Java e tet:

TENDENCAT E

FINANCIMIT

NDRKOMBTAR
Raporti i forcave n financimin
ndrkombtar
Lidhshmria e financimit ndrkombtar
me nivelin dhe ritmin e zhvillimit
ekonomik
Financimi ndrkombtar n kohn e
krizave ekonomike
Financat ndrkombtare

Financimi ndrkombtar sht kategori m

dinamike e politiks ekonomike dhe u
adaptohet shum shpejt ndryshimeve n
ekonomin botrore.
Shikuar historikisht, n shumicn e rasteve,
financimi ndrkombtar ka qen pjes integrale
e vendeve t zhvilluara dhe e interesave t
tyre.
Ai i ka shrbyer zgjerimit territorial t forcave
prodhuese, nnshtrimit dhe eksploatimit t
vendeve n zhvillim n dobi t vendeve t
zhvilluara.
Financat ndrkombtare

Financimi ndrkombtar fillon t paraqitet m

seriozisht n fillim t shekullit XIX, kurse gjat
viteve '70 t atij shekulli bhet liberalizimi i
madh i financimit ndrkombtar.
Shkaqet jan t shumta:
Bota ishte e ndar n vende eksportuese dhe
n ato importuese t kapitalit.
Zhvillimi i forcave prodhuese n vendet e
zhvilluara ndikoi n zhvillimin intensiv t
industris dhe t komunikacionit.
Ato ndikuan n paraqitjen e prodhimit masiv
dhe nevojn e eksportimit t mallrave dhe t
kapitalit.
Financat ndrkombtare

Kriza ekonomike e viteve '30 t shekullit XX

ndikoi n:
paraqitjen
e
kontrollit
n
kmbimin
ndrkombtar,
eliminimin e konvertibilitetit dhe t multilaritetit,
zbatimin e kontrollit t pagesave,
forcimin e rolit t shtetit dhe t planifikimit.
T gjitha kto ndikuan, ne radh t par, n
zvoglimin e financimit ndrkombtar.
Financat ndrkombtare

Pas Lufts s Dyt Botrore, n ekonomin

botrore dominon raporti i forcave.
Forca kryesore t konkurrencs ndrkombtare
bhen kompanit multinacionale.
Shndrrimi i kompanive nacionale n ato
multinacionale ndikoi n dominimin ekonomik
dhe politik t vendeve t zhvilluara, posarisht
t SHBA, n ekonomin dhe ne tregun botror
dhe, n ket mnyr shtoi aftsit e tyre pr
eksportimin e kapitalit.
Financat ndrkombtare

Raporti i forcave n financimin

ndrkombtar
Shikuar historikisht dihet se financimi ndrkombtar sht i
lidhur ngusht me raportin e forcave ekonomike.
Zhvillimi jo i barabarte, posarisht brenda vendeve t
zhvilluara, ndikon n ndryshimin e raportit t forcave n
financimin ndrkombtar.
Britania e Madhe,
Pas Lufts s Dyt Botrore /SHBA paraqiten forc e
madhe ekonomike dhe dominojn n ekonomin botrore
Evropa Perndimore,
Ne ekonomin botrore paraqiten polet e zhvillimit
Vendet e Evrops Lindore t tubuara pran ish-organizats
SEV etj
Financat ndrkombtare

Ndrmjet financimit ndrkombtar n periudhn e

standardit klasik t arit, para Lufts s Par
Botrore, dhe n nj form t modifikuar n
periudhn midis dy luftrave botrore, e sidomos
n periudhn pas Lufts s Dyte Botrore,
ekziston nj dallim i madh, si n pikpamje t
vllimit dhe t destinimit, ashtu edhe n
pikpamje te drejtimit t tij.
Periudha t financimit ndrkombtar:
a) periudhn para Lufts s Par Botrore;
b) periudhn ndrmjet dy luftrave botrore;
dhe
c) periudhn pas Lufts s Dyt Botrore.
Financat ndrkombtare

a) Periudha para Lufts s Par Botroreprkatsisht n periudhn e standardit klasik

t arit, lvizja e kapitalit prej nj vendi n
vendin tjetr parimisht ishte e lir.
N shumicn e rasteve, plasmant n vendet e
jashtme bheshin me lehtsi t njjt si
plasmant brenda vendit.
Motivi kryesor i eksportimit t kapitalit ishte
fitimi sa m i madh, q ishte gj krejtsisht
normale, pasi kjo ishte koha e liberalizmit.
Edhe pse motivi kryesor i eksportimit t kapitalit
ishte fitimi, n at koh ndeshim edhe disa
hua qe kishin karakter politik.
Financat ndrkombtare

Eksportuese kryesore t kapitalit

deri n Luftn e Par Botrore ishin:
Britania e Madhe (41 %),
Franca (20%) dhe
Gjermania (13%),
t cilat prfshinin afro 3/4 e investimeve
botrore.
Financat ndrkombtare

b) Periudha ndrmjet dy luftrave botrore

n lvizjen e kapitalit ndikuan disa faktor, nga
t cilt m t rndsishm jan:
s pari, dukuria e moskthimit t huas dhe e
plasmanve t jashtme;
se dyti, ndryshimi n raportet e forcs ekonomike
ndrmjet vendeve m t zhvilluara;
s treti, kriza e madhe ekonomike botrore n
vitet 1929-33; dhe
s katrti, ndikimi i shtetit n lvizjen e kapitalit
Financat ndrkombtare

10

Derisa n ;
periudhn para Lufts s Par Botrore
motivi kryesor i eksportimit t kapitalit ishte
fitimi,
periudhn ndrmjet dy luftrave botrore, pos
fitimit, si motiv i posam i eksportimit t
kapitalit ishte edhe sigurimi i kthimit t huas.
Pra, n kt periudh, n eksportimin e kapitalit n
radhe t pare krkohet sigurimi i kthimit t huas,
e pastaj fitimi.

Financat ndrkombtare

11

Kriza e madhe ekonomike botrore e

viteve 1929-33 e asgjsoi plotsisht
standardin e arit.
Pas krizs, u prish sistemi multilateral i
pagesave, kshtu q bota u nda n
disa zona monetare:

Zona e arit n Evrop

Zona e dollarit
Zona e sterlins
Zonat e ndryshme t kontrollit devizor
Financat ndrkombtare

12

Nj element i ri, i cili shfaqet ne kt periudh e q ka t

bj me krizn e madhe ekonomike botrore, sht
intervenimi i shtetit dhe ndikimi i tij n lvizjen e kapitalit.
Pas ktij intervenimi, n financimin ndrkombtar
paraqiten huat ndrshtetrore, t cilat,do t dominojn
mbi ato private.
Qllimet kryesore t huave ndrshtetrore ishin:
se pari t ndrtohej nj sistem i ri i marrdhnieve
ndrkombtare monetare-financiare, q u realizua duke
kaluar n standardin ari-deviza si funksion i intervenimit
t shtetit; dhe
s dyti, te kthehej besimi n eksportimin e kapitalit, i cili
u cenua me eksportimin privat t kapitalit.
Financat ndrkombtare

13

N prag t lufts s dyt botrore ne financimin

ndrkombtar :
Britania e madhe z,prap vendin e par
(43%),kurse
SHBA kalojn n vendin e dyt (22%),
Franca dhe Gjermania dukshm ngelin prapa.
N pikpamje t shprndarjes
gjeografike
vazhdon tendenca e eksportimit t kapitalit prej
vendeve t zhvilluara n ato n zhvillim.
N vitin 1914 investimet jashtme n vendet n
zhvillim arrin 49% e tr shums s investimeve
botrore, kurse n vitin 1938 kjo pjesmarrje u
shtua n 52%.
Financat ndrkombtare

14

c) Periudha e pas lufts se dyt botrore,

pson ndryshime t mdha
struktutore q
pasqyrohen n kto elemente:
s pari financimi publik mbizotron mbi at privat
(deri n vitet e 70-ta)
s dyti, si financues kryesor n bot paraqiten
SHBA, t cilat zotrojn nj potencial t madh
kreditor, dhe
s
treti
formohen
institucione
financiare
ndrkombtare dhe rajonale, t cilat akordojn
mjete financiare me kushte relativisht t
volitshme.
Financat ndrkombtare

15

Qendrat kryesore financiare n bot ,

konsiderohen:
qendra
qendra
qendra
qendra

e
e
e
e

Londrs,
Nju-Jorkut,
Tokios dhe
Frankfurtit,
Financat ndrkombtare

16

Qendra e Londrs sht nj nga qendrat e para

financiare, por edhe m e njohura - sidomos gjat
kohs s standardit t arit t viteve 1815-1914 me
nj modifikim edhe deri n vitet 1930.
Gjat kohs s dominimit t vet n financimin
ndrkombtar, transaksionet financiare t qendrs s
Londrs patn nj ekspansion dhe rritje t shpejt.
N kt qendr ekzistonte nj shkall e lart e
prqendrimit t kapitalit banka, praktika m e
zhvilluar e tregut t paras, e ndrmjetsimit devizor
dhe e veprimtaris s burss. N nj periudh t
gjat pozicionet financiare dhe struktura financiare e
Londrs ishin pa konkurrenc.
Financat ndrkombtare

17

Qendra e Nju-Jorkut. pra, u b qendr m e forte financiare

n bot pas viteve '30. Determinantet kryesore t
transaksioneve financiare t qendrs s Nju-Jorkut jan:
fuqia ekonomike dhe financiare e Shteteve t Bashkuara
t Ameriks;
shkalla e lart e koncentrimit t kapitalit financiar;
ekzistimi i bankave t njohura;
shkalla e lart e tekniks dhe e profesionalizmit t
transaksioneve financiare ndrkombtare;
stabiliteti i vlers s dollarit n SHBA dhe shfrytzimi i tij
si mjet n qarkullimin e pagesave ndrkombtare:
varshmria ekonomike dhe financiare e shum shteteve
nga SHBA.
Financat ndrkombtare

18

Qendra e Tokios, pra, pas viteve '80, ia merr primatin

Nju-Jorkut dhe bhet treg financiar ndrkombtar
prijs.
Me rritjen e forcs ekonomike dhe financiare t Japonis,
rasti iu dha Tokios q t bhet qendr e njohur
financiare. N Japoni formulohet me sukses strategjia
e zhvillimit dhe e intervencionizmi
n politikn
ekonomike, si dhe bhet koncentrimi i korporatave n
ekonomi dhe n sistemin bankar. N Japoni parimi
jetik gjat afarizmit sht disiplina dhe politika e
kursimit q sht edhe determinant kryesore n
zhvillimin e suksesshm dhe pr deprtimin n bot.
N Japoni vepron nj numr i madh i bankave (n vitet
'80 afro 9000 banka) me nj shkall t lart t
koncentrimit dhe t centralizimit t kapitalit dhe me
nj shkall t lart t lidhshmris s kapitalit
industrial me at bank.
Financat ndrkombtare

19

Qendra e Frankfurtit konsiderohet po ashtu qendr e

njohur financiare n bot.
Gjermania, edhe pse nga Lufta e Dyt Botrore doli
humbse me t gjitha pasojat e saja, e ndar n dy
pjes dhe me ekonomi t shkatrruar e embargo t
ndryshme ndrkombtare, shum shpejt arriti t
ringjalletet dhe t bhet forc e madhe ekonomike
dhe financiare n bot.

Financat ndrkombtare

20

Lidhshmria e financimit ndrkombtar

me nivelin dhe ritmin e zhvillimit
Sot ekzistojn dy modele kryesore t
lidhshmris s financimit ndrkombtar.
Sipas
modelit t par ekziston nj lidhshmri
e fort e financimit ndrkombtar me
nivelin dhe me ritmin e zhvillimit
ekonomik, kurse,
modelit t dyt, kjo lidhshmri varet m
shum nga specifikat e shumta t
vendeve t ndryshme.
Financat ndrkombtare

21

 N fillim t shekullit XIX Britania e Madhe ishte

neto eksportuese m e madhe e kapitalit ne
bot. N at kohe, ajo kishte t ardhura t
mdha pr frym t popullsis (pr capita) dhe
mbi kt baz konsiderohej vendi m i zhvilluar
n bot.
Kah fundi i shekullit XIX, edhe Franca bhet
neto eksportuese e kapitalit sepse edhe ajo
kishte t ardhura t mdha pr capita.
Gjate shekullit XIX SHBA fillojn t eksportojn
kapital mirpo, si neto eksportuese t kapitalit
prher t par paraqiten menjher pas Lufts
s Par Botrore. Kjo pr arsye se rriten
dukshm t ardhurat kombtare pr capita dhe
fillojn proceset pozitive n zhvillimin e SHBA.
Financat ndrkombtare

22

Financimi ndrkombtar
n kohn e krizave ekonomike
Shkenca, por edhe politika, kan dshmuar se zhvillimi
ekonomik ne t gjitha vendet e bots shoqrohet me
fluktuime ciklike.
Fluktuimet jan rezultat i strukturs s paharmonizuar
t ekonomis s vendit, te raporteve n ndarjen e te
ardhurs, t vshtirsive n harmonizimin e oferts e
t krkess ose t kursimit, e investimeve, pastaj t
disproporcioneve n ecurit e progresit teknologjik
ne veprimtari te ndryshme ekonomike dhe ne vende
t ndryshme.
Disproporcionet dhe krizat varen me s shpeshti nga
marrja e vendimeve adekuate n zhvillimin e
gjithmbarshm shoqror.
Financat ndrkombtare

23

Ekonomia e vendeve te ndryshme t bots kaloi npr

periudha ciklike me shenja te krizave me t vogla ose m
t mdha dhe me kohzgjatje m t madhe ose m t
vogl.
Kriza me e madhe ekonomike botrore ishte ajo e shekullit
XX, prkatsisht ajo e viteve 1929/33, kur u tund tr
ekonomia e bots.
Kriza u tejkalua, por humbjet ishin shum t mdha. N
shumicn e vendeve prodhimi u prgjysmua, kmbimi i
jashtm tregtar u frenua, sistemi kreditor dhe sistemi i
paras u rregulluan, mimet u zvogluan dukshm,
shum banka falimentuan, kurse papunsia mori prmasa
shum t mdha.
Financat ndrkombtare

24

Kriza ndikoi n ndarjen definitive t valutave kombtare nga

ari dhe n kt mnyr humbi konvertibiliteti i valutave.
Sistemi multilateral i tregtis ndrkombtare u shkatrrua
plotsisht, u bn kufizime t ndryshme sasiore t
importit, u restriktuan kontrolli devizor, bilateralizmi etj.
Qeverit e shum vendeve u ndrruan dhe u nxorn
programe te reja ekonomike. N fillim mendohej se
rrugdalja nga kriza do t gjendet n sistemin e
mparshm. mirpo shpejt u hoq dor nga ky mendim.
SHBA (1933), kryetar u zgjodh Franklin Ruzvelt. Ai i
propozoi Kongresit amerikan masat pr ringjalljen e
ekonomis me emrtim t prbashkl "New Deal".

Financat ndrkombtare

25

Kriza ekonomike dshmoi se ekonomit kombtare jan t

lidhura midis tyre dhe se ekziston nj ndrvarshmri e
madhe ndrmjet tyre, prandaj edhe kriza u bart shum
shpejt nga nj vend ne vendin tjetr dhe prfshiu mbar
botn.
Pas krizs, filluan t lidhen aranzhmanet e prbashkta
afatgjata t mallrave, kreditimet e prbashkta dhe
prkrahja e prbashkt e valutave kombtare.
Pas Lufts s Dyt Botrore, ekonomia kaloi npr disa
kriza t kohpaskohshme, por ato, n krahasim me krizn
e madhe ekonomike botrore t viteve 1929/33 ishin
shum m t vogla dhe, si t tilla, u tejkaluan shpejt.
Financat ndrkombtare

26

Meqense bota kalon npr kriza t ndryshme

ekonomike, sht me rndsi t shikohet se
far tendencash paraqiten n kto kriza n
financimin ndrkombtar dhe far ndodh n
financimin ndrkombtar n kohn e krizave.
M par duhet theksuar se edhe kshtu financimi
ndrkombtar,
nga
viti
n
vit,
pson
ndryshime t mdha si ne vendet eksportuese
ashtu edhe n ato importuese t kapitalit. Jo
vetm q ndryshon intensiteti i tendencs, por
shpesh ndryshon edhe pozita.
Financat ndrkombtare

27

Financimi ndrkombtar
n kohn e krizave ekonomike
Tabela vijuese tregon se si u b rnia e financimit
ndrkombtar n kohen e krizs s madhe
ekonomike n katr vendet kryesore eksportuese t
kapitalit - n Britanin e Madhe, n Shtetet e
Bashkuara te Ameriks. n Franc dhe n Holand.
Vitet

Indeksi i financimit

1925-28

100

1929

74

1930

81

1931

39

1934

10
Financat ndrkombtare

28