Sekularizacija

M. Hamilton
 Ideje o sekularizaciji
 Belah: Ideja sekularizacije potiče od reakcije prosvetiteljstva na
hrišćanstvo (predrasude prema spoznaji, isticanje značaja pravoverja)
 Predviđanja:
 1. Nestanak religije usled uticaja nauke: Tajlor, Frejzer, Marks, Frojd
 2. Zamena tradicionalnih religijskih oblika na novim osnovama-
Funkcionalističko shvatanje religije
 Kont : Nova religija zasnovana na racionalnim i iskustvenim temeljima nove
nauke (sociologije)
 Dirkem: Pojavljuju se ekvivalenti religije prema vrednostima proizišlim
iz Francuske revolucije
 Danas se odbacuju takve ideje jer se pokazalo da je religija
prisutna i u modernom društvu, ali njeni konkretni oblici se menjaju
 Sekularizacija kao složen, ali ne i neizbežan i jedinstven proces
 Shvatanje religije = Shvatanje sekularizacije
 Vilson: Autorikoji religiju shvataju funkcionalistički odbacuju tezu
o sekularizaciji, oni koji naglašavaju suštinu religije podržavaju
tezu o sekularizaciji
 Šajner:
 1) nestajanje religije (ranije prihvaćeni religijski sistemi, učenja,
institucije gube značaj i ugled. Rezultat- društvo bez religije)
 2)veće prilagođavanje ovom svetu (promena usmerenosti na
natprirodno ka potrebama ovog života i rešavanja njegovih
problema; Gubi se razlika između religijskih i dr pitanja i grupa)
 3) odvajanje društva od religije (religija postaje pitanje ličnog
života, poprima unutrašnji karakter)
 4) menjanje religijskih uverenja i institucija u nereligijske
(spoznaje, ponašanje i institucije za koje se smatralo da su
izraz božje moći postaju pojave koje stvara i za koje
odgovornost preduzima čovek- antropologizovana religija)
 5) obesvećivanje sveta (gubi karakter svetosti, čovek i
priroda postaju predmet racionalnog uzročno-posledičnog
objašnjenja i funkcionisanja; nema mesta za natprirodno)
 6) prelaženje od svetog na svetovno društvo (napuštanje
tradicionalnih vrednosti i veroispovednih praksi, prihvatanje
promena i zasnivanje odluka i delanja na racionalnoj osnovi i
u svrhu praktičnih ciljeva)
 Značenja se međusobno ne isključuju
 Čanen:
 3 suštinska elementa teorija sekularizacije
 Diferencijacija, racionalizacija i svetovnost
 osamostaljivanje, smeštanje religije u domen ličnog, generalizacija,
pluralizacija, slom pogleda na svet
 1. Diferencijacija (najvažniji deo ili se podrazumeva, ostali elementi nisu
sveprisutni)
 procesu okviru kojeg se religijske i verske institucije posmatraju kao
zasebna oblast; Npr. razdvajanje crkve i države
 2. Racionalizacija:
 proces u kojem se druge društvene institucije, kad su odvojene od crkve,
rukovode načelima koja su u racionalnom odnosu sa njihovim konkretnim dr
funkcijama i nezavisna od religijskih vrednosti i merila (privredni sektor)
 3. Svetovnost- preovlađuje svetovniji etos
 Postoji povratni uticaj (religija se manje bavi sasenjem duša a više kao
psihološka potpora)
 Religija gubi uticaj u obrazovnom sistemu ali može preuzeti ulogu
uopštavanja- davanja karaktera svetosti državnim institucijama i vladi
(građanska religija)
 Verske institucije gube monopol te nastupa doba verskog pluralizma
 Religija ne nestaje ali slabi njen uticaj!
 Vilson: sekularizacija se odnosi na proces u kojem verske institucije, dela
i svest gube svoj dr značaj
 Berger: sekularizacija je proces u kojem se oblasti društva i kulture
oslobađaju dominacije verskih institucija i simbola
 Kultura suptostavljena dr institucijama, ne ograničava se samo na prenošenje
religije u lični domen, uključuje i slabljenje ličnih verskih ubeđenja
 Karel Dobler:
 Tri vida sekularizacije koji odgovaraju trima nivoima analize društva
 Nivo celog društva- posvetovljenje (odvajanje religije od ostalih društvenih
oblasti)
 Nivo verskih institucija i organizacija- religijska promena (neka religijska
svojstva verskih institucija slabe i postaju više svetovna)
 Nivo pojedinca- religijska angažovanost (slabljenje ličnih verskih ubeđenja i
aktivnosti poput pripadnosti crkvi i verispovesti i učešća u obredima)
 Na bilo kom nivou može da poprimi posebne oblike
Merenje sekularizacije/pada uticaja religije
 Problem bezbozničke prošlosti?
 Upoređivanje modernog stepena i oblika religioznosti sa prošlošću
 Opet zavisi od toga šta se pod religijom podrazumeva
 Ne smemo se ograničiti samo na svetske religije u određenju religioznosti, podaci se
ne smeju koristiti pristrasno, preterano i metodološki pogrešno
 U srednjem veku religioznost je bila vezana za sistem imovinskih prava i nasleđa, pa
je seljaštvo bilo "manje religiozno" tj ostaje više verno paganskim običajima
(Tarner)
 Stark (teorija racionalnog izbora):
 Učešće u verskim aktivnostima raste u uslovima verskog pluralizma a opada u uslovima
religijskog monopola
 Nivo religioznosti se meri učešćem u aktivnostima verskih organizacija, čime se
isključuje učešće masa u paganskim, pojedinačnim i neorganizovanim verskim
aktivnostima (latentna religioznost-ne ispoljava se u organizovanom obliku- ne postoji
monpol)
 Brus : značajna je svaka vrsta religioznosti, obični ljudi su sposobni da sami sebi
bezbede veroispovednu službu bez obzira na ponudu na tržištu religije
Merenje sekularizacije/pada uticaja religije
 Problem lične duhovnosti?
 Rsprostranjenost mnogih ličnih i pojedinačnih oblika veroispovedanja u
savremenom društvu, van okvira organizovane religije- pojedinačne
molitve, predrasude, slušanje verskih emisija, astrologija, horoskop,
alternativne holističke terapije, kursevi za lično uzdizanje, ideje o
duhovnosti prirode i svetosti planete (Nju ejdž)
 Vilson- neinstitucionalizovane prakse govore nam najviše o nesigurnom
položaju religije u savremenom dobu; Uz gubitak društvenog značaja
religije, ne mora da ide slabljenje lične religioznosti
 Klas- postracionalistički pokret odbacuje dogmatizam obe strane i traži
sredinu između religije koja prihvata sva načela moderne nauke (naučna
religija) i fundametalističke tradicionalne religije
Merenje sekularizacije/pada uticaja religije

 Još teže izmeriti ličnu i pojedinačnu religioznost

 Statistički podaci o odlasku u crkvu i pripadništvu verskim organizacijama
su nepouzdani kao pokazatelji verskih ubeđenja ili značaja religije (zavisi
od društvene klime i načina iskazivanja pripadništva zajednici, ličnog
ugleda...)
 Značaj odlaska u crkvu nije isti u različitim veroispovestima
 Britanija- verovanje bez pripadanja
 Anketni podaci nepouzdani
 Merenje sekularizacije
 Podaci o značaju religioznosti su nepouzdani jer se oslanjaju na podatke koje daju
sami ispitanici
 Zabeležen pad u zapadnim industrijskim društvima (osim u Japanu) tokom poslednjih 70 godina
 SAD- 40% protestanata ide u crkvu, 50% katolika (do 1975. godine pad se zaustavio)
 Hadavej i saradnici – odnos podataka o odlascima u crkvu koje daju sami ispitanici i stvaran broj
odlazaka (blizu polovine)
 Istraživanje vrednosti u svetu (World Values Survey)- 2-3 % na Islandu do 81% u Irskoj
 Najniže u protestantskoj Skandinaviji, najviši u katoličkim zemljama, a između su protestantske
evropske zemlje (Britanija, 1950-te 30%, danas 10%)
 Finke i Stark - pripadništvo verskim organizacijama- u SAD se povećava od vremena
Američke revolucije, danas 60%; Britanija 1850- 27%, danas – 12%)
 Opada i broj ljudi koji imaju religijska uverenja i prihvataju religijska učenja, dok
nehrišćanska verovanja ostaju stabilna, čak i rast; SAD- 90%
 Teorije sekularizacije
Religija Sekularizacija
 Posledica ugnjetavanja i  Povećanje društvenog bogatstva i razvoj
oskudice demokratije
 Posledica neznanja  Razvoj nauke
 Posledica straha i neizvesnosti  Sposobnost da objašnjavamo i upravljamo
 Reakcija na životne probleme prirodom
na zajedničkom nivou  Rezultat zrelosti ljudskog roda
 Opstanak društva  Savremeno doba zahteva drugačije vrednosti
 Smisao postojanja  Rezultat krize tog smisla, traganje za novim
načinima traganja za smislom
• Sekularizacija je povezana sa modernim dobom i nivoom industrijalizacije iako nije savršena
uzajamna veza (SAD, Japan)
• Mora se posmatrati širok istorijski kontekst i društvena dešavanja koja podstiču promene i koja su
istovremeno njihova posledica
 Teorije sekularizacije
 Veber- razvoj racionalnosti na Zapadu (najviše zahvaćene protestantske zemlje)
 Dva vida pristupa: činioci koji su deo hriščanstva (kalvinizam) I činioci izvan hrišćanstva
(jačanje i razvoj načina razmišljanja i gledanja na svet kao moguća alternativa hrišćanstvu
ili religiji)
 Berger- naglašava činioce koji su deo hrišćanske tradicije i postavlja pitanje u kojoj meri je
zapadna religijska tradicija u sebi nosila seme sekularizacije
 Mnogi društveni i ekonomski činioci koji ne pripadaju religijskoj tradiciji (utiču na hriščćanstvo)
 U određenom dr okruženju hrišćanstvo pokazuje težnju ka sekularizaciji (oslobođena u
protestantizmu), koja kod drugih ne postoji, čak i kada su prisutni razvoj, modernizacija,
industrijalizacija i urbanizacija
 Protestantizam se oslobodio tajanstvenosti, čuda i magije; Bog odvojen od sveta koji je stvorio; veze
između Boga i čoveka sveo na minimum pa ih je lako i prekinuti
 Vrsta crkvene organizacije, krenula putem sekularizacije zbog težnji ka institucionalnoj
specijalizaciji religije (druge oblasti prelaze u nadležnost odvojenog carstva i napuštaju domen
svetog)
 Verski pluralizam - uzrok i posledica širenja sekularizacije
 Pluralizam i pobožnost
 Stark, Finke i Janakon se suprotstavljaju Bergerovoj tezi da pluralizam doprinosi širenju
sekularizacije i da se religijski monopol postavlja kao prepreka
 Jak položaj religije u SAD- posledica pluralizma
 Ističu značaj ponude i konkurencije, kao i aktivnosti samopromocije
 Monopolističke organizacije nisu u stanju da zadovolje raznovrsnost religijskihi duhovnih potreba pa ih
vernici napuštaju ili postaju neaktivni
 Tražnja za religijom je stabilna (potajna, ako ne aktivna religioznost)
 Celo pitanje verskog pluralizma i vitalnosti religije ostaje nerazrešeno
 Iznad određenog nivoa pluralizam možda i nema veliki uticaj na broj vernika (prisutan između
monopola i umerenog pluralizma)
 Na višim nivoima pluralizam nije u stanju da poveća nivo konkurencije među verskim organizacijama
(privremena konkurencija)
 Smer uzročnosti može biti suprotan od stava teoretičara racionalnog izbora
Pre se može tvrditi da je veći broj vera doveo do ukidanja državnih propisa nego da je njihovo
ukidanje podstaklo uvećanje broja vera
Moraju se uzeti u obzir društveni, kulturni i istorijski činioci
Brajan Vilson
 Činioci izvan hrišćanstva: moderno doba, nauka i tehnologija,
industrijalizacija i urbanizacija
 Sve šire ponašanje u skladu sa načelima razuma ima ključan uticaj
ali pažnja je usmerena na samostalan razvoj naučnog znanja i
metoda (narušilo verodostojnost religijskog tumačenja sveta)
 Slabljenje zajednice u modernom građanskom okruženju dovodi do
promene prirode vlasti i njenih nosilaca
 Istinske zajednice počivaju na moralu i religiji, a u modernom,
racionalnom, tehničkom i birokratskom dr vlast postaje bezlična i
gubi svoju moralnu i etičku osnovu
 Volis i Brus
 Procesi koji prate moderno doba tamo gde nastaje- širenje sekularizacije ali
uz izuzetke
 Društvena diferencijacija- pojava posebnih oblasti i razdvajanje verskih i
ostalih dr institucija
 Socijetalizacija- slabljenje zajednice i širenje i birokratizacija mnogih oblasti
 Racionalizacija- prevlast naučnog pogleda na svet i tehnologije

 Posebne okolnosti koje sprečavaju moderno doba da vrši svoj uticaj na religiju
 Religija zadržava svoj dr značaj kad se tiče čovekovog odnosa sa natprirodnim
 Dve funkcije koje religija nastavlja da vrši: odbrana kulture i upravljanje
kulturnom tranzicijom
 Volis i Brus
 Nauka i religija: uspon jednog i slabljenje drugog deo su istog procesa-
oba su rezultat duboko usađenih sistemskih promena
 Religija i nauka se ne bave istim problemima
 Sukob nije neizbežan ali je čest, jer u zapadnjačkoj tradiciji religija
teži da se bavi empirijskim pitanjima i to na osnovu svetih spisa a ne
dokaza
U tim bitkama religijsko učenje trpi poraze i gubi verodostojnost
 Do naglog razvoja nauke dolazi početkom modernog doba
 Marks i Engels- Građanska klasa je postavila temelje materijalizma; Tek
sa Francuskom revolucijom se u potpunosti odbacuje religijski pogled na
svet
 Materijalistički pristup se razvija uporedo sa slabljenjem religije koje
olakšava taj proces i njegova je posledica
Oblici sekularizacija
 Proces sekularizacije nije jednolik, neprekidan i može se preokrenuti
 U različitim društvima se ne odvija na isti način ili istom brzinom
 Na njen razvoj u velikoj meri utiče konkretno dr okruženje ili versko
nasleđe
 Dejvid Martin- nivo verskog pluralizma ili religijskog monopola prisutnog u
konkretnom društvu; uključuje i elemente : brojnost verskih manjina,
njihova geografska rasprostranjenost, odnos između verskih grupacija i
dominantnih elita i svojstva različitih verskih tradicija
 Pun monopol gde preovladava rimokatolička vera
 Dominacija protestantske crkve, ali postoji značajna rimokatolička manjina
 Izraženi pluralizam (Engleska)
 Potpuni pluralizam uz prevlast protestantizma (SAD)
 Skandinavske i pravoslavne zemlje
Sekularizacija i novi religijski pokreti
 Razlika između religijskog pokreta i verovanja grupacija ili grupa- Stark i Bejnbridž
(naglašavaju mogući značaj novih religija)
 Sekularizacija u velikoj meri slabi tradicionalne religije ali ne čini stanovništvo
nereligioznim, več samo doprinosi njegovom nepripadanju određenim religijama
 Kembel- Versko okruženje je stalni element društva, dok su konkretne vere
uglavnom prolaznog karaktera
 Racionalizacija ne vodi ka stalnoj sekularizaciji već može da doprinese jačanju
predrasuda i ezoteričnih, duhovnih i mističkih težnji u modernoj kulturi
 Šerot- sve dok ljudi ne prihvataju naučni pogled na svet u potpunosti, biće
prijemčivi za sve vrste magijskih i mističkih verovanja
 Lukman- religija postaje element privatnog života, ličnog izbora iz niza
raaznovrsnih alternativa, iz kojeg je moguće napraviti sistem koji zadovoljava lične
potrebe – fokus se pomera od visoke natpojavnosti do malih natpojavnosti ovog
života koje se tiču samoostvarivanja, samoizražavanja i ličnih sloboda
Ričard Fen
 Nedostatak viših vrednosti ili potrebe za njima u procesu integracije savremenih dr
sistema
 Funkcionalistički pogled na religiju – religija kao osnovna snaga u društvu koja doprinosi
integraciji i legitimitetu (u savremenom dobu nisu potrebni sistemi viših vrednosti koji
bi sprečili raspad društva)
 Sekularizacija kao međa između svetovnog i svetog u društvu- nikad jasno određena
već samo približna
 Sekularizacija je proces borbe, rasprava, sukoba, ili pregovvaranja, uz učešće
društvenih činilaca koji nameću sopstvene tvrdnje i poglede na svet, a ne
automatski ili evolucioni proces
 Složen i protivrečan proces koji je podložan protivrečnim težnjama- može se
preokrenuti
 Pet faza procesa sekularizacije prema Fenu
 1. diferencijacija verskih uloga i institucija- rano počinje ali traje tokom cele istorije
religije; pojavljuje se sveštenstvo
2. jasno razgraničenje religijskih i svetovnih pitanja; svetovni organi se odvajaju od
verskih pre nego što su oblasti nadležnosti jasno određene; nepreciznost razlika sama po
sebi može biti povećana procesom sekularizacije
3. period razvoja opštih religijskih simbola koji nadilaze interese različitih delova društva
(SAD- građanska religija kao oblik desekularizacije)
4. javljaju se manjinske i idiosinkratične definicije stanja; Politička vlast je sekularizovana
ali ideja o svetom se širi jer mnoge grupe traže legitimitet na osnovu religije
5. razdvajanje pojedinačnog od zajedničkog života
Najbliži modernom dobu je oblik verske kulture koji ograničava oblast svetosti i zalaže se
da spajanje grupnih i pojedinačnih sistema vrednosti bude što slabije (okultna i
ezoterijska praksa)
U društvima u kojima preovlađuje tehnička racionalnost i koja ne mogu biti integrisana
posredstvom viših vrednosti, religijska kultura proizvodi sukobe i napetosti
 Religija u zemljama u razvoju
 Pereira de Keiros – Brazil: Stvaranje novih sekti koje postaju konkurencija katoličanstvu,
govori protiv teze da će industrijalizacija i modernizacija dovesti do sličnog slabljenja
religije kao na Zapadu; Proces industrijalizacije često dovodi do oživljavanja religije
 Žil-Rozet- Afrika- reakcija na promene u pravcu industrijalizacije se često ogledala u
traženju novih načina stvaranja verskog jedinstva i zajedničkog identiteta unošenjem
elemenata svetosti u svakodnevni život
 Stark- Islamski svet- fundamentalizam kao otvoreni izazov tezi o sekularizaciji, ili je
odgovor na moć i uticaj Zapada i izraz odbrane kulture?
 Obrazovane i stručne grupacije bi trebalo da budu prijemčivije za vrednosti I etos koji se
dovode u vezu sa racionalizacijom i da budu manje verski angažovane
 Temni- Indonezija- religija ima podršku države i njenim ozvaničenjem politička elita
ostvaruje vezu između pobožnosti i modernizacije i tradicionalnih rasprostranjenih
primitivnih religija (islam kao simbol oslobađanja od holandske vladavine)
 Islamski fundamentalizam u Maleziji ide uz nove religijske pokrete koji utiču na Zapad
 Reformistički, puritanski islam koji odbacuje popularne i narodne oblike religije ne mora
da bude u suprotnosti sa određenim aspektima modernog doba