RELATIVNI BROJEVI

STATISTIKE I GRAFIKE
METODE U GEOGRAFIJI
 Usporeivanje apsolutnih vrijednosti frekvencija je dosta
teko.

Najee se na taj nain ne mogu ili se vrlo teko mogu

uoiti tendencije promjena meu obiljejima

Naime, iako je mogue utvrditi apsolutne promjene,

odnosno razlike u vrijednostima nekog obiljeja na taj nain
nismo utvrdili i proporcije prema cjelini ili nekoj drugoj
vrijednosti

Takve se promjene i odnosi utvruju pomou relativnih

razlika i na taj nain se dobija detaljnija slika odreene
pojave
 Analitiki su poslovi sloeni i najee nas ne moe
zadovoljiti analiza samo jednog obiljeja ili pojave, nego se
takva analiza mora proiriti na dvije, pa i vie analitikih
veliina

U takvim sluajevima primjena analitikih postupaka

pomou relativnih brojeva ima prednost, pa ak i ispred
nekih sloenijih statistikih tehnika

Uza sve nedostatke, osnovna je prednost primjene metoda

relativnih brojeva u tome to je vrlo jednostavna i temelji se
na osnovnim matematikim operacijama to razumije svako

Isto tako primjenom metoda relativnih brojeva pojave se

mogu vrlo brzo i jeftino analizirati
 U statistikoj analizi se najee primjenjuju

1. Procentni brojevi
2. Relativni brojevi koordinacije
3. Indeksni brojevi
 PROCENTI
Procenti su relativni brojevi koji pokazuju strukturu, odnosno
sastav statistikog skupa u stotim dijelovima cjeline

Primjenjuju se kada se eli usporediti udio odreenog dijela u

masi

Takoe procentni se brojevi mogu koristiti za usporedbu

prirasta ili pada odreenih drutveno-ekonomskih kategorija
ako one imaju vidljiv korelativni odnos

Naprimjer:
1. usporediti procenat rasta prihoda domainstava sa
procentom porasta rashoda domainstava
2. Procenat rasta poreznih rashoda u odreenoj godini sa
procentom rasta prihoda drutveno-politike zajednice i sl.
 Procentni brojevi se raunaju iz razmjera:

dio : cjelina % :100

Iz postavljenog odnosa se dalje izraunava:

cjelina %
dio
100
dio 100
cjelina
%
dio 100
%
cjelina
 Izraunavanje i usporedbu prikazat emo na nekoliko
primjera:

Primjer 1: Na podruju BiH 1981. godine ivjelo je 4,124

mil stanovnika, a 1991. godine 4,377 miliona stanovnika.

Potrebno je izraunati koliki je procenat poveanja broja

stanovnika u ovom periodu.

Isto tako, potrebno je izraunati koliki se broj stanovnika na

podruju Bosne i Hercegovine moe oekivati u 2001.
godini ako se oekuje da e poveanje stanovnitva u ovom
desetljeu ostati u procentu kao i u razdoblju izmeu 1981.
i 1991. godine.
 Prvi dio zadatka, budui da se trai procenat, izrauna se
tako da se od vrijednosti u 1991. godini odbije vrijednost iz
1981. godine.

Prema tome imamo:

4,377-4,124=253 hiljada

Dalje je potrebno da apsolutno poveanje izraunamo u

dio 100 253 100
procentima
% 6,13%
cjelina 4124

Stanovnitvo se u 10-godinjem razdoblju povealo za

6,13% u odnosu na 1981. godinu
 Ako dalje pretpostavimo da e se isti postotak poveanja
realizirati i u razdoblju od 1991. do 2001. godine, oekivani broj
stanovnika u 2001. godini dobije se iz slijedeeg obrasca:

cjelina %
dio
100
Budui da smo zadrali isti procenat poveanja, uzet e se broj
stanovnika iz 1991. godine, pa se dobije:

4377 6,13
dio 268,31hiljada
100
Dobiveni rezultat treba prihvatiti samo orjentacijski jer je
stanovnitvo varijabilna kategorija i razvija se pod uticajem
velikog broja razliitih faktora koji ovom prilikom nisu spomenuti,
te nam rezultati mogu posluiti kao gruba aproksimacija.
 Primjer 2.
Prema popisnim rezultatima od 31.03.1961. i 30.03.1971.
godine na podruju A bilo je domainstava:

Domainstva 31.03.1961. 30.03.1971.

1 15,97 15,5
2 17,7 18,6
3 19,4 21,1
4 19,2 20,8
5 12,9 12,1
6 7,5 6,5
7 i vie 7,4 5,4
Ukupno 100 100

Pored toga poznato nam je da je ukupni broj domainstava u

1961. godini iznosio 1 167 586, a u 1971. godine 1 289 325.
 Prema navedenim podacima potrebno je izraunati
apsolutni broj samakih domainstava u 1961. i 1971.
godinni, ako je broj samakih domainstava u 1971. godini
opao za 0,5 % u odnosu na 1961. godinu.
 Broj samakih domainstava iznosio je:

Budui da je broj samakih domainstava u strukturi 1971.

godine opao za 0,5% u odnosu na 1961. godinu, broj
samakih domainstava u 1971. godini moe se izraunati
(15,97-0,5)=15,47%

1961. godine
cjelina % 1167586 15,97
dio 186463domainstava
100 100

1971. godine
1289325 15, 47
dio 199458,57 domainstava
100
 Primjer nam pokazuje da relativno opadanje udjela
samakih domainstava ne znai i apsolutno opadanje broja
samakih domainstava jer je u odnosu na 1961. godinu
broj samakih domainstava na podruju A stvarno
porastao (199459-186463)=12996
 Primjer 3.

Ako se raspolae podacima iz 1961. godine o broju

esterolanih domainstava na A podruju, a taj broj je
iznosio 87391 domainstva to je u ukupnoj strukturi
7,4848% mogue je jednostavno pomou procentnog
rauna izraunati ukupni broj domainstava
dio 100 87391 100
cjelina 1167579domainstava
% 7, 4848

Prema tome. Dobiveni izos odgovara broju od 1 167 586

koliko je domainstava bilo 1961. godine, a relativno mala
razlika nastala je zbog odreenog broja decimalnih
vrijednosti
 Primjer 4

Izraunati stopu porasta broja domainstava izmeu 2

popisa stanovnitva?

Ukupno poveanje broja domainstava u podruju A u

1961. godini je 1289325, a u 1971. godini je 1167586, a
razlika je 121739 domainstava

121739 100
% 10, 426
1167586
 Ove metode mogue je primijeniti i na niz drugih
geografskih pojava:

Recimo da je vrijednost nacionalnog dohotka u godini k

na podruju A 531819 miliona KM, a plae su iznosile
251055 miliona KM

U isto vrijeme nacionalni dohodak na podruju B iznosio je

139 113 miliona, a plae 61 359 miliona KM
 Potrebno je usporediti

a) Udio nacionalnog dohotka podruja B u strukturi podruja

A

b) Udio plata u nacionalnom dohotku podruja A

c) Udio plata stanovnitva na podruju A u nacionalnom

dohotku podruja B
 Rjeenja:

a) Udio nacionalnog dohotka podruja B u strukturi podruja

A
dio 100 139113 100
% 26, 2
cjelina 531819

b) Udio plaa u nacionalnom dohotku podruja A

dio 100 251055 100
% 47, 2
cjelina 531819

c) Udio plaa u nacionalnom dohotku podruja B

dio 100 61359 100
% 44,1
cjelina 139113
 RELATIVNI BROJEVI KOORDINACIJE

Relativni brojevi koordinacije pokazuju odnose frekvencija,

dva statistika niza, koja su grupirana po istom obiljeju

Ova se metoda koristi kada se eli pokazati odnos izmeu

koordiniranih veliina
 Najee se analiziraju slijedei odnosi:

1. Broj zaposlenih u poljoprivrednim djelatnostima privrede u

odnosu na broj zaposlenih u nepoljoprivrednim
djelatnostima

2. Broj uzdravanog stanovnitva prema broju zaposlenog ili

ukupnog aktivnog stanovnitva

3. Broj stanovnika prema jedinici povrine

4. Broj pacijenata prema broju ljekara

5. Broj aka prema broju nastavnika itd.

 Primjer:
Na podruju A bio je 1975. godine 461 sud ope nadlenosti i
u njima je radilo 3 756 sudaca, a 1975. godine broj sudova je
povean na 479, a broj sudaca na 3 853.

Da bi utvrdili promjene potrebno je postaviti slijedee odnose:

Broj sudaca u 1975. godine (3 756) prema broju sudova 461,

odnosno 3756:461

Prema tome relativni broj koordinacije dobit e se iz slijedeeg

odnosa:

Broj sudaca 3756 : broj sudova 461

3853
rk 8,15 sudaca po jednom sudu
461
 broj sudova u 1991. = 479

Broj sudaca u 1991. = 3 853

3853
rk 8, 04 sudaca po jednom sudu
3479

Moe se zakljuiti da je broj zaposlenih sudaca po jednom

sudu smanjen 1991. u odnosu na 1975. godinu
 INDEKSNI BROJEVI

Indeksni brojevi su relativni brojevi koji pokazuju odnose

lanova jednog statistikog niza

Najea je upotreba indeksa kod analize vremenskih

nizova

Razlikujemo nekoliko vrsta indeksnih brojeva:

1. Individualne indekse

a) Sa stalnom bazom
b) Sa promjenjivom bazom

2. Skupne indekse
 Indeksi nam pokazuju relativne odnose izmeu jedne, dvije
ili vie pojava

Usporedba se moe provoditi prema jednom stanju i tada

govorimo o indeksima na stalnoj bazi, a ako izvrimo
usporedbu prema promjenjivoj bazi tada je rije o lananim,
odnosno verinim indeksima

Indeksi se jo nazivaju i pokazatelji dinamike promjena

odreene pojave pa ih tretiramo kao dinamiku analizu

Budui da su indeksi relativni pokazatelji izraunata

vrijednost se mnoi sa 100 i na taj se nain olakava
usporedba promjena neke odreene pojave
 Individualni indeksi

Individualni se indeksi raunaju s obzirom na stalnu bazu i s

obzirom na promjenjivu bazu

Indekse kod kojih se usporedba obavlja prema jednoj

frekvenciji (frekvenciji u baznom razdoblju) nazivamo
baznim indeksima
 Ako frekvencije oznaimo prema redoslijedu brojanih
vrijednosti sa Y1, Y2, Y2 Yn, te ako smo za usporeujuu
bazu uzeli vrijednost koju smo oznaili sa Y1 bazni se indeksi
raunaju na slijedei nain:
Y1
I1 100
y1
Y2
I 2 100
y1
Y3
I 3 100
y1
Yn
In 100
y1
 Individualni bazni indeksi to prikazuju odreeni niz mogu
se mijenjati na bilo koju stalnu bazu u nizu

To moemo uiniti ako su nam poznate frekvencije ostalih

lanova niza

Pri tome se moramo rukovoditi potrebom da nam indeksne

vrijednosti to je mogue ilustrativnije pokau dinamiku
promjena u odreenom vremenskom razdoblju

Zato se za baznu frekvenciju uzima najkarakteristinija tj.

najea ili priblino najea vrijednost u nizu
 Individualni lanani ili verini indeksi razlikuju se od indeksa
sa stalnom bazom po tome to se svaki lan niza odnosno
frekvencija podijeli sa prethodnim lanom, odnosno
prethodnom frekvencijom

Na taj nain sukcesivno se mijenjaju bazne vrijednosti jer

svaka prethodna vrijednost postaje bazna
Y2
I 2 100
Y1
Y3
I 3 100
Y2
Y4
I 4 100
Y3
Yn
In 100
Yn 1
 Za prvi lan niza nemamo prethodnu vrijednost (ali to ne
znai da ta vrijednost ne postoji nego je mi ne poznajemo)
pa na to mjesto stavljamo znak - (crticu), a ne nulu ili neku
drugu oznaku, i to zbog toga to sa sigurnou znamo da
iza ovog znaka postoji ili je postojala neka vrijednost koja
nam nije poznata

Drugi indeks prema redoslijedu izraunava se tako da se

vrijednost drugog lana niza podijeli sa prvim lanom niza,
trei sa drugim, etvrti sa treim itd., a svaki dobiveni
koeficijent mnoimo sa 100
 Izraunati bazne i lanane indekse za kretanje broja mukog i enskog
stanovnitva Bosne i Hercegovine u periodu 1948-2002. godine

Bazni indeksi

Indeks Indeks
Godina Muko ensko
1948=100 1948=100

1948 1 237 381 Y1 100 1 327 896 Y1 100

1953 1 385 559 Y2 111,98 1 461 900 Y2 110,09
1961 1 599 665 Y3 129,28 1 678 283 Y3 126,39
1971 1 834 600 Y4 148,26 1 911 511 Y4 143,95
1981 2 050 913 Y5 165,75 2 073 343 Y5 156,14
1991 2 183 795 Y6 176,49 2 193 238 Y6 165,17
2002 1 868 000 Y7 150,96 1 960 000 Y7 147,60
 Lanani ili verini indeksi

Godina Muko Indeks ensko Indeks

1948 1 237 381 Y1 - 1 327 896 Y1 -

1953 1 385 559 Y2 111,98 1 461 900 Y2 110,09
1961 1 599 665 Y3 115,45 1 678 283 Y3 115,45
1971 1 834 600 Y4 114,69 1 911 511 Y4 113,89
1981 2 050 913 Y5 117,79 2 073 343 Y5 108,47
1991 2 183 795 Y6 106,48 2 193 238 Y6 105,78
2002 1 868 000 Y7 85,54 1 960 000 Y7 89,37
 Dati su podaci o proizvodnji u R. Hrvatskoj po godinama od 1995-
2001. godine. Izraunati bazne indekse. Bazna je 1997. godina.

Godina Proizvodnja u mil.

kuna
1995. 193 396
1996. 210 903
1997. 245 099
1998. 249 364
1999. 254 046
2000. 272 851
2001. 296 254
 Dati su podaci o BDP u R. Hrvatskoj u milionima kuna za period
1995-2001. godine. Izraunati verine ili lanane indekse.

Godina BDP u mil. kuna

1995. 98382,0
1996. 107980,6
1997. 123810,7
1998. 137603,7
1999. 141579,1
2000. 152518,8
2001. 165639,5
 Grupni indeksi

U praksi se veoma esto susreemo i sa grupnim indeksima

Grupnim indeksima se izraavaju promjene to nastaju kod

veeg broja drutveno-ekonomskih pojava

Te pojave su najee svedene na vrijednosne veliine to

se prikazuje odreenim indeksnim koeficijentima

Prema tome, grupnim se indeksima izraunava zajedniki

efekat promjena, a individualnim indeksima dobija se slika o
dinamici promjena jedne pojave
 Ove indekse koriste upravne slube koje prate:

1. Kretanja u privredi i ostalim drutvenim podrujima

2. Ukupnu proizvodnju po industrijskim granama i
djelatnostima
3. Osobnu potronju
4. Cijene
5. Kupovnu mo stanovnitva itd.