2/6/2014

Koncepti pr zonat e mbrojtura

Sot pr shkak t:
Rritjes enorme t njerzimit (mbi 6 miliard),

Zonat e mbrojtura

Rritjes s krkesave pr resurseve natyrore dhe

rregullimeve q po behn n natyr nga veprimtaria e
pakontrolluar e faktorit antropogjen pr plotsimin e nevojave
t ij,
Humbja dhe degradimi i habitateve natyrore

Kemi zhdukjen e n numri t madh t llojeve bimore e

shtazor, si dhe krcnimi me zhdukej t shum llojeve
t tjera.

2/6/2014

Faktort q rrezikojn biodiversitetin

Nder faktort kryesor q ndikojn n zhdukjen e
llojeve jan:
ndryshimet globale t klims,
shkatrrimi i mbshtjellsit t ozonit,
shirat acidike,
Shkatrrimi dhe fragmentimi i habitateve
asgjsimi e shkatrrimi i pyjeve dhe ekosistemeve t tjera

far jan pasojat afatgjate t veprimit t

deritanishm dhe t ardhshm t faktorit
antropogjen n botn e gjall dhe jo t gjall t
biosfers sht vshtir t parashikohen

Pse shpallen zonat e mbrojtura?

ZM shpallen pr konservimin e biodiversitetit, me q
veprimi negativ i njeriut ndaj natyrs dhe resurseve t
saja ka qen dhe po beht gjithnj m intensiv,
Pr ruajtjen e tyre sht paraqitur nevoja q t
ndrmerren masat adekuate pr mbrojtjen e natyrs,
llojeve bimore e shtazore, por edhe vet ekzistenca e
njeriut.
Aktualisht ekzistojn sisteme t ndryshme t zonave
t mbrojtura n nivel global si p.sh World heritage
sites, ose ato me karakter regjional si psh. Natura
2000, zona t mbrojtura vetm n Evrop.

2/6/2014

Historiku i zonave t mbrojtura

Propozimet e para pr mbrojtjen e natyrs jan
paraqitur qysh n kohn antike dhe vazhdojn edhe
sot.
N vitin 1864 regjioni i Jasemitit sht shpallur si
regjion i mbrojtur me qllim t mbrojtjes s individve
t sekuojs (Sequoia gigantea).
M von, n vitin 1872 sht shpallur Park Kombtar
dhe nn mbrojtjen e shtetit parkut t Jeloustonit n
shtetin Vajoming (SHBA).
N Evrop, Park i par Kombtar, sht ai i Engadinit n
Zvicr i shpallur m 1914.

Numri i zonave t mbrojtura u rrit n mnyr rapide

pas vitit 1948 kur u themelua IUCN (International
Union for Conservation of Nature)
Ngerthen n vete shtet, agjenci qeveritare dhe nj
llojllojsmri t organizatave joqeveritare t bashkuara
n nj partneritet unik.
Jan t antarsura mbi 1000 organizata antare t
shprndara n 160 sthete
IUCN ka qellim t influenco, inkurajoj, dhe ndihmoj
shoqrit n mbar botn t konservoj diversitetin
natyror dhe t siguroj prdorimin e resurseve natyrore
n prputhsm[r t standarteve t pr shfrytlzim tl
qendrueshem .
Website: www.iucn.org

2/6/2014

N j rritje e shpejt e numrit t zonave t mbrojtura ishte edhe

pas vitit 2004, kur Konventa pr Diversitet Biologjik u pajtua t
punoj me sitemin e zonave t mbrojtura t caktuara nga IUCN
Edhe pse shkalla e rritjes ka qen mbreslnse, shum zona
t mbrojtura jan shpallur larg zonave t papopulluar apo pak
t populluara t tilla si malet, tundr etj.
Sot rreth nj e dhjeta e siprfaqes s toks n bot sht n
nj form e zons s mbrojtur.
Gjat 40 viteve t fundit sistemi global i zonave t mbrojtura
sht rritur prej nj siprfaqe sa ka Britania n nj siprfaqe
sa ka Amerika e jugut
Si do q te jet, me sfida t shumta prballt menaxhimi i
zonave t mbrojtura, sepse shumica e tyre nuk menaxhohen
plotsisht

2/6/2014

2/6/2014

Zonat e mbrojtura n Kosov

N Kosov, masat e para pr mbrojtjen e monumenteve
natyrore dhe kulturore, jan aplikuar me themelimin e njsis
pr Mbrojtjen e Natyrs n kuadr t Entit Krahinor pr
mbrojtjen e monumenteve t kulturs (1968)
Ndrsa n vitin 1974 kjo njsi sht ndar dhe sht themeluar
Enti Krahinor pr Mbrojtjen e Natyrs.
N vitin 1988 sht aprovuar vendimi q n kuadr t ktij enti
t jet edhe mbrojtja e ambientit.
N Kosov Parku i par Kombtar sht shpallur m 1986 dhe
ka prfshir nj pjes t masivit malor t Sharrit, ndrsa
N vitin 2012 edhe Bjeshkt e Nemuna (Alpet Shqiptare) e kan
fituar kt statut.
Aktualisht sektorin e zonave t mbrojtura n Kosov e mbulon
Agjencioni i mjedisit, prkatsisht Instituti pr Mbrojtjen e
Natyrs.

2/6/2014

Zonat e mbrojtura n Kosov

Lloji
I

Emri

Nr

Rezervate natyrore

11

RN bimore

RN shtazore

RN t veanta

II

Park kombtar

III

Monumente natyrore

84

MN t veanta

MN hidrologjike

15

MN Gjeomorfologjike

MN botanike

56

Parqe regjionale

Peizazhe t mbrojtura

2/6/2014

ka jan zonat e mbrojtura

Nj zon e mbrojtur sht nj hapsir gjeografike
e definuar qart,
e pranuar,
e dedikuar dhe
E menaxhuar prmes masave efektive dhe legale,

n mnyr q t arrihet nj konservim afatgjat i natyrs,

shrbimeve prcjellse t ekosistemit dhe vlerave
kulturore.
Konceptet themelore pr mbrojtjen e vlerave natyrore
mbshteten n baza shkencore dhe shprehen prmes
klasifikimeve t caktuara n baz t cilve sht br
kategorizimi i vlerave natyrore.

Zonat e mbrojtura sipas IUCN-s

historiku i kategorizimit
Prpjekjet e para pr unifikimin e terminologjis
s zonave t mbrojtura jan b m 1933, n
International Conference for the Protection of
Fauna and Flora, n Londer.
Ktu u caktuan katr kategori t zonave t
mbrojtura si:
Park kombtar,
Rezervate strikte natyrore,
rezervate t flors dhe fauns dhe
rezervate ku sht e ndaluar gjuetia dhe mbledhja e
llojeve t egra.

2/6/2014

Me 1978 IUCN, propozon dhjet kategori t zonave t mbrojtura,

t ndara sipas objektivave menaxhuese t ndara n tri grupe
Group A: kategori pr t cilat CNPPA (Commission on National
Parks and Protected Areas) merr prgjegjsi t veqanta

I Rezervate strikte
II Parqe Kombtare
III Monumente natyrore
IV Rezervater natyrore pr konservim
V Peizazhet e mbrojtura

Group B: zonat tjera t rendesishme pr IUCN-n por jo

eksluzivisht t fokus t CNPPA
VI Rezervate t resurseve
VII Rezervate antropogjene
VIII Zona shumfish t menaxhuara

Group C: kategorit t cilat jan pjes e programeve tjera

nderkombtare si:
IX Rezervate t biosfers
X Zona t trashgimis botrore (Natyrore)

Rishikimi i kategorive
M 1994, kshilli i prgjithshm i IUCN n takimin q u mbajt n
Buenos Aires aprovoi sistemin e ri t zonave t mbrojtura q
prfshinte gjasht kategori :
I Zonat strikte t mbrojtura
Ia) Rezervate strikte natyrore dhe
Ib) Zona t bots s egr

II Konservimi dhe mbrojtja e ekosistemeve (psh. Parqet nacionale)

III Konservimi i karakteristikave natyrore (psh Monumente natyrore)
IV Konservimi prmes menaxhimit aktiv (psh. Zona t menaxhimit t
Habitateve/specieve)
V Hapsira pr konservim dhe rekreacion (psh., Peisazhe t mbrojtura)
VI Prdorim i qndrueshm i resurseve natyrore (psh., Zona t mbrojtura
pr menaxhimin e resurseve natyrore)

2/6/2014

ka jan zonat e mbrojtura

Zonat e mbrojtura jan hapsira gjeografike art t definuar,
njohura, dedikuara dhe menaxhuara prmes masave ligjore
dhe efektive me qllim t arritjes s konservimit afatgjat t
natyrs me shrbimet prcjelle t ekosistemit dhe vlerave
kulturore d.m.th.
Ruajtjen e llojeve (mikroorganizmave, bimve dhe shtazve) dhe
habitateve
ruajtjen e natyrs dhe shrbimet q na ofron ekosistemi si: ushqimit, furnizimin me uj t pastr, barnat dhe mbrojtjen nga
ndikimet e fatkeqsive natyrore dhe
vlerave kulturore

Sistemi efektive i menaxhimit t zonave t mbrojtura sht i

njohur si instrumente kritike pr arritjen e objektivave t
Konvents pr Diversitetin Biologjik dhe
Objektivat e Zhvillimit t Mijvjearit.

10

2/6/2014

Zonat e mbrojtura
Kategorizimi i vlerave natyrore t mbrojtura bazohet
n:
N vlerat natyrore ku prfshihen llojshmria, dendsia,
prania, vjetrsia etj.
N funksionin dhe rendsin e vlerave natyrore q shprehet
prmes aspektit ekologjik, shkencorshkencor-hulumtues, kulturor,
historik etj.
Rreziku q i kanoset vlerave natyrore t mbrojtura.

Ato jan themelet e pothuajse t gjitha strategjive kombtare

dhe ndrkombtare q kan pr qllim:
Ruajtjen e llojeve,
Ruajtjen e funksioneve t ekosistemeve natyrore,
shrbejn si streh pr llojet dhe pr t ruajtur proceset ekologjike q nuk
mund t zhvillohen normalisht n zonat toksore dhe ujore q menaxhohem
intensivisht

Sot ato jan e vetmja shpres e ndalimit t t pr ruajtjen e

shum specieve t krcnuara dhe endemike.

11

2/6/2014

Shumica e zonave t mbrojtura jan shpallur n

Diskutimi publik

ekosisteme natyrore ose afr tyre, ose

jan duke u rikthyer n nj gjendje t natyrore, por
ka edhe prjashtime.

Zonat e mbrojtura t mdha dhe ato q karakterizohen me

vlera t larta natyrore ofrojn hapsir pr evolucionin si
dhe prshtatje ekologjike pr t ardhmen dhe restaurim,
Zonat e mbrojtura themelohen nga
qeverit,
komuniteti lokal,

N t kaluarn vendimet pr shpalljen e zonave t

mbrojtura jan marr nga qeverit dhe m von
sht br informimi i popullats lokale.
Sot kjo qasje ka ndryshuar, dhe n procesin e
shpalljes s nj zone t mbrojtur prfshire n
diskutim t t gjitha palt e interesit, ku diskutohet se
si do t duket zona dhe si do t menaxhohet ajo.

popullata autoktone,
organizata mjedisore,
kompani ose individ privat.

Zonat e mbrojtura gjithashtu prfaqsojn nj angazhim pr

brezat e ardhshm, si nj detyrim etik

Negociatat t tilla jan shum t vshtira, por

prodhojn rezultate t forta dhe afatgjate pr
konservim, por edhe mirqenie pr popullatn lokale.

12

2/6/2014

Llojet e zonave t mbrojtura

Termi zon e mbrojtur prfshin zona t ndryshme
toksore dhe ujore me emrtime t ndryshme si park
kombtar, rezervat natyror, zon e bots s egr , zon e
menaxhimit t bots s egr , peizazhet t mbrojtura, por
mund t prfshijn edhe zona t tilla me qasje si zon e
ruajtur e komunitetit.
Ky term prfshin nj gam t gjer t qasjeve t ndryshme
t menaxhimit, nga zonat strikt t mbrojtura, ku pak ose
asnjri nuk lejohet t hyj, parqe ku theksi sht n
konservimin por vizitort jan t mirpritur, deri te zonat
me m pak kufizuese ku konservimi sht e integruar n
traditn e jetess njerzore

Llojet e zonave t mbrojtura

N disa lloje t zonave t mbrojtura nuk lejohen aktivitete
si:
mbledhja e ushqimeve,
gjuetia,
nxjerrja e mineraleve,

deri sa n llojet tjera t zonave t mbrojtura kto aktivitete

jan t lejuara, madje jan pjes e planeve menaxhuese.
Kjo llojllojshmri e rregullave brenda zonave t ndryshme
nnkupton q mnyrat e konservimit nuk jan t njjta n
t gjitha situatat, ato jan specifike pr secilin rast.
Para se t vendoset pr masat menaxhuese duhet t bhet
n analiz e boshllkut ekologjik n zonn e caktuar.

13

2/6/2014

Disa sqarime t definicioni t zonave t mbrojtura

Zonat e mbrojtura jan hapsira gjeografike art

t

definuar,
njohura,
dedikuara dhe
menaxhuara

prmes masave ligjore dhe efektive me qllim t

arritjes s konservimit afatgjat t natyrs me
shrbimet prcjellse t ekosistemit dhe vlerave
kulturore

14

2/6/2014

Fraza

Sqarimi

Hapsir gjeografike Hapsira Prfshin hapsirat toksore, ujore, bregdetare ose kmbinimin
art e definuar
e ktyre zonave dhe ka tri dimensione psh.

Fraza

Sqarimi

E dedikuar

Nnkupton angazhim t veant dhe t detyrueshme pr ruajtje

afatgjat, prmes:
Konventave dhe marrveshjeve ndrkombtare
Ligjit kombtar, regjional apo lokal
Marrveshjeve mes OJQ-ve
Kompanive private
Skemave t certifikimit.

Menaxhimi

Ndrmarrjen e hapave aktiv pr t ruajtur vlerat natyrore (dhe vlera

t tjer) pr t cilat Zona e mbrojtur sht themeluar;

Hasita rojtura po ashtu sht e mbrojtue edhe nga flututimet n

lartsi t ult t ajoplanve,
Hapsira detare po ashtu sht e mbrojtur n thellsi ose,
Shtrati i detit mund t jet i mbrojtur por ujrat mbi t nuk jan t
mbrojtura. (psh., hapja e minjerave, apo thellimi i shtratit t detit).
art e definuar prfshin definimin e nj hapsire e cila ka kufij art
t definuar.
Kufijt shpesht caktohen n baz t veqorive fizike t cilat nuk ndryshojn
ose ndryshojn me koh (psh lumejt), si dhe caktimi i kordinatave
gjeografike.
E njohur nga
WDPA ( World
Database on
Protected Areas)

Nnkupton q mbrojtja mund t prfshijn nj gam t gjer t llojeve

t qeverisjes, t deklaruar nga njerz e deri tek ato t deklaruara nga
shteti
por q n nj mnyr duhet t njihet nga World Database on Protected
Areas

"Menaxhimi" mund t prfshij nj vendim pr t ln zonn e

paprekur n qoft se kjo sht strategjia m e mir pr ruajtje
Mjete legale
dhe efektive
n fuqi

Do t thot se zonat e mbrojtura duhet t jet t definuara me ligj

(ligji civil), e njohur prmes Konventave ose marrveshjeve
ndrkombtar, ose
E menaxhuar nprmjet mjeteve tjera efektive, por jo-zyrtare, mjete
t tilla si
respektimi i rregullave tradicionale t themeluara nga
komuniteti ,
ose prmes politikave t themeluar nga organizatat joqeveritare.

15

2/6/2014

Fraza

Sqarimi

Fraza

Sqarimi

Natyrore

t arrij

Nnkupton nj nivel t efikasitetit i cili sht nj element i ri q nuk

q nuk ka qen n prkufizimiet e vitit 1994, por q sht krkuar me
forc nga shum menaxher t zonave t mbrojtura.

N kt kontekst me natyrore gjithnj i referohemi

Biodiversitetit (n nivelin gjenetik, llojeve dhe ekosistemeve).

T mirat shoqruese t
ekosistemit

Ktu nkuptohen sherbimet e ekosistemtit t cilat jan t

lidhura por nuk interferojn me qllimet e konservimit.

Menaxhimi efikas progresivisht do t regjistrohen n WorldDatabase

on Protected Areas dhe me kalimin e kohs do t t bhet nj kriter i
rndsishm q ka kontribuar n identifikimin dhe njohjen e zonave t
mbrojtura.
Afat gjat

Zonat e mbrojtura duhet t menaxhohen prmes strategjive afatgjata

e jo prmes atyre t prkohshme dhe afatshkurtra.

Konservimi

Konteksti i definimit t konservimit i referohet Konservimit in-situ t

ekosistemeve dhe habitateve natyrore dhe gjysm-natyrore dhe i
vitalitetit t popullatave t llojeve n habitatet e tyre natyrore dhe, n
disa raste t llojeve t domestikuara ose t kultivuar nse lloji n nj
mjedis ku zhvilluar popullatat e tyre dalluese.

Ktu mund t prfshihen t mirat si:

Uji dhe ushqimi,
Rregullimi i proceseve natyrore si prmbytjet, thatsia,
degradimi i toks, smundjet etj.
T mira t tjera si formimi i shtress s dheut, qarkullimi i
materieve dhe
t mirave kulturore dhe rekreative , shpirtrore, fetare
dhe prfitimeve t tjera jo materiale.
Vlera kulturore

Prfshin ato vlera t cilat interferojn me qllimet e

konservimit e veqanrisht:
Ato t t cilat kontribuojn n konservim (praktikat e
menaxhimit tradicional, dhe
Ato t cilat jan t rrezikuara.

16

2/6/2014

Emrtimi i zonave t mbrojtura

Emrtimi i zonave t mbrojtura

Sistemi i kategorive sht futur pr t ndihmuar dhe standartizuar

karakteristikat e nj zone t caktuar
Emrat e t gjitha zonave t mbrojtura prve atyre t kategoris
s II jan zgjedhur dhe lidhen pak a shum me objektivin kryesor
t menaxhimit t asaj kategorie.
Shum parqe nacionale n gjith boten kan qllime t ndryshme
prej atre t definuar n kategorin e II.
N ann tjetr disa vende kan emrtuar me park nacional zona t
cilat sipas objektivarbe kategorizohen n kategori tjera sipas IUCNs
sht me rndsi t theksohet fakti se se qeverit e ka quajtur apo
dojn ta quajn nj zoin Park Nacional nuk do t thot q ajo zon t
menagjohet sipas objektivave q jan n prputhje me kategorin
e II t zonave t mbrojtura.

17

2/6/2014

Qllimi zonave t mbrojtura

T gjitha zonat e mbrojtura kan pr qllim t:
Ruajn prbrjen, strukturn, funksionimin dhe potencialin evolutiv t
biodiversiteti;
Kontribuojn n strategjit rajonale t ruajtjes s biodiversiteti (si rezerva
themelore, zonat tampon, korridoreve, vendpushim pr speciet shtegtare etj);
Ruajn e larmiin e peizazhit, habitatit dhe llojeve shoqruese dhe
ekosistemeve;
T jet e nj madhsie t mjaftueshme pr t siguruar integritetin dhe
zhvillim afatgjat t objektivit t praktuar pr konservim
Ruajtja e vlerave pr t cilat sht caktuar;
T operoj nn drejtimin e nj plani t menaxhimit, dhe nj program t
monitorimit e t vlersimit q mbshtet menaxhimin adaptive;
Posedojn nj sistem t qart t qeverisjes.

Zonat e mbrojtura po ashtu duhet t ken pr qllim:

Ruajtjen e karakteristikave t rndsishme t peisazhit,
gjeomorfologjike dhe gjeologjike;
Ofrimin e shrbimeve rregullatore t ekosistemit, prfshir
zbutjen e ndikimeve t ndryshimeve klimatike;
Ruajtn e zonave natyrore dhe piktoreske me rndsi
kombtare dhe ndrkombtare pr qllime kulturore,
shpirtrore dhe shkencore;
T jap prfitime pr banort dhe komunitetet lokale n
prputhje me objektivat e tjera t menaxhimit;
T ofroj prfitime rekreative n prputhje me objektivat e tjera
t menaxhimit;
Prdorin strategji adaptive t menaxhimit pr t prmirsuar
efektivitetin e menaxhimit dhe cilsin e qeverisjes me kalimin e
kohs;
Ndihmon sigurimin e mundsive edukative (prfshir edhe
qasjet e menaxhimit)

18

2/6/2014

Sistemi i kategorive t zonave t mbrojtura

sipas IUCN-s
Klasifikimi i kategorive t Zonave t mbrojtura t IUCN-it
bhet n baz t objektivave t tyre t menaxhimit.
Kategorit jan t njohur nga organet ndrkombtare si
Kombet e Bashkuara dhe shum qeverive ju shrbejn si
standard global pr prcaktimin dhe evidentimin e zonave t
mbrojtura dhe
si t tilla jan gjithnj e m shum duke u prfshi n
legjislacionin e qeverive.

Ia Rezervate strukt natyrore (Strict Nature

Reserve)
Zonat strikte shpallen pr t mbrojtur
biodiversitetin si dhe veorit
gjeologjike /geomorfologike,
N kto zona, vizitat e njerzve,
prdorimi, si dhe aktivitetet tjera q
ndikojn negativisht jan t
kontrolluara n mnyr rigoroze dhe
t kufizuara pr t siguruar mbrojtjen
e vlerave t mbrojtura t mbrojtura t
zons.
Zona t tilla t mbrojtura mund t
shrbej si zona referente pr
krkime dhe monitorim shkencore

Giant Panda in Wolong Nature Reserve,

China, a category 1a protected area

19

2/6/2014

Ib Zona t bots s egr (Wilderness Area)

Kto zona t
mbrojtura
zakonisht jan
zona t mdha
dhe t
pandryshuara
Jan t mbrojtura
dhe t
menaxhohet n
mnyr t
ruajtuajn
gjendjen e tyre
natyrore.

Serengeti National Park Wilderness Area

20

2/6/2014

II Parqet kombtare (National Park)

Kto zonat t mbrojtura jan natyrore ose gati natyrore, t destinuarat pr t
mbrojtur proceset natyrore n shkall t gjer ekologjike,
ruajtur llojet dhe ekosistemet karakteristike t zons,

t cilat sigurojn nj baz pr mjedisin veorit tjera si kulturore, shpirtrore,

shkencore, arsimore , rekreative, dhe mundsit e vizitorve.

III Monumentet natyrore (Natural Monument or

Feature)
Kjo kategori e zonave t mbrojtura caktohet pr t mbrojtur nj
monument t veant natyrore, i cili mund t jet nj konture t toks,
detit, mali shpell, nndetse, tipar gjeologjike t tilla si nj shpell ose
nj tipar i gjall t tilla si nj korije lasht.
Kto zona n prgjithsi jan mjaft t vogla zona t mbrojtura dhe
shpesh kan vler t lart vizitor.

21

2/6/2014

IV Zonat e menaxhuar t habiteve/llojeve

Kto zona t mbrojtura kan pr qllim t mbrojn speciet ose
habitatet t veanta dhe ku prioritet sht menaxhimi i tyre
Shum prej ktyre zonave t mbrojtura duhet ndrhyrje q t
rregull.

V Peizazhet e mbrojtura (Protected

Landscape/Seascape)
Jan zona t mbrojtura, ku me kalimin e kohs ndrveprimi i njeriut
dhe natyrs ka krijuar nj siprfaqe me karakter t veant me vler t
rndsishme ekologjike,, biologjike, kulturore dhe piktoreske
ku ruajtja e integritetit t ktij bashkveprimi sht jetike pr
mbrojtjen dhe ruajtjen e zons.

A Galapagos tortoise in the Galapagos, Ecuador.

22

2/6/2014

VI Zonat e mbrojtura pr shfrytzim t qndrueshm

t resurseve natyrore (Protected area with
sustainable use of natural resources)
Kjo kategori e zonave t mbrojtura ruan ekosistemet dhe habitatet s
bashku me vlerat kulturore, sistemet tradicionale t menaxhimit t
burimeve natyrore.
Ato n prgjithsi jan t mdha pr nga siprfaqja, me pjesn m t
madhe zona sht n gjendje natyrore, ku nj pjes sht nn
menaxhimin e qndrueshm t burimeve natyrore dhe nivel t ult t
prdorim t burimeve natyrore n prputhje me ruajtjen.

A mundet nje zone e mbrojtur te kete me shume se nje

kategori?
Zonat e caktuar posarisht ato me siprfaqe t
mdha brenda tyre munde t kene kategorite tjra t
zonave t cilat jane te lejuara per perdorime te tjera
psh.
Rezervate strikte
Aktivitete turistike dhe kampet ne parqet kombetare
(kat.II)
Zonat e vogla rreptesishte te mbrojtura n kuadr t nj
peisazhi (kategori V),.

Rwenzori Mountains
National Park, Uganda

Zonat ku peshkimi eshte i lejuar brenda asaj qe ndryshe

eshte strikte e mbrojtur detare ose e ujrave te embla

23

2/6/2014

Sipas IUCN- it, deri ne 25% e tokes apo ujit brenda nje zone,
munde te menaxhohet per qellime te tjera, per aq kohe sa keto
jane ne perputhje me objektivat kryesore te zones se mbrojtur.
Ne disa raste kjo siprfaqe prje 25% munde te jet e lvizshme
p.sh. parku nacional n pylljet e pashkelura Bwindi ne Ugande
N kt park i lejohet komunitetet lokal te mbledhin bime meksore dhe
produkte t tjera jo-drunore ne zona te caktuara qe n pjes t ndryshme
t pakut per t siguruar se speciet nuk jane mbishfrytzuar.

Modeli me i zakonshem sht nje zone e madhe me pak e

mbrojtur qe permban zona te vogla rreptsisht t mbrojtura.
Psh. Shume zona t kategoris s V n veti kan zona te kategorive I dhe IV a
shpesh edhe nen menaxhim krejtesishte te ndryshem.

24

2/6/2014

Zonat e mbrojtura nderkufitare

N disa raste zonat e
mbrojtura shtrihen ne te
dy anet e kufirit ne mes te
shteteve .
Ato menaxhohen nga
autoritete te ndryshme por
me nje nivel te
bashkepunimit q bhet
me marreveshje rajonale
n ndermjet qeverive;
Keto jane te njohura si
zona te mbrojtura
nderkufitare

Tampon (bufer) zona dhe koridoret ekologjike

Me rndsi t made sht q zonat e ruajtura t jen t
lidhura mes vete nepermjet koridoreve biologjike (habitat
perdoret nga speciet pr migrim) dhe
izolimin e zonave me zona tampon.

Fatkeqesisht, nga konkurrenca per tok, presioni i

popullsise dhe qeverisja e dobet shume zona te mbrojtura
mbeten te izoluara si ishuj.
Disa zona te mbrojtura te kategorise V jane ngritur per te
sherbyer si zona buferike apo zona tampon per rreth
zonave te mbrojtura rreptesishte.

Ne shume raste zonat e

mbrojtura fqinje munde te
menaxhohen ne menyra te
ndryshme dhe si pasoje
kan kategori te ndryshme.
Potential transboundary protected areas in South-Eastern Europe.
UNEP 2010.

25

2/6/2014

Disa parime per caktimin e kategorive

Qasja e IUCN-se per caktimin e kategorive te

menaxhimit te zones se mbrojtur eshte i bazuar ne nje
sere parimesh te pershkruara me poshte.
Pergjegjesia.
Perdorimi i kategorive eshte vullnetare dhe askush nuk
ka te drejte ti imponoj keto.
Shtetet zakonishte kane vendime ligjore pr
pergjegjesin ne lidhje me perdorimin e tokes dhe ujit
keshtu qe eshte e kuptueshme qe shtetet duhet te
vendosin ne kategorine e zones se mbrojtur.
Demokracia.
IUCN nxit shtetet qe te konsultohen me palet e
perfshira ne caktimin e kategorise.

Menaxhimi i te dhenave
Informatat per zonat e mbrojtura duke perfshire kategorite duhet te
raportohen ne UNEP (Qendra botrore e monitorimit te zonave te
mbrojtura) qe koordinon Bazen Boterore te te dhenave per zonat e
mbrojtura dhe perpilon listen e OKB se per zonat e mbrojtura.
Verifikimi
IUCN munde te keshilloj dhe nganjeher ofron misione individuale
keshillimi per vendet e madje edhe per zonat e mbrojtura individuale.
IUCN poashtu ka ne konsiderate zhvillimin e nje forme te sistemit te
verifikimit apo qertifikimit per kategorite e zonave te mbrojtura ne baza
vullnetare ku autoriteti menaxhues deshiron te verifikoj se objektivat e
menaxhimit perputhen me kategorine e caktuar.
Raportimi
Pasi t caktohet kategoria, nga qeverite kerkohet te raportojne kete ne
UNEP. (Qendra Boterore e Monitorimit te Zonave te Mbrojtura)
Raportimi eshte vullnetare, por eshte kerkuar nga nje numer rezolutash
por s fundi edhe nga programin CBD (Konventa pr Biodiversitet)

26