ui ds and
St r uct ur es, 16(5), 649-665.
36. Mr ki , M. (2001). Tur bomai ne pumpe. Uni ver zi t et Cr ne Gor e, Podgor i ca, SR
Jugosl avi j a.
37. Nash, G. , Kar ney, B. (1999). Ef f i ci ent i nver se t r ansi ent anal ysi s i n ser i es
pi pe syst ems. Jour nal of Hydr aul i c Engi neer i ng, ASCE, 125(7), 761-764.
38. Obr adovi , D. (1981). Mat emat i ko model i r anj e nest aci onar ni h poj ava u
hi dr opost r oj enj i ma - El abor at . RO Ener gopr oj ekt -Ener godat a, Beogr ad, SFR
Jugosl avi j a.
39. Obr adovi , D. (1980). Opt i mat emat i ki model hi dr oel ekt r ane.
Konsul t aci j a o pr el azni m poj avama u hi dr oel ekt r anama sa cevni m i
Kapl anovi m t ur bi nama, Lj ubl j ana, SFR Jugosl avi j a.
40. Pej ovi , S. , Gr ozdani , S. (1969). Wat er hammer i n i nst al at i ons wi t h
sever al pumps. Pr oceedi ngs of t he 3
r d
Conf er ence on Fl ui d Mechani cs and
Fl ui d Machi ner y, Budapest , Hungar y.
41. Pej ovi , S. , Kr smanovi , Lj . (1976). Pr el azni r adni r ei mi i hi dr aul i ki udar
u cevovodu. Konsul t aci j e o cevovodi ma pod pr i t i skom, ZJE, Vl asi nsko j ezer o,
SFR Jugosl avi j a.

128
42. Pej ovi , S. (1977). Hi dr aul i ki udar i pr el azni r ei mi hi dr opost r oj enj a.
Inst i t ut Mai nskog f akul t et a, Beogr ad, SFR Jugosl avi j a.
43. Pej ovi , S. , Kr smanovi , Lj . , Obr adovi , D. (1980). Kapl an t ur bi ne acci dent s
and r ever se wat er hammer . Thi r d Int er nat i onal Conf er ence on Pr essur e
Sur ges, Cant er bur r y, UK.
44. Pezzi nga, G. , Scandur a, P. (1995). Unst eady f l ow i n i nst al l at i ons wi t h
pol ymer i c addi t i onal pi pe. Jour nal of Hydr aul i c Engi neer i ng, ASCE, 121(11),
802-811.
45. Pezzi nga, G. (1999). Quasi -2D model f or unst eady f l ow i n pi pe net wor ks.
Jour nal of Hydr aul i c Engi neer i ng, ASCE, 125(7), 676-685.
46. Pezzi nga, G. (2000). Eval uat i on of unst eady f l ow r esi st ances by quasi -2D or
1D model s. Jour nal of Hydr aul i c Engi neer i ng, ASCE, 126(10), 778-785.
47. Pezzi nga, G. (2002). Unst eady f l ow i n hydr aul i c net wor ks wi t h pol ymer i c
addi t i onal pi pe. Jour nal of Hydr aul i c Engi neer i ng, ASCE, 128(2), 238-244.
48. Pr ado, A. R. , Lar r et eguy, E. A. (2002). A t r ansi ent s shear st r ess model f or
t he anal ysi s of l ami nar wat er hammer pr obl ems. Jour nal of Hydr aul i c
Resear ch, IAHR, Vol . 40, NO. 1.
49. Ramos, H. , Al mei da, A. B. (2002). Par amet r i c anal ysi s of wat er hammer
ef f ect s i n smal l hydr o schemes. Jour nal of Hydr aul i c Engi neer i ng, ASCE,
128(7), 689-696.
50. Sel ek, B. , Ki r kgoz, M. S. , Sel ek, Z. (2004). Compar i son of comput ed wat er
hammer pr essur es wi t h t est r esul t s f or t he Cat al an power pl ant i n Tur key.
Canadi an Jour nal of Ci vi l Engi neer i ng, 31, 78-85.
51. Shu, J-J. (2003). Model l i ng vapor ous cavi t at i on on f l ui d t r ansi ent s.
Int er nat i onal Jour nal of Pr essur e Vessel s and Pi pi ng, 80, 187-195.
52. Si l va-Ar aya, F. W. , Chaudhr y, M. H. (1997). Comput at i on of ener gy
di ssi pat i on i n t r ansi ent f l ow. Jour nal of Hydr aul i c Engi neer i ng, ASCE, 123(2),
108-115.
53. Si mpson, A. R. , and Ber gant , A. (1994). Numer i cal compar i son of pi pe-
col umn-separ at i on model s. Jour nal of Hydr aul i c Engi neer i ng, ASCE, 120(3),
361-377.
54. St ephenson, D. (1997). Ef f ect s of ai r val ves and pi pewor k on wat er hammer
pr essur es. Jour nal of Tr anspor t at i on Engi neer i ng, ASCE, 123(2), 101-106.

129
55. St ephenson, D. (2002). Si mpl e Gui de f or desi gn of ai r vessel s f or wat er
hammer pr ot ect i on of pumpi ng l i nes. Jour nal of Hydr aul i c Engi neer i ng,
ASCE, 128(8), 792-797.
56. St evanovi , V. (1986). Numer i ko r eavanj e pr ost i r anj a t al asa pr i t i ska u
si st emu f l ui da i st r ukt ur e t er moener get ski h post r oj enj a Magi st ar ski r ad.
Mai nski f akul t et , Beogr adski Uni ver zi t et , Beogr ad, SFR Jugosl avi j a.
57. Ti j ssel i ng, S. A. (1996). Fl ui d-st r uct ur e i nt er act i on i n l i qui d-f i l l ed pi pe
syst ems: a r ewi ev. Jour nal of Fl ui ds and St r uct ur es, 10, 109-146.
58. Ti j ssel i ng, S. A. , Var dy, E. A. , Fan, D. (1996). Fl ui d-st r uct ur e i nt er act i on and
cavi t at i on i n a si ngl e-el bow pi pe syst em. Jour nal of Fl ui ds and St r uct ur es,
10, 395-420.
59. Var dy, A. E. , Hwang, K. L. (1991). A char act er i st i cs model of t r ansi ent
f r i ct i on i n pi pes. Jour nal of Hydr aul i c Resear ch, IAHR, 29(5), 669-684.
60. Var dy, A. E. , Hwang, K. L. , Br own, J. M. B. (1993). A wei ght i ng f unct i on
model of t r ansi ent t ur bul ent pi pe f l ow. Jour nal of Hydr aul i c Resear ch,
IAHR, 31(4), 533-548.
61. Var dy, A. E. , and Br own, J. M. B. (1995). Tr ansi ent , t ur bul ent , smoot h pi pe
f l ow. Jour nal of Hydr aul i c Resear ch, IAHR, 33(4), 435-456.
62. Var dy, A. E. , and Br own, J. M. B. (2003). Tr ansi ent t ur bul ent f r i ct i on i n
smoot h pi pe f l ows. Jour nal of Sound and Vi br at i on, 259(5), 1011-1036.
63. Var dy, A. E. , and Br own, J. M. B. (2004). Tr ansi ent t ur bul ent f r i ct i on i n f ul l y
r ough pi pe f l ows. Jour nal of Sound and Vi br at i on, 270, 233-257.
64. Vi t kovsky, J. , Lamber t , M. , Si mpson, A. R. , and Ber gant , A. (2000). Advances
i n unst eady f r i ct i on model l i ng i n t r ansi ent pi pe f l ow. Pr essur e sur ges. Saf e
desi gn and oper at i on of i ndust r i al pi pe syst ems. A. Ander son, ed. ,
Pr of essi onal Engi neer i ng Publ i shi ng Lt d. , Bur y St . Edmunds, Engl and, 471-
482.
65. Vi t kovsky, J. , St ephens, M. , Ber gant , A. , Lamber t , M. , and Si mpson, A. R.
(2004). Ef f i ci ent and accur at e cal cul at i on of Zi el ke and Var dy-Br own
unst eady f r i ct i on i n pi pe t r ansi ent s. Pr oceedi ngs of t he 9
t h
Int er nat i onal
Conf er ence on Pr esur e Sur ges, BHR Gr oup, Chest er , UK, 15 pp.

130
66. Vugdel i j a, M. , St oj anovi , Z. , St oj anovi , . (2000). Det er mi nat i on of a
t i me st ep i nt er val i n hydr aul i c syst ems t r ansi ent s si mul at i on. Advances i n
Engi neer i ng Sof t war e, 31, 143-148.
67. Vukovi , I. , Pej ovi , S. (1971). Pr el azni pogonski r ei mi i hi dr aul i ki udar
kod hi dr oel ekt r ana sa r ever zi bi l ni m agr egat i ma. Mar i bor , Sl oveni j a, SFR
Jugosl avi j a.
68. Wang, X-J. , Lamber t , F. M. , Si mpson, R. A. , Li gget t , A. J. , Vi t kovsky, P. J.
(2002). Leak Det ect i on i n pi pel i nes usi ng t he dampi ng of f l ui d t r ansi ent s.
Jour nal of Hydr aul i c Engi neer i ng, ASCE, 128(7), 697-711.
69. Wang, K-H. , Shen, Q. , Zhang, B. (2003). Model i ng pr opagat i on of pr essur e
sur ges wi t h t he f or mat i on of an ai r pocket i n pi pel i nes. Comput er s and
Fl ui ds, 32, 1179-1194.
70. Wyl i e, E. B. (1984). Si mul at i on of vapor ous and gaseous cavi t at i on. Jour nal
of Fl ui ds Engi neer i ng, ASME, 106(3), 307-311.
71. Wyl i e, E. B. , and St r eet er , V. L. (1978). Fl ui d t r ansi ent s. McGr aw-Hi l l
Int er nat i onal Book Company, New Yor k, USA.
72. Wyl i e, E. B. , and St r eet er , V. L. (1993). Fl ui d t r ansi ent s i n syst ems. Pr ent i ce
Hal l , Engl ewood Cl i f f s, USA.
73. Zhou, F. , Hi cks, E. F. , St ef f l er , M. P. , (2002). Tr ansi ent s f l ow i n a r api dl y
f i l l i ng hor i zont al pi pe cont ai ni ng t r apped ai r . Jour nal of Hydr aul i c
Engi neer i ng, ASCE, 128(6), 625-634.
74. Zi el ke, W. (1968). Fr equency-dependent f r i ct i on i n t r ansi ent pi pe f l ow.
Jour nal of Basi c Engi neer i ng, Tr ansact i ons of t he ASME, 90(1), 109-115.


I
Pr i l og A: Izr aunavanj e br zi ne pr ost i r anj a por emeaj nog
t al asa

Br zi na pr ost i r anj a por emeaj nog t al asa u t enost i koj a se nal azi u el ast i ni m
ci j evi ma, u zavi snost i od debl j i ne zi da i mat er i j al a ci j evi , kao i osobi na r adnog
f l ui da moe i zr aunat i na osnovu i zr aza [ 71] :

1
1 c
D
E
a
,
_
, (A. 1)

gdj e j e:
- modul el ast i nost i f l ui da (Pa);
- gust i na f l ui da (kg/ m
3
);
E Young-ov modul el ast i nost i mat er i j al a ci j evi (Pa);
D pr eni k ci j evi (m);
- debl j i na zi dova ci j evi (m).
Koef i ci j ent
1
c j e f unkci j a debl j i ne zi da ci j evi i nai na na koj i j e ci j ev
uvr ena u f i zi kom si st emu [ 71] . Za el ast i ne t ankozi de ci j evi (D/ >25)
koef i ci j ent
1
c se sr aunava pr ema sl edei m i zr azi ma:
ci j ev uvr ena samo na uzvodnom kr aj u:
2
1
1
c , (A. 2)
ci j ev uvr ena ci j el om dui nom nasupr ot aksi j al nom kr et anj u:
2
1
1 c , (A. 3)
ci j ev uvr ena ci j el om dui nom:
1
1
c . (A. 4)
Za el ast i ne ci j evi za koj e j e (D/ <25) koef i ci j ent
1
c se r auna kao:
ci j ev uvr ena samo na uzvodnom kr aj u:

II
( )

,
_
+
+ +
2
1 1
2
1
D
D
D
c , (A. 5)
ci j ev uvr ena ci j el om dui nom nasupr ot aksi j al nom kr et anj u:
( ) ( )
2
1
1 1
2
+
+ +
D
D
D
c , (A. 6)
ci j ev uvr ena ci j el om dui nom:
( )
+
+ +
D
D
D
c 1
2
1
, (A. 7)
gdj e j e:
- Poi sson-ov koef i ci j ent .


III
Pr i l og B: Young-ov modul el ast i nost i i Poi sson-ov koef i ci j ent
za r azne mat er i j al e

U Tabel i B. 1. dat e su vr i j ednost i Young-ovog modul a el ast i nost i i Poi sson-
ovog koef i ci j ent a za r azl i i t e vr st e mat er i j al a ci j evi [ 20] .

Tabela B.1. Young-ov modul elast i nost i i Poi sson-ov koef i ci j ent za razli i t e vrst e mat eri j ala
Mat eri j al Young-ov modul elast i nost i
E (GPa)
Poi sson-ov koef i ci j ent

Al umi ni j umske l egur e 68-73 0. 33
Azbest ni cement 24
Mesi ng 78-110 0. 36
Li veno gvoe 80-170 0. 25
Bet on 14-30 0. 1-0. 15
Bakar 107-131 0. 34
St akl o 46-73 0. 24
Ol ovo 4. 8-17 0. 44
el i k 200-212 0. 27
Pl ast i ka
ABS
Naj l on
Pl eksi gl as
Pol i et i l en
Pol i st i r en
PVC

1. 7
1. 4-2. 75
6. 0
0. 8
5. 0
2. 4-2. 75

0. 33

0. 33
0. 46
0. 4

Kamen
Gr ani t
Kr enj ak
Kvar ci t
Pj ear
kr i l j ac

50
55
24. 0-44. 8
2. 75-4. 8
6. 5-18. 6

0. 28
0. 21

0. 28


IV
Pr i l og C: Modul el ast i nost i i gust i na neki h f l ui da

U Tabel i C. 1. dat e su vr i j ednost i modul a el ast i nost i i gust i ne nekol i ko vr st a
f l ui da, u f unkci j i t emper at ur e i pr i t i ska [ 20] .

Tabela C.1. Vri j ednost i modula elast i nost i i gust i ne na at mosf erskom pri t i sku za razne vrst e
f lui da
Flui d Temperat ura
(
0
C)
Gust i na
(kg/ m
3
)
Modul elast i nost i
(Gpa)
Benzen 15 880 1. 05
Et i l al kohol 0 790 1. 32
Gl i cer i n 15 1 260 4. 43
Ker ozi n 20 804 1. 32
i va 20 13 570 26. 2
Naf t a 15 900 1. 5
Voda, obi na 20 999 2. 19
Voda, mor ska 15 1 025 2. 27


V

Pr i l og D: Neki od r ezul t at a pr or auna

U ovom pr i l ogu su dat i neki od r ezul t at a pr or auna dobi j eni za r azne poet ne
br zi ne st r uj anj a, r azne vr i j ednost i st at i ki h napor a na poet ku cj evovoda i r azne
podj el e cj evovoda. Rezul t at i numer i ki h model a i nj i hovo upor eenj e sa r ezul t at i ma
eksper i ment a dat i su pr eko di j agr ama koj i upor euj u pr omj enu napor a na vent i l u i
sr edi ni cj evovoda.

D.a. St r uj anj e navi e (Vo=0.30 m/ s, Hst at =12 m)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

Sl i ka D. 1. Pr omj ena napor a na vent i l u za st r uj anj e navi e , Vo=0. 30 m/ s, Hst at =12 m, N=32


VI
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

H
(
m
)
Vrijeme t(s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

Sl i ka D. 2. Pr omj ena napor a na sr edi ni cj evovoda za st r uj anj e navi e , Vo=0. 30 m/ s,
Hst at =12m, N=32
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment



VII
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

Sl i ka D. 4. Pr omj ena napor a na sr edi ni cj evovoda za st r uj anj e navi e , Vo=0. 30 m/ s, Hst at =12
m, N=64
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
70
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment


VIII
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

m, N=128


IX
D.b. St r uj anj e navi e (Vo=0.30 m/ s, Hst at =22 m)
0,0 0,2 0,4
0
50
100

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4
0
50
100

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4
0
50
100

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4
0
50
100

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4
0
30
60
90

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

m, N=32

X
0,0 0,2 0,4
0
50
100

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4
0
50
100

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
DGCM+Brunonov model(k3=const)

0,0 0,2 0,4
0
50
100

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4
0
50
100

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80

N
a
p
o
r

H
(
m
)
Vrijeme t(s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4
-20
0
20
40
60
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

Hst at =22 m, N=64

XI
0,0 0,2 0,4
0
50
100

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4
0
50
100

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4
0
50
100

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4
-20
0
20
40
60
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

Hst at =22 m, N=128

XII
D.c. St r uj anj e navi e (Vo=1.40 m/ s, Hst at =22 m)
0,0 0,2 0,4
0
100
200

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4
0
100
200

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4
0
100
200

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-50
0
50
100
150
200
250

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-50
0
50
100
150
200
250

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-50
0
50
100
150
200
250

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-50
0
50
100
150
200
250

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-50
0
50
100
150
200
250

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

Hst at =22 m, N=16


XIII
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-50
0
50
100
150
200
250

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-50
0
50
100
150
200
250

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-50
0
50
100
150
200
250

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-50
0
50
100
150
200
250

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-50
0
50
100
150
200
250

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-50
0
50
100
150
200
250

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-50
0
50
100
150
200
250

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-50
0
50
100
150
200
250

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

Hst at =22 m, N=64

XIV
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-50
0
50
100
150
200
250

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-50
0
50
100
150
200
250

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4
0
100
200

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-50
0
50
100
150
200
250

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-50
0
50
100
150
200
250

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-50
0
50
100
150
200
250

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

Hst at =22 m, N=128

XV
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-50
0
50
100
150
200
250

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
N=16 (k3=var)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-50
0
50
100
150
200
250

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
N=32 (k3=var)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-50
0
50
100
150
200
250

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
N=64 (k3=var)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-50
0
50
100
150
200
250

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
N=128 (k3=var)

Hst at =22 m, za r azne podj el e cj evovoda


XVI
D.d. St r uj anj e nani e (Vo=0.71 m/ s, Hst at =20 m)
0,0 0,2 0,4
0
70
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4
0
60
120

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4
0
60
120

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4
0
60
120

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

Sl i ka D. 20. Pr omj ena napor a na vent i l u za st r uj anj e nani e , Vo=0. 71 m/ s, Hst at =20 m, N=16
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

Sl i ka D. 21. Pr omj ena napor a na sr edi ni cj evovoda za st r uj anj e nani e , Vo=0. 71 m/ s,
Hst at =20 m, N=16

XVII
0,0 0,2 0,4
0
70
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4
0
60
120

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4
0
60
120

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4
0
60
120

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

Sl i ka D. 22. Pr omj ena napor a na vent i l u za st r uj anj e nani e , Vo=0. 71 m/ s, Hst at =20 m, N=64
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

Hst at =20 m, N=64

XVIII
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140
160

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

Sl i ka D. 24. Pr omj ena napor a na vent i l u za st r uj anj e nani e , Vo=0. 71 m/ s, Hst at =20 m,
N=128
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

Hst at =20 m, N=128

XIX
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140
160

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140
160

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
N=128(Kvazistacionarno trenje)

Sl i ka D. 26. Pr omj ena napor a na vent i l u za st r uj anj e nani e , Vo=0. 71 m/ s, Hst at =20 m, za
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment


XX
D.e. St r uj anj e navi e (Vo=0.71 m/ s, Hst at =22 m)
0,0 0,2 0,4
0
70
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4
0
60
120

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4
0
60
120

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4
0
60
120

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

Hst at =22 m, N=16

XXI
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4
0
70
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4
0
60
120

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4
0
60
120

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140
160

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

Hst at =22 m, N=32

XXII
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140
160

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140
160

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140
160

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

Hst at =22 m, N=128

XXIII
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
N=16 (k3=const)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140
160

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
N=32 (k3=const)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
N=64 (k3=const)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
N=128 (k3=const)

Sl i ka D. 34. Pr omj ena napor a na vent i l u za st r uj anj e navi e , Vo=0. 71 m/ s, Hst at =22 m, za
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
N=16 (k3=const)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
N=32 (k3=const)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
N=64 (k3=const)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100
120
140

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
N=128 (k3=const)


XXIV
D.f . St r uj anj e navi e (Vo=0.10 m/ s, Hst at =32 m)
0,0 0,2 0,4
20
40
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4
20
40
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

Hst at =32 m, N=16

XXV
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4
20
40
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

Hst at =32 m, N=32

XXVI
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
10
20
30
40
50

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
10
20
30
40
50

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
10
20
30
40
50

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
10
20
30
40
50

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
10
20
30
40
50

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
10
20
30
40
50

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

Hst at =32 m, N=128

XXVII
D.g. St r uj anj e navi e (Vo=0.20 m/ s, Hst at =32 m)
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

Hst at =32 m, N=16

XXVIII
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

Hst at =32 m, N=64

XXIX
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0
10
20
30
40
50
60
70

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

Hst at =32 m, N=128

XXX
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0
10
20
30
40
50
60
70
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
N=16 (k3=const)
N=32 (k3=const)
N=64 (k3=const)
N=128 (k3=const)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0
10
20
30
40
50
60
70
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
N=16 (k3=var)
N=32 (k3=var)
N=64 (k3=var)
N=128 (k3=var)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0
10
20
30
40
50
60
70
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
N=16 (k3=const)
N=32 (k3=const)
N=64 (k3=const)
N=128 (k3=const)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
0
10
20
30
40
50
60
70
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
N=16 (k3=var)
N=32 (k3=var)
N=64 (k3=var)
N=128 (k3=var)


XXXI
D.h. St r uj anj e navi e (Vo=0.30 m/ s, Hst at =32 m)
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

Hst at =32 m, N=32

XXXII
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4
-20
0
20
40
60
80
100

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4
-20
0
20
40
60
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

Hst at =32 m, N=64

XXXIII
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

Hst at =32 m, N=128

XXXIV
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
N=16 (k3=const)
N=32 (k3=const)
N=64 (k3=const)
N=128 (k3=const)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
N=16 (k3=var)
N=32 (k3=var)
N=64 (k3=var)
N=128 (k3=var)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
N=16 (k3=const)
N=32 (k3=const)
N=64 (k3=const)
N=128 (k3=const)

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
-20
0
20
40
60
80
100

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
N=16 (k3=var)
N=32 (k3=var)
N=64 (k3=var)
N=128 (k3=var)


XXXV
D.i . St r uj anj e navi e (Vo=0.17 m/ s, Hst at =26.5 m)
0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0
0
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,5 1,0
0
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,5 1,0
0
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,5 1,0
0
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
Konvolucijski model

Sl i ka D. 58. Pr omj ena napor a na vent i l u za st r uj anj e navi e , Vo=0. 17 m/ s, Hst at =26. 5 m,
N=16
0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0
0
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,5 1,0
0
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,5 1,0
0
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,5 1,0
0
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
Konvolucijski model

Hst at =26. 5 m, N=16

XXXVI
0,0 0,5 1,0
0
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,5 1,0
0
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,5 1,0
0
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,3 0,6 0,9
0
20
40
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
Konvolucijski model

N=64
0,0 0,5 1,0
0
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,5 1,0
0
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,5 1,0
0
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,5 1,0
0
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment
Konvolucijski model

Hst at =26. 5 m, N=64

XXXVII
0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0
0
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0
0
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0
0
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

N=128
0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0
0
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0
0
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0
0
10
20
30
40
50
60

N
a
p
o
r

(
m
)
Vrijeme (s)
Eksperiment

Hst at =26. 5 m, N=128

Uros - Karadzic Magistarski 01

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Uros - Karadzic Magistarski 01

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UNIVERZITET CRNE GORE

- pi j ezomet ar ski pr i t i sak.

- r el at i vna hr apavost cj evovoda;

You might also like