ISTRA@UVAWE NA PO^VI

Predavawa
VOVED

Terminot te{ki metali, iako ne e lesno da se definira, voobi~aeno se

koristi za grupa na metali i metaloidi koi se povrzani so zagaduvawe i
toksi~nost, no isto taka vklu~uvaat i nekoi elementi va`ni za `ivite
organizmi pri niski koncentracii.

Toksi~ni metali, glavno, se odnesuva na neesencijalnite elementi,

kako {ro se Pb, Cd, Hg, As, Tl i U, dodeka pak e nesoodveten izraz za
esencijalnite elementi od redot na Co, Cu, Mn, Se i Zn.

Terminot zagaduvawe se odnesuva na vnesuvawe na supstancii ili

energija od strana na ~ovekot, a koi pak mo`at da predizvikaat {teti na
~ovekovoto zdravje i legitimnata upotreba na `ivotnata sredina.
Po~vata, bidej}i slu`i kako interfejs (medium posrednik) pome|u
atmosferata i Zemjinata kora i kako supstrat za razvoj na prirodniot i
agrikulturniot svet, e lesno priem~iva za vlez na te{ki metali od
razli~ni izvori.

Prisustvoto na te{kite metali vo po~vite, glavno, e svedeno na

relativno niski koncentracii zraadi procesite na raspad i drugi
pedogenetski procesi.
Procesi vo po~vata i odnesuvawe na metalite
pH na po~vite
pH na po~vata se odnesuva na H+ jonskata koncentracija vo rastvorot
prisuten vo porite na po~vata, koj pak e vo dinami~ka ramnote`a so,
glavno, povr{inite na po~venite ~estici so negativen elektri~en polne`.

 pH na po~vata e vo direktna zavisnost od redoks potencijalot na istata.

Redukcionite uslovi predizvikuvaat zgolemuvawe na pH, dodeka pak
oksidacioniote uslovi nejzino namaluvawe.

Oksidacijata na piritot vo po~vata mo`e da predizvika zna~itelno

namaluvawe na pH vrednosta.

Po~vite, glavno, imaat pH vo opsegot 4÷8.5, {to se dol`i na puferskite

karakteristiki na Al vo dolniot del i CaCO3 vo gorniot del od opsegot.
pH-metri za po~vi
Organski materii vo po~vata
Glavna karakteristika koja ja razlikuva po~vata od regolit (raspadnata
karpesta materija) e prisustvoto na `ivi organizmi, organski ostatoci i
humus vo nea.

Koloidnite po~veni organski materii imaat glavno vlijanie vrz

hemiskite karakteristiki na po~vite i mo`at da bidat podeleni na
humusni i nehumusni supstancii.

Nehumusnite supstancii se sostojat od neizmeneti biohemikalii kako

{to se: aminokiselini, jaglehidrati, organski kiselini, masti i smoli koi
ne ja smenile formata vo koja egzistirale vo `ivite organizmi.

Humusnite supstancii pak se serija na kiseli, `olti do temni

polielektroliti so umereno visoka molekularna te`ina.
Voobi~aeno humusot vo laboratoriski uslovi e izdvoen vo tri frakcii:
(1) HUMIN koj e nerastvorliv vo alkalna sredina; (2) HUMUSNA
KISELINA koja e rastvorliva vo alkalna i nerastvorliva vo kisela
sredina, i (3) FULVI^NA KISELINA koja pak e rastvorliva i vo kisela i
vo alkalna sredina.

Metodi za odredba na sodr`inata na organskata materija vo po~vata

vklu~uvaat ili procentualna zaguba pri `arewe vo pe~ka pri 376OS vo
rok od 16 ~asa ili oksidacija na S so dihromatna kiselina prosledena so
titracija na vi{okoto na dihromat.
Minerali na glina
Mineralite na glini kako produkti na raspadot na karpite imaat
zna~itelni efekti vrz fizi~kite i hemiskite karakteristiki na po~vite.

Nivniot pridones vo karakteristikite na po~vite se dol`i, glavno, na

nivnite relativno golemi povr{ini i postojan negativen povr{inski
polne`.

Glinovitite frakcii se sostojat od disperzirani minerali so dijametar

pomal od 2 mm.

Naj~estite minerali na glina se kaolinite (Si:Al vo odnos 1:1), iliti

(Si:Al odnos 2:1) i smektiti.

Glinite retkopostojat vo po~vite vo ~ista forma, tuku naj~esto se

povrzani so humusni koloidi i hidroksidni precipitati
 Kaolinit

Ilit, SEM-foto

Montmorilonit
Oksidacija i redukcija vo po~vite
Po~vite se predmet na promeni na oksido-redukcionite (redoks)
uslovi i toa glavno vlijae vrz elementite C, N, O, S, Fe i Mn iako i Ag,
As, Cr, Cu, Hg i Pb mo`at da bidat pogodeni od tie promeni.

Redoks ramnote`ata e kontrolirana od aktivnosta na slobodnite

vodeni elektroni, koja mo`e da bide izrazena ili kako rE (negativen
logaritam od aktivnosta na elektronot) ili Eh (razlika vo milivolti vo
potencijalot pome|u Pt elektrodata i standardnata N elektroda).

Oksi-po~vite imaat opseg na redoks potencijal +400 ÷ +800 mV

(crvena-kafenikava boja na po~vata) dodeka anaerobnite po~vi
poka`uvaat vrednosti +118 ÷ - 414 mV (plavo-zelenikava do siva boja).
Eh vs. pH dijagram i poliwata na stabilnost za Fe i Mn
Eh vs. pH dijagram кој ја покажува стабилноста на Fe и Mn оксидите, пирит и
органски С
Apsorpcija na metalnite joni od
po~vite i nivnite konstituenti

Najva`nite hemiski procesi koi vlijaat vrz odnesuvaweto i biodostapnosta na

metalite vo po~vite se onie koi se odnesuvaat na adsorpcijata na metalite od
te~nata faza vo cvrstata faza.

Razli~nite mehanizmi koi se vklu~eni vo adsorpcijata na metalnite joni

vklu~uvaat: katjonska izmena, specifi~na adsorpcija, gradewe organski
kompleksi i koprecipitacija.
 Katjonska izmena

Najgolem del od te{kite metali (osven metaloidite As, Sb i Se i metalite V i

Mo) vo po~veniot rastvor postojat kako katjoni, a nivnata adsorpcija zavisi od
gustinata na negativnite polne`i na povr{inata na po~venite koloidi.

Zarado zadr`uvawe na elektroneutralnosta, negativniot polne` na povr{inata e

balansiran so podednakvo koli~estvo na sprotivno naelektrizirani joni.

Katjonskata izmena vo mineralnite po~vi mo`e da se dvi`i vo opsegot od

nekolku to 60 meq/100g, no vo organskite po~vi mo`e da nadmine 200
meq/100g.
 Specifi~na adsorpcja

Specifi~nata adsorpcija vklu~uva izmena na katjoni na te{ki metali i

pove}eto anjoni so povr{inskite ligandi pri {to se formiraat delumno
kovalentni jonski vrski so re{etkast raspored.

Ova rezultira so pogolema adsorpcija na joni otkolku {to mo`e da se

o~ekuva spored vrednostite za katjonska izmena (SES) vo po~vata.

Specifi~nata adsorpcija e silno povrzana so rN vrednostite i povrzana so

hidrolizata na jonite na te{kite metali.
 Specifi~na adsorpcja II

Metalite koi lesno formiraat hidroksilni kompleksi se i najpodlo`ni na

procesite na adsorpcija.

Zaradi toa, vrednosta rK(konstanta na ramnote`a) od reakcijata M2+ +

N2O = MON+ + N+ go odreduva adsorpcionoto odnesuvawe na razli~nite
metali.

Specifi~nata adsorpcija se zgolemuva so namaluvaweto na rK, no vo

slu~aj na isti rK vrednosti kako kaj Pb i Cu, Pb koe ima pogolema jonska
golemina e posilno adsorbirano.

Hidroksidite na Al, Fe i Mn se edni od glavnite konsitutenti vo po~vata

vklu~eni vo reakciite na specifi~na adsorpcija
Mi neral Ko-pr eci pi t i ran met al i vo t ragi
Fe oksi di V, Mn, Ni, Cu, Zn, Mo
Mn oksi di Fe, Co, Ni, Zn, Pb
Ca kar bonat i V, Mn, Fe, Co, Cd
mi ner al i na gl i ni V, Ni, Co, Cr, Zn, Cu, Pb, Ti, Mn, Fe

Elementi vo tragi koi voobi~aeno se koprecipitirani so sekundarnite

minerali vo po~vite
Копреципитација

Копреципитацијата е дефинирана како симултана преципитација на хемиски

агенси во спрега со други елементи со било кој механизам и на било кое ниво.

Дополнително на копреципитацијата, замената на Са2+ катјони од страна на

Сd2+ може исто така да се појави во површинската обвивка на калцитот кога
тој доаѓа во контакт со раствори кои содржат Cd.

Кога целата површина од калцитот изреагирала на начин цврст раствор,

остатокот од Cd2+ во растворот преципитира во вид на CdCO3.
Organski kompleksi
Pokraj vklu~enosta vo reakciite na katjonski izmeni, humusnite
supstanci od cvrst karakter kako {to e humusnata kiselina, isto taka
apsorbiraat metali so formirawe na helatni kompleksi.

Organskite ligandi so niski molekularni te`ini mo`at, koi ne mora da se

so humusno poteklo, mo`at da formiraat rastvorlivi kompleksi so
metalite i da spre~at nivna adsorpcija ili precipitacija.

Konstantite na stabilnost na helatite so metali se namaluvaat po sledniot

redosled: Cu>Fe=Al>Mn=Co>Zn.

Karboksilnite grupi igraat dominantna uloga vo povrzuvaweto na

metalite vo humusnata i fulvinskata kiselina.
Почва – реакција на растенијата со тешките етали
Систем почва - растение

 Овој систем почва-растение е отворен систем подложен на

инпут/принос, во вид на контаминенти, фертилизатори и пестициди
како и отстранување на металите во ожнеаниот растителен
материјал, излужување, ерозија и волатизација.
Адсорпција на металите од страна на растенијата
Факторите кои влијаат на количината на метали апсорбирани од растенијата се
оние кои ги контролираат: 1) концентрацијата и видот на металот во
почвениот раствор 2) движењето на металите од почвата во коренот 3)
транспортот на металите од површината на коренот внатре во него и 4)
неговата транслокација од коренот до растението.

Адсорпцијата на металните јони од страна на растенијата зависи од вкупното

количество на одреден јон во почвата.

Корените се карактеризираат со значителен СЕС што се должи на присуството

на карбоксилните групи, па ова може да формира механизам на движење на
јони низ другиот дел на коренот до плазмата каде се одвива активната
апсорпција.

Апсорбционите механизми варираат за различни јони, но јоните кои ќе влезат во

коренот најверојатно меѓусебно се натпреваруваат.
На пр. апсорбцијата на Zn е попречувана од Cu и H+, но не од Fe и Mn;
додека адсорпцијата на Cu е попречувана од Zn, NH4+, Ca и K.

Ризосферата е зоната околу 1-2 mm меѓу коренот и околната почва.

Земањето на метали од почвата е поголемо за растенијата кои се растени во

садови отколку кога тие се на поле.

Де Вриес и Тилер најдоја дека земањето на Cd од кромидот растени во

садови е 6-25 поголемо одколку кога е тоа во поле.

Ова е веројатно поврзано со микроклимата пораснатите растенија растат

помалку во контаминирани почви за разлика од оние пораснати во поле
кои можат да дојдат до почиста почва.
Траслокација на метали во растението
Кога веќе еднаш јоните се апсорбирани преку корењата или лисјата и се
транспортирани до ксилемот постој можност за нивно движење преку
целото растение.

Нивото и опсегот на движење во растенијат зависи од biodostapnosta на

металите, коj дел од растениeтo иli колку е тоа старо.

Чејни и Џордано ги класифицираle:

- Mn, Zn, Cd, B, Mo и Se како елементи кои одат во врвот;
- Ni, Co, Cu се во средината, а
- Cr, Pb и Hg се транслоцираат во најniskiot опсег.

Ispituvawata poka`ale deka

 Mn може најповеќе да биде најпрезентиран како слободен јон и ако 35% Мn е
органски поврзан;
 Ni и Zn можат да егзистират како нејонски соединенија, а
 Cr егзистира како Cr3+ анјони.

Следеjќи ја кореновата апсорпција опсегот на транслокација на елементите

се намалува по ред Cd>B>Zn>Cu>Pb.
Apsorpcija-zemawe na odredeni metali od strana na rastenijata od po~vite
2.4.5 Интеракција меѓу метали и други елементи

Сликата podolu јасно ги сумира интеракците меѓу елементите во трагови во

растенијата и во почвата на коренот каде може да влијаае на
апсорпцијата.

Антагонистички и обратни интеракци можат исто така да се појават.

2.4.6 Биолошка есенција на елементите во трагови

Постојат 3 критериуми за тоа колку елементите во трагови се важни за здраво

растење на растенијата и животните:

1) организмите неможат да растат ни да го коплетират својот циклус бес

соодветни елементи,

2) елементот не може да биде целосно заменет со друг елемент,

3) елементот има дирекно влијание врз организмот и е вклучен во

метаболизмот за разлика од C, H, O, N, S и P елементи кои се покажани
како битни за растенијата се Al, As, B, Br, Ca, Cl, Co, Cu, F, Fe, I , K, Li,
Mg, Mn, Mo, Na, Ni, Rb, Se, Si, Ti , V, Zn.
Најзначајни елeменти кои дават раст но и се најпотребни се B, Cu, Fe,
Mn, Mo и Zn.

Елементи значајни за животните се As, Ca, Cl, Cr, Co, Cu, F, Fe, I, K,
Mn, Mg, Mo, Na, Ni, Se, Si, Sn, V и Zn.

Како додаток Ba, Cd, Pb и Sr можаt да бидат значајни во мали

концентраци.

Некои од овие елементи се значајни при многу мали концентраци и се

од мала практична важност што се однесува до Pb е главен токсин
во животните.

Главните елеmенти во трагови се обично наречени микронутриенти.

Табела 2.6 Сензитивност на растенијатабод недостаток на висок Н, среден М и
низок L земено од Лукас Кнезек, Шорокс и Аловеј.

Растение Zn Fe Mn Mo Cu B

Jaчмен M H M L M L
Пченка H M L L M L
Патлиџан M - M L L L
Грачок M H M L H -
Соја M H H M L L
Шекерна репка L L H L H L
Токсичност на тешките метали во растенијата
Зголемената токсичност на двата вида значајни и незначајни метали
резултират со фитотоксичност.

Postojat следниве можни механизми:

1) промени во пермеабилноста во келијната мебрана: Ag, Au, Br, Cd, Cu, F,

Hg., I, Pb, Uo2.

2) реакци на сулфидните групи со катјони Ag, Hg, Pb.

3) Афинитет за реакци со фосфатните групи и активните групи од ADP или

ATP: Al, Be, Y, Zr, лантаниди и можните метали.

4) размена на значајните јони Cs. Li, Rb, Se, Sr.

5) Зафатеност на местото на значајните групи како фосфати и нитрати арсенати

флуорати бромати селенати борати телурати и тунgстати.

Растенијата кои толерират релативно висока концетрација на овие

потенцијално различни метали повеќе е можно да постигнат голема
опасност по здравјето откоку оние кои имаат мала сезитивност и покажуват
симптони на токсичност.
Tабела 2.7 Релативна акумулација на металите
Метал Висока акумулацијај Ниска акумулација

Cd Салата, спанаќ, целер, зелка Француски грав, пченка, компир, грашок

Pb Кел, рж, целер Вид на јачмен, копир, пченка
Cu Шекерна трска, манголица, репа Праз, кромид
Ni Шекерна трска, спанаќ, цвекло Пченка, праз, кромид
Zn Шекерна трска, манголица,спанаќ Компири, праз, патлиџан, кромид
Потекло на тешките метали во почвата
Геохемиско потеклои на тешките метали

 10 најголеми елементи O, Si, Al, Fe, Ca, Na, K, Mg, Ti и P ја ја сочинуваат

99% од земјината обвивка.

 Остатокот од елементите во периодниот систем ја сочинуваат групата

“елементи во трагови” и нивната концентрација обично не преминува од
1000mg/kg односно повеќето имаат посебна концентрација од нешто
помалку од 100mg/kg.

 Како и да е резервите на минерали содржат концентрација на еден или

повеќе метали што го прави корисно за комерцијално искористување.

 Елементите во трагови се појавуваат како трагови на минералите кои

кристализираат од течната магма. Тие стануваат инкорпорирани во овие
минерали со изоморфни супстанции во кристалната решетка со јони на еден
Табела3.1 Конституенти во трагови во формирањето на заедничките минерали
Табела 3.2 Состојки на тешките метали во главните видови карпи
Табела3.3
Педогенеза и транслокација на тешките метали во почвата

Педогенезата е процес во кој тенок слој на почва се развива на карпестите

материјали ~ie постоење сo зголемуваweto inicira тенденција да формира
вистинска почва.
Од најголемо значење на растенијата се секако е најгорниот слој затоа затоа
што го содржи коренот на растението.

А хоризонтот го содржи оригиналниот органски и органо минералниот и во

некои случаеви горните делови од Е и В хоризонтот.

Овие се измешани со култивирањето, фертилизатори и од атмосферски

депонирања од различни извори.

Во почвениот профил се наведени Ag, As, Cd, Hg, Pb, Sb и Zn.

Во пониските делови се наоѓаат Al, Fe, Ga, Mg, Ni, Sc, Ti, V и Zr кои се
повруваат со акумулација на транслоцираната глина и хидролошките како
и да е сегашните загадени метали во горните слоеви бидејќи
педогенетичките процеси се уште долго влијаат врз редистрибуцијата.
Педогенеза
Почвата настанува како резултат на инеграцијта на условите на околината и
биолошката активност на површината од наводнетите карпи.

Почва= f (C,O,R,P,T)

каде f е ф-јата, Cl е климата, О се организмите, R е топографијата, Р е

односните материјали, Т е времето.

Овие фактори го контролираат создавањето на почвата и го одредуваат

интезитетот на процесот на било кое ниво.

Најважни аспекти кои се слични со оштеtувањето на тешките метали се:

1) Отпуштање на метали со наводнување

2) Транслокација и кумулација на состави и елементи на почвата кои

абсоrбираат метали како глина, хидрооксиди и органски материи.
Проветрувањето е важен дел во формирањето на почвата.

Реакциите на минералите се зависни од вода се продолжување на реакциите и

за продуктите да се отстранат.

Нивото на реакциите е дирекно поврзано со температурата, оттука нивото е

поголемо во тропските а помало во суви и ладни услови.

Другите педогенетски процеси кои од значење се поврзуваат со однесувањето на

металите се оние кои го вклучуваат транслоцирањето на конституентите на
поќвата.

Ова се процесите на фералитизација, класификација, салинизација.

Некои од главните извори на загадувачи во почвата се:

Атмосферско загадување од моторни возила: Употребата на оловнi goriva е

одговор на големото растурање на Pb аеросоли во воздухот.

Изговарање на фосилните горива што резултира со растурање на многу

елементи на големи површини на пр. пепелта.

Земјоделски пестициди и фертилизатори-|ubriva: Некои од овие вклучуваат

фосфати, пестициди и хибрициди со различна комбинација на тешки
метали

Депонирањето на градските индустриски отпадоци може да доведе до

загадување од аеросолите.

Безгрижното фрлање предмети кои содржат метал од мали батерии (Ni, Cd, Hg)
па до напуштени коли и елементи за коли (Pb – киселински батерии). Може
да резултира со мали области со високи концентрации на метали.
Депонирањето и на доmашен отпадок или закопувањето може исто така да
доведе до неморално големо загадување како присуство на Pb во почвите
кои се употребуваат за зеленчук.

Металургиската индустрија може многу да допринесе во загадувањето со

испуштање на гасови, со креирањето на дупки за депонирање и слично.

Rudareњето и топилниците на неметалите предизвикуваат загадување уште од

римско време но значајно повеќе од индустриската револуција.
Тешките метали во земјоделските фертилзатори и ѓубрива
Tешки метали од атмосферски депонирања

 Атмосферата е значаен транспортер на металите од различни извори.

 Почвите често се загадени од извори од голема далечина.

 Металите се обично презентирани како аеросоли со големина од 5 nm-20μm

но повеќето се од 0.1 и 10 μm во дијаметар и имаат просек на присутност од
10-30 дена.

 Високи пропорции од метали во денешно време се од антропогенетско

потекло.

 Дури и пред распространувањето на индустријата горењето на јагленот

допринесе до тоа да големи количини на карбон и метали до аеросоли да
бидат присутни во земјината хемисфера.
Табела. Концентрација на селектирани елементи во воздухот во
различни локации (Бовен).

Јужен пол Европа Северна Америка Вулкани

Концентрација на тешки метали во земјоделските
површини

Целосното присуство на метали во почвата е како резултат на влез на

металите од неколку извори, наследени материјали, атмосферски
депонирања, агрохемиски и органски исфрлања фертилизатори и др.
загадувања.

Ова може да се изрази со следново

Мtotal = (Mp + Ma + Mf + Mac + Mow +Mip) – ( Mcr + M1)

Каде М се тешките метали метали наследени материјали , атмосферски

депонирања, фертилизатори, и други загадувачи и cr отстранувања
на растенијата, други загуби.
Табелата. Kонцентрацијата на метали во разни региони во светот.
Eлемент Простира Заедничка вредност
Боувен пресметал дека времето на присуство на Cd во почвата е од 75-380 години.

За Hg 500-1000 a појаките mетали како As,Cu, Pb, Se и Zn e 1000-3000 години.

Илумира пресметал дека poluживотот на некои од овие метали е од:

15-1000 за Cd,
310-1500 за Cu, и
740-5900 за Pb.

Иако opsegot na vrednosti (godini) рангот е голем во зависност од условите сепак тоа е
голем период.