C

1
A
P
T
E
R

L1
Hyrje: ka sht Ekonomiksi?

Prepared
Prof.as. by:
Avdullah Hoti
Fernando Quijano and Yvonn Quijano

2003 Prentice Hall Business Publishing Economics: Principles and Tools, 3/e OSullivan/Sheffrin
 ka sht Ekonomiksi ?

Ekonomiksi studion zgjedhjet mes

alternativave, t bra nga njerzit t cilt
ballafaqohen me prbolemin e rrallsis
s resurseve.
Rrallsia sht nj situat n t ciln
burimet jan t kufizuara por q mund t
prdoren n mnyra t ndryshme;
kshtu q nj mall apo shrbim duhet t
sakrifikohet pr nj tjetr (kostoja
oportune).
2003 Prentice Hall Business Publishing Economics: Principles and Tools, 3/e 2
 Zgjedhjet e Shoqris

Vendimet e firmave, konsumatorve

dhe qeveris prcaktojn se si nj
sistem ekonomik u prgjigjet tre
pyetjeve themelore:
1. Cfar produkte prodhojm ne?

2. Si i prodhojm kto produkte?

3. Kush i konsumon kto produkte?

2003 Prentice Hall Business Publishing Economics: Principles and Tools, 3/e 3
 Faktort e prodhimit

Faktort e prodhimit jan burimet q

prdoren pr t prodhuar mallra dhe
shrbime:
1. Burimet natyrore:
Gjra t krijuara nga veprat e natyrs
sikurse toka, uji, mineralet, rezervat e
karburanteve dhe gazit, burimet q
rigjenerohen dhe q nuk rigjenerohen.

2003 Prentice Hall Business Publishing Economics: Principles and Tools, 3/e 4
 Faktort e prodhimit

Faktort e prodhimit jan burimet q

prdoren pr t prodhuar mallra dhe
shrbime :
2. Puna:
Aftsit njerzore, fizike dhe mendore,
q prdoren nga puntort n
prodhimin e mallrave dhe shrbimeve.

2003 Prentice Hall Business Publishing Economics: Principles and Tools, 3/e 5
 Faktort e prodhimit

Faktort e prodhimit jan burimet q

prdoren pr t prodhuar mallra dhe
shrbime :
3. Kapitali fizik:
T gjitha makinat, ndrtesat, pajisjet,
rrugt dhe objektet tjera t bra nga
qeniet njerzore pr t prodhuar
mallra dhe shrbime.

2003 Prentice Hall Business Publishing Economics: Principles and Tools, 3/e 6
 Faktort e prodhimit

Faktort e prodhimit jan burimet q

prdoren pr t prodhuar mallra dhe
shrbime :
4. Kapitali njerzor:
Njohurit dhe aftsit e fituara nga nj
puntor nprmjet edukimit dhe
eksperiencs.

2003 Prentice Hall Business Publishing Economics: Principles and Tools, 3/e 7
 Faktort e prodhimit

Faktort e prodhimit jan burimet q

prdoren pr t prodhuar mallra dhe
shrbime :
5. Ndrmarrsia (aftsit siprmarrse)
Aftsia pr t koordinuar prodhimin dhe
shitjen e mallrave dhe shrbimeve.
Ndrmarrsit rrezikojn dhe shpenzojn
koh dhe para n nj biznes pa ndonj fitim
t garantuar.

2003 Prentice Hall Business Publishing Economics: Principles and Tools, 3/e 8
 Lakorja e kufirit t mundsive t
prodhimit (KMP)

Lakorja KMP tregon

kombinimet e mundshme
t mallrave dhe
shrbimeve n dispozicion
t nj ekonomie, nse t
gjitha burimet prodhuese
jan t shfrytzuara
trsisht dhe n mnyr
eficiente.

2003 Prentice Hall Business Publishing Economics: Principles and Tools, 3/e 9
 Lakorja e kufirit t mundsive t
prodhimit (KMP)

Kur ekonomia sht

n pikn i, burimet
nuk jan t
shfrytzuara
trsisht dhe/ose
ato nuk jan t
prdorura me
efikasitet.

2003 Prentice Hall Business Publishing Economics: Principles and Tools, 3/e 10
 Lakorja e kufirit t mundsive t
prodhimit (KMP)

Pika g sht e
dshirueshm sepse
sjell m shum nga t
dy t mirat, mirpo e
paarritshme duke
marr parasysh sasin
e burimeve q kemi n
dispozicion.

2003 Prentice Hall Business Publishing Economics: Principles and Tools, 3/e 11
 Lakorja e kufirit t mundsive t
prodhimit (KMP)

Pika d sht nj nga

kombinimet e
mundshme t mallrave
t prodhuara kur
burimet jan t
shfrytzuara trsisht
dhe me efikasitet.

2003 Prentice Hall Business Publishing Economics: Principles and Tools, 3/e 12
 Rrallsia dhe lakorja e mundsive t
prodhimit

Pr t rritur sasin e
mallrave ushqimore
pr 10 ton, ne duhet
t sakrifikojm 100
ton t mallrave pr
veshmbathje.

2003 Prentice Hall Business Publishing Economics: Principles and Tools, 3/e 13
 Lakorja e kufirit t mundsive t
prodhimit (KMP)

Lakorja KMP sht

konkave ndaj origjins,
sepse burimet nuk jan
t adaptueshme n
mnyr t prkryer ndaj
prodhimit t dy t
mallrave.
Prderisa ne rrisim
prodhimin e nj malli, ne
sakrifikojm n mnyr
progresive m shum
nga malli tjetr.

2003 Prentice Hall Business Publishing Economics: Principles and Tools, 3/e 14
 Zhvendosja e lakores s kufirit t
mundsive t prodhimit

Pr t rritur
prodhimin e nj malli
pa zvoglimin e
prodhimit t mallit
tjetr, lakorja KMP
duhet t zhvendoset
djathtas.

2003 Prentice Hall Business Publishing Economics: Principles and Tools, 3/e 15
 Zhvendosja e lakores s kufirit t
mundsive t prodhimit

Lakorja KMP
zhvendoset djathtas si
rezultat i:
1. Rritjes s burimeve t
ekonomis,
2. Risive teknologjike q
rrisin rezultatet e
arritura nga burimet n
dispozicion.

2003 Prentice Hall Business Publishing Economics: Principles and Tools, 3/e 16
 Zhvendosja e lakores s kufirit t
mundsive t prodhimit

Nga pika d, nj
shtes e 200 ton t
mallrave pr
veshmbathje ose 20
ton t mallrave
bujqsore jan tani
t mundshme (ose
ndonj kombinim
mes tyre).

2003 Prentice Hall Business Publishing Economics: Principles and Tools, 3/e 17
 Tregu dhe Dora e Padukshme

Tregu sht nj marrveshje q lejon

blersit dhe shitsit pr t kmbyer
gjra: nj blers kmben parat pr nj
produkt; nj shits kmben nj produkt
pr parat.
Adam Smith ka prdorur metaforn e
Dors s Padukshme se si njerzit duke
vepruar pr interesin e tyre vetiak mund
t promovojn interesin e shoqris si
nj trsi.
2003 Prentice Hall Business Publishing Economics: Principles and Tools, 3/e 18
 Mnyra ekonomike e t menduarit

Ekonomiksi Pozitivist mirret me forcat

q ndikojn n aktivitetin ekonomik, dhe
parashikojn pasojat e veprimeve
alternative. Ky i prgjigjet pyetjeve t tilla
si: cfar ishte, csht apo cdo t
ndodh?.
Ekonomiksi normativist prgjigjet n
pyetjen, Cfar do t duhej t ndodhte?
Shumica e ekonomistve i shmangen
pyetjeve normative.
2003 Prentice Hall Business Publishing Economics: Principles and Tools, 3/e 19
 Mnyra ekonomike e t menduarit

Ekonomistt prdorin
supozimet thjehtzuese pr t
eleminuar detalet irrelevante
dhe pr tu fokusuar n at q
me t vrtet ka rndsi.
Supozimet jan nj ndihm pr
procesin analitik.

2003 Prentice Hall Business Publishing Economics: Principles and Tools, 3/e 20
 Mnyra ekonomike e t menduarit

Supozimet thjeshtzuese nuk jan

domosdoshmrisht realiste.
Ne prdorim harta, pr shembull, pr t
shkuar nga pika A n B, duke ditur q
harta nuk sht nj prshkrim i sakt i
rrugs q kemi prpara, por vetm nj
realitet i thjeshtsuar.

2003 Prentice Hall Business Publishing Economics: Principles and Tools, 3/e 21
 Mnyra ekonomike e t menduarit

Shumica e analizave ekonomike

bazohen n dy supozime:
Supozojm q njerzit veprojn sipas
interesit t tyre personal, duke mos i
konsideruar ndikimet e veprimeve t tyre
n njerzit tjer.
Supozojm q njerzit marrin vendime n
baz t informatave.

2003 Prentice Hall Business Publishing Economics: Principles and Tools, 3/e 22
 Hulumton mardhnien mes dy
variablave

Supozimi ceteris paribus prdoret

pr t hulumtuar marrdhnien mes dy
variablave.
Nj variabl sht nj mats i cili
mund t merr vlera t ndryshme.
Ceteris paribus nga Latinishtja do t thot t
gjitha tjerat t pandryshueshme. Pr t
studiuar marrdhnien mes dy variablave, ne
supozojm q variablat tjera nuk ndryshojn.

2003 Prentice Hall Business Publishing Economics: Principles and Tools, 3/e 23
 Mikroekonomia

Mikroekonomia sht shkenca mbi

zgjedhjet q bjn konsumatort,
firmat, dhe qeveria dhe mnyrn se
si zgjedhjet e tyre ndikojn n tregun
e nj produkti apo shrbimi t
caktuar.

2003 Prentice Hall Business Publishing Economics: Principles and Tools, 3/e 24
 Mikroekonomia

Mikroekonomia prqndrohet n analizat e

njsive individuale ekonomike.

Analiza mikroekonomike mund t prdoret pr

t:
1. Kuptuar se si funksionojn tregjet dhe t
parashikuar ndryshimet.
2. Marr vendime personale dhe menaxheriale.

3. Vlersuar meritat e politikave publike.

2003 Prentice Hall Business Publishing Economics: Principles and Tools, 3/e 25
 Makroekonomia

Makroekonomia sht shkenca mbi

ekonomin kombtare si trsi.
Analiza makroekonomike mund t prdoret pr t:
Kuptuar se si funksionon ekonomia kombtare.
Kuptuar debatet kryesore mbi politikn ekonomike.
Marr vendime ekonomike n baz t informatave.

2003 Prentice Hall Business Publishing Economics: Principles and Tools, 3/e 26
 Shtojca: Prdorimi i grafikve dhe
formulave
Grafiku sht nj paraqitje vizuele e
marrdhnies n mes t dy variablave.
Marrdhnia pozitive ekziston kur variablat
ndryshojn n drejtim t njjt. Nj rritje
(rnie) n vlern e njrs variabl rrit
(zvoglon) vlern e variabls tjetr.
Marrdhnia negative ekziston kur kur
variablat ndryshojn n drejtim t kundrt.
Nj rritje (rnie) n vlern e njrs variabl
zvoglon (rrit) vlern e variabls tjetr.

2003 Prentice Hall Business Publishing Economics: Principles and Tools, 3/e 27
 Shtojca: Marrdhnia mes orve t
puns dhe t hyrave
Supozojm q nj student merr t hyra javore
n vler prej 20 euro nga prindrit e tij dhe 4
euro n or nga puna e tij.
Raporti mes orve t puns dhe t hyrave
javore t studentit mund t prshkruhen
prmes formuls:
w = 20 + (4 x ort e puns)

2003 Prentice Hall Business Publishing Economics: Principles and Tools, 3/e 28
 Shtojca: Raporti n mes t orve t
puns dhe t hyrave
Shprehja w = 20 + (4 x ort e puns) mund
t ilustrohet si vijim:

Ort e
puns n T hyrat n
jav jav
0 E 20
10 60
22 108
30 140

2003 Prentice Hall Business Publishing Economics: Principles and Tools, 3/e 29
 Shotjca: Raporti n mes t orve t
puns dhe t hyrave
Llogaritja e pjerrsis:
w = 20 + (4 x ort e puns)
Pjerrsia= diferenca vertikale mes
pikave/diferenca horizontale mes
pikave

Pjerrsia n mes piks b

dhe c llogaritet si vijon:

Pjerrsisa= diferenca
vertikale/diferenca horizontale
=48/12=4

2003 Prentice Hall Business Publishing Economics: Principles and Tools, 3/e 30
 Shotjca: Lvizja prgjat Lakores
versus zhvendosja e lakores

Ndryshimi n njrn
w = 20 + (4 x ort e puns) prej variablave i
paraqitur n grafik
shkakton lvizjen
prgjat lakores.
Ndryshimi n ort e
puns shkakton
lvizjen nga pika b
n pik c prgjat
lakores.

2003 Prentice Hall Business Publishing Economics: Principles and Tools, 3/e 31
 Shotjca: Lvizja prgjat Lakores
versus zhvendosja e lakores

Ndryshimi n njrn
w = 20 + (4 x ort e puns) prej variablave q
nuk sht e paraqitur
n grafik (e supozuar
si fikse) zhvendosn
tr lakoren.
Rritja n t ardhura
shkakton
zhvendosjen e tr
lakores lart.

2003 Prentice Hall Business Publishing Economics: Principles and Tools, 3/e 32
 Shtojca: Raporti negativ

Supozoni nj konsumator me nj buxhet mujor prej 150

eurosh i cili blen CD dhe kaseta.
CD Kasetat
e blera e blera
0 30
5 20
10 10
15 0
Pr cdo 5 CD t blera sasia e
kasetae t blera zvoglohet
pr 10.
Pjerrsia = diferenca
vertikale/diferenca horizontale =
-10/5=-2.
2003 Prentice Hall Business Publishing Economics: Principles and Tools, 3/e 33
 Shotjca: Raporti jolinear

Ekziston nj raport
pozitiv jolinear n mes
t kohs s msimit
dhe nots s provimit.
Lakorja paraqet nj
kthim zvoglues t
kohs s msimit. Me
rritjen e kohs s
msimit nota e provimit
rritet me nj shkall
zvogluese.
2003 Prentice Hall Business Publishing Economics: Principles and Tools, 3/e 34
 Shotjca: Raporti jolinear

Ekziston nj raport
jolinear pozitiv mes
sasis s drithrave t
prodhuara dhe
shpenzimeve t
prgjithshme t
prodhimit.
Me rritjen e sasis,
shpnzimet e
prgjithshme rriten me
nj shkall rritse.
2003 Prentice Hall Business Publishing Economics: Principles and Tools, 3/e 35
 Shtojca: prdorimi i formulave pr
llogaritjen e vlerave
Llogaritja e ndryshimeve n prqindje:
Ndryshimi n prqindje= ndryshimi absolut/vlera fillestare

Prdorimi i formulave pr llogaritjen e vlerave q

mungojn:
Pjerrsia = diferenca n t hyra / diferenca n ort e puns

Ne mund ti aranzhojm kto tri pjes t ksaj formule pr t

vendosur varabln q mungon n ann e majt. P.sh. Pr t
llogaritur diferencn n t hyra, duke ditur t dy pjest tjera, ne
mund ta aranzhojm formuln si vijon:

Diferenca n t hyra = pjerrsia x diferenca n ort e puns

2003 Prentice Hall Business Publishing Economics: Principles and Tools, 3/e 36
 Pyetjet pr diskutim n faqen 22-23

Prgatitni pr diskutim pyetjet n faqen 22-23 duke

dhn nj shpjegim t shkurtr pr seciln prej tyre.

2003 Prentice Hall Business Publishing Economics: Principles and Tools, 3/e 37