Ndotja e truallit(dheut)

Definimi
Trualli(dheu)pjese siperfaqesore e kores
se tokes
Pjese perberse e mjedisit jetesor
Burim i resurseve siq jane:uji,
rera,mineralet dhe llojet e ndryshme te
lendeve djegese

Funksionet ekologjike
Prodhimi i biomases
Pjesa me e madhe e prodhimit te ushqimit
per njeriun dhe shtazet varet nga toka e
cila siguron nutriciente , uje dhe ajer

Funksionet socio-ekonomike

Baze per ndertimin e vendbanimeve njerezore

Ndertohen vendbanimet jetesore me infrastrukture komplete
Hudhen mbeturinat
Mesatarisht ne Europe me vendbanime eshte mbuluar 2% e
siperfaqes se Tokes ,kurse ne disa vede edhe 15%, si rrjedhoje
zvoglohet mundesia e infiltrimit te ujit ne Toke

Forma te ndryshme te degradimit te tokes

Degradimi i tokes
Zhvillimi i vendbanimeve, shfrytzimi i tokes per
prodhime bujqesore, depozitimi i mbeturinave etj, ben
presion te madh ne toke dhe ne te shumten e rasteve
sjelle deri te degradimi i nje apo shume funksioneve te
tokes.
Si rjedhoje humbe kualiteti dhe vlera e tokes si dhe
kapaciteti i saj per te mbajtur ekosistemin

Faktoret qe ndikojne ne degradimin e tokes

Aktiviteti njerezor( prerja e pyjeve, pyllezimi, ujitja, tharja
e mocaleve, hidrocentralet, liqenet artificiale etj
Klima (temperatura ndikon ne lagshtine dhe zberthimin
e materieve organike)
Vegjetacioni( me zberthimin e bimeve formohet humusi)
Reliefi( ndikon ne formimin e tokes , karakterin e
rezhimit ujor dhe intezitetin e insolimit)

Perberja e tokes
Struktura mekanike varet nga madhesia , forma dhe
lidhja e grimcave
Mund te jete grimcore ose kompakte
Poroziteti i tokes nenkupton vellimin e te gjitha poreve
ne toke me forme dhe madhesi te ndryshme dhe varet
nga madhesia e grimcave dhe shperndarja e tyre.

Perberja e tokes
Perberja kimike e tokes
Toka permbane me shume se 80 elemente te
cilit ne toke gjinden ne forme te komponimeve te
cilat shpeshe jane te tretura ne uje.
Prezenca e mikroelemneteve ne toke ka
rendesi te madhe sepse ndikon ne perberjen e
ujit ,ata depertojne ne bime dhe keshtu kyqen
ne zingjirin ushqimor.

Perberja e tokes
Ajri ne toke eshte i domosdoshem per rritjen
dhe aktivitetin e mikrobeve
Uji ne toke ,leshueshmeria per uje varet nga
poret, struktura e tokes , nga
leshueshmeria e tokes varet edhe formimi i
shtresave te ujrave nentokesor
Temperatura e tokes ndikon ne klime , rritje
te kulturave dhe zhvillimin e
mikrorganizamve

Toka e shendoshe

Uji shpejte kullohet

Grimca te medha
Ka mjafte ajer
Ujra te thelle nentokesor
Proceset e shpejta te mineralizimit

Vetpastrimi i tokes
Mikroorganizmat kane rolin me te rendesishem ne
krijimin e humusit
Krahas kesaj ata lene pas vete kanale qe e rrisin
porozitetin e tokes si dhe sasine e ajrit dhe ujit qe
gjenden ne te duke ndryshuar keshtu vecorite fizike te
tokes

Vetepastrimi i tokes

Zberthimi i materieve organike dhe humusit

Zhdukja e bakterieve patogjene
Zhdukja e vezeve te helminteve
Zberthimi i materieve inorganike

Toka ka aftesi qe substanca te ndryshme te:

Filtroje mekanikisht
Absorbon
Precipiton
Ne toke kryhen procese te rendesishme biokimike
Materiet organike toka mund te i zbertheje dhe transformoje

Menyra e zberthimit te materieve organike

Lloji i materieve organike
Prezenca ose mungesa e materieve
organike
Numri dhe lloji i mikrorganizmave
Kushtet qe ofron toka

Ndotja e tokes me materie organike

Mbetjet e industrise ushqimore,
thertoreve, industria e konzervave,
perpunimi i pemeve dhe perimeve ,
lokalizimi i keq i varrezave , nafta dhe
derivatet e naftes, fescesi

Ndotja e tokes me materie inorganike

Te reshurat acidike,metalet e renda ,

pluhuri dhe aerosolet, xeheroret,
mbeturinat radioaktive

Fazat e demtimit te tokes

Degradimi
Destrukcioni
Humbja e funksionit total primar te tokes

Destrukcioni i tokes
Eksploatimi i resurseve minerale dhe
energjetike

Humbja e funksionit total te tokes

Deponite, terenet per skijim, vendbanimet

Burimet e ndotjes se tokes

Industria ,xehtaria,
Bujqesia,agrokimikatet,vershimet
Urbanizmi,aktivitetet komunale

Ndotja e tokes
Aerondotja-emisioni nga proceset teknologjike,
emisionet per shkak te djegies se karburanteve
fosil, ne familje, emisioni i gazrave nga
automobilat, emisionet per shkak te djegies se
biomases , pyjeve , etj.Ndotesit prezent ne ujra
rjedhes dhe ujra nentoksor e ndotin token nese
ajo eshte ne kontakt me to.
Ndotja me lende te ngurta nga ekonomia,
urbanizmi, bujqesia, eshte njeri prej formave me
te rendesishme te ndotjes

Faktoret me te rendesishem antropogjen qe

rrezikojne token
Shfrytzimi jo adekuat dhe jo racional i tokes per
bujqesi
Shfrytzimi jo racional i bimeve, posaqwrisht
pyjeve
Urbanizimi
Ndertimi infrastrukturave te ndryshme
Punet hidroteknike
Eksploatimi i xeheve dhe thengjillit nga mihjet
siperfaqesore

Faktoret me te rendesishem antropogjen qe

rrezikojne token
Shfrytzimi jo adekuat dhe jo racional i tokes per
qellime bujqesore
Perdorimi i tepert i plehrave artificiale-nitrifikimi
Mjete bashkokohore agroteknike jane te renda, ato
e ngjeshin token , shkaktojne ndotje strukturale dhe
fizike
Perdorimi pa mase i pesticideve , shkatrron
komponetenet biologjike te tokes
Komasacioni, hjekja e megjeve si biokoridore te
rendesishme

Erozioni
Prerja e pyjeve dhe vegjatacionit tjeter
Tretmani jo i drejte i mbeshtjellesit bimor
dhe kullotje te pa kontrolluar
Mospunimi adekuat i tokes ose lenia
djerrine e saj
Erozioni i tokes me uje
Erozioni i tokes me ere

Erozioni, efektet

Erozione normale dhe te dobishme,pertrirja e tokes

Erozione te shpjeta, si rjedhoje:
Bartin materiet organike nga toka
Shkaktojne humbje te perhershme te sasive te medha
te tokes
Zvoglohet fertilitetit i tokes dhe produktivitet biologjik te
vogel te tokes.

Erozioni me uje
Erozioni me uje me se shpeshti ndodhe ne terrene
te pjerrta , inteziteti i erozionit rritet me rritjen e
pjertesise se terrenit dhe intezitetin e te reshurave
Erozioni mund te ndodhe edhe ne terrene te
rrafshta , por efekti i demshem i erozionit eshte i
vogel
Bartja e tokes me erozion nuk varet vetem nga
pjertresia e terrenit, por edhe gjatesia e pjertesise
se terrenit, tiparet e tokes , inteziteti dhe sasia e te

reshurave etj.

Erozioni i eres
Me se shpeshti haset ne zona te rafshta, por
haset edhe ne vise kodrinore-malore
Era e barte token nga siperfaqja dhe e shperndan
ate ne te gjitha anet
Zakonisht haset gjate kohes se thatesirave te
gjata dhe ererave te forta
Kulturat bimore jane barier e dobet ne keto kushte
Korrjet zakonisht kryhen ne kohen e thatesise,
toka mbetet e zhveshur

Metodat e pastrimit te tokes se

kontaminuar

Varen nga lloji dhe niveli I kontaminimit

Qellimi:
Permirsimi i kualitetit te tokes
Pengimi i depertimit te metejshem te
kontaminanteve ne thellesi te tokes dhe
ujra nentokesor

Teknologjite in-situ ne vendin e

ndotjes
Leshimi i ujit, rrymes se ajrit ose avullit me shtypje
Kembyesit jonik
Sperkatje me tretesiren e baktereve qe ndihmojne ne
procesin e zberthimit te polutanteve
Nese per keto metoda nuk ekzistojne kushte te
pershtashme , mund te revitalizohet toka , duke i shtuar
humus, ose duke aplikuar forma te ndryshme
meliorizimit

Rikultivimi i tokes

Rikultivimi i tokes

Hulumtimi i tokes

gjate hulumtimit te tokes duhet te percillen parametra te

ndryshem,si psh.
permbajtja e substancave organike dhe larmise
biologjike (permbajtja e C, N, C:N, dendesiteti vellimor ),
erozioni i tokes (poroziteti,leshueshmeria e tokes per
uje)
ndotja e tokes (permbajtja e metaleve te renda toksike
dhe elementeve toksike)
densiteti i tokes (perberja mekanike, struktura),
krypezimi i tokes( vlera pH, permbajtja e kryprave)

Kufizimi i lvizjes s metaleve

t rnda n rrnj

Kufizimi i lvizjes s metaleve t rnda n rrnj me ektomikorizat

Lidhja e metaleve t rnda me membrann qelizore dhe sekrecionet
rrnjore
Absorbimi reduktiv prmes membrans qelizore
Ekskrecioni aktiv n apoplast
Krijimi i kelateve t metaleve n citosol me ligande t ndryshme
Shrimi dhe mbrojtja e membrans qelizore nga stresi i shkaktuar
me metalet e rnda
Transporti i PC-Cd kompleksit n vakuol
Transporti dhe akumulimi i metaleve t rnda n vakuol.

Mekanizmave potenciale celulare pr toksifikimin metalik

dhe tolerancn n bim t lart (Modifikuar pas
Marschner, 1995)

PC fitokelatinet , MT metalitionin
HSP heat shock proteins,duke reduktuar
efektet e dmshme t metaleve t rnda n
qeliz.
Cd kadmiumi M- metalet e rnda
(Hall 2002). N prgjithsi bimt posedojn disa gjene t
koduara pr seciln klas t transportuesve, t cilat mund
t shprehen n mnyr individuale n varsi t toksicitetit
t toks, organit bimor dhe organeleve, zhvillimeve bimore
dhe sezonit vjetor.

Sinteza e hormoneve n prani te metaleve t

rnda te bimet (Peleg and Blumwald, 2011).

Pr shembull, bimt e ekspozuara ndaj

niveleve toksike t Cd, Cu, Fe, Zn,
prodhojn nivele t larta t etilenit, por Co
nuk e ka efektin e njjt (Maksymiec
2007; Wise and Naylor 1988).

Efekti imetaleve te renda ne bime

Me ndikimin e metaleve t rnda vjen deri te inhibimi dhe
reduktimi i intensitetit t absorbimit dhe transportit t
elementeve t domosdoshme. Pr shembull
prqendrimet e larta te Ni dhe Cd, ne shum lloje bimore
vjen deri te inhibimi i plot I metabolizmit Mg, Fe, Mn dhe
Zn q shkakton klorozn dhe nekrozn e gjetheve. Cd
ndikon n shprndarjen e Ca te shum lloje bimore. Disa
metale t rnda, posarisht Cu, Hg dhe Ag ndikojn n
membrann qelizore t rrnjs

Veprimi direkt dhe indirekt I metaleve te renda ne bime

direkt dhe indirekt dhe pasqyrohet me

ndryshime n pranimin, transportin dhe
lirimin e ujit. (Barcel i Poschenrieder,
1990). Prania e metaleve t rnda n
gojzat mund t ndikoj edhe n
metabolizmin e karbohidrateve dhe
energjis q ka pr pasoj ndryshimin e
rezistencs difuzive t gojzave

Metalet e renda dhe fotosinteza

Metalet e rnda posarisht ndikojn edhe n aparatin e
fotosintezs dhe procesin e fotosintezs, n transportin
e elektroneve dhe metabolizmin e pigmenteve.
Kadmiumi pr shembull ndikon n inhibimin i biosintezs
s klorofileve, q sht shkak i rnies s prmbajtjes e
klorofilit, ndryshimin e relacionit t klorofils a ,d, prishjes
s prbrjes dhe strukturs s membranave tilakoide
dhe metabolizmit t pigmenteve. M ndikimin e Cd,
klorofil proteinat t cilat marrin protonet pr fotosintezn
jan t dekompozuara dhe t zvogluara

 Wang et al. (2004) vrteton se inhibimi i

rritjes s bimve dhe produktiviteti i t
korrurave pr shkak t teprics t
metaleve t rnda t tilla si Cu, Zn, Cd
dhe Ni, n tokn e kontaminuar paraqesin
problem global t bujqsis.

Hulumtimi i dheut-tokes
Gjat hulumtimit t dheut-toks duhet t prcillen
parametra t ndryshm, si psh.:
prmbajtja e substancave organike dhe larmia biologjike
(prmbajtja e lartprmendur C, N,C:N,densiteti vllimor )
etj.
erozioni i toks (poroziteti, leshueshmria e toks pr uj)
ndotja e toks (prmbajtja e metaleve t rnda toksike dhe
elementeve toksike)
densiteti i toks (prbrja mekanike, struktura),
kripzimi i toks ( vlera pH, prmbajtja e kriprave etj).

Tehnikat e mostrimit te tokes

- sondat per mostrim
- tubat me kontaminim zero
- sondat hidraulike

Mostrimi i tokes

Nga marrja e rregullt e mostres per analize varen

rezultatet e hulumtimit

Mostra mesatare perbehet nga 20-25 mostra te vecanta

(numri varet nga madhesia e parceles prodhuese)
Mostra e vecante merret me sonde ose lopate ne
thellesi prej 0-30 cm ne 30-60 cm ne parcela ne
vreshtari dhe pemtari

Mjetet per marrrjen e mostres

se tokes

Per marrjen e mostres nevoiten:

-sonda e dores ose automatike, keset e polietilenit dhe thaset, kofa,
thika...

Mjetet para cdo perdorimi duhet te pastrohen

Sondat nuk duhet te jene nga materiali qe e ndote token(celiku)

Nese toka eshte e ndotur me materie te rrezikshme organike ,ne

vend te keses perdoren shishe nga qelqi i errte ose gypa nga
alumini dhe celiku per materie ushqyese ,metale te renda,arsen,
zhive, komponime te avullueshme .

Mostra e dheut
Mostrat transportohen ne gjendje te ftohte dhe me se
largu 12 ore prej momentit te marrjes fillon analiza.
Nese dheu merret me lopate , lopata duhet me kujdes
te futet ne thellesi deri 30 cm.Dheu qe mbetet ne lopate
vendoset ne siperfaqe te tokes dhe me kujdese me ane
te thikes prehet nje pjese dheu ( 3-4 cm) prej pjeses ku
ka qene siperfaqja e tokes deri ne thellesi ku ka arrijte
lopata ( 30 cm) prej siperfaqes ka mbrendia,Dheu i
prere mbetet ne lopate kurse pjesa tjeter largohet nga
lopata.,pjesa e prere e dheut percillet ne kofe.

Mostra e dheut
Nese mostrohet toka ne vreshta ose
pemishte, duhet ne te njejtin vend te
merret mostra deri ne thellesi prej 30-60
cm.Dheu i prere qitet ne kofe tjeter. Kjo
ecuri perseritet ne 25-30 vende ne tere
siperfaqen e parceles.

Mostra e dheut
Pasi te merret mostra e fundit , dheu qe eshte futur ne
kofe perzihet mire, imtesohen copat e medha , largohen
guret dhe pjeset bimore
Mandej ne kese prej polietilenit qiten rreth 1 kg dhemostra mesatare
Kesa e mbyllur e polietilenit vendoset ne kese me te
madhe ne te cilen eshte shkruar tiketa me te dhenat
lidhur me mostren e dheut( emri dhe mbiemri, adresa,
telefoni, katastri komunal,numri i katastrit,madhesia e
parceles , thellesia ku eshte marre mostra si dhe
planifikimi i bimeve qe do te mbillen ne kater vitet e
ardheshme.

Mostra e dheut
per te hulumtuar token duhet qe dheun ta
sjellim ne ate forme qe eshte e
pershtashme per per keto hulumtime;psh.
ne gjendje te lenget
Per zberthim te dheut nevoiten procedura
te ndryshme.Dukeqene se ne dhe
dominojne silikatet, per zberthimin e plote
te dheut duhet aplikuar ecurine qe
mundeson zberthimin e plote te saj.

Mostra e dheut
kur mostra sillet ne laborator per
hulumtim,ne fillim behet terja e cila behet
kryesisht ne temperature te dhomes, e
kursesi ne tertore ,sepse mund te
ndryshoje perberja e disa nga grimcave
te dheut.
pas terjes behet imtesimi ne grimca me
madhesi deri 2 mm

Masa e mostres
sasia e mostres varet nga qellimi dhe lloji I hulumtimit.
Nese ne dhe deshirojme te hulumtojme shume
parametra dhe prezencen e substancave qe gjenden
ne dhe ne sasira te vogla, mostra duhet me qene me e
madhe
mostra e terur, mire e bluar, varesisht nga lloji i
hulumtimit duhet te kete masen vijuese:
caktimi i permbajtjes se elementeve ushqyese, humusit,
vleres pH dhe lendes se thate 250 g,
per hulumtimin e cilesive fizike, mases specifike dhe
vellimore... 500 g,

Pergaditja e mostrs s dheut

( EPA 3052 ).
Mostra e dheut n fillim terret n temperatur 105 C pr rreth 3 or .Bluhet n

75 mikrona e pastaj pr rreth 50 minuta mostra sht ekstrahuar n Tefllon .

Peshohen 0.200 0.250 g
Barten n en t tefllonit
Shtohet 9 ml HNO3 65 %, 3 ml HF 38 40 %. 3 ml H2O2 30 %
Teflonat vendosen n furr mikrovalore.
Zgjidhet programi .
Lshohet n pun furra mikrovalore.
Pas prfundimit t mineralizimit t dhnat ruhen n bazn e shnimeve .
Teflonat largohen nga furra mikrovalore.
Mostrat filtohen .

Tab.1.Prqndrimi i Pb, Cd, Zn, Cu, dhe Mn (mg/kg) n mostrat e dheut,

gjetheve, dhe frutit te hardhis s rrushit te vreshtave n Rahovec (5m
larg rrugs), dhe ver te zeze dhe te bardhe te fituar nga rrushi ne
verarine Bodrumi i Vjeter ne Rahovec
Metalet e renda(mg/kg)

nktet

g rruges

Masa e mostres

Pb

Zn

Cd

Cu

Fe

Gurthyesi

dheu)

3.007

23.4785

55.759

0.9976

96.4193

jethe)

ruta)

<0.048

0.043

<0.0141

0.036

0.206

e bardhe)

0.048

0.62

0.014

0.19

1.012

e zeze)

0.048

0.25

0.014

0.238

2.697

Rrethi

dheu)

3.0087

18.0809

59.572

0.9638

91.8336

jethe)

fruta)

<0.048

0.012

<0.0141

0.042

0.039

0.048

0.62

0.014

0.19

1.012

0.048

0.25

0.014

0.238

2.697

e bardhe)

a e zeze)

Terja dhe pregatitja e mostrave

pr lexim n ICP spektrometer

Masa e mostres
caktimi i materieve inorganike te demshme
( metalet e renda) 150 g,
caktimi i dioksines dhe furanit 500 g,
caktimi i HPA 400 g,
-caktimi hidrokarbureve te halogjenizuara 300
g,
caktimi i hidrokarbureve te avullueshme 300 g,
caktimi i hidrokarbureve te tera 300 g.

Deponimi i mbeturinave komunale

Pusi
kontrollues

Shtresa e dheut
Mbeturinat e
shtypura
Shtresa mbrojtese

Drenazha

Shtresa ujeleshuese

toka

Djegia e mbeturinave urbane

Deponimi i mbeturinave te lengeta ne thellesi te tokes

Ndotja me pesticide

Ndotja me pesticide

Degradimi i tokes