Banka Qndrore dhe Politika Monetare

Gjat ksaj ligjerate do t njiheni me: Konceptin e paras Funksionet e paras Komponentet e ofertes monetare Ofertn dhe krkesn pr para Lidhja n mes t oferts monetare dhe norms s interesit Bankat, llojet dhe procesi i krijimit t paras Konceptin e Bankes Qendrore Funksionet e Bankes Qendrore Objektivat, qllimet dhe instrumentet e Bankes Qendrore

Paraja sht element i rndsishm n analizat ekonomike DEFINIMI I PARAS:

Efektet n variablta tjer ekonomik (norm interesi, mime etj.) do objekt standard dhe prgjithsisht i pranuar q prdoret si mjet kmbimi ose pagese. Evoluimi i ekonomis (njerzit fillimisht kan konsumuar aq sa kan prodhuar) Rritja e volumit t mallrave t prodhuara (akumulimi, pronsia) Kmbimi mall mall (tramba) Specializimi i puns ka sjellur problemet e kmbimit Koincidenca e dyfisht - shpreh prputhjen e plot pr llojin dhe sasin e mallrave q duan t kmbejn dy prodhues Problemet rreth gjetjes s vlers s njjt (shembull: profesori-fermeriprodhuesi i traktorit) Zgjidhja e problemit: Prdorimi i nj malli t caktuar si mjet kmbimi Rolin e paras e kan luajtur: bagtia, bakri deri tek ari e argjendi

ZANAFILLA E PARAS:

KARAKTERISTIKAT E PARAS

Q nj mall i caktuar t prdoret si para ai duhet ti gzoj disa veti:

T jet i transportueshm T jet i ruajtshm T jet i ndashm n pjes t vogla I sigurt nga falsifikimi

PARAJA LETR

Zvendsuese e paras mall Zanafilla (historiku) Mbulesa n ari Fillimisht, para ishte ari, por paraja letr ishte vetm dshmi Ndrhyrja e nj autoriteti (shteti) - para e dekretuar Paraja letr nuk ka prdorim alternativ por vetm si mjet kmbimi Rritja e vllimit t ekonomis e bn paran letr t kushtueshme Paraqiten eet bankare Shrbejn si mjet kmbimi apo pagese dhe mund t shndrrohen n para

PARAJA BANKARE OSE EET BANKARE

FUNKSIONI SI MJET KMBIMI

sht funksioni kryesor i paras. Lehtson funksionimin e ekonomis, duke i realizuar

transaksionet me kosto shum m t ult

FUNKSIONI SI MJET LLOGARIE (MATSE E VLERS)

Prmes mimeve, shrben si njsi matse e vlers s

produkteve (mimin)

T gjitha mallrat shprehen n nj emrues t prbashkt

FUNKSIONI SI MJET KURSIMI (RUAJTSE E VLERS)

Ruajtse e vlers ose mjet kursimi, sikur edhe format tjera

t pasuris (aksionet, obligacionet, pasuria etj.)

Masa monetare sht shum e rndsishme n dizajnimin e politikave makroekonomike Norma e interesit e banks qndrore (ndikimi n nivelin e investimeve) Blera dhe shitja e letrave me vler Matja e sakt e mass monetare sht nj problem q prcillet me Oferta monetare llogaritet si shum e instrumenteve t ndryshm q, n nj shkall t caktuar shrbejn si para Oferta monetare shprehet nprmjet disa komponentve q quhen agregat monetar t cilt kan n themel nj kriter t prbashkt llogaritje

vshtirsi teorike (si ta definojm paran) Praktike (si ta masim)

Agregat monetar:.

M1: paraja e transaksioneve plotsisht likuide (monedhat) dhe ato q shum shpejt kthehen n para (kartmonedhat, llogarit ekueshme, eqet e udhtarve, etj.)

M2:

paraja e gjer prfshin M1 dhe format tjera q nuk jan para transaksionesh por q mund t shndrrohen shpejt n para (depozitat afatshkurtra). Kjo sht masa m e sakt e oferts monetare. Prdoret gjrsisht n analiza t oferts monetare

M3: prfshin M2 dhe agregatt monetar m pak likuid (depozitat afatgjat) L:

prfshin M3 dhe aktivet tjera q kan tipare likuiditeti (bonot e thesarit)

Pra agregatt monetar klasifikohen n baz t shkalls s likuiditetit L M3 M2 M1 Kur flasim pr para zakonisht i referohemi M2 Me kalimin e kohs bhet kalimi nga nj agregat n tjetrin

Krkesa pr para => pse njersit mbajn para?

Krkesa pr para e ka bazn tek funksioni q kryen paraja

Njerzit mbajn para pr t kryer transaksione

Mbajtja e paras ka kosto (heqje dor nga investimi)

Interesi (shembull: depozitimi n banka i 1000 Euro kur i=10%)

Motivet e mbajtjes s paras Motivi 1: Krkesa pr transaksione - pr t bler mallra dhe shrbime

(individt) dhe pr pagesn e faktorve t prodhimit (firmat). Kjo krkes varet nga:
Niveli i GNP - rritja e GNP real do t thot rritja e vllimit t mallrave dhe shrbimeve q tregtohen. Kjo do t thot q rriten edhe sasia e paras q duhet pr t realizuar kmbimin e tyre Niveli i mimeve - rritja e nivelit t mimeve sht e nevojshme t rritet edhe sasia e paras q duhet pr t realizuar kmbimin e t njjts sasi mallrash dhe shrbimesh Niveli i norms s interesit - me rritjes e norms s interesit krkesa pr para transaksionesh (apo mbajtja e paras n dor) bie, sepse kjo rrit koston e mbajtjes s paras, prandaj do t kemi tendencn pr t ulur sasin e paras q mbahet pr transaksione.

Motivi 2: ruajtja e vlers (kursimi)

Teoria e portofolit
njerzit dshirojn q pasurin e tyre ta mbajn n formn q sjell t ardhura sa m t mdha por, ata nuk dshirojn t bjn investime me shkall t lart rreziku. Kjo teori thot q njerzit bjn kombinimi i formave t ndryshme t pasuris (n para dhe n obligacione) ashtu q t minimizohet rreziku Aktiveve mund tju ndryshoj mimi por jo paras

Mbajtja e paras ka kosto (interesi i humbur) Ka persona q kan para dhe persona q dshirojn t investojn Kjo kontradikt zgjidhet ashtu q ata q kursejn u japin hua atyre q dshirojn t investojn Sigurimi i informacioneve (kush ka para dhe kush dshiron t investoj) ka kosto Kshtu lind nevoja e krijimit t institucioneve financiare (bankave)

Bankat: jan firma financiare t themeluara pr fitim njsoj si firmat tjera

Aktivitetet kryesore t bankave:
Pranimi i depozitave (n t par dhe t afatizuara) ku banka paguan interes Dhnien e kredive ku banks duhet paguar interes

Fitimi i bankave = norma e interesit t kredive norma e interesit t depozitave

Niveli i kredive t lshuara determinohet nga norma e interesit dhe shkalla e rrezikut Lidhja n mes t nivelit t rrezikut dhe norms s interesit sht negative Vllimi i kredive kufizohet edhe nga nevoja pr t prmbushur krkesat pr likuiditet pr t prballuar trheqjen e depozitave
Banka qndrore vendos nj norm t detyrueshme pr depozitat:
norma e rezervave t detyrueshme: % e depozitave q duhet t mbahen n bank (q nuk mund t jepen kredi) Kjo e mbron bankn nga falimentimi n rast t trheqjes t parave mbi mesatare

 Aktiviteti bankar (marrja e depozitave dhe dhnja e kredive/huave) Aktivet dhe pasivet
Tabela 21.1: Bilanci i thjesht i banks AKTIVE Rezervat Huat Letrat me vler Totali 100 4000 1800 5900 PASIVE Depozitat e ekueshme Depozitat e kursimeve dhe me afat Pasivet tjera Totali 1000 2800 2100 5900

Shnim:

Rezervat nuk jepen hua Mundsia e banks pr t dhn hua prbn bazn e shumfishimit t paras Banka jep hua pasi jo t gjitha depozitat trheqen n t njjtn koh

 Procesi i shumfishimit t paras

Shembull: Bilanci i Banks A

AKTIVE Rezervat Totali 2000 2000 Totali

PASIVE Depozitat 2000 2000

sht injektuar nj sasi monetare n ekonomi Supozojm q znj. Ermira ka shitur nj bono thesari qeveris dhe ka marr mjete financiare prej 2000 t cilat i ka depozituar n Bankn A Si rezultat rritet M1 = 2000

POR, Banka A mund t jap hua, dhe nse themi se norma e rezervs s detyrueshme = 10%, Banka A mund t jap 1800
Bilanci i Banks A pas ksaj sht: AKTIVE Rezervat Hua 200 1800 Depozita PASIVE 2000

Totali

2000

Totali

2000

Me kt rast, M1 rritet edhe pr 1800 . Pra: M1=2000 + 1800 = 3800 SUPOZOJM se pjesa prej 1800 e dhn hua depozitohet n Bankn B nga huamarrsi apo shitsi
Bilanci i Banks B do t jet: AKTIVE Rezervat Totali 1800 1800 Depozita Totali PASIVE 1800 1800

Nse norma e rezervs s detyrueshme = 10%, Banka B mund t jap 1620 hua

Bilanci i Banks B pas ksaj sht: 180 Depozita Totali

AKTIVE Rezervat

PASIVE 1800 1800

Hua
Totali

1620
1800

Me kt rast, M1 rritet edhe pr 1620 . Pra: M1=2000 + 1800 + 1620 Ky proces vazhdon derisa rezervat t bien n zero: Bankat Depozitat Huat Banka A Banka B Banka C Banka D ... Totali n sistemin bankar 2000 1800 1620 1458 ... 20 000 1800 1620 1458 1312.2 ... 18 000

Rezervat 200 180 162 145.8 ... 2 000

N kt rast, M1 rritet vetm me 20,000 N fund t procesit: shtesa n rezervat e deturueshme n sistemin bankar sht e barabart me shtesn fillestare t deppozitave

Duke ditur r=norma a rezers s detyrueshme, mund t shkruajm:

D r = R

Nga ktu nxjerrim se: N rastin ton kemi:

D = R / r ose D = (1 / r) * R

D = (1 / r) * R = (1/0.1) * 2,000 = 20,000

Raporti 1/r tregon sa shumfishohet shtesa fillestare e rezervave n sistemin bankar nprmes mekanizmit t dhnies s huave Ky quhet multiplikator i i oferts monetare:
Legjenda: D = shtesa n depozite r = norma e rezervs s detyrueshme R = shtesa n rezerva t detyrueshme

N praktik mund t mos veproj multiplikatori oferta monetare nuk rritet si rezultat i rritjes s rezervave fillestare Dy arsye: 1) Huamarrsi nuk i depoziton parat Varesisht ne cilen hallke te zingjirit ndalet procesi i shumefishimit te parase Sa m shum para q mbahen n dor, oferta monetare rritet m pak 2) Bankat mund t mbajn rezerva t teprta Nse rritet norma e rezervs s detyrueshme, ather rritja e M1 sht m vogl: Shembull: r=20%
Bankat Banka A Banka B Banka C Banka D ... Totali n sistemin bankar Depozitat 2000 1600 1280 1024 ... 10 000 Huat 1600 1280 1024 819 ... 8 000 Rezervat 400 320 256 205 ... 2 000

N kt rast, M1 rritet vetm me 10,000

BANKA QENDRORE DHE POLITIKA MONETARE

Politika monetare sht e lidhur ngusht me Bankn Qendrore (BQ) Politika monetare ndikon n GDP, n stabilitetin e mimeve, papunsi etj. Prandaj BQ prmes politks monetare ka rol ky n analizn ekonomike t rritjes s GDP-s Menaxhimi i politiks monetare bhet nga BQ prmes instrumenteve q ka n dor BQ:
Norma e rezervave t detyrueshme Norma baz e interesit

N do ekonomi tregu ekzistojn:

Bankat komerciale (niveli i dyt) Banka Qendrore mbikqyr dhe shrben si ombrell pr bankat tjera komerciale (niveli i dyt) Banka Qndrore mbikqyr politikn monetare BQ ka lindur m von pr ti ruajtur BK nga falimentimi ejt.
Banka Qendrore mbikqyr dhe shrben si ombrell pr: Bankat komerciale Institucionet financiare Tregun e letrave me vler Kursin e kmbimit

Banka Qendrore (niveli i par) dhe

 Emetimi i paras (kartmonedhave) Bank e bankave t nivelit t dyt:

kliringu i eqeve, rezervat, etj. Mban rezervat e institucioneve Siguron kredi pr bankat tjera

Plotsimi i nevojave t ekonomis me para

Bank e qeveris (pr depozita, trheqje, etj.) Rregullimi i oferts monetare Ndrhyrja dhe rregullimi i tregjeve monetare
Kontrollon normn e interesit

 Banka Qendrore n shum vende sht e pavarur nga qeveria (e cila e menaxhon politkn fiskale) Pavarsia e Banks Qendrore n: caktimin e norms s interesit rregullimin e oferts monetare kreditimin e qeveris, etj.
Por Qeveria ndrhyn n punn e BQ prmes emrimit t drejtuesve Pavarsia e BQ konsiston n pavarsin e vendimeve q mund t marr BQ n lidhje me politikn q do t ndjek.

Drejtuesit e Banks Qendrore emrohen n periudha afatgjata (psh. n SHBA guvernatori emrohet pr nj periudh 14 vjeare) Reputacioni i Banks Qendrore (pritjet e firmave dhe individve)

Si vepron politika monetare: Mekanizmi i transimsioni Objektivat e politiks monetare Rritje e qndrueshme ekonomike Stabilitet i mimeve Punsim i plot Valut stabile, etj. Jo t gjitha objektivat mund t realizohen njkohsisht: lidhja inverse e disa objektivave (punsimi i lart dhe stabiliteti i mimeve) Por BQ nuk ka instrument per kontrollimin e realizimit te qellimeve Prandaj prdor objektivat e ndrmjetme: Norma e interesit Oferta monetare

Instrumentet e PM jan hallka e par e mekanizmit t transimisionit Instrumentet ndahen n:

Instrumentet indirekte
Shitja dhe blerja e letrave me vler (bono thesari, obligacione, etj.) Ri-financimi: banka qendrore u jep kredi bankave komerciale Rezervat e detyrueshme Instrumentet direkte
Nuk krkojn treg t zhvilluar financiar (vendet n zhvillim) Jan t prkohshme pasi ulin konkurencn n sistemin bankar Disa nga kto instrumente:

Kontrolli i kreditit: kufizimi i vllimit t kredis Kontrolli i norms s interesit

Tregu Monetar prfshin nj bashksi institucionesh dhe agjentsh ekonomik ku realizohet shitja dhe blerja e letrave me vler:
Aksionet Obligacionet Bonot e thesarit, etj.

Letrat me vler ndahen n:

Bashkveprimi i oferts pr para dhe i krkess pr para prcakton sasin e paras n qarkullim dhe normn e interesit n ekuilibr

Afatshkurtra (afati i maturimit <1 vit) Afatgjata (afati i maturimit >1 vit)

Krkesa pr para sipas teoris Kejnsiane mbshtetet n kto motive:

Motivi i transaksioneve Pr t bler mallra dhe shrbime Motivi mbrojts Pr t br shpenzime n raste t paparashikuara Motivi spekulativ Pr t shmangur humbjet q vijn nga mbajtja e letrave me vler

Krkesa pr para varet nga sasia e krkuar e parave dhe norma e interesit (figura m lart): Kur rritet i bie krkesa pr para
Kur rritet GDP rritet krkesa pr para (kurba L zhvendoset djathtas) Oferta pr para sht e dhn

Pr ilustrim: far ndodh n grafik nse Banka Qendrore dshiron t ul inflacionin? Reduktohet oferta monetare (kurba MS lviz majtas dhe rritet i) Njerzit shesin aktivet e tyre pr t plotsuar krkesn pr para Kjo shpie n uljen e mimit t aktiveve dhe rritjen e norms s interesit

Ndryshimi i ekuilibrit n tregun monetar

Politik monetare ekspansioniste:

Banka Qendrore blen letra me vler Rritet oferta monetare (varsisht nga multiplikatori) Ulet norma e interesit Ulet kostoja e financimit Rriten investimet, shpenzimet, etj. Rritet GDP, punsimi, inflacioni

www.Biznesi.net