Kuptimi dhe Lënda e kriminologjisë 2

• Kuptimi: S`pari-POL TOPINAR-vepra “Antropologjia”-1879,

• i cili shtron nevojen e themelimit të një disipline te pavarur-si
“Kriminologjia”
• Rafaell Garafallo-1884-përfaqësues i shkollës pozitiviste –italiane-
shkroi librin “Kriminologjia “-ku trajton fenomenin e krimit-ne shoqëri
dhe shkaqet
• Autoret tjerë: Cezaro Llombroza,Ferri,Gabriel Tardi etj.
• Termi : “Kriminologji “rrjedh nga fjala greke-KRIM-(krim) dhe
• logos-shkencë(shkencë mbi krimin)
• Nocioni: Krimnologjia është shkencë e cila studion dukurit e krimit si
fenomen individual dhe shoqëror.
 Krimi-preokupim i shoqërisë bashkëkohore 3

• Kriminaliteti-dukuri shqetsuese dhe temë e informimit ditor

• -revista programe, video-klube, internet
• Temat trajtuese dhe aktuale për opinionin paraqiten:
• -vrasje,krime dhune,dhunime seksuale,Skandale afera abuzive,Korrupsion,
krime ekonomike, akte vandale ,akte terroriste-Trafikim njerzor etj.
• Shkaqet dhe motivet e paraqitjës:-prej më të ndryshmeve<
• Temat debatuese për opinion,

• Reagimi i shoqërisë në përgjithësi,

• Pasojat.
 Faktorët subjektivë dhe emocionalë 4
• Sipas-BARNES dhe TETERS- interesimi për krimin vjen nga ndjenja e
frikës-për sigurin e jetës-pronës –hakmarrjës-moralit etj.
• Sipas –NeWman-(kriminolog Amerikan): krimi –shkak frika
• Sipas ca statistikave te disa agjensive te specializuara-ne SHBA-
• -80% e qytetarëve te anketuar-friksohen qe natën mundë te
• bien viktimë e krimit
• -78% nuk kan siguri ne shtepit e tyre nga rreziku i krimit,
• -43% kan deklarua se ata vetë apo të afërmit e tyre ishin viktim e ndonjë
dhune apo krimi,
• Lidhur me frikën dhe faktorin e krimit kemi edhe shumë autor
tjerë si:
Duke parë rrezikun nga krimi dhe larjës së paras-KLINTON thekson:
“Sot është rrezik i madh nga sundimi i Kleptokracisë d.m.th.nga qeverisja e
hajnave”
 Faktorët objektivë ose rreziku real nga
atakimet e krimit 5
• II)Në këta faktor sipas literaturës më të re thekson:
• Rrezikimin e vlerave njerëzore si:
• Jeta, liria dhe prona,
• -rezikimi i rendit të caktuar shoqëroro-ekonomik,
• -rrezikimi i normave dhe rregullave morale-etike,
• -rrezikimi i vlerave kulturore dhe artistike,
• -shkelja e dhe cënimi i normave dhe vlerave fetare etj.
• Lidhur me këta faktorë-Autoret theksojn ë se:
• krimi nxitë frikën dhe pasigurinë,paligjëshmerinë dhe anarkinë në çdo pore
te jetës në shoqëri
 III. Faktorët ekonomik dhe material 6
• Si faktor i tretë : konsiston në humbjet dëmët materiale nga aktivitetet
kriminale,
• Shpenzimet bugjetore te shtetit dhe dëmët konsistojnë :
• Në organizimin (aftësimin )e policisë,Gjykatave,burgjeve etj.
• ShBA-të-theksojnë se nga dëmet e krimit
• -në vitin 1967-dëmët nga krimet ishin 21 miliard dollar,
• -1970- dëmët arriten në- 51 miliard dollar,
• -në fillim të viteve `90,dëmet arrijn në 200-miliard dollar,
• Krimet e tilla shkaktohen nga :
• -aktet terroriste,kontrabanda,trafikimi me drogë,armë,larja e
parave,trafikimi me derivate,fëmijë,korrupsioni, dyndjet etj
 Interesimi më qëllim të vetëmbrojtjës
dhe mbrojtjës 7
• Si faktor i IV-të : konsiston në nevojen e njohjës së :
• -personalitetit të delikuentit,
• -vetive subjektive te delikuentëve,
• -rrethanave te sjelljeve te tyre etj.

• Qëllimi i njohjës: Pengimi i recidivizmit ,risocializimi,pengimi i

• dukurive te tilla ,parandalimi I krimit
• –studimin e gjithanshme te shkaqeve te krimit te cilat shpesh paraqiten nga :
• TV-ja,gazetat e ndryshme,shkrimet e ndryshme

• Shpeshëher- lidhur me krimin informohen ne mënyrë te gabuar,të

njëanshme,pa dëshmi ,pa prova
Prandaj kriminologjia studion-shkaqet-fenomenin dhe parandalimin e tij
 Disa pikëpamje mbi kuptimin e kriminologjisë 8

• Mendimtaret e kësaj fushe pretendojn që kriminologjin ta

• -paraqesin si shkencë gjithëpërfshirse mbi krimin
• -gjërsa disa si disiplin të specializuar mbi shkaqet e krimit,
• Dallojm këto mendime me karakteristike:
• -Rafaello Garafallo: kriminologjia si shkencë merret me krimin si akt qe
cenon ndjenjat elementare morale te një bashkësie njerzore.
• Jean Constant-kriminologjia është shkencë eksperimentale qe synon te
përcaktoj faktoret individual dhe shoqëror qe kushtëzojn paraqitjen e
dukurisë së krimit në shoqëri
• Hans V Herting-verteton se krimi është shkencë dydimensionale mbi faktet
që kan të bëjnë me krimin dhe luften kundër tij
 Mendimet kriminologjike 9

• Jean Pinatel-kriminologjia shkencë qe studion fenomenin kriminal duke

kordinuar dhe krahasuar njohurit nbi rezultatet e kerkimeve me shkencat
tjera,
• Donald Cressey –kriminologjia paraqet shkencë mbi njohuritë e
përgjithshme mbi delikuencën dhe kriminalitetin,

• Larry J.Siegel-Kriminologjin e trajton si shkencë qe studion sjellet

shoqërore dhe interaksionin njerzor,

• Frank Hagan-kriminologjia shkencë mbi studimin e formave dhe

shkaqeve dhe reagimin e shoqërisë ndaj tij.
Hans Goppinger-kriminologjia paraqet shkencë mbi fenomenin
kriminal,kryerësin,viktimën dhe masat e reagimit ndaj tij.
 Kriminologjia si shkencë pluraliste 10

• Nenkupton faktin se kriminologjia është shkencë e pavarur ,

• -si e tillë në gjirin e vetë përfshin disa disiplina qe merren me fenomenin
e krimit,delikuentet ,sjellet kriminale,shkaqet,

• masat parandaluese- andaj edhe trajtohen si pluraliste

- E drejta penale-qe merret me anen normative dhe

kriminologjia qe merret me anen reale të krimit

-Etiologjia kriminale
-Penologjia
 Kriminologjia si shkencë sintetike 11

Është shkencë e pavarur-dhe dallon nga shkencat tjera dhe ka:

• - lëndën e vetë-metodat e veta,rrugën e vetë,zhillimin e vetë
• -Është shkencë empirike dhe eksperimentale
• Konsiston ne mendime sintetitk –sepse përqendrohet në
hulumtimin e shkaqeve dhe faktorëve të krimit,

• Sipas –kriminologut francez- Jean Pinatel- kriminologjia

dallon nga shkencat tjera dhe ndahet ne :

 Definimet dhe përkufizimi i shkencës
së kriminologjisë 13
Definicioni :shkencë e pavarur dhe unike ,e cila i shfrytëzon njohuritë dhe
rrugët kërkimore të shkencave tjera me qëllim të studimit empirik të
fenomenit kriminal,krimit,kryerësit ,viktimës dhe formave te reagimit ndaj tij,
me qëllim të mbrojtjës së shoqërisë nga kriminaliteti.
• Trajtimi sipas autoret e ndryshëm:

• 1.Kriminologjia si shkencë mbi veprën penale,

• 2.Kriminologjia si shkencë mbi kryerësin –kriminelin.
• 3.Kriminologjia –shkencë mbi faktoret kriminogjenë-shkaqet
e krimit-ku trajtohej si pjesբ qendrore e kriminologjisë,
• 4.Kriminologjia –dinamike trajtim i mëvonshëm,
 Lënda (Ojekti) i Kriminologjisë 14

• Kuptimet qe përdor kriminologjia –dallojmë:

• -fenomenin kriminal,kriminalitet,krim ,kriminel,vepër penale,

• kryerës i veprës penale,sjellje kriminale,delikuncë ,vjktim,

• viktimizim,viktimologji,I paraburgosur,burgosur etj.

• Fenomeni kriminal-mendohet në dukurin e rrezikshmerisë shoqërore-te

kryerësit,

• vetitë e tij biopsikike,shkaqet e veprimit- masat dhe pengimi i sjelleve te

tij etj.
 Nocionet-e krimit 15

• Nocioni kriminalitet: tërsia e krimeve të kryera ne kohë hapsir dhe përiudhë të

caktuar,
• Kriminalitet –primar dhe sekondar
• Primar>krimet e zhvilluara më heret ndaj te cilave është zhvilluar procedura
para organeve
• Sekondar<kryerja e serishme e sjelljeve kriminale-pra trajtimiI dy e më shumë
herë në organet penale-(recidivist-përseritës)
• Sjellje kriminale: Nënkupton veprime të rezikshme dhe të dëmshme te
sanksionuara me ligjet pozitive ,
• Delikuencë< sjelljet që me ligjee një vendi jan të ndaluara nga e te cilat
emrohen si delikte
• -psh.Delikuenca e te miturve ,e te rinjëve etj.
 Terminologjia kriminologjike-sjelljet 16

• Sjellja deviante-sjellja asociale :

• Nënkupton veprimet –aktivitetet te cilat nuk janë në pajtim me rregullat –
normat e mirësjelljës në një shoqëri,
• -me këtë dukuri merret- PATOLOGJIA SOCIALE

• Kundërvajtja – sjellje kundërvajtëse- Nënkuptojmë aktivitetet ,sjelljet

,cenimet apo shkeljet te rendit publik
• Delikt ekonomik< cenim- rrezikim i rregullave ne raportet ekonomike-
financiare
• Delikt disiplinor< cenim rregullash për te cilat parashihen masa disiplinore
• Nocioni-kriminel,kryerës,doras,delikuent,keqëbërës,
• Nocioni-Viktimë-viktimizim0viktimizues-
• Termët –Përmirësim,riedukim,rehabilitim,risocializim,korrektim,riintegrim
 Përkufizimi i lëndës së kriminologjisë 17

• Shkenca e kriminologjia paraqet një disiplinë te pavarur;

• Objek qendror studimi e Ka kriminalitetin,krimin-megjithate
• Dilemat- rreth lëndës –objektit të kriminologjisë së:
• a.Krimit apo kriminelit si objekt studimi
• b.Veprës penale apo kryerësit të veprës penale
• c. Faktorëve kriminogjen apo
• d.Studimi i reagimit shoqëror ndaj kriminalitetit
• Cezaro Lombroza –dhe toria biologjike-thekson
• (njeriun kriminel)-(njeriun delikuent) si objekt te kriminologjis
• Teoria –juridike klasike-me >Cezario Bekario dhe Anselin fojerbahu-
• Objekt e trajton ( veprën Penale)respektivisht krimin si akt cenimi te ligjit
dhe normave juridike-penale
 Definimi Juridik i lëndës së Kriminologjisë 18

• Sipas përkufizimit juridik - lënda e studimit te krimnologjisë-

paraqet sjelljet dhe veprimet e ndaluara te cilat janë të inkriminuara dhe
të parapara me norma pozitive juridike-pra ( krimet dhe sjelljet kriminale
te parapara me dispozita pozitive juridike).
• Definimi i tillë është i ngushtë-(restriktiv)dhe formalo=juridik
• Dhe nuk paraqet dhe inkriminon te gjitha format dhe sjelljet kriminale-
prandaj ai duhet zgjeruar >
• - me format e reja- sjelljet kriminale-ndryshimet qe ndodhin e shoqëri;
• -rrezikshmerisë shoqërore –interesit parandalues shoqëror te shtetit;
• Duhet nxier kode dhe ligje te reja ne vend-shtet;
 Dëfinimi sociologjik
• Thekson se lënda e kriminologjisë si objekt studimi
• ka sjelljet dhe veprimet antishoqërore ,të ndaluara dhe të rezikshme –
pavarësisht se a janë ato te parapara dhe inkriminuara në dispozita penale
pozitive.
• Definimi I tillë përveq normave ligjore përfshin>
• -normat dhe rregullat shoqërore,
• -normat kulturore, morale,religjioze –qe rrezikojnë interesat
• dhe vlerat njerëzore –pavarësisht se a janë të sanksionuara;
• -sjelljet kan te bëjn me : konsumimin e duhanit,alkoholit,ikja nga
shkolla,bigjozi-si dhe shumë sjellje tjera deviante.
• DEFINIM I PËRZIER>Objekt studimi paraqiten sjjelljet e përgjithshme si dhe
ana normative –mandej personaliteti I kryesit-tiparet,vetitë-tiparet
biologjike,morale,familjare e
 Dëfinimi përfundimtar 21

• Kriminologjia –
• është shkenë e pavarure cila, duke aplikuar metodologjin kërkimore, ne
mënyrë empirike studion fenomenin kriminal në tërësinë e tij.

• Andaj kriminologjia si lëndë të vetën

• e ka krimin, kriminalitetin, kriminelin, fakrorët objektiv dhe subjektivë,

viktimën dhe masat për parandalimin e tij në shoqëri.
Rëndësia dhe roli i shkencës së kriminoligjisë 22

• Funksioni i kriminolog jisë:

• Ndriçimi i objektit te studimit: krimit, sjelljeve,kryerësit-ligjit;
• Studiusi i kriminologjisë-
• studion dhe regjistron përshkruan gjendjen faktike
• Kërkon lidhjet e krimit më rrethanat shoqërore rreth çështjës ;
• Njohjen e shkaqeve te krimit dhe fushen praktike te parandalimit;
• Te ndikoj në aftësimin e organeve hetimore, gjyqësore, ekspertiza
organeve që merren më ekzekutimin e sanksioneve penale dhe
rehabilitimin ,
• Detyrat e kriminologjisë >Kërkon njohjen e së vertetës rreth:
Krimit,anët objektive-sujektive,daljen nga “status cuoja”te mos mbroj
gjendjen kriminale-servilitetin-neutralitetin-drejt parandalimit te krimit.
• Nëpërmes politikës kriminale –lufton krimin dhe merr masa
parandaluese
 Ndarja e Kriminologjisë 23

• 1.Kriminologjia e përgjithshme- Shkencë teorike lidhur me nocionet e

krimit dhe shkaqet e tij në shoqërin bashkoohore;
• 2. Kriminologjia klinilke- disiplin e veçantë
• Objekt studimi hulumtues-individi,kryerësi krimineli
• ne sy klinik-përsoni I sëmurë ne klinika medicinale
• 3.Kriminologjia akademike-shkencë e veçantë qqë zhvillohet në
qendrat e ndryshme universitare te botës bashkëkohor
• Zhillohen debate ne :tubime ,trueza,kongrese,seminare ;
• 4.Kriminologjia aplikative – e mbron dhe kultivon kriminologu-
DENIS SABO-Qendra departamenti në KANADA
• Objekt studimi- Krime dhe observime konkrete te realitetit kriminal ne
shoqëri –obligohet pë ndryshime rrënjësore ne çasjen e studimit te
shkaqeve të krimit dhe parandalimit ;
 Vazhdim-ndarja 24
• 5.Kriminologjia radikale : Trajton fenomenin kriminal ne apektin e një
kritike te ashpër te disa koncepteve të kriminologjisë tradicionale të
krimit.
• Përaqësuesit e këtij koncepti konsistojnë në ndryshimet radikale të
kodeve dhe ligjeve penale lidhur me studimin e fenomenit kriminal dhe
sjelljet kriminale
• Si anë negative –kanëmbrojtjen e pushtetit partive ne pushtet –prandaj
edhe janë te njëanshëm-dhe cenojnë –liritë dhe te drejtat-qytetare.
• 6.Kriminologjia viktimologjike-
• Studion viktimen nga aspekti i fenomenit te paraqitjës
• Nga aspekti i shkaqeve objektive dhe subjektive
• Nga aspekti i masave dhe mjeteve te parandalimit
• Nga aspekti I llojeve te viktimave-psh.viktima te pafajshme,pjesmarrse
ne krim dhe e kunderta,viktima nxitëse,v.te rasësishme etj.
 25

• LIGJERATA II
 Format dhe tipologjia kriminale
*Fenomenologjia kriminale 26
• Kuptimi i F.Kriminale-nga aspekti i
• -formës së manifestimit të sjelljeve delikuente,
• -mënyrës së kryerjës
• -njohjës së përsonalitetit kryerës
• -jetës së tij
• -klasifikimit etj;
• Autoret: H.Gros-merret më studimet e simptomeve te
jashtme të kriminalitetit
• Ernest Selig: mendon ne fenomenin e përshkrimit te formave
speciale psh.teknikës së vjedhjeve,falsifikimeve etj.
• Roland Grasberger: thekson morfologjin e krimit manifeston
botën e jashtme te tij
• Zhan Pinatel: studion format e jashtme të sjelljeve kriminale-
mënyren e jetës së kriminelit etj.
 Vellimi dhe struktura e kriminalitetit 27

• Të dhënat e SHBA-ve lidhur me krimet “Uniform Crime Reporters”-nga

Ministria e Drejtësisë-dhe byroja federale e hetimeve:
• -gjatë vitit 1993- në SHBA-për çdo 2 sekonda është kryer një atakim
kundërligjor psh.
• -çdo 21 minut një vrasje;
• -çdo 5 minuta një dhunim,
• -çdo 48 sekonda një plaqkitje,
• -çdo 21 sekonda një lëndim trupor,
• -çdo 11 sekonda një vjedhje me thyerje,
• -çdo 4 sekonda një vjedhje e rëndomtë
• Çdo 20 sekonda një vjedhje automjeti etj.
• Nese shiqoj statistikat për periudhën 2000-2010-verehet një tred
ramjeje-psh derisa në vitin 2000 kemi nga 11.500.000,krime -në vitin
2010 kemi 10.000.000 krime.
 Kriminaliteti në ANGLI,Rusi-Gjermani
dhe shtete tjera 28

• Trendi në B.Madhe-Sipa “Criminal Statistics “

• ne Angli dhe Uells-gjat –vitit 1992:
• janë regjistrue 5.380.000 krime –për (5)-dekada,
• Nga viti 1950-1992 kemi një rritje-gjërsa vitet 1981-2010 –kemi ramje ,
• Krimet s: i vjedhje makinash,raste dhune,thyerje shtepisë etj
• Pasqyra e kriminalitetit në Rusi :
• vitet 1977-1993-kemi një parni 3,4 herë më të madhe;
• Krimet si: vrasje,krime te organizuara,vjedhje krime dhune etj.
• Statistika tregojnë se gjatë viti t 1988 në SHBA-
• 28,8%e popullësisë ishin viktim e krimit,ne kanada-28,1%,Australi 27,8%,
• Holandë 26,8%,Spanjë 24,6%,Gjermani 21,9% etj.
 Kriminaliteti në Kosovë 29

• Statistikat e UNMIK-ut-gjatë vitit 2001 në krahasim me 2000

• -kemi ramje nga 1704 raste në 1255 raste,dhe ate:
• Vrasje-nga 245 në 136 raste,
• rrëmbime personash nga 190 n♪7 165 raste,
• fatkeqësi komunikacioni nga 250 në 159 rqste,
• Gjykata komunale –gjatë vitit 2003 ka patur:
• 475 vepra penale vjedhje dhe 20 v.penale dhunime
• Vitin 2004-kishte 291,v.p.vjedhje dhe 16 dhunime
• Vitin 2005- kishte 695 vjedhje dhe 33 v.p.dhunime
• Vitin 2002-kishte 125 vrasje
• -2003-77 vrasje,
 Trajtimi i lëndve penale 30

• Gjatë vitit 2003-në 23 gjykata komunale në Kosovë-

• janë trajtiuar -5520 lëndë penale dhe ate
• Më akgjykim dënues-4244 raste,
• Më aktgjykim lirues-491 raste,
• Më refuzim të aktakuzës-242 raste
• Në mënyra tjera-543 raste,
• Në gjykatat e Qarkut-vitin 2003-janë trajtuar:
• 1224 lëndë penale
• Me aktgjykim dënues -1004 raste,
• Më aktgjykim lirues 80 raste,
• Më refuzim aktakuze- 48 raste,
• Në mënyra tjera 56 raste.
• Shtetet më stopë më të vogëi kriminaliteti janë:
• Zvicra,Suedia,Japonia,Irlanda,Australia
 Disa veçori themelore të fenomenit kriminal 31

• Gjatë hisorisë- sjelje kriminale-ballafaqim me sistemet –shoq-ekonomike

• Sjellet e tilla kriminale rrezikojnë –jetën e njeriut ,të mirat materiale dhe
pasurore,mbrojtjen e pronës,nderit ,vlerat e sistemit etj
• forma dhe lloje te reja te manifestimeve kriminale:
• 1.Mobiliteti shoqëror dhe kriminaliteti-zhvill.ekonomik,urbanizimi,teknika
• e re,që ndikojn në paraqitje te reja si-krim te organizuar etj.
• 2.Veqorit kohore dhe sezonale të kriminalitetit-
• -kriminaliteti ne vendet e zhvilluara dhe pazhvilluara-(Indi,Afrikë,A.Latine);
• -Kriminaliteti gjatë sezonit veror-dhe dimror-krimnaliteti gjatë natës dhe ditës-
• 3.Veçorit regjionale në kriminalitet –
• -SHBA-krimet e dhunës-999 raste ne 1000 banorë
• -viset suburbane-476-/ 1000 ban. -Viset rurale-fshatra-226 ras/1000/ban.
• Krime kundër pasurisë në qendra te mëdha-*5401*-raste/1000 –banor
• Qendra te vogla- *4830-raste/1000* banorë
• viset rurale- *1805* raste /1000 ban.zonat kriminale*(gjeografia
 Vaszhdim 32
• 4.Përhapja dhe prania e kriminalitetit në relacionin fshat-qytet-
• Ne vendet urbane-prostitucioni,narkomania,kriminaliteti i dhunës
• Zona fshatare-fashatarët njihen ne mes veti-informimi me i paktë
• 5.Mosha –gjina dhe kriminaliteti-
- të miturit- e rinjë-14-16-trajtohe si fëmijë-16-18-te mitur te rritur-
-si mosha kriminale dallohen mosha 25-30 vjet, 30-50,
GJINIA- sipas të dhënave -2003-kosovë-(GJ.Komunale)
-95%-kryes janë gjinia mashkullore,-5% femrat,
-në vendet e zhvilluara –SHBA,Gjermani,Angli,Japoni –raporti-ndryshon
- tani gjinia femrore –po merre iniciativ
V.p.kundër jetës-gjithsejt-vepra-423-kryerës-(m)410- (f)-13
-II- II- dinjitetit personal-vepra-15-kryerës- (m)15- (f)%
-II-……..martesë-dhe familjës-vepra-20 – (m)17- f.3
-II-……kundër ekonomisë- Vepra- 833- -m-827- f-6-
-II-kundër pasurisë-………………vepra- 904- -m-818- f.86-
-II-Rendi publik dhe qarkullimi-juridik- V.-1896- m.1791- f.105
-II-Trafiku publik…………………Vepra- -600- -m-585- f.18-
Pjesëmarrës -95%-mëshkuj derisa 5% femra…….
 6.Gjendja martesore 33
-Numri më i madh –prijnë të martuarit-

Gj.Martesore Pa martuar Martuar E vejë Të ndarë

Vitet 1992-1993 1992-1993 1992-1993 1992-1993
gjithsejt 25.9 28.3 67.3 65.9 1.4 1.7 5.4 4.1

Mëshkuj 27.2 29.7 67.1 65.7 0.9 1.2 4.8 3.4

Femra 14.8 14.3 68.6 69.3 5.7 7.4 10.9 9

 Gjendja sociale-statusi social 34

• Verehet pjesmarrja e punëtorve dhe shresave te ulta;

• -të papunëve

• -krimet kundër njerzimit,

• Pasurisë,jetës,trupit-

• Kriminaliteti i jakës së bardhë-i cili shum pak luftohët,

 1.1.Tipoligjia dhe klasifikimi i
kriminalitetit 35
• A.Klasifikimi juridiko-penal pozitiv-v.p.kundër jetës,trupit,pasurisë,nderit,
• dinjitetit,shendetit,Trafikut,rendit dhe qarkullimit juridik,forcave te armatosura;

• B.Veprat penale sipas Kodit penal 2013

• Veprat.p.kundër të Dr.ndërkombëtare, terrorizmit,krimeve të luftës,
• Pirateria,kontrabandimi me emigrant,trafikimi me njerëz,krimet
seksuale,shpërdorimet,prostitucioni,bixhozi,skenat piramidale,
• V.p.kompjuterike,te ambientit korrupsioni etj.

• Kodi.p.RSH. Me plotësimet 2001,2002-sanksionon:

• -sjelljet kriminale dhe i quen-vepra penale dhe i ndan:
• -në krime dhe kundërvajtje

• Kriminologja bashkëkohore paraqet edhe disa klasifikime si :

• a.Sjellje kriminale tradicionale dhe
• b.sjellje *(forma)te reja kriminale-si
• narkomania,Tterrorizmi,kidnapimet,korrupsioni,krim.kompjuterike,
 2.KRIMINALITETI PROFESIONAL DHE I
ORGANIZUAR 36
• kriminlitetin qe kryehet nga personat-profesionist –mjeshtër te krimit si:
• -posedojnë metoda profesionale,mjeshtri,teknik te përsosur-kriminale;
• -Kanë prirje dhe tejkalojnë mundësit e organeve te ndjekjës-hetesit;
• -nuk lënë gjurmë,ndrrojnë shpesh vendbanimet-ndrrojnë identitetin;
• -Rekrutohen si vrasës profesionalë,terrorist-punojnë në grupe-organizojnë;
• -Terroristi ndërkombëtar“KARLOOS”disa vjet shpetoi kapjës së shërbimeve zbuluese nga disa
shtete-
• Ne fushata kriminale shërbejnë: vetura, aeroplana, anije, mjete elekrtronike
• Kryejnë vepra si: vrasje plaqkitje , vjedhje, tregti me klandestiin ,drogë ,prostitucion
• Dallojm : 1.kriminelet e imtë profesional-mashtrime-krime me pak dhunë
• 2.kriminelet e kalibrit të madh:atentate,plaqkitje bankash,akte
terroriste;kidnsapime,drogë etj.
 3.Kriminaliteti i “jakës së bardhë 37

• Kriminaliteti i shtresave te larta :

• -paraqiten si njerëz autoritativ si: kryetar,kryeqeveritar,ministra ;
• dhe si njerëz te lidhur me nëntokën kriminale-bashkëpunojnë me krimin
• Aferat:SHBA”Watergate”,”Levinski”Nikson-Klinton
• Itali: Julio Andreoti,kryeministri-Silvio Berluskoni-
• OKB-:Djali i Kofi Ananit-afera me Naftë për ushqim-
• Belgjik:_Afera me shitjen e “HELIKOPTERËVE”-Sekretar i i aleancës së NATOS-
Villey Claes dhe industrialisti Francez Serge Dassault
• Kancelari Gjerman –KOL-
• Guvernatori-Nju Jorkut-Elior Shpicer-afera me prostitucion“Rrjetin”
• Presidenti Jelcin-*bijat e tij”me kartela kreditore ne bankat Zvicrane
• PUTINI-afera me skandalet e korrupsionit dhe vrasjeve-sipas “Washington
Post”
4.Kriminaliteti i Organizuar dhe veçorit e tij 38

• Paraqet formën më të rrezikshme te kriminalitetit;

• -Përfshin shumë persona ne hirearki-interesash-udhëheqësish
• bosave,-solidaritet i imponuar
• Themelimi-Posedojnë akte themeluese-Firmash legale
• Veprojnë: në grupe kriminale-brutaliteti-likuidime-atentate’
• Aksionet: kërcnuese-dhunë fizike,psikike,dhënje mito,korrupsion-lidhje
me policin-gjykatat-duganat
• Posedojn: shefin e tyre……spjego
• Si organizat-pretendon :nënshtrim te plotë, frikë, dhunë,
• Tortur ndaj anëtarëve qe gabojnë apo nuk dëgjojnë;
• Dominon: “Ligji i heshtjës” që quhet-”Omerta” dhe
• “Ligji i hakmarrjës” – “Vendeta”
• Dallojmë: “Mafia Siciliane”-”Comora”,”Sacra corona unit”,”Stida”,-Nova
sacra corona unita”-”Koza nostra”(SHBA)-Japoni “Jakuza”-Kina “TRIADA”
• Narko kartelet amerikano-latine-Organizatat mafioza RUSE etj.
 Organizatat krimale në Amerikë-Koza nostra 39

• Mafia Italiane –Koza nostra”çështja jonë”-zhvillon aktivitet ne SHBA;

• Aktiviteti sipas-prof.kriminologjisë në Universitetin e Kalifornisë insiston:
• -përbëhët nga -24 familje-e shpërndarë në 20 shtete
• -pesë(5) familje jetojnë në Nju jork-si grupi më i madh;
• Kryesohet nga shefi ;’godfather”-emrohet me emra te ndryshëm; nuni, bos,don- i cili e
ka edhe zëvendësin-konsigliere dhe ushtarët-soldiers,
• Këshillëtarët-kaporigjina-të cilët i mbajnë lidhjet ne mes veti
• Për veprimtarin e tyre mjaftë flet ; filmi “Kumbara”që e luan Marlon Brando.
• Ndër shefat emë të njohur kemi “Al capone”-qe veproi në Çikago të Amerikës-
• Veprimtaria e tij-Reketi,shantazha ,plaqkitja e armatosur, bixhoz etj.
• Dënohet për shpekulime në bursë- e jo për krime –burgun e mbajti ne “ ALKATRAZ”
 Jakuza-Japoneze dhe Triada-Kineze 40

• Paraqet një formë komplekse të kriminalitetitbashkëkohor,

• Sipas autorëve: Dejvid Kaplan dhe Alek Dubro theksojmë:
• -“JAKUZA”-Gjermanisht -lojë bigjozi”-ka tre emra-me numra te bixhozit
• “-8-Ja, 9-KU,dhe-3-ZA –
• Shtrihet në: Përveq Japonisë në Korenë Jugore,Filipine,Honkong,Tajvan,
• Havaje,Kaliforni,Amerikën Latine ,Evropë-dhe ka 90.mijë anëtarë;
• Ka sindikatën e vetë “Sumiyoshi –Rengo” dhe
• sindikatë dytë “Inagava-Kai” në Tokio-të hyra 11 miliardë dollar në vit-
• 2.TRIADA- në HONG-Kong-70 grupe-qe kan shefat e tyre
• AKTIVITETI : droga,bixhozi,prostitucionireketizmi,armët,emigrant,femra;
• TRIADA- “Qielli-Toka-Njeriu”-shtyllat kryesore-
• Origjina- nga dinastia- HAN-qe sunduan para 200 viteve- ka disa sindikata; si
• “sun Yee on” me 30.000 anëtarë ;”Wo Sing Wo”me 25.000 anëtarë dhe
• “14K” me 20.000 anëtarë –kontrollon heroinen “Trekëndëshi i artë”në Azinë Juglindore
 Organizatat kriminale në Amerikën Latine 41

• Narkokartelet Kolumbiane si Medelin Cartel,Cali Cartel,Narkokartelat

Meksikane;
• Veprimtaria –Prodhim,përpunim,shpërndarje dhe shitje kokain;
• Ne Napoli-Itali-nëntor -1994-dhe revistat speciale-theksohet se këto
kartele kontrollojnë dhe realizojnë qindra miliarda dollarë.
• Janë të njohur shafat e kartelave –PABLO Eskobar-Cali
GilbertoRodriguez Orejuela-te cilet likuiduan përsonalitete dhe ministra-
që penguan veprimtarin kriminale-
• shteti kolimbian me ndihmën e SHBA-ve-me aksione te përbashkëta
likuiduan njeriun e parë –MEDELIN-ndër me te pasurit ne botën
bashkoohore;
• Ndër me të rrezikshmit njihet shefi i narkokateleve ,në Amerikën Latine-
JOAKIN “El chapo”Guzman”bos i karteleve Meksikane qe u burgos
në Janar 2016.
 Mafia Ruse 42

• Mafia Ruse : quhet ndryshe-GUS- mafi-

• VEPROJN: gruper kriminale-B.Sovjetik,Moldavi,Belorusi ,Gruzi,Gjorrgji,

Azerbejxhanë, Ukrainë, çerçeni-

• me diku-8000 banda kriminale te cilat -kontrollojn mbi 2000 firma
dhe 4000 shoqata aksionare dhe kontrollojn rreth 40% te
ekonomisë ruse.
• Ndikim ka edhe MAFIA e kuqe- qe kan ndikim në 2000 banka
• Në konferencën e Moskës- lidhur me kriminalitetin ne Rusi dhe SHBA-
theksohet se jashtë Rusisë veprojnë 14o grupe –mafioze si:
Gjermani, Angli, SHBA,etj.
 6.Disa forma kriminaliteti të
organizuar 43
• 6.1.Reketizmi- shantazhet e organizuara-duqane,fiema,hotele etj;
• Kryerës: Gangster –persona me biografi të dyshimtë-ryshfetgji,fajdegji;

6.2-Larja e parave,<*faza e par*◄-transferim fizik i parave te pista<

• *Faza e dytë*< mbulim –shtersim-qitja ne bankë-*Faza e tretë*-angazhim i parave të
pastruara); trafiku i armëve,skenat piramidale etj.
6.3.Falsifikimi i parave,-Trajtohet me KPK-(n.302.al.1.2.3.4.5.dhe 6/
• Sipas-Interpolit-viteve te fundit-paraqiten falsifikime-ne 135 shtete
• - vetem në 65-shtete janë falsifikuar-803 lloj
• falsifikimesh-te dollarit-
• Brenda një viti –ne SHBA-janë blokuaer 130 milion dollar,gjërsa jashtë amerike jan
blokuar afër 33-milion dollar të falsifikuar;
 Vazhdim 44

• 6.4.Tregtia me vepra të artit dhe kulturës nacionale\

• Vjedhje nga muzeumet antike ,manastiret,kisha
• Ikona Shën Mërisë-në kishën-SIKOT- e vjetër mbi 500 vjet,
• -Hyjnesha në front-Muzeu i Kosovës-
• Të mbrojtura nga UNESCO-me konventën e veçantë 1970
• -sipas burimeve –përiudha 1970-1987 –janë regjistrue ne polici afër 200 mijë rastem
zakonisht nepër galeri private.
• Në një galeri në IRLANDË –sipas të dhënave policore janë vjedhur punime –vlera-
19.200.00 dolarë-ku vetëm një piktur e koleksionit kishte vlerë 6 milion dollarë
• -Dëmët :Kriminologu Gjerman-KAISER-thekson se gjatë vitit vepra arti dhe
kulture trafikohen ilegalisht deri në vlerën 75 milion euro-kurse vetëm ne
Gjermani-deri 5 milion euro.
 Vazhdim 45
• Në jugosllave viteve-1980-1988-janë evidentue 1500 krime

te kësaj natyre-si

• 335,punime artistike,

• 120 ikona,375 skulptura

• -1328-gjjësende antikitetike,

• 7 përmbledhje numizmatike etj.

 46

• LIGJERATA III-Vazhdim
 Kriminaliteti Politik 47

• Kongresi i shtatë ndërkombëtarë i KB-mbajtur në Itali-Milano-1985-aprovon

“Deklaratën mbi parimet themelore të drejtësisë për viktimat e krimit të cilat janë
rezultat i dhunës politike dhe keqpërdorimeve të pushtetit.

• Deklarata përshkruan pushtetin politik dhe qëllimet e tij-përmend shkeljet e

të drejtave të njeriut-forcimin e shërbimewve sekrete me qëllim te eleminimit të
shkeljeve

• Është e njohur dhuna policore në Kosovë-1990-1999 ku trajtohën:

• Dhuna fizike,psikike,krimet civile,dhunimet,burgosjet politike dhe :

• Krimet në: Dugagjin,rrafshin e kosovës,Llap,Gollak, anamoravë Drenicë –Prekaz

,Raqak,Likoshan ku ranë viktima të shumta të terrorit dhe gjenocidit Sërbosllavë.etj
 6.1.Terrorizmi politik 48
• Fjala Terrorist- terror- nga gjuha frenge-e cila - JAKOBINËT- i quante “terror-Jakobin”të cilet
ruanin _Revolucionin Boegjez-Francez-.(terror-frikë,tmerr,pasiguri )etj..
• Robespjeri :themeloi edhe “Gjyqin revolucionar”i cili për 50 ditë –shqiptoi: 1380 dënime me
vdekje-dhe për du vjet ekzekutoi 40.000 persona –kurse 300.000 persona i privoi nga liria.
• Më vonë kemi-”Terrorin e bardhë-RUSIA-Cariste-” terrori i kuq”epoka-Staliniste-”terrori
fashist”Spanja dhe italia –mandej –”terrori nazist”-Hitleri- “terrori komunist –Jugosllavia-
terrori”Sërbosllavë”Sërbia etj.
• Aktet terroriste –të dëmshme dhe të paskrupullat-dallojmë:
• Organizatat terroriste-Siri “ISIS”-ETA-bashke-Spanjë-”Brigadat e kuqe”-Itali- “Ira “ Irlandë
veriore-Hazbullah-Liban,”PKK”Turqi-”Al Qaida” Afganiatan,Abu Sayaf”-Filipine-…Greqi-”17
nëntori“
• KPRK-në dispozitat e neneve-135-147 i inkriminon një varg formash te aktivitetit terrorist.
 6.2.Kriminaliteti kundër lirive dhe të drejtave të
njeriut 49
• KPRK-ka paraparë në kapitullin XVII-ka paraparë-disa v.p.që kan të bëjnë me shkeljet
dhe atakimin e lirive dhe të drejtave tënjeriut-dispozitat-e nenit -193 – 209:
• 6.3.KRIMET KUNDËR NJERZIMIT DHE TË DREJTËS NDËRKOMBËTARE

• Dallojm >konfliktin ne Lindjen e mesme;

• -Lufta në Ruandë,Borundi, kongo-ku përnjë kohë te shkurtër u masakruan-një milion

njerëz,lufta në Bosnje,Kroaci,Kosovë

• KPR së Shqipërisë-në nenin 73,74 dhe 75-parasheh këto vepra si krime –

• te cilat nuk vjetërsohen (Kap.XV- ga neni 148-177).

• Lidhur me këto krime tani në Hagë denohet Radovan Karagjiq me 40 vite burgim,

• Gjërsa gjenerali Ratko Mlladiq dhe disa oficer tjerë sërb janë duke u gjykuar.
 Kriminaliteti i dhunës kuptimi 50

• Autoret e ndryshëm dhunë e trajtojn në forma te ndryshme:

• -Franjo Babiq-Kroat-dhunën e trajton si kërcnim malltretim fizik apo psikik përmes së
cilës përsoni detyrohet të-veproj apo mos veproj,

• ipas FROJDIT-sjelljet dhe agresivitetin duhet kërkuar në bazën biopsikike-

• Agresiviteti kriminal lidhet më zbrazjen që bënë organizmi e personalitetit nga tensionet

dhe shqetësimet e ndryshme.
• Psikoanalitiku Conrad Lorenc-mendon se agresiviteti dhe dhuna burojnë nga instikti ,
• Në literaturen kriminologjike ekzistojn disa shkallë të agresivitetit dhe dhunës si :
• Agresioni në mendime, -qe verehet ne gjeste memike
• Agresioni verbal-manifestohet me fyerje,sharje,ton kercnues etj
Agresioni ndaj sendeve dhe objekteve-shprehet me thyerje, shkatrrim fizik
Agresioni kundër personalitetit apo njeriut-manifestohet me lëndime trupore
7.Format më të shpeshta të kriminalitetit te dhunës 51

• Bazuar ne mendimet e autorëve si :

• -merikanët L.Gliek dhe P. vikman- gjernanet: G.Kaisert ,H.Schwind,
• G.Goping-francezi J.Pitel etj-trajtojn :
• Krimet e vrasjës,krimet e dhunës në familje,krimet seksuale apo dhuna
seksuale
• 7.1.Krimet e dhunës ndaj jetës dhe trupit
• Sipas shkencës juridiko-penale trajtohet si forma më e rëndë e
atakimit të vlerave themelore te njeriut;
• Numri i vrasjeve si krime dhune në disa shtete tregon rritje si:
• Meksika-me 43.4%,në 100.000 banorë,,Qileja 40,5%/100.000 ban.
• Kolumbia 22,3%/100.000 ban.Irlanda veriore 17,4%,
• -SHBA-11,3%,Anglia 3,9% Gjermania 4,4% Zvicra 0,6%/100.000 etj,
 7.2.Kriminaliteti i dhunës në familje 52

• Nënkupton (ndarjen )në:a.Dhunën në martesë

• b.dhunën ndaj fëmijëve dhe c.dhunën ndaj prindërve të moshuar
• 7.3.DHUNA NË MARTESË :
• Manifestohet më keqëtrajtime fizike,psikike të bashkëshortve në mes veti dhe
shprehët me rrahje,torturime psikike, keqtrajtime seksuale etj;
• Deklarata e OKB-së.lidhur me te drejtat e viktimave-në mbrojtje të gruas,familjës dhe
fëmijëve
• Spjego “numrin e errët”të kriminalitetit –në polici, prokurori,gjyqësi
• Nga një statistik të dhuna në martes del se gratë ishin-58,3%
• prej te cilave 49% deklaruan se janë keqtrajtuar psikikisht.
• -Fyrje të rënda me kërcnim vrasje apo malltretime 18%
• Janë malltretuar 18,7%
 7.4.Dhuna ndaj fëmijëve,të moshuarve dhe dhuna
seksuale 53
• Abuzimet më fëmijë: keqtrajtime fizike, seksuale,
• Në shqipëri gjatë 4 viteve janë zhdukur 510 fëmijë:
• Në kosovë dukuri shqetësuese detyrimi i fëmijëve ne punë të rënda fizike,
lypja në rrugë,
• -mbyllja e fëmijëve, kufizimi i shkollimit, edukimit etj,
• KPRK- në dispozitat-194,249,250,252,253,254-parasheh disa v.p. si:
rrëmbimin,keqëtrajtimin, etj.
• Dhuna ndaj prindërve të paaftë-pleqë dhe të lënë pas dore,
• Kriminaliteti seksual-KPRK-*n.228-240* parasheh-v.p.dhunën
seksuale,dhunimin ,kryerjen e aktit seksual më kërcnim,degradimin
seksual,keqpërdorimin e të sëmurëve mental-keqpërdorimi seksual më
moshat nën 16
 Kriminaliteti ekonomik dhe kundër pasurisë 54

• Afarizmi i papërgjegjshëm;
• Dëmtimi i kreditorëve;
• Keqpërdorimi i autorizimeve;
• Mashtrimi i blerësve;
• Skemat piramidale;
• Tregtia e ndaluar;
• Letrat me vlerë (lëshimi i çeçeve pa mbulesë;
• Shmangja e tatimeve,
• Pranimi dhe dhënja e dhuratave me qëllim korruptimi etj;
-Dhoma e dëshmive-
-afera më pasaporta,-
-kësisoj shteti dëmtohet deri me 500 mil.euro ne vitë
 Korrupsioni 55
• Formë e rëndë e kriminalitetit ekonomik për të cilën opinioni I gjërë është tejet i
interesuar
• Shumë shtete organizohen tubime dhe protesta ndaj këtij lloi te kriminmaliteti,
• Aferat korruptive-
• Konferenca antikorrupsion mbajtur në LIMA-PERU-1977 ku trajtohet terrorizmi dhe
krimibnalteti i organizuar-;
• -komiteti I Këshillit te ministrave te BE-1977-ku u aprovua
• “Konventa penale lidhur me antikorrupsionin-27.janar 1999 “
• te cilën e kan ratifikue shumë shtete.
• Kodi I ri në kap.XXXIV-(n.428-432)inkriminon veprimet korruptuese të zyrtarëve

• Kodi penal i Kosovës në (nenin 315 dhe 316) ka inkriminuar marrjen dhe dhënjen e
rushfetit si vepra penale te rrezikshme,

• Disa autor dallojnë disa forma të këtij lloj krimialiteti-kështu flitet për korrupsionin
politik psh.rasti I denoncimit në partinë CDU-te kancelarit KOHL-Gjermani
 Mashtrimi i konsumatorëve 56

• Paraqet një ndër format shum te shprehura te kriminaitetit ekonomik.

• Kryhet ne te gjitha vendet e botës
• Lidhur me këtë M.Singer citon thënjen e njohur te Erazmo Roterdamusit
• I cili thekson:
• ”Ai i cili i jep helm dikuj tjetër, do te denohet si helmues,mirpo ai I cili me
verë të dobët dhe me vaj të brishtë helmon pandërprerë shumë
qytetarë,kurr nuk do të përgjigjet”

• Andaj kualiteti i artikujve ushqimor ,apo barnave qe u kalon afati,

prodhimet me pesticide dhe materje kancerogjene janë disa forma shumë
të rrezikshme të kriminalitetit i cili prodhon krime të lloj-lljoshme.
 55

• Ligjerata IV
 Kriminaliteti kundër pasurisë 56
• Disa veçori të kryrësve te kriminalitetit ekonomik-
• Dallohen nga kriminelet e nëntokës dhe dhunës klasike-
- Veprojnë veprimtarinë antiligjore dhe asociale-si afarist
të shkathtë,ekonomist te shquar,organizator te shkëlqyar;
• Ndahen në disa shtresa:
• 1.Shtresa e parë e kriminelëve-”njerëz afarist të mirë”
• 2.Shtresa e dytë- ose e mesme- “përsona që janë të
motivuar të grumbullojnë pasuri dhe te arrijnë status
material të lartë- ku shpekullohët me transaksione,
• bursë, tregti,mashtrime”
• 3.Shtresa më e lartë- përsonat në pozita, struktura
politike ,ministra,deputet,bankar,
Kodi kroat dhe KPR-shqipërisë kundër pasurisë
58
• Kuptimi-veprime që cenojnë-rrezikojnë pasurin shtetërore dhe private;
• Autori -kroat, M.Singer ;konstaton se:
• Kodi penal i Kroacisë qysh në vitin 1995- përmend 20 –v.p.
kundër pasurisë
• Kodi P. R- shqipërisë këto vepra i parasheh nga (n.134-149)
ku hynë :
• Vjedhjet,thyerjet,
• grabitjet,plaqkitjet,keqpërdorimet,fshehja etj.
• KPRK-ës ne kap.XXVII- vepr. Pen kundër pasurisë i parasheh
prej(n.325- 346)
 Krimi i vjedhjës 59
• Kuptimi: Marrja e sendi te huaj me qëllim përvehtsimi-kundërligjshëm
• Gjermani -1990-u regjistruen 2 milion we 600 mijë vjedhje në 100.000,ban
• -të lajmruara 3403 raste si:
• - vjedhje banesave në vlerë-600 milion DM-për një vitë,
• -automjete 450 milion DM-ne vitë,
• Veçorit e kryerësve: të rinj, mitur fëmijë –pjesmarrës në 45,7%
• Vjedhje automobilash deri 50% te rasteve-mosha 20-35 ,vjeç
• Pjesmarrja e femtrave : afër 10 %-të dënuara,
• Recidivist-mosha 40-50 vjeç-krime kundër pasurisë 36,9%
• 1.Vjedhjet e automjeteve : Në SHBA –gjatë dekadave te fundit për një vit vidhen 1 milion
automjete
Gjermani : vjedhja e automjeteve në dhjetë vitet e fundit
është rritur për 556%
Kryerrësit : kryesisht persona te rinjë-deri 20 vjeç,
 Kriminaliteti Kompjuterik 60

• Autori –I agjensisë federale te kërkimeve Amerikane te SHBA-ve –SESION-

• Përcakton tri kategori të kryerësve te këtyre veprave:
• 1.Individet që futen në kompjuterin e huaj vetëm sa për të kënaqur dëshirën për ta
provuar aftësin e tyre;
• 2.Përsonat që futen e të cilët janë të përgatitur –organizuar më programe
kompjuterike me qëllim të shkatrrimit dhe ndryshimit te programeve te caktuar
• Qëllimi: lakmia materiale,rivaliteti,konkurenca apo hakmarrja;
• 3.Kategoria e personave –kryerësve qe asistojnë në përfitime,interesa materiale dhe
financiare, materiale sekrete, intime,
• Këta kryerës quhen : Hacker ose Haker-ndërsa qëllimi I përfitimit te tyre quhet
HACKING
Kriminaliteti kundër ambientit kriminalitetit ekologjik 61
• Mbrojtja e ambientit –nevoj e domosdohme njerzore-shoqërore ;
• -Ndotjet dhe katastrofat ekologjike-dëmtimi i mbështjellësit të ozonit ,mbi
Arktik-rritjet radiokative,rrezatimet ,provat bërthamore,
• havarit,centarlet atomike si :
• Çernobili-Ukrainë apo -helmimi masovik me gazëra kimike
• në Bhophal në INDI, Tankeri në brigjet e ALASKËS
• Prerja e maleve në lumin AMAZON
• Trepqa dhe termocentrali në Obiliq-KOSOVË
• Kreu XXVII- I KPRK-këto vepra I snksionon nga (n.355-357)si vepra penale
lidhur me ndotjen e ambientit,shkatrrimin e mjedisit-
• KPR-Shqipërisë këto vepra I sanksionon ne (n.201 si vepra ndotje e
ajrit,(n.202,203 ndotje e ujrave dhe tokës etj.
 Kriminaliteti në trafikun publik 62

• Kriminaliteti në trafik: konsiderohet delikuenca në trafik,

• Statistikat tregojnë se ne vitë humbin jetë rreth 100.000 përsona dhe ate :
• Gjatë vitit 1977-Japoni-stopa arrin në 10,2 ,

• Britani- 12,2, Suedi-12,4,-Greqi-14,3-Spanjë-17.3-SHBA-20.0

• Kanada-22,1,-Zvicër-22.2-Gjermani-24,4-Austri-25.3.

• KPRK-ës-këto vepra i sanksionon në (n.378-383) si Vepra penale kundër

sigurisë së trafikut publik ;

• Fakrorët ndikues : Objektiv dhe subjektiv- çka paraqet

• “sekondi i frikës apo vdekjës”

 Delikuenca e të miturve 63

• Nënkuptojmë sjelljet antishoqërore dhe antiligjore të personave të moshës së

mitur-
• Kjo fushë- rregullohet nga (KDMRK-2010)-spjego……
• Klasifikimi i kryerësve te veprave sipas moshes:
• –Burma,Cejloni ,Egjipti-India,Iraku-merret mosha 7 vjeqare
• -Izraeli,Jordani,Filipine –mosha 9 vjeqare
• -Amerika latine,Turqia dhe Irani –mosha 11 vjeqare
• -Greqia ,Panamaja –mosha 12 vjeqare-Franca,Polonia-mosha 13 vjeqare;
• Austria ,hungaria ,Shqipëria –ish Jugosllavia –mosha 14 vjeqare
• Zvicra ,Danimarka, Suedia-mosha 15 vjeqare
• Finlanda ,Kili- moshen 16 vjeqare
• Kosova –Fëmijë-I mitur –personi qe nuk I ka mbushur 18 vjetë
• -mosha 14-16 –i mitur i ri- mosha 16-18-i mitur madhor- 18-21mosha e re
por I rritur (madhor i ri)
 Recidivizmi-përseritja e sjelljeve kriminale 64

• Sipas kuptimit juridiko-penal-Recidivizëm nënkuptojmë kryerjën e

përseritur të veprës penale nga një person I cili ka qenë I dënuar për ndonjë
vepër penale;
• Sipas kuptimit kriminologjik-Recidivizëm nënkupton sjelljet kriminale dhe
delikuente të një përsoni pa marrë parasysh se a ekziston më parë gjykimi I
plotëfuqishëm –apo është mbajtur dënimi për veprën gjykuar nga gjykata ;
• Sipas kuptimit penologjik : me recidivizëm nënkuptojmë ardhjen e serishme
të kryerësit në entet ndëshkimore-përmirësuese apo edukativo-
permirësuese
• Faktorët-Objektiv dhe subjektiv-kompleksi i inferioritetit-etj
 65

• LIGJERATA V
 Kuptimi rroli i faktorëve kriminogjenë 66
etiologjia kriminale
• I.Fjala etiologji dmth.shkencë mbi thelbin,esencën dhe shkaqet e një dukurie
• II.Etiologjia kriminale ose faktorët mbi kriminalitetin kanë të bëjnë më
njohjen e burimeve, rrënjëve dhe rrethanave përcaktuese
• të kriminalitetit
• III.Studimet etiologjike merrren me faktorët 0bjektiv-egzogjen dhe
• subjektiv-endogjen të cilët e kushtëzojnë fenomenin e kriminalitetit dhe
dukurit tjera antisociale dhe negative në një shoqëri
• IV. Rroli i etiologjisë konsiston ne njohjen dhe ndërmarrja e analizave
interdisiplinore dhe njohjen e proceseve dhe sjelljeve të ndryshme në
shoqëri.
 Pikpamjet mbi faktorët kriminogjen 67

• Në këtë drejtim kontribut kan dhënë: Enriko Feri,Gabriel Trad,Jean

Zhan)Pinatel, Ernest Selig –që ndanë faktorët në historik,gjenetik dhe
direkt apo institucional
• Dallojmë tri pikpamje apo teori lidhur me faktorët kriminogjenë :
• 1.TEORIA E FAKTORIT-
• Thekson se paraqitja e kriminalitetit ndikon në rrethana të ndryshme;
• Shkaqet e kriminalitetit i shpjegon në dy versione -respektivisht dy
faktor:
• A.Versionin monist ose teori të një faktori apo mono faktori –qe
pretendon se kriminaklitetin ne shoqëri e shkaton një faktor dhe

• B.Faktori pluralist apo e multifaktorëve-shumë faktorëve të sjelljeve

kriminale-ku disa autor përmendin -138 faktor –kurse disa edhe 170
Teoria funksionaliste dhe Teoria e kuazalitetit 68

• Sipas Teorisë funksionale- ekziston një strukturë bashkëkohore e

institucioneve të cilat ndërlidhen në mes veti në mënyrë funksionale-
• ”Uniteti funksional i shoqërisë”
• TEORIA E KUAZALITETIT-
• Kjo teori thekson nevojen e analizave të lidhjeve të drejtëpërdrejta në mes te
veprimeve dhe pasojave
• Shkaqet: Sjellet kriminaIe i mbështesin në kushtet ekonomike,materiale,konflikte
politike,ideore,familjare;
• Kushtet: Sjelljet kriminale dhe rrethanat e krijuara- situatat mundësojnë
• dhe krijojn kushte për paraqitjen e kriminalitetit,
• Shkaqet: lidhja kauzale paraqet një rethan të veçantë – që lidhet me një situat rast
konkret
 Faktorët e jashtëm (objektivë)të kriminalitetit 69

• 1.Faktorët ekonomik- (uria,skamja papunësia)

• Te arriturat dhe zhvillimi ekonomiko-shoqëror i një vendi ,

• Të arriturat dhe zhvillimi I teknologjisë,

• Industrisë, Elektronikës,

• Transferimet në formimin e përsonalitetit te njeriut,

1.1.Industrializimi, urbanizimi dhe kriminaliteti-(Qyteti –fshati),
Industrializimi ka ndikim te madh në zhvillimin e njëvendi,
Japonia ka rezerva vjetore te huaja devizore-200.000 miliard dollar ne vitin 1995,
Gjermania – me afër 100.000 miliard dollar
SHBA-të me 90.000 dollar,britania dhe Zvicra me nga mbi 50.000 miliard etj
 Migrimi dhe kriminaliteti 70

• 2.Migrimi i njerëzve dhe kriminaliteti i të huajve-

• Sipas shtypit aktualisht ne Evropë gjenden rreth 10 milion të huaj Gjërmania –

nga 80 mil.banorë- 5,9% të huaj-apo mbi 7 milion te huaj,
• Vetem nga Kosova ,gjatë dekadave te fundit ne Evropën perendimore
shkuan më tepër se 600.000 shqiptar,
• Dihet se gjatë luftës nga Kosova u detyruan ta braktisin vendin mbi 1 milion
banorë
• Te huajt ne vendet e ndryshme janë të margjinalizuar dhe humbur-ka
pasiguri,friksime,urrejtje dhe apo ksenofobi-përcillen te pëciellur gjithmon.
• Problemet qe I perciellin jan<papunësia,skamja,veshmbathja ,strehimi-etj
 Krizat depresioni ekonomik dhe kriminaliteti 71

• 3.Krizat depresioni ekonomik dhe kriminaliteti-

• -depresioni ekonomik sjell (infacion) –shton kriminalitetin

• -lëshimi masovik i punëtorëve-dobsimi i ekonomisë

• -rritja e borqeve

• -ngritja e qmimieve,

• -varfrim të popullësisë

• -krizat ekonomike-humbjet ne ekonimi etj.

 Varfria dhe kriminaliteti 72
• 4.Varfria dhe kriminaliteti: futë individet në kriminalitet

• - sipas të dhënave të konfirmuara 1/5 e banorëve në botë- jetojnë me

një(1)dollarë në ditë-

• Derisa në vitin 1987 numri i të varfërve ishte 1 miliard e 230 milion –banorë

• –në vitin 1993 u rrit në 1 miliard e 310 milion- banorë

• Rreth 800 milion njerëz nuk kan ushqim te nevojshë,prej te cilëve 200 milion
janë fëmijë

• Sipas statistikave të Ministrisë për punë dhe mirëqenje sociale në Kosovë

gjatë viteve 2001,2002, dhe 2003 -mesatarisht 50 mijë fëmij jan
 Papunësia dhe kriminaliteti 70

• 5.Papunësia dhe kriminaliteti :

• Paraqet një breg te madhe për shoqërin njerzore-
• Ndikon në pamundësin e jetës normale-varfrin,skamjen,
• Ndikon në gjendjen psikike dhe shpirtërore,sjelljet kriminale,
• Shpesh disa individ (grupe),duke dashur te dalin nga gjendja e
vështirë,fillojn të merren me kriminalitet,drogë , alkoolizëm etj.
• Papunësia në SHBA-tetor -1995-tetor-1996-sillet mbi 5%-Gjermani –ka
diku 4 mikion e 200 mij te papunë apo 10,8%
• -kosovë fundi i vitit 2001-kishte 344.375 të papunë
• -meshkuj 238.927-femra 105.448.
Kushtet e banimit,profesioni si kriminaliteti 74

• 6.Kushtet e banimit dhe kriminaliteti-

• Paraqesin një faktor të rëndësishëm të përhapjës së kriminalitetit,
• Familjet më shumë anëtarë-me shumë fëmij në kushte te vshtira banimi,
• 7.Profesioni dhe kriminaliteti-
• profesioni ,mjeshtria faktor kriminaliteti-pra mundësojn qe më
lehtë te merren me sjellje kriminale.
• Psh.punëtore mjekësor-
• -abortime te paligjshme,mashtrues,
• -falsifikues te dokumenteve finansiare,
• -sherimet joadekuate,
• -transplatime te paligjshme,
 74

• Faktorët ideo-politik të kriminalitetit

• LIGJERATA VI
 Faktorët ideo-politik të kriminalitetit 75

• Dallojmë këta fktor Ideo-politik te kriminalitetit :

• 1.Konfliktet politike dhe kriminaliteti,
• 2.Konfliktet kulturore dhe kriminaliteti,
• 3.Lufta dhe kriminaliteti,
• 4.Arsimimi dhe kriminaliteti,
• 5.Mjetet e komunikimit publik-masmediat dhe kriminaliteti,
• 6.Religjioni dhe sektet ekstreme si faktor kriminogjenë,
• 7.Faktorët mikrogrupor te kriminalitetit,
• 8.Familja si faktorë kriminogjenë,
• 9.Shkolla dhe ambienti shkollor si faktor kriminogjenë,
• 10.Mjedisi shoqërorë –ambienti social si faktorë kriminogjenë,
 1.Konfliktet politike dhe kriminaliteti 76

• Rëndësia e krizat dhe konfliktet politike në botën bashkoohore,

• Ndikimi i konflikteve politike në rritjen e dhunës dhe kriminalitetit,

• Favorizimi i kriminalitetit –cenimi I lirive dhe të drejtave te njeriut,

• Lufta për pushtet në mes partive politike psh.konfliktet ne :

• Kroaci,BE,Serbi ,Kosovë -Maqedoni,Aktet terroriste serbe ne M.Zi.

• Ushtrimi i dhunës policore në shtetet e ndryshme te botës ,

• Ushtrimi i dhunës nga aparatet e ndryshme për mbrojtje te pushtetit

etj,psh SIRI,Auganistan,Irak,Iran etj.
 2.Konfliktet kulturore dhe kriminaliteti 77

• Keto konflikte ,në masë të konsiderueshme janë rezultat i kundërthënjeve

dhe çrregullimeve shoqëroro-politike ne shoqërin bashkëkohore;
• Këto grupe kriminale ju takojnë pjestarve të konfeioneve ,religfjioneve dhe
racave te dryshme;
• TORSEN SELIN –kriminolog Amerikan-ne veprën “Konfliktet kulturore dhe
kriminaliteti”veren dallimet në mes zakoneve ,adeteve,vlerave dhe
botkuptimeve-ne disa regjione –Amerikane- te sjelljeve të ardhacakve
dhe banorëve të vjetër;
• Megjithate është e papranueshme qe tërë kriminaliteti ju përshkruhet
ardhacakëve-respektivisht vetive te tyre kulturore dhe
• konflikteve kulturore
 Lufta dhe kriminaliteti 78
• Lufta si faktor kriminaliteti dhe ndikimi i saj;
• Ndikimi i rrethanave te luftës mundë të shikohet në tri faza te aktiviteteve
luftarake dhe ate:

1.Fazën e përgatitjës së luftës (krijimi i kushteve për

nevojat e luftës):
• -mungesa i artikujve ushqimor-redukimi I furnizimeve me mallra;
• -ngritja e qmimeve ,tregu i zi,ryshfeti ,vjedhjet ,plaqkitjet etj;
• -krimet e motiveve politike,rrjetet e agjenteve,shpiunazhi,tradhtia etj;

2.Faza e e zhvillimit të luftës;

-Akiviteti kriminal ndermjet popullsisë civile dhe forcave te armatosura;
-Krime te ndryshme ,gjenocid,dhunë si: BEH,Kroaci, Kosovë,

3.Faza e pasluftës;
-shkatrrimi i vendbanimeve,industrisë,ekonomisë,varfëri, humbje e
prindërve-prandaj edhe kemi paraqitje sjelljeje kriminale;
 4.Arsimimi dhe kriminaliteti 79
• V. YGOS (mendimtarë francez) “Hapja e një shkolle do te thot mbylla e
një burgu”
• Arsimimi i popullësisë-zvoglon injorancën,mosdijen,zhduk
• veset,shprehit e këqia,braktisjen e adeteve relikteve te vjetra etj;
• Personat e arsimuar me pak merren me veprimtari krimnale;
• Mirpo ka mendime te kundërta te cilet theksojnë se arsimimi nuk ka
• ndonjë ndikim te veçantë ne pengimine kriminalitetit
• Rafaello Garafallo thkson:
• Se arsimimi ne disa raste ndikon ne nxitjen dhe shtytjen e
individve ne sjellje kriminale-arsimimi armatos me dijeni dhe
aftëson individet delikuent qe me lehtë dhe pa veshtirësi te kryejnë
sjellje te ndryshme kriminale;
 80
• Mandej kemi:
• Televizioni dhe kriminalitet-
• me paraqitje te llojlojshme situata tragjike, duke nxitur
shpeshëherë edhe urrejtje,dhunë
• Literatura dhe kriminaliteti
• Me strip romane, romane dashurie,romane pornografike,
• Ne literaturat e tilla shpeshëherë dominon dhuna, gjelozia,
tragjedit e ndtryshme etj,
• Filmi dhe krimnaliteti
• Ndikimi i filmave kriminel,vjedhjeve,plaqkitjeve,vrasjeve
• Delikteve seksuale te cilët ndikojnë direkt ne paraqitjen e
 Religjioni,sektet dhe familja si faktor kriminaliteti 81

• Religjioni si faktor kriminogjen:

• Leximi i librave fetare te shenjtë si:
• -Talmud,Bibël, Kur`an,
• -Veda Indase,-librat e Taoizmit Kinez-shintoizmit Japonez ,
• kerkimet nga entet korrekruese në SHBA,Britani,Gjermani tregojnë se:
• -gati 75% e dënuarve të rritur dhe delikuentve te mitur –ju perkasin
besimeve te caktuara fetare dhe fasmiljeve fetare
• Ndjekja e poetit –SALMAN RUZHDIE-Konfliktet në Kroaci,BEH,Kosovë
• Lindjen e mesme,Tibet,Kinë,Siri,Auganistan etj.
• SEKTET SI FAKTOR>
• AUM-të Shoko Asaharës-20 mars 1995-helmoi me “SARIN”ne metrot e nëntokos –TOKIO-
ku vdiqen
• 12 persona dhe 6000 te tjerë u helmua-mandej
• Gjatë -marsit 2000-në Uganda te Afrikës –te nxitura nga lideri I SEKTES fetare “Ripërtrirja e
dhjetë urdhërave të zotit”u kryen një disa vetëvrasje kolektive-gjëja për shpetimin e kësaj
sekte.
 82

• 23.11.2017

• LIGJERATA VII
 Faktorët mikrogruporë të kriminalitetit 83
• Nënkupton faktorët që ndikojnë në sjelljet kriminale të njerëzve te
ndryshëm Si bashkësin shoqërore-institucionet që ndikojnë në këtë
drejtim konsiderohen si: familja,shkolla,lagja,rruga etj.
• 1.Familja si faktor kriminogjen-rroli i familjës në edukim
• Leon Tolstoi, në romanin e vetë “Ana Karanina “thekson: “të gjitha
familjet fatlume i ngjajnë njera –tjetrës,
• ndërsa familjet fatkeqe janë të tilla në mënyrën e vetë”.
• 2.Familjet e degraduara dhe kriminale:
• Familjet e tilla emertohesn si: familje problematike,të “rëna”të
“degraduara”.të “shkatrruara”,të “rregulluara”.
• 3.Familjet deficiente-të mangëta *ficiente*: Familjet qe u mungojnë
pridërit-për arsye te ndryshme,
• -në kosovë pas lufte kanë mbetur pa prindër –mbi 22.000 fëmijë -Gjatë
vitit 2001 në Kosovë janë braktisur 85 fëmijë,
• -Vitin 2003 ,janë braktisur-42 –fëmijë- të gjinisë mashkullore-gjërsa 32 të
gjinisë femrore
 Vazhdim 84
• 4.Familjet më shumë anëtarë :- mungesa e mjeteve
jetësore;
• 5.Punësimi i prindërve: 31% e fëmijëve delikuent e kanë
një prind të punësuar- pra mungesa e kujdesit te plotë të
fëmijëve;
• 6.Raporti në mes pridërve dhe fëmijëve :

• 7.Shkolla dhe ambienti shkollor si faktor kriminogjen;

• Autori amerikan JOSEF RAUK në veprën “Delikuenca e të
miturve” përmend mbi 29 faktor që lidhen me ambientin
shkollor-
• Pjesmarrja e delikuenteve te mitur sipas praktikës
gjyqësor arrin në 20-30%.
• 8.Mjedisi shoqëror –ambienti social si faktor kriminogjen;
• - Fëmijët kohën më të mirë kalojnë në rrugë,jashtë
shtepisë,në lagje,mjedise, parqe ne kontakt më persona te
ndryshem
 Faktorët socio-patologjik të kriminalitetit 85
• Ndiklimi i faktorëve sociopatologjik-ka te bëjë me cenimin e velerave
morale, sociale qe kontribojnë në paraqitjen e sjelljeve kriminale si:
-Prostitucioni dhe kriminalieteti,-Alkoholizmi,Bihozi, bredhja dhe
lëmosha, dukuria e vetëvrasjës, AIDS-i,e tjera.
1. Prostitucioni dhe kriminaliteti-Është dukuri socio-patologjike
-paraqet sjellje devijante negative shoqërore- e cila çrregullon
funksionimin normal te raporteve në mes gjinive në shoqëri dhe si
e tillë është e dëmshme dhe e papranueshme.
Prostitucionin -paraqet-mjeshtri ,profesion (zanat me qëllim fitimi);
Dallojmë: Prostitucionin klasik nga homoseksualizmi qe shprehet :
-Në formë te *PEDERATISË*-(marrëdhenje intime ne mes
gjinis-mashkullore)
-Në formë te *LEZBIALITETIT*(marrëdhjenjë intime midis
femrave),
-Në formë të *SAFO-DASHURISË*marrëdhenje intime ne
mes femrave)
 2.Prostitucioni ritual 86
• Tip i lashtë i prostitucionit-marrëdhënje intime ne mes të mëshkujve dhe
femrave
• Traditat e popujve-Ishte rregull: që herë mbas herë- një ditë të caktuar gjatë vitit
apo javës në mënyrë masovike femrat te kenë kontakte seksuale te pakufizuara
dhe të pandalura me mëshkuj –(njerëz te huaj)sipas dokeve-zakoneve
• kjo shprehej si një lloj riti (lloj rituali)
• Herodoti- (historian )duke folur për perandorin e Babilonisë dhe tempullin e
“MELITËS”(mbretëresh e tempullit te dashurisë së Babilonisë së vjetër-konstaton se
“,çdo femer e pamartuar një herë ne jetën e vetë është dashur të shkoj në
tempullin e “MELITËS”Prostitucioni ritual te disa popuj konsiderohej se kishte
qellim “flijimin e virgjinitetit te femrave per nder te perendive”

• MARKO POLO i cili si kalors-vizitues * i VENEDIKUT*vizitoi –

kinën,Mongolinë,Tibetin dhe thekson se :

• Në TIBET ishte adet qe asnjë mashkull mos te martohet me një
femër të virgjer nga se ato nuk ishin verifikuar se janë te afta
për dashuri.
 3.Prostitucioni religjioz 87

• Paraqet manifestimin e marëdhënjeve intime të

femrave ,te cilat sherbenin nepër tempuj dhe
pagoda religjioze

• Ato shërbenin dhe njëherit ofronin edhe kontakte

seksuale;

• Shembull: -Tempullii i ARTEMIDËS në Efes

• -Tempulli i Afërditës në Korint –

4.Prostitucioni kompensacional dhe substitucional 88
• Prostitucioni kompensacional-Marrëdhënjet seksuale me
femrat e martuara :
• Shkaktarë nga “jeta e çrregulluar seksuale në martesë për
shkak të impotecës dhe frigjiditetit në bashkëshortësi ose për
shkak të keqtrajtimeve dhe vrazhdësive seksuale në
martesë”

• Prostitucioni substitucional :”marrëdhënje seksuale më

partner tjerë si një zëvendësim i basahkëshortit apo
martesës”

• Shembull: shërbimi në armatë, largim i gjatë nga vendi,

dënimi me burgë –dmth. zëvendësim i partnerit
 Prostitucioni profesional 89
• Paraqet prostitucionin me te përhapur bashkëkohor-

• Konsiston në ekzistimin e shtepive publike qe nga Greqia-koha e

SOLONIT.
• Këto shtepi quheshin “DIKTIRON”dhe ishte nen kujdesin e
shtetit
• Ne Greqi prostitutat e shtersave te ulta quheshin-
”DIKTIRIADE”
• -Shtresat e mesme-qe trajtoheshin si këngëtare-
”auletride”
• -Shtresat e njohura si prostitute quheshin “Konkubina”
• Prostitutat me renome-te shtrejta-quheshin”herete”
Ne Romen e vjetër kishte shtepia publike
quheshin”LUPANORIUM” Femrat prostitute duhet merrnin
leje nga “Licentia Sturpi
Prostitucioni gjatë krishtenizmit 90
Në kohën e krishtenizmit te hershëm *Bizantit*

prostitucioni ishte profesion i pranuar;

Kishte shumë letra drejtuar kishes –lidhur me nivelin e lartë të

prostitucionit

Letra e një prifti bashkohës i MARTIN LUTERIT-me

emrin JOHAN GILER-i cili ne një celebrim deklaron:

”më me dëshirë do ta dërgonte motrën e vetë të shërbejë në shtëpi

publike se sa në ndonjë manastir të shërbente si murgeshë
prostitute”
Format bashkëkohore të prostitucionit 91
Tani format bashkoohore te prostitucionit –zhvillohen në shtepi
publike
“shtepi dashurie”apo “klube nate “ ku paraqiten femra
dhe modele dhe kanë fitime të mëdha ku joshen shumë biznesmen
dhe afarist te cilet shpenzojnë shuma te mëdha parash.
Autor B.Retman-prostitutat i ndan në :
-prostituta te mitura,-amatore,profesionale,rrugaqe,të harbuara
-shpenzuara,të bulevardit,të martuara,ndara,
-shkurorzuara dhe kolgelra.
Autori W.RECKLES-i ndan në :
-prostituta te shpive publike,pros.sipas thirrjës,
-Prostituta të rrugës, dhe prostituta profesionale
 Shkaqet e prostitucionit 92
• Numrojmë: Gjendja ekonomike.papunësia skamja,lëvizja e madhe e
popullësisë- relacioni fshat –qytet-suksesi i dobët në shkollim konfliktet në
familje, shtutja e femrave te mitura ne prostitucion etj.;

• Pengimi i prostitucionit :
• Në shumë vende është legalizuar prostitucioni-qendra te mëdha;
• Flitet për kuarte me rrugë te veçanta te stolisura qe quhen :
• kuarta me “llampa te kuqe”,”lagje të dashurisë”

• Masat e ndalimit :
• Kontrolli nga shteti-legalizimi pengon smundjet venerike dhe epidemike-

• Si anë pozitive:
• Shteti nga kjo veprimtari nxjerr tatime dhe taksa te cilat i përdorë për
nevoja sociale-megjithate

• Si anë negative:
• Legalizimi pengon interesin e te rinjeve te martohen-
• Qe dmth. ndikon ne çrregullimin e martesave
 Vazhdim- shkaqet e prostitucionit 93
• Disa autor njohin disa sisteme bashkohore te prostitucionit:
• Sistemi i tolerimit-pa kontrollë: sipas te cilit:
• shteti lejon haptas prostitucionin ;

• Sistemi i legalizimit: prostitucioni mbikëqyret dhe rregullohet nga

shteti- prandaj shteti lejon shtepi publike;

• Sistemi i abolicionit : shteti vetem formalisht e ndalon

prostitucionin

• Sistemi i prohibicionit: sipas këtij sistemi shteti ndalon plotësisht

prostitucionin-dhe e ndëshkon ate
• KPRK-(n.241 dhe 242 i parashe si vp.”mundësimi i prostitucionit
Raporti i prostitucionit me kriminalitetin
• Prostitucioni paraqet një dukuri patologjike shumë të dëmshme dhe
rrezikshme.
• Rrenon moralin,nxit ndjenjat dhe veprimet e ulta njerëzoreshkatrron
martesat familjet etj
 Patologjia seksuale dhe kriminaliteti 94
• Forma dhe devijime (çrregullime seksuale)apo (patologji seksuale)

• Me te theksuara janë –(çrregullimet kuantitative) te cilat paraqesin

instikte te tepruara dhe dëshirë seksuale.

• Te gjinia mashkullore ky çrregullim quhet (satiriaza)të femrat (nimfomani)

• Çrregullimi kuantitativ te mëshkujt konsiderohet dobësimi i aftësisë

seksuale dhe quhet (impotencë) dhe ndikojnë në sjellje dhe veprime
kriminale duke dashur të fshehin këtë dobësi

• Çrregullimet e tilla të femrat quhen (frigjiditet) apo dukuri e

mosndjeshmerisë seksuale-ndjenje indiferente ndaj aktit seksual

Çrregullimet mundë të paraqiten në formë inversive- dhe perversive

 Disa forma të çrregullimeve devijimeve seksuale 95
• Inversive-nxitje seksuale e orjentuar për knaqjen e epshit
seksual-ndaj te njejtës gjini apo (Incesti )ndaj fëmijëve të
moshuarve-shtazëve (pra është e panatyrshme).
• regullime intensive paraqiten edhe si homoseksualizmi,
(qfaqet si pederastisë),kontakt intim me gjini mashkullore ne
formë (Sapti dashurisë apo lezbialitetit)
PEDOFILIA : Deformim i epshit seksual-manifestim i kontaktit
me fëmijë-adoleshent-
SEKS-turizmi : biznes i preferuar ne disa vende te Evropës dhe
Azisë, Afrikës,Amerikës Latine –ku paraqiten përfitime te
mëdha nga abuzimet seksuale me fëmijë që përdoren për
(PORNO –INDUSTRI) dhe SEKS-turizë edhe me dhjetra
miliona fëmijë
 Vazhdim –devijimet seksuale 96
• Gerontofilia-dëshirë për kontakte më të moshuar dhe adoleshentë;

• Zoofilia- deformim seksual knaqje e epshit seksual me

shtazë;

• Transvestizmi: knaqje e dëshirës me veshjen e gjinisë tjetër;

• Metatropizmi: çrregullim i kontaktit seksual kur partneret e dy

gjinive i ndrrojnë rrolet e tyre-burri e luan rrolin e gruas

• (i nënshtrohet gruas) duke i vu emra përkdhelës)

• Narcisoizmi: knaqje seksuale e një përsoni duke e shikuar

vetëvehten- sipas FROJDIT, (çrregullim emocional )apo duke e
shikuar veten në ujë (deti apo lum).
Alkoolizmi, Narkomania dhe kriminaliteti 97
• Alkoolizmi dhe kriminaliteti;

• Narkomania dhe kriminaliteti

• Llojet e drogave dehëseve dhe substancave narkotike

• Të gjitha hyjnë në radhën e materjeve toksike dhe helmuese;

• Të gjitha drogat dehëse apo pije narkotike qe gjenden ne natyrë <

ndahen ne (NATYRORE dhe SINTETIKE)

• Drogat më të njohura dehëse dhe substancat narkotike janë:

• Opiumi,morfina,heroina,kodeina,marihuana, fleta, kanabisi,

• Hashashi,lini inmdian LSD,meskalina amfetamina etj.

• Efekti dhe rreziku nga këto substanca-knaqësi e shpirtit-trupit

 Klasifikimi i drogave sipas- Shkenctarit -LEVIN 98
Levin-duke klasifikikuar drgat-dehse dhe efektin e tyre-flet
për:

• (EUROTIKEN)e cila ka efekt qetësimi “knaqësi trupi dhe

shpirti”si opiumi dhe alkoloidet-kokaini etj.
• Drogat dehëse -sipas tij i quan: “hipnotika”

• Ndarjen tjetër e quan:”inebriantia” mandej

“fantastika””estancia”estancia” etj.

• Te gjitha drogat dehëse ndahen ne :

• pije Narkotike, stimuluese, depresante, halucinogjene,

• te cilat edhe i kan karakteristikat e tyre efektin veprues etj.

 Veçorit individuale te narkomanëve 99
• Nakomanët zakonisht përsonalitete e humbura-
emocionalisht te papjekur,tepër inert,pasiv osedepresivë te
vrazhdet apo agresivë;
• Shpesh infektohen nga HIV-I cili shkakton smundje te
pasherueshme AIDS.
• Raporti i narkomanëve me kriminalitetin dhe parandalimi
• Ne literaturen kriminologjike narkomania trajtohet si faktor
kriminogjen-
• Përdoruesit e drogave shpesh kryejnë krime te
vjedhjës,tregti me armë,krim te organizuar etj;
• Kodi Penal i kosovës ne nenet ( 273-282) i parasheh “VEPRAT
PENALe të narkotikëve “blerje ,posedim shpërndarje dhe
shitje te paautorizuar të narkotikëve të rrezikshëm dhe
substancave psikotrope.
 Bigjozi dhe kriminaliteti 100
• Është lojë fati apo siç quhet (lojë hazarde)e rrezikshme ,lojë
me zare.
• Përsonat qe luajnë bixhoz kjo lojë u bëhet pasion dhe ju
shëndrrohet në◄ smundje apo bigxhoz profesional
• A.Format me të shpeshta te lojës së fatit :
• -Lidhja me kusht : psh.garat ne vrapim,ndeshjet boksi
etj.
• -Automatet: janë te rregulluar asisoi qe ,vetëm 20% të të
hollave të deponuara mundë ti fitosh-gjersa 80% i ngelin
organizatorit- ne amerik keto i quajnë “bandit me një dorë”
• LLOTARIA: formë bixhozi e organizuar nga shteti ku
vlejnë parimet e lojrave te fatit.
• Mandej kemi _RROLETIN<PROGNOZA
SPORTIVE<TOMBOLLA etj
 Bredhja ,lëmosha dhe kriminaliteti 101
• Dukuri negative shoqërore që lidhet me sjellje kriminale ;
• Bredhja: shkakëtarë-luftrat lokale,fatkeqësit natyrore,
• Konfliktet politike
• Lëmosha : (lypja)
• -Dukuria e AIDS-it në shoqërinë bashkëkohore dhe kriminaliteti
• Paraqet një sëmundje e cila manifestohet më humbjen e aftësisë
mbrojtëse të organizmit të njeriut që të pengojë dhe luftojë kundër
infektimeve të viruseve të ndryshme;

• Nga viti 1985 kur ka filluar te përcillen te dhënat mbi AIDS-it janë
infektuar mbi 50 milion persona-prej tyre vdiqen mbi 16 milion prej te
cilëve mbi 11 milion fëmijë nën moshen 15 vjeqare;

• Derisa nga luftat e vitit 1997/98 u vranë rreth 200.000 njerëz,nga AIDIS-
SIDA kanë vdekur mbi 2 milion e dyqindmijë banorë-ku 70% janë Afrikan
 Dukuria e AIDS-it dhe kriminaliteti 102
• Vetem deri në fund te vitit 2004- nga AIDS-I në botë vdiqën
22 milion njerëz gjërsa mbi 40 milion ishin infektuar;
• Sipas Organizatës Botërore të shendetësisë çdo ditë
• Infektohën nga 15.000 persona-gjërsa, çdo ditë vdesin nga
8200 persona.
• Deri në vitin 2010 vlerësohet se mbi 40milion fëmijë do të
mbesin jetim nga pasojat e kësaj smundjeje;
• Në kosovë në vitin 1996 nga ky virus janë infektuar 7
persona-gjërsa nga ta vdiqen 6 persona
• Në sShqipëri deri kah fundi i vitit 1999,janë regjistrue 41
persona te infektuar me virus te AIDS-it prej te cilëve kanë
• vdekur 11 persona
• Në LIBI gjykata ka dënuar gjashtë punëtor Bullgar-nën
akuzën se më qëllim i kanë infektuar 393 fëmijë në një spital
në qytetin Bengazi- me bazën se kanë punuar me produkte
të gjakut të infektuar me virusin HIV.
 Dukuria e vetëvrasjeve 103
• Trajtohet si dukuri devijante sociopatologjike mjaft përhapur;
• Vetëvrasjen disa popuj e trajtonin akt te lartë nderi kurse disa edhe si
strategji luftarake
• Është dukuri shqetësues dhe shumë e përhapur ne bote :

• Ne ANGLI-gjatë një jave ndodhin 100 vetëvrasje

• Në SHBA-katër herë me e madhe HUNGARIa prinë ne botë-

• Japonia-vetem gjatë vitit 2003-pati 34427 raste

• Organizata Botërore e Shendetësisë (WHO)tregon se brenda një dite në botë

paraqiten rreth 200 raste.

• Në kosovë gjatë katër viteve te fundit kishte afër 300 raste

• apo me tepër se 60 raste në vit-ose 3 raste në 100.00 banorë

• Rajoni I drenicës –sipas te dhenave-me 2003 kishte 40 raste;

 Hakmarrja –gjakmarrja 104
• Dukuri e shëmtuar sociopatologjike-

• E përhapur në Shqipëri dhe Kosovë

• Traditë nga Kanuni i Lekë Dugagjinit

• Shkaqet : Ruajtja e sistemit te vetëgjyqësisë;

• Masat parandaluese: kanë ndikuar shumë pak;

• Akcioni i pajtimit te gjaqeve dha rezultate para lufte,

• Angazhimi i organizatave joqeveritare dhe shoqatave tjera

duhet qe të angazhohet më shumë ne eleminimin e kësaj

dukurije famkeqe për popullin shqiptarë;

 105
• Vlerësimi i parë intermedial

JAVA E VIII
 12.Faktorët e brendshëm (subjektiv)të
kriminalitetit- 106
• Dukuria e kriminalitetit nuk mundë te spjegohet plotësisht pa analizën dhe
ndriqimine faktorëve të brendshëm (subjektiv)
• 12.1.Vetit dhe baza psikike e personalitetit dhe kriminalitetit
• Baza psikike dhe biologjike janë dy komponente të ndërtimit dhe formimit te
tij si personalitet normal
• Baza (struktura) psikike ka ndikim dominues ne veprimet dhe sjelljet e njeriu
qe nga lindja deri ne vdekje
• Njeriu disponon me një vargë cilësish dhe vetish të natyrës së brendshme te
cilat verehen veç e veç,ne realitet te cilat përbejnë një tërsi qe quhen
personalitet i individit
1.12.2.Vetit ma kryesore te përsonalitetit
të një 107
• 1.12.2.1. Karakteri dhe kriminaliteti-
• është njè nder vetit kryesore te personalitetit te njeriut;
• 1.12.2.2.Temperamenti dhe kriminaliteti-
• manifestohet me reagim in e tij ndaj ngacmimeve dhe nxitjeve te
ndryshme ,të jashtme.-reagim ndaj emocioneve,ndaj ngjarjeve ;
a-Dallojmë-Temperamentin kolerik-manifestohet me ndjenja dhe emocione
intenzive-shqetsohet shpejt,për gjera te imta;
b -Temperamentin sanguinik- reagim me vrull,por me emocione me te dobta-
personat e tillë lehtë ndrrojnë disponimin – (u kercen gjaku-ju kan terrue syt)
c- Temperamenti flegmatik-reagojnë ngadal dhe rrallë shqetësohen-kanë
emocione me te dobëta dhe veshtrë manifestohen-reagojnë qetë-stabil;
d.Temperamenti melankolik-tepat e tillë janë te terhequr në vetëvete –reagojnë me
vones-janë te pavendosur-fare lehtë preken
 12.2.3.Shprehitë, prirjet dhe kriminaliteti-
• Janë veti subjektive individuale-qe krijohen dhe ndryshojnë varësisht nga
ndikimet e ambientit shoqërorë,raportet ekonomike,familjare etj. (recidivistet)vjedhje
mashtrime,prishje te rendit publik apo prirje për muzik, art,-nxit kriminalitetin-
• Intelegjenca dhe kriminaliteti: L.Terston permend 7 lloj te faktorit intelegjencë
• 1,aftësia e te folurit rrjedhshëm,
• 2.Aftësia e të kuptuarit,
• 3.Aftësia e te operuarit me numra dhe veprime aritmetikore,
• 4.Aftësia e parafytyrimit-mbajturit mend te disa ngjarjeve,
• 5.Aftësia e te mbajturit mend dhe riprodhimit,
• 6.Aftësia e te përceptuarit,te hapsirës,sendeve, ndodhive;
• 7.Aftësia e rezonimit ,përmbledhjës së raporteve qe ndodhin

• Matja e intelegjencës : Francezet :Simon dhe Bine flasin për matjen e

intelegjencës-te cilet permendin testet për matjen e intelegjencës- dhe
ate testet per femijë dhe aftësit e të menduarit, suksesit ne mësim apo
ndonjë sferë tjetër
 Matja dhe testet e intelegjencës 109

• Matja e intelegjencës : Francezet :Simon dhe Bine flasin për matjen e

intelegjencës-te cilet permendin testet për matjen e intelegjencës- dhe
ate testet per femijë dhe aftësit e të menduarit, suksesit ne mësim apo
ndonjë sferë tjetër ;
• Raporti i intelegjencës dhe kriminalitetit
• -Pjesmarrësit intelegjencës në sjellje kriminale

• -Kriminaliteti ishtreses se ultë dhe te lartë

• -Ndikimi i shkallës së intelegjencës ne kriminalitet

 Emocionet dhe kriminaliteti 110

• Emocionet apo ndjenjat paraqesin perjetime subjektive te njeriut ndaj asaj

qe ai e di dhe vepron, ndaj te tjerëve dhe ndaj sjelljeve dhe veprimeve te veta.
• Site tillparaqiten:afektet,brengosjet,dashuria,gëzimi,hidherimi kënaqësia
,mallengjimi etj-
• Dallojmë : 1.Emocionet elementare –si shprehja e
kënaqësisë,mosknaqësisë,zëmrimit,frikës, dëshprimit etj
• 2.Emocionet komplekse te ndërlikuara dhe me një intensitet te lartë;
• Raporti i emocioneve dhe kriminaliteti –
• Çrregullimet emocionale dhe jostabiliteti i gjendjes psikike paraqesin faktor te
theksuar qe percaktojn personalitetin delikuent,
• Personat me emocione janë jostabil-këta i kaplon ndjenja e dëshprimitdhe dhe
jostabilitetit
• Shenjat emocionale: skuqja e tepërt-zverdhja,
• dridhja e duarve,djrsitja etj
 Motivet dhe kriminal 111

• Si cilësi dhe veti te krimnalitetit –paraqiten dhe zhvillohen ne bazë të disa shtytjeve
dhe nxitjeve të brendshme
• Motivet si veti personaliteti përbehen prej elementit të vetëdijes dhe vullnetit
• Çdo aktivitet i njeriut është i shtyrë nga vetëdija dhe vullneti
• NDARJA DHE LLOJET E MOTIVEVE –
• 1.Motivet biologjike-konsumimi i alkoolit,ushqimi,etja seksi,drogave etj.
• 2.Motivet sociale-te shtyra nga kushtet ,ambienti familjar,ekonomik etj,
• 3.Motivi për shoqërim:-dëshirë e njeriut te jetoi ne kolektiv- jo ne izolim;
• 4.Motivi i vetëpohimit :dëshir e vetëafirmimit,te dallohet nga te tjerët ;
• 5.Motivi i agresivitetit:dëshira qe te tjerëve tu shkaktoi humbje -dhimbje
• 6.Motivi i sigurisë-ruajtja e sigurisë-
• 7,Motivi material (pasurisë);
• Raporti i motiveve me sjellje kriminale
 Baza biologjike e personalitetit dhe
kriminaliteti 112
• Rrol ne kriminalitet luajnë vetitë dhe baza biologjike-vetit anatomiko-
biologjike-Qezaro llombroza si:
• Disharmonia ne zhvillimin anatomiko-fizik dhe biopsikik;
• -Çrregullimet mentale dhe kriminaliteti-.përsonat e verbët-
çalë,personat me shemtime fizike,impotentë seksualisht “mendja e
shendosh ne trup te shendosh”
• -Neurozat dhe kriminaliteti-janë smundje te lehta psikike
• Paraqitja : paaftësia për të plotësue knaq motivet-kërkesat,
• dëshirat-shqetsimet shpirtërore-tensionet e brendëshme
• Karakteristikat > Personat e tillë janë te padisponuar,
• Shqetësuar, friguar, ndiejnë kokëdhembje,maramendje etj.
 Psikopatitë dhe kriminaliteti 113

• Psikopati-nga fjala Psiko-dmth-shpirt dhe Pati-vuajtje dmth

• Vuajtje dhe smundje-shpirtërore

Karakteristike: çrregullime mentale ne mes atyre te rënda dhe

• te lehta- karakterizohen me dezekujlibrime dhe disharmoni;

• Veprimet e këtyre personave cilësohen me mungesë të përgjegjësisë

• Qëllimin e tyre e realizojnë me sjellje te pakontrolluara-janë persona

labilë pa ekuilibër
 Llojet e tipave psikopat dhe karakteristikat
kryesore 114
• Dallojmë: 1.Psikopat epileptikë,-te pashpirt-janë brutal dhe te vrazhdët;
• Qëllimi :realizimi I kërkesave pa marrë parasysh arsyen realizimin;

• 2.Psikopatë cikloid,-përsona qe ndrrojnë disponimin-her te gezuar apo te pa disponuar

• 3.Psikopat histerik dhe narcisoi-paraqiten rrencat,mashtruesit histerik, intrigantet
histerik

• 4.Psikopat shizoid,-dallojmë personat shpirtëngushtë frikacaket

• 5.Psikopat parafren-fanatik-ekstarvagant,bizarë etj.- tipa te cilët mendojnë
për arritjen e veprave të mëdha –për ta te gjithë ata qe mendojnë ndryshe –
janë “injorantë”,te “marrë”të “poshtër”tradhëtarë apo armiq”
 Psikozat dhe kriminaliteti 115
• Smundje dhe çrregullime te rënda shpirtërore-smundje te sistemit
qendror nervor-TRURIT-te përhershme apo përkohshme;
• Llojet e psikozave: Shizofrenia dhe Paranoja
• 1.Shizofrenia:- fjalë Greko-latine,(shizo-përqarje)-(frenos-shpirt)-kemi
te bëjmë me çrregullimin e funksioneve themelore shpirtërore dhe psikike
te individit- Dallojm fazen Latente
• -1.Fillimi i sëmundjes dhe 2.)Fazën pas sherimit
• karakteristikat: kaplojnë nga ndienjat emocionale,agresiviteti,fyerjet,
Shkaktojnë konflikte,kokëfortë ,kryeneq,akuzojnë rejshëm etj.
• 2.Paranoja- smundje mentale-përsona te krisur-shpikësit ,idealistë,
• xhelozët instiktivë,fantazuesit- Përsonat e tillë kryejnë krime psh.

• -SHBA-viti -1984- 21 viktim ,viti 1987-14 viktima,1991-22 viktima-

;kanada ;1989-14 viktima,Francë-1989-14 viktima,1995,16
viktima;Kolumbi 1986-29 viktima;Afrikë Jugore-1992: 10 viktima;

• Keni-1993-18 viktima;-Pakistan-1994: 11 viktima-Indi -1994 -16

viktima etj.
 116
• 07.12.2017
•
•
• Penologjia

JAVA E IX
 I,Lënda e Penologjisë 117
• Kuptimi i penologjisë-Shkencë mbi ekzekutimin e sanksioneve penale;
• Zhvillimi n e penologjis ne drejtim te pavarur e karakterizojnë

• Dallojmë -3 faza: 1.Faza e parë :

• Nga fundi i shekullit.18 e deri në paraqitjen e dënimit me burgim;

• Në këtë fazë penologjia është trajtuar e kuadër të së drejtës penale

• -Kjo përiudhë karakterizohet me:

• - ekzekutimi i dënimeve –të ashpra si -privim lirie,denime trupore ,dëbime

• -Sipas burimeve Angleze:

• Dënimi me vdekje ishte paraparë te mbi 200 vepr.penale

• -juristi gjerman Karpcov nga shek.XVII. Shkruan :

• se ne karrieren e tij si gjyqtarë ka shqiptuar rreth 20.000 dënime me vdekje

 Sistemi Sklavopronar dhe feudal 118
• Karakterizohet me dënime si:

• -gjymtime,rrahje më kamxhik,gozhdime në kryq,ngulja ne qengel ose

hu,prerje gjuhe,veshi,duarve,nxjerrje sysh apo gjymtime tjera

• -Mendimet për dënime me burgim :

• paraqiten dhe parashihen në kodet Franceze pas revolucionit borgjez

Francez; i cili -ishte pjellë e:

• shkollave dhe lëvizjeve te mëdha,ideve humanitare e cila potencohet si

disiplinë e veçantë e ne kuadër të së drejtës penale qe duhej të merrej më
studimin dhe organizimin e burgjeve

• Si disiplinë e veçantë emrohet më emrin “Shkencë mbi burgjet ose

shkenca penitensiare”
 Mendimtarët e fazës së parë 119
Xhon Huard,Xheremi Bentham në Angli,Vanic,Armin,Julius,Libër nga Gjemania-
• Nga Francezet /Mirabo,Luka etj,-Nga-Amerikanet /Bengjamin,Franklin etj.
• Autori Gjerman: Julias-vitin 1828-botoi librin-”Shkenca mbi burgjet”me
vonë “sistemet penitensiar e të shteteve evropiane dhe amerikane”me
vonë botoi edhe një reviste-edicioni vjetor me titull:

• “Praktika penitesiare në entet ndëshkimore përmirësuese në

Gjërmani”.

• Ch .Lukas (1803-1889) veprën”Sistemet penitensiare në Evropë dhe

Amerikë” botuar ne vitin 1928

• Në vitin 1936-avokati Belg, Disipto.boton monografinë “Reformat e burgjeve”,

• Punimi i autorit Francez-Liberi- hera e parë “me emrin”Penologjia”

• Gjermani Franc Fon Holcendorf-libri “Shkencat mbi burgjet”viti 1888 etj.

Faza e dytë-fundi i shk.XIX deri në 30-vjetëshin e sheku.XX . 120
• Karakterizohet me zhvillimin e hovshëm të shkencave natyrore;

• -dominojn mendimet lidhur me studimin e personalitetit te kryerësit të krimit-

shkaqet e krimit dhe analizimin- nga aspekti social i krimit ,

• Lindë nevojen e njohjës dhe studimit të disiplinave tjera si:

• -antropologjinë,psikologjinë,bologjinë,psikitrinë,pedagogjinë,

• -vetitë anatomike-biologjike dhe psiko-sociale,

• Shumë probleme penologjike fillojnë te trajtohen në kuadët të Kriminologjisë

• Mendimtarët e kësaj periudhe :

• Amerikanët-Rekles,Saterland,Barns dhe Piters,Taft,Xhonson,Koldvell,Xhons etj,

• Evropianët si:Gros,Selig,Eksner,Konstant,Radzinoviq etj.

• Dominon teza e faktorve kriminogjen-njohja e personalitetit te delikuentit,vetive

dhe cilësive te tij biopsikike dhe psikosociale-tretmani i përsonave neper burgje-
mast tjera institucionale dhe parandalimi i krimit
Faza e tretë-mendimet bashkëkohore penologjike 121

• Penologjin e konsiderojnë si shkencë plotësisht pavarur;

• Kështu penologjia merr rrugën e vetë autonome dhe te pavarur;

• Për konstituimin e penologjisë si disiplinë e mvehtësishme

shkencore mbi ekzekutimin e sanksioneve penale,është i njohur

• . Kongresi i -III- Ndërkombëtarë për të drejtën penale

mbajtur në PALERMO-vitin 1933-ku pas kësaj disa shtete nxoren
ligje te veçanta lidhur me këte fushë

• Kjo kontriboi ne konstituimin e të drejtës pozitive penale e cila

quhet :”E drejta e ekzekutimit te sanksioneve penale ose penologji”.
 Lënda e penologjisë 122
• Me heret trajtonte studimine dënimeve me burgim dhe organizimin e burgjeve ;
• Me von kjo fushë zgjerohet ku përfshihen:
• -masat e shërimit,dënimet plotësuese dhe masat edukative
• Sipas Franc Von List : “Banuesit e burgjeve nuk përbëjnë tërsin e botës kriminale”
• Dmth .ka edhe persona tjerë që janë te rrezikshëm e të cilët gjenden ne
institucione tjera dhe kërkojnë njohuri dhe studime te thella me qellim te
pengimit te aktivitetit te tyre kriminal;
Këto mendime përkrahen edhe nga autoret : Zhan Pinatel,R.Grasberger,P,cornil etj.
Sipas Pinatel: Lënda e penologjisë duhet të jetë studimi i mjeteve dhe metodave
te ekzekutimit te te gjitha sanksioneve penale te cilat shoqëria i ndermerr ndaj
kryerësve të veprave penale.
Sipas M.Milutinoviq >penologjia perveq studimit te ekzekutimeve te sanksioneve
penale duhet te merret edhe me studimin e
ekzekutimit te dënimit me kusht dhe ndihmës postpenale
Mark Ansel > konsideron iden e riintegrimit te kryerësit te v.p.dhe trajtimin e
delikuentit
Sipas fazave te trajtimit te delikuentit ne mes te fazë së kryerjë,F.gjykimit dhe F.se
riintegrimit dhe F.së ndihmës postpenale
Përkufizimi dhe kuptimi i lëndës së penologjisë 123

• Penologjia –e drejta mbi ekzekutimin e sanksioneve penale është një shkencë

teorike dhe praktike mbi aplikimin dhe efikasitetin sanksioneve penale e cila duke

shfrytëzuar njohuritë dhe te arriturat e shkencave tjera ,studion dhe përsos

organizimin, mjetet dhe metodat e ekzekutimit të sanksioneve penale ,më qëllim

te riedukimit dhe riintegrimit më të suksesshëm të personave të dënuar dhe

pengimit të aktivitetit kriminal në shoqëri.

 Mendimet rreth penologjisë 124
• Rreth lëndës se studimit mendimet janë të ndara:
- disa autor mendojnë se Penologjia lëndë të studimi duhet ta ketë
adoptimin social të të dënuarve,andaj kjo pasqyron tezën se:
Penologjia është shkencë qe studion raportin midis te dënuarve dhe
shtetit-shoqërisë;
Mendimtarët tjerë theksojnë se penologjia –paraqet :
• riintegrimin e të dënuarve me burgim qe paraqet edhe qëllimin e shkencës
së penologjisë;
• Disa autor theksojnë se penologjia ka të bëjë me tretmanin e të dënuarve-
• Disa theksojnë problematiken e ekzekutimin e sanksioneve penale te cilat
si masë e pengimit te krimnalitetit mundë të jetë e llojllojshme
• Disa theksojnë rëndësin e risocializimit dhe riedukimit të përsonave te
dënuar etj.
 Metodat e penologjisë 125
• Penologjia-shfrytëzon metodat e shkencave tjera si:
• -shfrytëzon metodat ekriminologjisë,sociologjisë,psikologjisë,pedagogjisë,
• Te studimi i lëndëve –penologjia shfrytëzon :
• a.metodat juridike,sociologjike,psikologfjike dhe pedagogjike
• Këto metoda mundësojnë qe pa pengesa te merren me hulumtimin,studimin
dhe ndriqimin e problemeve penologjike,
• Megjithate metodat me te njohura qe aplikon penologjia janë:
• a.Studimi i rasteve individuale,
• b. observimi i personalitetit,
• c.metoda e bashkëbisedimit,
• d.metoda klinike,
• e.metoda e anketesdhe intervistës,
• f.metodat krahasimore,
• G.metoda e matjës,
• H.metoda statistikore,
• i.metoda e studimit te lëndëve gjyqësore,
• J.metoda e studimit te dosjeve të të dënuarve etj.
 Raporti i penologjisë me shkencat tjera 126
• Penologjia dhe e drejta penale,

• Penologjia dhekriminologjia,

• Penologjia dhe politika kriminale,

Penologjia dhe disa disiplina tjera shkencore si:

• -penologjia –pedagogjia,

-penologjia –andragogjia apo një pedagogji speciale per edukumin apo

arsimimi i të rriturve-si problem i veqantë shkencor dhe praktik

• -penologjia –psikologjia,

• -penologjia –sociologjia-sidomos sociologjin e burgut-sjelljet delikuente

në shoqëri,gjendja ekonomike,kushtet ,gjendja familjar,niveli kulturor
 127

• LIGJERATA II

• JAVA X
II.Karakteri dhe llojet e sanksioneve penale para
paraqitjës së dënimit me burgim 128

• Llojet e dënimeve para paraqitjës së dënimit me burgim

• Këto dënime ndahen në:

• 1.Dënimet eleminuese,

• 2.Dënimet trupore,

• 3.Dënimet më punë të rëndë fizike,

• 4.Dënimet morale dhe

• 5.Dënimet pronësore
 Dënimet eleminuese 129
• Karakteristikat:
• -eleminimi i fizik nga ambienti shoqërorë ku kishte kryer v.p.si
masë ndëshkimore me qëllim qe kryer si te mos kryej vepër te
re penale,
• -Si dënim eleminues permendën :
• 1.dënimi me vdekje,
• 2.dëbimi,
• 3.deportimi,
• 4.relegacioni.
 Dëbimi, deportimi dhe relegacioni 131
• Dëbimi: Dallohet te Ligji i HAMURABIT,Ligji i DRAKONIT-Ligji i SOLLONIT-,
• Ligji i 12 tabelave dhe kodet tjera barbare te asaj kohe.
• Kryerësit e atyre veprave denoheshin me dëbim nga shteti derisa shtetet filluan ti
kundërshtojnë ardhejt e tilla .
Deportimi: eleminin nepërmes dënimit eleminues nga një vend ne ndonjë abient
tjetër-për disa vjet-ku ai kishte te drejtë qarkullimi dhe ishte i lirë te punoj-raste te
tlla kishte në Portogali,Spanjë,Afrikë,Amerikë me vonë ne Angli-vitin 1717, Rusin
cariste me 1663 etj;

• Relegacioni : Lloj i veçantë dëbimi aplikohej në Francë-esenca e tij qendronte ne

faktin se i dënuari –dergohej ne një vendë për një kohë të caktuar-psh ne koloni
Franceze
• Ky dënim aplikohej ndaj recidivistëve dhe kriminelve të rrezikshëm
• Ekzekutoheshin dy lloj relegacionit: 1.Individual dhe Kolektiv
• Individual-i dënuari pas mbajtjës së dënimit kryesor,me liri te kufizuarte
qarkullimit-I dënuari ka punuar dhe vetë është ushqyer;
• Relegacioni Kolektiv -kishte te bënte me dërgimin kolektiv te dënuarve ne vende
te largëta-ku detyroheshin ne punë te ndryshme-
• Relegacioni si dënim ne Francë u abrogua në vitin 1942
 Dënimet Trupore 132
• Aplikoheshin ne lindjen e mesme dhe te larget;
• Arabi, Emiratet e bashkuara Arbe,Jemen,Sudan etj.
• -Aplikohej denimet trupore,gjymtime , etj.
• Gjymtimet:Sipas sistemit te TALONIT kthimi i te keqes me
te Keqen-kok per kok, sy per sy-zbatoheshin ligjet e sherjatit;
• Rrahjet : - dhenja e disa te rënave me
shkop,kamxhik,kërbaq, ne prani te publikut

• -Zakonisht denoheshin femrat- psh. Me disa vende te Azisë

• Avganistan, Sudan,Arabi Saudite ,Siri etj.

 Dënimet me punë te rënda fizike 133

• Punët fizike ne anije lundruese si lundërtar dhe velltar si:

• Anij e me avull, apo venje ne lëvizje me fuqi fizike-kështu qindra robër

lufte kan qen te detyruar te punojnë punë shum të rënda fizike,

• Punë ne xehrore,

• Punë ne plantazhe,

• Punë në hapsira mihje,thyerje gurësh;

• Qeljen e hapsirave bujqësore

 Dënime morale dhe qnjerëzore 134
• Shënjime nençmuese,vula dhe nishana ne fytyrë

• Shenjime ne vende te dukshme ne trup,apo vende tjera

• Venja e nishaneve krimineleve ne vende publike;

• Venja e nishaneve me hekur te skuqur,apo ne mënyra tjera

• Ku nuk mundej te hiqet kurr;

• Vuajtje dhe mundiume fizike;

• Lidhje për shtylla te trupit

• Këto mundime janë aplikuar ne Kinë,BRSS e vende tjera

 Dënimet pronësore 135
• Konfiskimi i pasurisë,
• dënimi me gjobë dhe
• më të holla
• Kishte dy lloj konfiskimi te pasurisë:
• Konfiskimi i plotë dhe i pjesshmëm;
• Vazhdon me dënimin me gjobë dhe të holla i cili arketohej ne
kacën e shtetit-më vonë në arkën e perandorit apo feudalit

• Zakonisht aplikohej ndaj tregtarëve dhe kryesve te veprave

kundër pronës dhe delikte te lehta.
 Dënimet me burgë dhe ekzekutimi i tyre 136
• Aplikohen më së shumti si sistem bashkëkohor në praktikën gjyqësore nga
shumica e shteteve
• Burgosja e njerzve është e njohur që nga e kaluara e vjetër,në të drejtën
kineze, asirase,Greke,Romën e vjetër
• Janë të njohura burgjet e vjetra në kështjella “Bastiles”ose bodrume kaka
“Qubliettes”-ku qendrimet ishin te vështira
• -apo ne mesjetë dergoheshin përsonalt e dyshmtë, në bazë të urdhëresave
sekrete të mbretrëve që në FRANCË-njiheshin me emrin “Lettre de
cachet “
• Si burgje te para konsiderohen burgu “bridvell” në Londër,i themeluar në
vitin 1553,nga ana e mbretit- EDUARDI VI-ne Holandë-institucioni i burgjeve të
• Amsterdamit me 1595 – burgu i Bermenit- 1609
• - i Libekut-1613-Hamburgut 1622 burgu i vjenës 1670-
• Burgu për të mitur me emrin “Shën Mikeli” i cili në portën hyrse kishte ven
mbishkrimin : “Nuk mjafton të ndëshkosh njerëzit që kanë kryer krime por duhet
që ti përmirësosh ata,me edukim dhe punë”
Faktorët qe kan ndikuar në paraqitjen e dënimit më burgim 137
• 1.Mendimet dhe idetë humaniste e përparimtare të filozofëve dh
shkollave të ndryshme
• 2.Idetë dhe kontributi i Revolucionit Francez dhe legfjislacioni i tij
penal dhe ndikimi I pranisë së lirive dhe të drejtave
te qytetarëve si dhe
• 3. Shfrytëzimi I personave të dënuar si fuqi e lirë punëtore
• a.kontribuan: T.Mor,Zh.Ruso,Monteskie,.C.Bekarie,Xhon Huard etj;

• Këta mendimtar dhe filozof ngriten zërin dhe kritikuan politikën e sistemit
te burgjeve në shoqërin feudale

–sidomos dënimin me vdekje,

kryesisht- theksuan hakmarrjen e cila nuk duhet te jetë si qëllim i vetëm i

dënimit dhe si e tillë nuk ndikon në përmirësimin dhe riedukimin e te
dënuarve;
2.Idetë dhe kontributi i Revolucionit Francez dhe legfjislacioni i tij penal 138

• 1.Sjell ndertime rrënjësore te bazës juridike dhe shoqërore të së drejtës

penale në sistemin ndëshkimor,

• 2.Nxirren shumë ligje ku parashihen dënimet me burgim si dënime

kryesore për një varg veprash penale;

• 3.Dalin në pah levizjet humanitare dhe parimet e shkollave-si parimi

“nullum crime sine lege,nullum poena sine lege”–parimi i barazisë para
ligjit-

• 4.Jeta e njeriut dhe lirit dhe të drejtat dhe prona e tij fitojnë cilësi

• -kualitet te veçantë-zëvendësohet dënimi me vdekje dhe dënimet

fizike,torturat dënimet çnjerëzore;
3. Shfrytëzimi i personave të dënuar si fuqi e lirë punëtore 139
• Karakterizohet si përiudhë e zhvillimit ekonomik dhe
industrializimit ku kërkohej fuqia punëtore-bie interesi qe te
aplikohej dënimi me vdekje;

• Fillon përiudha ku zhdëmtimet bëheshin vetëm punë

publike,për kompensimet e dëmit për krimet e kryera ndaj
shoqërisë;
Format e dënimit me burgim dhe transformimi i tyre 140

• Dënimi me burgim për her te parë parashihet në Kodin penal Francez

• Ne vitin 1792.-dmth aplikimi i parë i dënimit me burgim;

• Vazhdon me kodin e Napalonit-vitin 1810-pas te cilit fillojnë

• -Aplikimet e kodeve tjera penale të Evropës dhe SHBA-ve

• Rruga e transformimeve te dënimeve me burgim perciellet në dy faza :

• a.Përiudha e parë:paraqitja e dënimeve deri në gjysmen e parë

• të shekullit-XX. Ku dallojnë disa lloj dënimesh si:

• -burgim,internim,burgu i rëndë,burgu shtepiak,burgu i perjetshëm,

• -burgu m pranga ,burgu i lehtë etj;

• Karakteristike e kësaj faze është se kan ekzistue një numër i madh i
formave të dënimeve;
• Burgje dhe dënime te tilla shqiptonte KODI penal-Gjerman 1871;
• KP-Ialian-KP-Belg 1865, KP-Italian KP-spanioll etj.
 Faza (përiudha ) e tretë 141

• Karakterizohet si fazë e tranformimit te plotë të qëllimit të dënimit;

• Shum autor mendojnë se qëllimi i dënimit me burgim duhet të unifikohet

dhe të redukohet në një dënim I cili ka për synim riintegrimin e personave
te dënuar dhe pengimin e kriminalitetit;

• Kësisoj-Zhan Pinatel –thekson se “

• dalngadal duhet te braktiset mendimi i gabuar që ka ekzistuar me shekuj

se duke e mbajtur personin e dënuar të privuar nga liria dhe të ndarë nga
bota e lirë ,ai mundë të pëgatitet për jetë në liri dhe mund të
përmirësohet dhe riedukohet me sukses
 Ligjerat III- 142

• 26.12.2017

• Sistemet kryesore të dënimit me burgim

 Kuptimi dhe llojet 143
• Fillimisht ekzekutimi i dënimit me burgim kishte qëlim hakmarrës,
• shpagim vuejtjesh , gjësa me vonë filloi reintegrimi i ppsonave te dënuar;
• Llojet e sistemeve të dënimit me burgim nga paraqitja deri me sotë :
• 1. Sistemi i burgut kolektiv;
• 2.Sistemi i qelisë;
• 3. Sistemi i heshtjës,
• 4. Sistemi i pikave ;
• 5. Sistemi progresiv;
• Sistemet që mbeshteten ne idet bashkëkohore te riintegrimi janë:
• 1.Sistemi i klasifikimit dhe
• 2.Sistemi bashkëkohor modern etj
 1.Sistemi i burgut kolektiv 144

• Autoret e trajtojnë si sistem të pavarur te ekzekutimit të dënmit me burgim;

• Ka ekzistuar deri në reformat e burgjeve në shek-XIX-

• Karakteristike: të dënuarit e vuajnë dënimin në mënyrë kolektive (bashkë);

• Dënimi mbahet bashkë si:të dënuarit për krime të rënda,te lehta,recidivistet etj;

• Vendet e vuajtjës: bodrumet,lokalet e braktisursa,kështjellat , kalat- ku kushtet

ishin shumë të rënda;

• Pra një grup autorësh e quanin “Universitet i vërtet i krimit”aty shoqëroheshin

recidivist edhe me “karrier “ të gjatë kriminale;

• Në këto burgje shpesh kishte dukuri shumë negative-prostitucion, bixhoz,

• alkoolizëm,mashtrime,vrasje etj
 Kritikat ndaj burgut kolektiv 145
• Kritiket e këtij sistemi: Xhon Huard,Gjermi Bentan,Maribo etj;

• Xh.Huard: kritikon për pozitën e vështirë në bugje në veprën

• “Gjendja e burgjeve në Angli dhe Uells”-ai kerkon transformimin rrënjesor

të tyre-dhe kritikon gjendjen e mjerueshme të vuajtjës së burgimit

• -ku të rinjët dhe të moshuarit e vuajnë dënimin bashkë;

• Sipas Maribos : duhet që sistemi i burgut kolektiv te zëvendësohet me

sistemin e burgut të qelisë ;

• Gjeremi Bentham: janë propozue dhe aprovua shumë ide të tij në shtete
e SHBA –ve- ai permend “infektimin kriminal”ne burgjet kolektive-
gjithashtu thekson nevojen e edukimit moral dhe aftësimit në burgje;
 Sistemi i izolimit ose qelisë 146
• Ky sistem paqrasheh izolimin e të dënuarve-dhe ndryshe quhet :
• sistem pensilvanik apo filadelfik;

• -pjestarët e këtij sekti religjioz ishin kundër aplikimit të dënimit me vdekje

dhe torturave fizike –si zëvendësim propozonin –izolimin ,vetëmimin e të
dënuarve;

• Kësisoi atij i jipej shansa për tu penduar;

• Sipas përkrahseve të këtyre ideve: të dënuarit duhej të vendoseshin

nëpër -Kthina te veçanta ,nëpër qeli ,te qendroni te vetmuar që te
pendoheshin per veprat e bëra;

• Literatura penologjike permend dy variante te këtij sistemi:

• 1.Sistemi klasik i qelisë dhe

• 2.Sistemi i heshtjës apo i obernit (Auburn)

Sistemi i Heshtjës ose i Obernit (Auburn-it) 147
• Sipas sistemit-të OBERNIT-(Auburn)-qytet -Shteti i Nju Jorkut sipas te
cilit u bënë perpjekje për reformimin e sistemit të qelisë;

• Sipas këtij sistemi ,personat e dënuar natën ,qendrojnë të ndarë nga

njeri- tjetri dhe të izoluar plotësishtë, gjërsa gjatë ditës-ata dërgohen në
punë dhe aty ju jipet mundësia të dalin nga izolimi, të punojnë së
bashku me të dënuarit tjerë

• Gjatë rrugës-shkuarje-ardhje për në punë ata e kishin të ndaluar çdo

bisedë dhe komunikim

• Pra mosrespektimi i ndalesës së komunikimit dhe obligimi të heshtë-apo

“silent sistem”

• Ata te cilët nuk e kan respektue heshtjen janë dënuar në mënyrë të

vrazhdët-me rrahje,tortura fizike,kufizime tjera te te drejtave etj.
 Sistemi progresiv 148
Karakteristikat :Themelimi dhe puna e disa shoqatave dhe asociacioneve
profesionale te cilat merreshin me organizimin e institucioneve
ndëshkimore dhe trajtimi i pozitës së personave të dënuar-psh.
• Kongresi i Fondacionit Ndërkombëtar për të drejtën penale dhe
entet ndëshkimore, i cili mbahet në vitin 1872 në LONDËR
• Konkluzinet e Kongresit parashihet hartimi i programit me
bashkëkohor për organizimin e institucioneve korrektuese dhe
përmirësimin e kushteve te jetesës së përsonave të dënuar;

• Shtrohet edhe nevoja e parashikimit te mjeteve stimuluese dhe shpërblimi

i të dënuarve për sjelle te mira dhe punë te suksesshme;

• Posaqerisht insistohet që personeli i institucioneve penitensiare te

aftësohej dhe pergatitet me njohuri te reja lidhur me organizimin e
institucioneve ndëshkimore;
 Vazhdim-Sistemi progresiv 149
• Karakteristikat e këtij sistemi:
• -personi i dënuar me burgim ,prej momentit të ardhjes në ent e deri sa të
dalë në liri ka mundësi që të ndrroj pozitën e vet dhe ate në mënyrë
graduale ,varësisht nga angazhimi në punë dhe sjelljet e tij.

• I dënuari ne vuajtje gjatë mbajtjës së dënimit-kalon nëpër disa faza në

mënyrë progresive duke ndryshuar pozitën e vet,

• Kësisoi personeli i institucionit penitensiar krijon një bindje se dënimi ka

pasur efekt pozitiv në përmirësimin e të dënuarit në vuajtje;

• Faza vijuese mundë të jetë lirimi me kusht;

 Sistemi progresiv Anglez 150
• Është i njohur nga viti 1853-dhe paraqitet për herë të parë në Angli;

• Kishte te bënte me te dënuarit më dënime të kohëzgjatje të gjatë;

• Sipas këtij sistemi –

• Nuk është mirë personi i dënuar në vuajtje duhet të qendroj terë kohen
në qeli dhe nga qelia te dalë ne liri,sepse gjatë vuajtjës së dënimit

• ai nuk është pëgatitur për jetë në liri;

• Sipas sistemit progresiv -Anglez ,gjatë ekzekutimit të dënimit me burgim

• Të dënuarit kalojnë nëpër- tri faza kryesore:

• 1.Faza e parë- Faza e qendrimit në qeli-faza e izolimit të personave te

dënuar ne vetmi dmth mbyllet në qeli,

• gjatë kësaj faze të dënuarit mund t`i fitojnë disa beneficione si:
 Beneficionet e të dënuarit nga fazae parë 151
• 1.përmirësimi i ushqimit;
• 2.përmirësimi i kushteve higjenike,
• 3.mundësia e furnizimit me literaturë,
• 4.mundësia e vizitave të ndryshme nga jashtë si dhe lehtës tjera.
• Te ky sistem kemi edhe ndarje ne nëngrupe.
• 2.Faza e dytë
• 1.personat e dënuar gjatë ditës, punojnë –së bashku me të
dënuarit
• tjerë, pa obligim të heshtjës;
• 2. të dënuarit munden të komunikojnë lirisht-ndërsa natën ,të
dënuarit
• qëndrojnë të izoluar në qeli tëveçantë.
• 3.pesonat e dënuar duke u kyqur ne punë,duke u
angazhuar,kanë mundësi të aftësohen të fitojnë
mjeshtri,zanate,dhe të përfitojnë beneficione te caktuar-duke
kontribojnë ne përmirësimin e pozitës së tyre
• 4.në këtë fazë klasifikimi i të burgosurve bëhen :-sipas
 3.Faza e tretë 152
• Lëshimi me kushtë i të dënuarit-para se ta ketë kryer vuajtjen e

dënimi;

• Lëshimi me kushtë bëhet per sjelljet e mira të të burgosurve

• -si beneficione që ata i fitojnë me sjelljet dhe aktivitetin e vetë

në burg;

• Lirimi me kushtë mundë të revokohet;

• Të ky sistem të dënuarit munden që shkallë-shkallë ta

ndryshojnë poziten e vet-te kalojnë nga një fazë në tjetrën e
cila është më e favorshme-
 Sistemi progresiv Irlandez 153
• Karakteristikat e këtij sistemi qendrojnë ne faktin se:
• - risi kryesore te ky sistem ekziston një fazë të veçantë nëpër të cilën
• duhet të kalojnë personat e dënuar gjatë vuajtjës së dënimit;
• -sistemi progresiv Irlandez ,gjithashtu ,përkrah parimin e shkallëzimit të
• ekzekutimit të dënimit më burgimnëpër disa faza apo stadiume dhe ate:
• 1.faza e qelisë,
• 2.faza e burgut të përbashkët,
• 3.faza e qëndrimit në paralele për të lirë dhe
• 4.faza e lëshimit me kusht.
• Themelues i ketij sistemi është Walter Grofton anëtar i Komisionit për
Mbikëqyrjen e institucioneve Ndëshkimore në Irlandë.
• Aplikohet për të parën herë me 1854.
• Sipas këtij sistemi -personat që vuajnë dënimin –para se te lirohen me
kusht duhet të vendosen në një objekt të veçantë ne të cilin kushtet e jetës
dhe punës janë krejtësisht tjera ne krahasim me personat qe gjenden në
fazën e burgut të përbashkët.
• Dergimi dhe vendosja e personave të dënuar në paralelen e lirë,bëhët nga
një këshill i veçantë.
 Sistemi i pikëve ose i Makonakut 154
• Paraqet një variant të sistemit progresiv;
• Shumë autor –këtë sistem nuk e pranojnë si sistem të veçantë-por vetem
si një lloj eksperimenti-apo modeli i cili nuk pati jetë të gjatë në praktiken
penitensiare

• Karakteristikat e këtij sistemi konsistojnë në:

• -tretmanin e të dënuarve

• –ky sistem për herë të parë –aplikohet nga Drejtori i entit ndëshkimor në
ujdhesën Norfolk-nga kapiteni i marinës angleze Aleksandër Makonak ne

• Vitin 1840-andaj edhe përgzohet me emrin “Sistemi i Manakut”.

Të dënuarit e këtj burgu ishin kriminel te rrezikshëm me dënime afatgjate;

Për dallim nga burgjet tjera këtu të burgosurit qëndrojnë te izoluar

Fazat e e vuajtjës së dënimit –sipas sistemit të Makonakut 155
• 1.Faza e parë
• -të dënuarit obligohen të punojnë-punët të rënda-
• -reapektimi rigoroz i rendin shtepiak;
• -kohëzgjatja e kësaj faze varej nga personeli i institucionit;
• 2.Faza e dytë
• -të dënuarit ndahen në grupe te vogla pune,nga, 5-6 të dënuar,
• -secilit grup të të dënuarve ,i caktohej numri i pikëve qe duhej përmbushë;
• -sa i përket caktimit te pikëve –për secilin anëtar grupi merreshin parasysh aftësit
fizike të të dënuarit dhe kështu sigurohej njëfar solidariteti;
• 3.Faza e tretë
• -grupi i të dënuarve shperndahej dhe secili person I dënuar tani fitonte një
shtëpizë të veten me një siperfaqe te caktur toke-ku ai mindë të merrej me
bujqësi-kultivim të prodhimeve,
• Ksisoj të dënuarit fitoni pikë për të arritur lirimine plotë
• Kritikat e këtij sistemi: disa kritik këtë sistem e quanin sistem te “anarkisë” dhe
• “dezorganizimit”ngase të dënuarit kishin shumë liri dhe të drejta.
• -disa autor bëjnë verejtje sepse thekojnë se stimulohet vetem ana materiale,
 Sistemi i klasifikimit apo i Gjenevës 156
• Është një sitem i kombinimit të elementeve të sistemit progresiv anglez
• dhe sistemit të poenave-andaj edhe disa autor nuk e trajtojnë si sistem te
pavarur;
• Quhet sistem i Gjenevës-sepse për herë të parë aplikohet në Gjenevë dhe
cilësohet i “klasifikimit”-nga se bëhët përpjekje për ndarje dhe klasifikimi
e të dënuarve në grupe, nëngrupe,klase e paralele me qëllim riedukimi
dhe përmirësismi më të sukseshëm;
• Kalon nepër tri-3- FAZA:
• 1.Faza e parë: ose e qelisë-të dënuarit qendrojnë në qeli ne tretman te veçantë,
• 2.Faza e dytë: faza e burgut të përbashkët-ku të dënuarit –ndahen dhe
klasifikohen në grupe,nëngrupe dhe paralele-sipas kritereve objektive dhe
subjektive;
• Ndarja bëhej sipas moshës, gjinisë, llojit te veprës,statusit familjar etj;
• 3.Faza e tretë : faza e daljës para kohe në liri;
• Kemi të bëjmë me lirimin me kushtë-personat e tillë konsiderohen si të
përmirësuar dhe ska rrezik që të përserisin veprat penale;
 Sistemi modern ose bashkëkohor
• logjike-të drejtës penale,psikologjisë dhe penologjisë;
• -Në ndërtimin e këtij sistemi kontribuan shkenca dhe kërkimet empirike
kriminologjike, penale,studimi i shkaqeve te kriminalitetit-qëllimi i sanksioneve;
• -në këtë drejtim insistohej që heqja e lirisë mos te ndikoj në izolimin dhe
shkatrrimin shpirtëror të të dënuarve;
• -që përsonat e dënuar te kyqen pa problem në jetën në liri;
• -ndikim te madh në paraqitjen e këtij sistemi paten edhe
• - përfaqësuesit e shkollave pozitiviste –te cilët kundërshtuan dënimet –e rënda
çnjerëzore –duke u bazuar ne faktin se ato nuk kryehen nga “dëshira e lirë”por se
janë detyruar nga kushtet e jashtme dhe të brendshme
 Fazat e sistemit modern bashkëkohor 158
• Te ky sistem dallojmë Tri -3- FAZA
• 1.Faza e vrojtimit dhe studimit të personit te dënuar-nga një ekip i
ekspertve të lëmenjeve të ndryshëm shkencor, të psikologjisë,sociologjisë
,kriminologjisë pedagogjisë etj.

• 2.Faza e dytë- e klasifikimit të gjerë të përsonave të dënuar:

• Klasifikimi i personave të dënuar bëhej sipas vetive te tyre personale te
cilat janë të rëndësishme per procesin e riedukimit dhe riintegrimit-
personat e dënuar me punën dhe angazhimin e vetë fitojnë shumë
beneficione si: të drejtat në vizita,vazhdim shkollimi,shpërblime etj;

• 3.Faza e tretë: lëshimi me kusht dhe ndihma postpenale ndaj te dënuarve-si:

• -punësimi,sigurimi dhe vendosja,mbrojtja shendetësore,ndihmat tjera ;
• -themelimi i institucioneve te tipit te veçantë,institucioneve te hapura,ku puna
dhe aktiviteti I të dënuarve është I përafërt me ata të lirisë.
 159

• Tretmani –trajtmi i personave të dënuar si

kusht për riintegrimin e tyre
• Viti i ri …….2018
• 02.01.2018

• LIGJERATA IV
 Tretmani –trajtmi i personave të dënuar si kusht
për riintegrimin e tyre 160
• Me tretman nënkuptojmë një me qëllim taktivitet të paramenduar dhe të
organizuar mirë më qëllim të riedukimit dhe rintegrimit të personave të dënuar;

• Veprimet e riedukimit dhe përmirësimit nënkuptojnë veprimet si:

• -edukimi i personave te dënuar,
• -angazhimi ne aktivitete të lira dhe aftësimi I tyre profesional,
• -angazhimi ne punë etj.
Arritjet dhe qëllimi i tretmanit të të dënuarve,
• -ndryshimi kualitativ i sjelljeve,shprehive,qendrimeve,jetës ,punës etj,
• -tretmani i të dënuarit ndikon edhe në ndryshimin e personalitetit të njeriut,
• -qëndrimet dhe pikpamjet te cilat e shtynë ate në sjellje kriminale,

• Autorja -V.Vodopivec ,më të drejtë thekson: :

• “Tretmani i të dënuarit në ent paraqet një proces të orjentimit dhe zhvillimit të
vetive pozitive të përsonalitetit të tij”
 1.Kushtet e domosdoshme për arritjen e tretmanit dhe qëllimit
të ekzekutimit të dënimit me burgim 161
•
1.Kushtet e domosdoshme:
• 1.1.Individualizimi i tretmanit të personave të dënuar;

• 1.2.Observimi dhe studimi i të dënuarve;

• 1.3.Klasifimkimi i personave të dënuar;

• 1.4.Klasifikimi dhe kategorizimi i institucioneve

• korrektuese (ndëshkimore –përmirësuese);

• 1.5.Aplikimi i metodave dhe mjeteve më të

• përshtatshme pë arritjen e procesit të riedukimit dhe

• riintegrimit
1.Individualizimi i tretmanit të personave të dënuar 162

• Më individualizimin e tretmanit të përsonave të dënuar

nënkuptojmë përshtatjen e metodave dhe mjeteve të
ndikimit të përsonalitetit të tyre;

• Kjo nënkupton : Përsoneli i institucioni duhet tu përshtatet :

• -vetive dhe cilësive psikike të të dënuarit
• -vetive dhe cilësive sociale dhe kulturore të të dënuarve,
• Efektet – disa nga këto kan efekte më të mëdha disa jo,

• Individualizimi i masave ,mjeteve dhe tretmani te personave

të dënuar është parakusht “conditio sine qua non” siq thekson
një autor-për riedukimin dhe riintegrimin e suksesshëm të tyre
 2.Observimi dhe studimi i të dënuarve 163
• Observimi ,nënkupton studimin dhe njohjen e personalitetit të të
dënuarit i cili bëhët nga ana e ekspertët të lëmenjëve të ndryshëm-
psh.kriminologjisë , psikologjisë.sociologjisë apo medicinale
• Literatura penologjike dallon dy lloj oobsermiesh të të dënuarve si:
1.Observimi shkencor dhe
• 2.Observimi empirik

• A.Observimi shkencor –personi delikuent dhe të dënuarit bëhën

në institucione të veçanta-te cilët i nënshtrohen një analize –të
pëgjithshme të vetive psikike bioligjike dhe sociale .
• Institucionet ku bëhet observimi - studimi i delikuentëve të dënuarve:
• -institutet (klinikat) kriminologjike,(observimi i personalitetit te njeriut)
• -Institutet e mbrojtës shoqërore,
• -institutet –qendrat e klasfikimit,diagnostifikimit ,zyra te observimit etj
 b.Observimi empirik 164
• Per dallim nga observimi shkencor -zbatohet ne institucionet
korrektuese;
• Observimin e zbaton-ekipi i eksperteve nga lëmia e caktuar,
• Afati i observimit te disa shtete është i limituar nga një muaj deri
në një vitë nga dita e pranimit në vuajtje te dënimit-dhe nga
gjatësia e dënimit;

• Observimi shkencor i personave te dënuar për her të parë

paraqitet në Belgjikë –nga viti 1930-kur themelohet –

qendra e veçantë për hulumtime biopsikike të personave
delikuent-dhe personave të dënuar;
• Observimi i të dënuarve në qendra të veçanta zbatohet
me anë të tekvikave dhe metodave bashkëkohore;
Studimi dhe observimet psikosomatike 165
• Përfshin studimin e gjendjës dhe ndryshieve anatomike fizike dhe sferen e
jetës dhe personalitetit të të dënuarve;
• Synimi:
• - caktimi i diagnozës kriminologjike,
• -prognozës sociale dhe
• -programit të tretmanit të riedukimit ;
• Studimi ka te bëjë edhe me observimin dhe shikimin fizik të të dënuarit:
• -ku përfshihet matja e të dënuarit,
• -caktimi i gjatësisë,
• -zhvillimi fizik ,simetria e gjymtyrve të trupit,
• Forma e kokës,qafës,krahrorit etj.
• SHIKIMI MORFOLOGJIK i TË DËNUARIT-I CILI PëRCAKTON GJENDJEN
VITALE Të DISA ORGANEVE VITALE TE TIJ SI:
• Gjendja e Zemrës ,mushrive,veshkave, trurit,shqisave të të pamurit
• Shqisave të të dëgjuarit ,
• Studimi i shendetit mental dhe shpirtëror ne veçanti :
• Testet që përcaktojnë:
• Shkallën e intelegjencës,vetit e
karakterit,temperamentit,orjentimi profesional i të dënuarit
 Studimet dhe kërkimet sociologjike 166
• Karakterizohet me caktimin e shkallës së ndikimit të kërkimit të kushteve
sociale të ambientit dhe familjës ku është rritur dhe formur personi i
dënuar
• Metodat më të shpeshta të kërkimeve sociologjike janë:
• -Anketa, bashkëbisedimim ,intervista,
• Këto kërkime përfshijnë:
• -analizën e rrethanave sociale,ekonomike,familjare,kulturore ,politike.
• Vëllimi : nënkupton faktin se sa duhet përfshij studimi i hulumtimit;

• Në këtë drejtim veçohen disa lloje të observimit:

• 1.0bservimi fakultativ
• 2.0bservimi obligator
• 3.0bservimi gjyqësor-kriminologjik
• 4.0bservimi penitesiar.
 1.1.0bservimi fakultativ- 167
• Konsiston në faktin se studimi dhe observimi i personave të dënuar
bëhet vetëm ndaj atyre që tregojnë disa parashenja dhe sjellje devijante
të një intensiteti më të madh dhe caktohen nga rasti në rast.
• Kjo varet nga shërbimet e specializuara të institucioneve
• ndëshkimore-përmirësuese
• 1.2.Observimi obligator : hulumtimi dhe studimi i personave të dënuar
duhet te jetë i sdetyrueshëm për të gjithë të dënuarit.

• Observimi duhet të caktohet bazuar në kriteret objektive shkencore.

• Ndaj të miturve duhet të zbatohët observimi i obligueshëm

• Ai kalon nëpër tri (3) faza :

• 1.faza e hetimeve,

• 2 .faza e gjykimit

• 3.faza e riedukimit dhe riintegrimit në institucionet edukative.

 1.3.Klasifimkimi i personave të dënuar 168
• Kuptimi dhe rëndësia e klasifikimit
• Përveq rieintegrimit dhe observimit –penologjia parasheh edhe
klasifikimin e personave të dënuar
• Klasifikimi ka rëndësi te madhe për luftimin dhe perngimin e
kriminalitetit-bazike për riedukimin dhe reintegrimin e të dënuarve;
• Karakteristike e përbashkët e klasifikimit është individualizimi i dënimit,
përgjegjësis dhe përmirësimi i tyre.
• Qështja e klasifikimit të të dënuarve ishte temë diskutimi në shumë
kongrese dhe komisione ndërkombëtare si :
• Në Kongresin e -V-të komisionit e mbajtur në Paris per nevojat e klasifikimit;
• Në kongresin e VII-të mbajtur ne Budapest,
• Kongresin e IX- në LONDER
• Kongresin e XII- mbajtur në HAGË etj.
• Procesi I klasifikimit ndikon në lehtësimin dhe trajtimin e drejtë dhe metodë të
veçantë e ndarjës së të dënuarve -përmirësimit dhe riedukimin e tyre.
 Llojet dhe kriteret e klasifikimit 169
• Në literaturën penologjike dallojmë dy sisteme kryesore të klasifikimit të
përsonave të dënuar dhe ate:

• 1.Klasifikimi i jashtëm

• 2.Klasifikimi i brendshëm

• Klasifikimi i jashtëm apo ekstern-apo horizantal- Ky klasifikim bazohet në-

• -moshën gjinin,llojin e veprës.p.

• -llojin dhe lartësin e dënimit ,

• -faktin e përseritjës së v.penale etj.

• Ky klasifikim bëhet dhe zbatohet jashtë institucionit korrektues

• Kjo ndarje -tipologji bëhet gjatë,gjykimit dhe shqiptimit të dënimit;

• Kjo ndarje trajtohet si-objektive- klasifikim i jashtëm dhe bëhet para se i

dënuari të vij në entin ndëshkimor;
 2.Klasifikimi i brendshëm-vertikal -intern 170
• Bëhet brenda institucionit korrektues- bazuar në:

• -vetitë ,cilësit dhe karakteristikat subjektive,individuale dhe të

brendshme për secilin person;

• Këto veti subjektive konstatohen në bazë observimit dhe studimit të të

dënuarit

• Klasifikimin e benë komisioni i veçantë I cili bënë observimin shkencor

penitensiar të personit të dënuar;

• Kohëve te fundit ,në teorin penologjike gjithnjë e me shumë po deperton

mendimi se grupet duhet të përbehën nga personat e dënuar me veti
dhe tipare të ndryshme dhe jo të ngjashme.

• Pra ndarja dhe klasifikimi i të dënuarve ne grupe dhe nëngrupe varet

nga qëndrimet e personave të dënuar dhe raporteve ne mes tyre.
 1.4.Klasifikimi dhe kategorizimi i institucioneve
korrektuese (ndëshkimore –përmirësuese 171
• Kuptimi dhe rëndësia e kategorizimit të institucioneve korrektues;
• Zakonisht kategorizimi bëhej në bazë të kriterit objektiv dhe ate:
-bazuar në lojin e veprës penale,-llojin e dënimit, lartësin e dënimit
-moshën e të dënuarit ,gjinin etj.
• Bazuar në (n.208) të LESPK-ës dallojmë këto llojet te institucionet
• korrektuese në kosovë:
• 1.Burgjet për ekzekutimin e dënimit më burgim dhe me burgim të
• përjetshëm
• 2.Qendrat e paraburgimit për ekzekutimin e paraburgimit dhe dënimeve
• më burgim deri në tre (3)muaj
• 3.Burgje për femra për ekzekutimin e dënimit me burgim,burgim për të
mitur të shqiptuar ndaj femrave,
• 4.Burgim për të mitur për ekzekutimin e burgimit për të mitur,
• 5.Institucionet edukative –korrektue për ekzekutimin e masave edukative,
• 6.Spitalet dhe ambulancat e burgjeve ,për trajtimin e të paraburgosurve
dhe personave të dënuar .
Llojet dhe kriteret e klasifikimit të institucioneve 172
• Kategorizimi bëhet sipas kritereve të ndryshme andaj fltet për:
• 1.Kategorizimin e institucioneve sipas organizimit-horizantal apo
vertikal ;

• 2.Ndarja në –Ente të përgjithshme apo të veçanta,

• 3.Ndarja në –ente dhe në Burgje,-mandej sipas moshës,

• 4.Në institucione korrektues dhe ente edukativo-përmirësuese

• për të mitur

• 5.Sipas gjinisë-në ente për femra dhe ente për meshkuj ,

• 5.Sipas rajonit në ednte komunale,rajonale,republikane dhe

federale,

• 6.Sipas shkallës ë sigurisë –ente te tipit të mbyllur,

• te tipit gjysëm të hapur dhe të hapur.

Kategorizimi sipas kritereve subjektive dhe nevojë së 173
individualizimit dhe tretmanit me efikas të të dënuarve
• Kësisoj flitet për :
• 1.Entet speciale për të mitur të rinjë,

• 2.Entet speciale për të rrirtur,

• 3.Entet speciale për recidivist,

• 4.Entet speciale për të dënuar nga shprehitë dhe karriera,

• 5.Entet speciale për të dënuar për delikte në trafikun publik,

• 6.Entet speciale për personat e sëmurë që kanë kryer krime,

• 7.Ent speciale për shërimin dhe rehabilitimin e të dënuarve

alkolistë dhe narkoman,

• 8.Entet speciale për të dënuar me çrregullime mentale etj.

Llojet e Institucioneve korrektuese në Kosovë 174
• 1.Institucioni korrekrues Dubrava (tip i mbyllur)
• 2.Institucioni korrektues -Lypjan (tip gjysëm i hapur),
• 3.Institucioni korrektues-Smrekovnicë (tip i hapur),
• 4.Burgu i sigurisë së lartë –Gërdovc-Burg i sigurisë së lartë;
• Mandej kemi qendrat e paraburgimit në kosovë si:
• -Qendra e paraburgimit në- Lypjan,Prishtinë,Prizren,Gjilan ,Pejë,
Mitrovic etj
Institucionet korrektuese sipas lartësisë se dënimit ndahen në:
1.Burgje dhe
2.institucione korrektuese
1.Burgjet mundë të themelohen ne:
qendra komunale apo rajonale
-burgje për vuajtjen e dënimit me afat te shkurtër apo
-burgjert për personat ne arrestim, hetim etj.
Vazhdim –Burgjet dh institucionet korrektuese 175
• Në SHBA- sipas EDVIN Sutherland- në veprën

• “Principet e kriminologjisë”ekzistojnë mbi 14.000 burgje dhe dallojmë:

• -Burgjet lokale –deri në një vit burgim,-dhe quhet “JAILS”

• -Burgjet shtetërore – me gjatë se një vit burgim,

• -Burgjet federale-pë vepra të rënda penale,

• 2.Institucionet Korrektuese-
•Janë institucione me të degzuara ku mbahet burgimi me kohëzgjatje
më të madhe dhe dallojmë: ,
• 1. Institucionet korrektuese të tipit të përgjithshëm dhe
• 2. Institucionet korrektuese të tipit të specializuar,
 2.Institucionet Korrektuese- 176
• Janë institucione me të degzuara ku mbahet burgimi me kohëzgjatje më të
madhe dhe dallojmë:
• 1. Institucionet korrektuese të tipit të përgjithshëm dhe
• 2. Institucionet korrektuese të tipit të specializuar,
• Tipi i pëgjithshëm-dominojnë shtetet bashkëkohore kurse
• Tipi i veçantë-janë pak a shumë më të specializuara-për jë kategori të të
dënuarve –psh.dënim për të mitur,recidivist,persona ushtarak,persona qe
kan kryer krme nga shprehit ,të gjinis femrore ,alkoolist-narkoman etj.
• Kemi edhe institucone korrektuese-regjionale,republikane dhe federale;
• Sipas kriterit të shkallës së sigurisë dallojmë:
• 1.Institucionet e tipit të mbyllur ose shkallëas së lartë të sigurisë,
• 2.Institucionet e tipit gjysëm të mbyllur ose shkallës së mesme të sigurisë,
• 3.Institucionet e tipit të hapur osed shkallës së ultë të sigurisë.
•
 Institucionet e tipit të mbyllur 177
• Nënkupton prezencen e një shkalle të lartë të sigurisë;՞

• Të dënuarit në vuajtje: krimet e rënda,me rrezikshmeri të

lartë,recidivistet,personat agresiv etj

• Si institucione dallohen më ndërtesa të mëdha,koridore,pavij one te

gjëra të ndara me parmakë hekuri-me përciellje rigoroze.

• Në disa shtete këto burgje ndërtohen në ujdhesa psh. Burgu- ALKATRAZ

• SHBA.,ADX ,(Kolorado,SHBA) Tadmor (burgu ushtarak ,Siri) “La

sante”Franc, “la sabeneta”(Venezuelë).Diyarbakir (Turqi),Mendoza
(Argjentin),burgu Karidallos ,(Greqi) etj.

• Këto burgje përveq mureve të rrethuara ,kanë redhe paisje teknike

sigurie shumë bashkëkohore dhe të përsosur;
Institucionet e tipit gjysmë të mbyllur 178
• Karakteristikat :
• Janë institucione te ndërtuatr mirë ,me mure te larta qe pengojnë kontaktet
ne mes te burgosurve
• Zakonisht për të dënuarit te cilë më parë ishin në institucione te mbyllura;

• Rezhimi i mbajtjë së të dënuarve më liberal,ekziston një qarkullim me i

lirë,,ekzistojnë paralele gjysëm të hapura- psh.Burgu i Lypjanit në kosovë;
• INSTITUCIONET E TIPIT TË HAPUR
• Karakteristike : janë me të hapura për opinion-ku përsonat e dënuar janë
jashtë mureve –tretmani I riedukimit ka pasur sukses-nuk ka pengesa apo
rrezik nga ikja ,kryejnë punë te lehta dhe të besueshm psh.
• Qendra korrektuese në Smrekovnicë etj.
 179
• Mjetet dhe metodat e tretmanit të dënuarve
me burgim-
• Kuptimi rëndësia dhe llojet e mjeteve dhe
metodave të tretmanit të personave të
dënuar
LIGJERATA V
Mjetet dhe metodat e tretmanit të dënuarve me burgim- 180
• Rëndësia e aplikimit të mjeteve dhe metodave drejtë riintegrimit sa
më të suksesshme të personave të dënuar

• Metodat më të njohura që aplikohen në rrugën e permirësimit dh

• e riedukimit të personave të dënuar janë:

• 1.puna e personave të dënuar,
• 2.puna individuale e personelit të institucionitme persona te
dënuar,
• 3.puna grupore e personelit të institucionit me persona të dënuar,
• 4.vetëorganizimi i personave të dënuar,
• 5.arsimimi dhe shkollimi i personave të dënuar,
• 6.aftësimi profesional i personave të dënuar,
• 7.organizimi i jetës kulturore –zbavitëse e sportive i personave të
dënuar etj.
 1.Puna e personave të dënuar 181
• Puna e ppsonave të dënuar është faktor i fuqishëm për realizimin e
procesit të riintegrimit

• Puna e personave të dënuar kalon nëpër disa faza :

• 1.Faza e parë: karakterizohet më si fazë e shpagimit dhe hakmarrjës ndaj

të dënuarve.Të dënuarit kryejnë punë të rënda fizike qe zakonisht

përcillen me tortura-si punë ne anije,xehrore,rrugë publik etj.

Lidhur me jan shprehue edhe :Hard Bed,Hard Fare and Hard Work i cili

thotë “Shtrati i fort, ushqimi i ligë dhe punë e rëndë”

2. Faza e dytë: përfshin kohën kur dënimi me burgim bëhet dënim

dominues në legjislacionet penale pozitive-ku puna e të

dënuarve nuk ka karakter hakmarrës dhe shkaktim të
vuajtjeve dhe mundimeve
 3.Faza e tretë 182
• Karakteristikan e kësaj përiudhe:
• 1.Ndryshimi esencial i raportit ndaj të dënuarve në praktikën penitensiare;

• 2.Krijimi i shprehive të reja për punë për ndryshim nga e kaluara;

• 3.Transformimi i karakterit dhe qëllimit të punës-si fakror riintegrues;
• 4.Puna e të dënuarve tani paraqitet si punë e dobishme shoqërore;
• 5.Puna e të dënuarve trajtohet si aktivitet i obligueshëm gjatë vajtjës;
• 6.Përmes punës në institucion përgastitet edhe vetë profesionalisht;
• 7.Sigurimi I orarit të punës,mbrojtja në punë,higjena-ashtu si ne liri;
• Forma e organizimit te punës ndahet në:
• -sistemin e organizimit te punës private dhe
• -sistemin e organizimit të punës publike ose shtetërore
• Ligji mbi ekzekutimin e sanksioneve penale-çështjen e punës së të
burgosurve e rregullon ne (n.69-75),ku theksohet rroli dhe karakteri i punës
së personave të dënuar si faktor riedukues dhe reintegrues.
1.2.Puna e personelit penitensiar me personat e dënuar 183
– Ligji i ri mbi ekzekutimin e sanksioneve penale të Kosovësnuk e ka
rregulluar në mënyrë ekspliciten veprimtarin e përsonelit penitensiar;

– Sipas n.219,të këtij ligji –personelin e sherb.korrrektues e përbëjnë:

– Nënpunsit civil ne pajtim me dispozitat e ligjit mbi sherbimit civil;

– Kompetencat dhe përgjegjësit e shërbimit rregullohen me akte

nënligjore qe i nxjetrr Ministria e Drejtësisë.

– Angazhimi dhe puna e personelit korrektues është e rëndësishme;

– Ne veçanti përmendet :

– -puna individuale e edukatorëve,

– -puna grupore me personat e dënuar dhe format tjera.

1.2.1.Përgatitja dhe aftësia profesionale e personelit të
institucionit korektues 184
• Përgatitja profesionale e përsonelit –garanton riedukimin dhe riintegrimin
e pesonave në vuajtje të dënimit.
• Çështja e aftësimit profesional të Institucioneve korrektuese ishte temë
trajtimi në shumë tubime,kongrese dhe asociacioneve ndërkombëtare te
cilat mirren me pengimine kriminalitetit-veçmas kongresi i parë dhe i dytë.

• Përsonelin e përbëjnë punëtoret te cilë posedojnë përvojë dhe njohuri

profesionale nga fush
pedagogjike,psikologjike,kriminologjike,andragogjike,drejt.penale
,kriminalistike,penologjike –si te tillë po theksojmë:

• -edukatorët,punëtorët social,mjekët,psikologët,instruktorë,

• gardianët dhe rojet e institucionit

1.2.2.Puna individuale e edukatorit me persona te dënuar 185
• Paraqet një ndër mjetet dhe metodat më tërendësishme te
riedukimit
• Karakterizohet me këto detyura themelore si kusht
risocializues:
• 1. Njohja e plotë më të dënuarin-studimi i dosjës,
dokumentacionit,karrierës kriminale të të dënuarit,shënimet
rreth sjelljës,gjendja familjar dhe rrethanat tjera

• 2.Krijimi i besimit me të dënuarin-duke u mbeshtetur në

vullnetin e dyanshëm-reciprok,

• 3.Pason kontakti i edukatorit dhe biseda me të dënuarin etj.

 Metodat kryesore të punës së edukatorit me
përsonat e dënuar 186
• Dallojmë këto metoda kryesore të punës së edukatorit me
përsonat në vuajtje të dënimit (dënuarit)

• 1.Metoda e bindjes,

• 2.Metoda e krijimit të shprehive,

• 3.Metoda e nxitjës,

• 4.Metoda e premtimit,

• 5.Metoda e dhuratave dhe shpërblimeve,

• 6.Metoda e shterngimit dhe ndëshkimit.

 1.Metoda e bindjes 187
• Karakterizohet me :
• -Insistimin e edukatorit që t`i bindë të dënuarit që ti
rrespektojnë rregullat e rendit shtepiak,obligimet dhe
detyrat e tyre

• Kjo bindje arrihet përmes shpjegimit të cilin - edukatorët

apo pedagogët u ofrojnë personave të dënuar lidhur me ate
-se çka çshtë e mirë

• çka çshtë e vlefshme,

• çka është e drejtë per poziten e tyre në ent.

• Personat e dënuar kanë mundësi qe te zgjedhin me te mirën;

 2.Metoda e krijimit të shprehive 188
• Kjo metod qendron në përpjekjen e edukatorit dhe
personelit penitensiar ,që i dënuari të mësohet dhe aftësohet të
kryejë disa punë dhe aktivitete të dobishme për të dhe për shoqëri;
• Krijimin e shprehive te reja pozitive si :
• -shprehive të punës
• -braktisjës,çrrënjosjë s së shprehive negative-sjelljeve kriminale,
• 3.Metoda e nxitjës
• Aktiviteti i edukatorit që personin e dënuar ta shtyjë që të
sillet ne mënyrë të drejtë dhe ne pajtim me normat
shoqërore-qe dmth:
• te personi i dënuar të zgjosh motivet
• dëshiren dhe vullnetin te veproi drejtë-te jetë konstruktiv
• Mjetet nxitëse : premtimi,notimi,landata,dhurata,organizimi i garave
Puna e punëtorëve social me personat e dënuar 190
• Rroli i punëtorëve social, në institucionet korektuese-për realizimin e
procesit të reintegrimit është i rëndësishëm;
• Punëtoret social hartojnë analiza sociale te cilat ndahen ne tri (3) pjesë :
• Pjesa e parë-përfshin të dhënat mbi martesën,familjen dhe raportet
familjare-profesionin ,moshën,gjininë dhe kushtet tjera

• Pjesa e dytë : pason analiza sociale,hartohet –”anameza kriminologjike”

• -karriera kriminale, recidivizmi, motivet, shprehitë, pasionet,vetit e

personalitetit qe pasqyrojnë sjjelljet kriminale.

• Faza e tretë: përfshin analiza ,konkludime,konstatime mbi personalitetin

e të dënuarit,pjekurinë e tij sociale,te metat çrregullimet qe ndikuan ne
sjelljet kriminale dhe endrimet e tij.
• Përgatitja e punëtorit social tejet i rëndësishëm
• Punëtori social dhe profesionalizmi i tij ka rëndësi të jashtëzakonshme
• edhe për klasifikimin e të dënuarve në grupe dhe nëngrupe etj.
 Puna e psikologut me personat e dënuar 191
• Angazhimi i psikologut ndihmon studimin dhe observimin shkencor të
përsonalitetit të të dënuarit
• Rroli i psikologut shpeshëher zbeh procesin e reintegrimit te personave te
dënuar,posaqerisht ne entet ku dominojnë pikpamjet konzervative dhe te
vjetruara

• Puna dhe veprimet më të shpeshta të psikologut konsistojnë në:

• zbatimin e testeve të ndryshme,intervistave,

• studimeve dhe kerkimeve psikometrike,bisedave, dhe

• konsultave të rregullta me të dënuarit

• Të dënuarit shpesh kanë dyshim edhe rezerva –prandaj me veshtirësi

pranojnë biseda,teste apo intervista me psikologët.
Puna e mjekut dhe e punëtorëve shendetësor me personat e
dënuar 192
• Rroli i mjekut në tretmanin individual dhe kolektiv me te dënuarit;

• Personave të dënuar rrefejnë shumë çështje para mjekun dhe psikiatrit;

• Rroli i punëtorëve shendetësor në rehabilitimin e të dënuarve paraqitet:

• -nëpërmes këshillave,verejtjeve,propozimeve,veçmas :

• -propozimeve dhe mendimeve profesionale te puntorve shendetsor;

• -lidhur me caktimin në vendin e punës

• -ushqimin,veshmbathjen,

• -tretmanin,masat disiplinore etj

• -Ligji mbi ekzekutimin e sanksioneve penale të RK- më për se afërmi

përcakton rrolin e punëtorve shendetësor.
Puna e instruktorëve me personat e dënuar 193
• Rroli i instruktorëve në entet korrektuese dhe edukative në
edukimin dhe reintegrimin e të dënuarve

• Instruktoret ,mjeshtrit dhe ekspertet kontribojnë në :

• Fitimin e shprehive te reja te punës,

• Aftësimin ,mësimin e mjeshtrive te ndryshme,

• Aftësimi dhe kualifikimi për tituj të caktuar,

• Iniciativat drejtë krijimit dhe angazhimeve krijuese,

• Menjanimin e vetive negative si: agresiviteti,egoizme,parazitizmi

• dukuri tjera negative

 Metodat e tretmanit grupor me personat e dënuar 194
• Puna grupore-nënkupton organizimin dhe udhëheqjen e bisedave
kolektive-këshillime grupore dhe psikoterapi grupore nga ana e
personelit me të dënuarit me qellim riedukimi;
• Metoda e këshillimeve grupore zbatohen në
SHBA,Japoni,Australi dhe –konsiston në:
• 1.Qendra shkollore dhe
• 2.Qendra arsimimi
• Forma e organizimit: ne grupe 5-10 persona te dënuar
• Temat e trajtuara-librat e lexuara,filmat e shikuae, biseda ,debate, trueza

• Pjesmarrës ne truez: Drejtori i institucionit,personel edukativ etj.

• Këshillimet grupore janë: zakonisht te mbyllura

• Udhëheqësit e këshillimeve grupore-zakonisht

pedagogë,psikologë,edukatorë,punëtor social etj.
 Metodat e psikoterapisë grupore 195
• Është metodë -këshillimore grupore qe ka te bëjë me
konstatimin e disa cilësive dhe vetive sipërfaqësore të
personalitetit të të dënuarve;
• Qëllimi: qe nëpërmes bisedave dhe debateve te eleminojë
disa simptome te gjendjeve neurotike
• Metodë e cila nëpëmes psikoterapisë grupore zbulon
shkaqet gjenetike te ndryshimit te personalitetit të të
dënuarit
• Ne fillim kjo metodë :

• -ishte aplikuar për trajtimin e të miturve në SHBA.

• Kush e udhëheq dhe zbaton këtë metodë :
• -Psikologët,psikiatri, punëtori social,
 Vetorganizimi i personave të dënuar 196
• Penologjia bashkëkohore njehë edhe :

• Metodën e tretmanit dhe organizimit të personave të dënuar

• si formë e riorganizimit dhe riedukimit të të dënuarit

• dhe ate:

• - vetëorganizimi që të administrojnë vetë jetën dhe punët në

ent;

• - qeverisin vetë aktivitetet lidhur me prodhimin ,

• - aktivitetin e jetës kulturo-zbavitëse,sportive etj.

 Arsimimi dhe ngritja profesionale si metodë e trajtimit e
personave të dënuar 197
Viktor Ygo: “Hapja e një shkolle ,do të thot mbyllja e një burgu”
• Enriko Ferri –përfaqsues i shkollës pozitiviste italioane
• -ishte kundër torturave –dhe kërkonte aplikimin e metodave te shkollimit
dhe arsimimit te personave të dënuar

• Arsimimi dhe ngritja profesionale si metod e procesit te riedukimit dhe

reintegrimit të personave të dënuar

• Niveli i ultë i arsimimit dhe edukimit shkaktarë i sjelljeve kriminale si:

• Primitivizmi,mosdia,injoranca, mosnjohja e rrejedhave shoqërore-shkaktar

te sjelljeve kriminale,
• Çështja e arsimimit profesonal ishte objekt trajtimi :
• a.Kongresin e Londrës 1872,
• b.Kongresin e Romës 1885,
• c.kongresin e V-të të Parisit 1895
Aktivitetet kulturore ,zbavitëse dhe sportive me të dënuar 198
• KY aktivitet konsiston në:

• Formimi i këshillave dhe aktiveve të veçanta nga personat e dënuar;

• Hartimi i programeve te ndryshme kulturoro-zbavitëse,

• Pwergatitja e çfaqjeve teatrale dhe trupave artistike,filmave më të

dënuar,

• Formimi i grupeve të ndryshme letrare dhe muzikore,

• Organizimi i programeve televizive –video-programeve neper sektor,

• Nxierrjave e fletushkave ,gazetave punimeve me të dënuar etj,

• Organizimi i aktiviteteve sportive,uashtrimeve fizike,garave sportive etj,

• Rëndësi te posaqme ka organizimi I aktiviteteve me të rinjë dhe te mitur,

• Qëllimi: flakja e disa vetive si: egocentrizmi,agresiviteti,parazitizmi qe

ndikojnë në sjellje kriminale
Organizimi i ekzekutimit të sanksioneve penale 199
• Strukturat e organeve dhe shërbimeve kryesore te ekzeku
• Ne Republikën e Kosovës ekzekutimi I sanksioneve penale udhëhiqet nga
• Ministria e Drejtësisë
• LESPK –ës si organe kryesore të ekzekutimit të sanksioneve
penale janë:
• 1.Shërbimi korrektues i kosovës, dhe
• 2.Shërbimi sprovues i Kossovës .
• 1.Shërbimi korrektues i kosovës
• Sipas (n.205,parag.2 ,),të LESPK-ës shërbimi korrektues
përgjigjet për:
• -Organizimin,mbikëqyrjen dhe zbatimin e dënimit me burg
dhe burgim të përjetshëm,
• -0rganizimin ,zbatimin dhe mbikëqyrjen e burgimit për të
mitur dhe masa edukuese,
 Vazhdim 200
• Organizimi i programeve korrektuese,rehabilitues dhe reintegruese për
• të dënuar
• Vlerësimi i rrezikut kriminogjen për caktimin e nevojave për trejtim të kryesve të
veprave penale.

• Udhëzimi dhe mbeshtetjea e të dënuarve-në përfundim te dënimit;

• Ndërmarrja e masave te arsimimit dhe aftësimit profesional të personelit civil

dhe zyrtarve korrektues

• Bashkëpunimi me institucionet përkatëse ,shoqatat ,organizatat etj

• Shërbimi korrektues themelon dy njësi organizative :

• 1.Zyra qendrore e shërbimit korrektues- me seli në Prishtinë
• -mbikqyrë ligjshmerin e punës dhe veprimit te njësive organizative te shërbimit
korrektues
• 2.Institucionet korrektuese –qe kanë të bëjnë me organizimin e brendshëm te
institucionit, pozitën dhe vendet e punës se institucionit

• Drejtori zgjidhet nga ministria sipas ligjit i cili ka kompetencat e veta ligjore.
 Shërbimi sprovues i kosovës 201
• Udhëhiqert nga Ministria e Drejtësisë,
• Detyrat:
• Udhëheq ekzekutimin e dënimeve alternative

• Ndihmon në ekzekutimin e masave edukative

• Përgatit Anketat sociale pë kryesit e mitur

• Përgatit dhe mbikëqyr ndihmën ndaj personave të dënuar gjatë

ekzekutimit të dënimeve alternative,

• Vlerëson rrezikun kriminogjen dhe për pëcaktimin e nevojave për trajtimin

adekuat të kryerësve të veprave penale

• Udhëheqet nga drejtori i përgjithshëm i shërbimit sprovues .

• Kushtet dhe kriteret për pranimin e Drejtorit të përgjithshën i shërbimit

• sprovues parashihen me nenin 237 të LESPK-së

 Strukturat dhe organizimi i brendshëm i 202
institucionit korrektues
• Dallojmë këto institucione korrektuese :
• -Drejtorinë,

• -Drejtorin,

• -shëbimin e sigurimit,

• -shërbimin edukativ –arsimor,

• -shërbimin ekonomik –financiar,

• -shërbimin e mbrojtjes shëndetësore,

• -shërbimin administrativ-teknik dhe shërbime të tjera.

 Drejtori i institucionit 203
• Drejtori i institucionit faktor i rëndësishëm-për drejtimin e

institucionit.

• Drejtori faktor pergjegjës dhe mbarëvajtës për punën në ent.

• Drejtori faktor për ligjshmerin dhe procesin e riedukimit dhe

reintegrimit;

• Drejtori faktor ndikues për aplikimin e mjeteve dhe metodave

te sistemit të ri në institucionet edukative –përmirësuese

• LESPK-ës në (flet për se afëmi për kompetencat dhe detyrat e

drejtorit të institucionit korrektues
Shërbimet kryesore në institucionet korrektuese 204
• Dallojmë këto shërbime :
• 1.-Shërbimi i sigurimit, (gardianët-uniformat-femra,mëshkuj)
• 2.-Shërbimi i arsimimit dhe riedukimit,ndahet në sektore si:
• (sektori i pranimit,studimit,observimit,klasifikimit,Arsimimit,
• sektori i akiviteteve te lir,garave sportive etj
• 3.-shërbimi i mbrojtjës shendetësore,
• 4.-shërbimi ekonomik-financiar,
• 5.-shërbimi për organizimin e aktiviteteve
• kulturore-zbavitëse e sportive dhe
• -shërbimet tjera
Parimet themelore mbi ekzekutmin e dënimit me burgim 205
• Dallojmë këto parime themelore

• Parimi i ligjshmerisë,

• Parimi i humanitetit,

• Parimi i mbrojtjës së përbashkët të dënimit me

burgim;

• Parimi i individualizimit-tu përshtatet vetive fizike dhe

psikike të të dënuarit ,

• Parimi i punës së obliguar nga të dënuarit,

• Parimi i ndihmës postpenale

 206

• LIGJERATA VI
 Pozita e personave të dënuar gjatë qëndrimit në
institucionet korrektuese 207
• Fillimi i ekzekutimit :

• Forma e prerë e aktgjykimit,

• Përsonit në liri i dërgohet thirrja ne afatine caktuar ligjor,

• Kompetente për ekzekutim gjykata e shkallës së parë,

• Nese e nxjerr vendimin Gjykata e Apelit-ekzekutimin e bënë

Gjykata themelore e vendit dhe selisë së GJ.Apelit,

• Gjykata themelore e njofton dhe i dërgon Institucionit

korrektues dosjen –lëndën e personit të dënuar,
 Shtyrja e ekzekutimit 208
• Shtyrja bëhët me kërkesë apo lutje e të dënuarit
• Afati 7 ditë nga marrja e thirrjës dhe ate:
• -Lutjen vendoset nga Kryetari i gjykatës themelore i cili edhe i
lejon afatin prerj 8 ditësh të paraqes provat për shtyrje;
• -nëse refuzohet kërkesa –lejohet ankesa në Gjykatën e Apelit
brenda 3 ditësh;
• Arsyet e shtyrjës:shkaqet shendetsore –të tijë apo familjës
• -smundje e rëndë-deri sa zgjatë sëmundja
• -femrat shtatëzenë pas muajt të gjashtë-deri sas fëmija ti mbush 3
vjet.
• -vdekja e naëtarit të ngushtë familjar-deri tre muaj shtyrje
• -kur shkojnë në vuajtje dy prinërit bashkëshortet-deri 6 muaj
• -për-punë sezonale-korrje shirje -3 muaj-për shollim -6 muaj etj.
Pranimi i personave te dënuar me burgim në institucion 209
• Paraqitja ne zyren e pranimit të institucionit korrektues;
• -vertetimi I identitetit,
• -fotografimi-,
• -marrja e gjurmëve të gishtrinjëve,
• -konstatimi i gjendjës shendetësore,
• -plotësimi i disa formularëve dhe kartonave personal,
• vendosën në “ zyrën e pranimit ose qendrën e observimit”
• Regjistrimi i gjeneralive-shenimi i datës së ardhjës ,orës etj
• Në qendren e paraburgimit apo opservimit mundë të qendroi 30
ditë deri në një vitë
Vendosja,ushqimi dhe veshmbathja e personave të dënuar 210

• Personat e dënuar vendosen ne lokale te perbashkëta;

• Me vendosje ne pavijone duhet kujdesur për kushte higjenike;

• Gjatë vendosjes duhet kujdes per –veprën penale, moshën, gjininë,

shendetin fizik dhe mental –kushtet higjenike, klimatizimin etj.

• -duhet kujdedsur: për-uji te pijshë, për pastrim,uji te nxehtë etj

• Duhet sigurohet kaloria e nevojshme e ushqimit ,sasia e ushqimit,

• -ushqimi ditot duhet te përmbajë se paku 3000 kalori

• -zakonisht parashihen 3 racione ne ditë

• Personat e dënuae duhet te paisen me rroba te mjaftueshme,ndrresa per

fjetje,shtrojë e mbulojë-mbajtje te pastertisë

• Te burgosurit nuk guxojnë që të poshtrohen apo denigrohen

 Të drejtat e personave te dënuar gjatë qendrimit ne vuajtje-
institucione korrektuese 211
• E drejta për punë
• E drejta për shperblim pune,
• E drejta në pushim-ditor,javor dhe vjetor,
• E drejta për mbrojtje shenedetësore dhe sociale,
• E drejta për arësim dhe aftësim profesional,
• E drejta për pranimin e vizitave,
• E drejta për këmbimin e letrave,
• E drejta për marrjen e pakove,
• E drejta pë ankesa dhe parashtresa,
• E drejta në informim ,
• E drejta në ushtrimin e fesë- dhe te drejta tjera.
 E drejta në punë 212
• 1.E drejta në punë ka një rëndësi të veçantë
• Sipas n.73 të LESPK-ës orari i punës zgjat 40 orë pune;

• a.I dënuari për punën e vetë-shpërblehët prej 1/5 deri 1/3

për të njejtën punë në liri-megjithate i dënuari mundë të
shpërblehet edhe deri në 70%.

• b.E drejta në pushim ditor, javor dhe vjetor-prej 18-30 ditë.

• c.E drejta për sigurim –gjatë smundjeve ,fatkeqsive, paaftsive
,invaliditetit,sherimit etj.
• d. E drejta për arësim dhe aftësim profesional- nenkupton ngritjen
e tij profesionale-qe e rregullon neni 80 dhe neni 86 i LESPK-së
 Vazhdim 213
• E drejta në informim-sipas (n.87 të LESPK-ës)
• -I dënuari gëzon të drejtën në informiom dhe media te
shkruara apo elektronike dhe qasje ne botën mediale
• -E drejta në aktivitete kulturore dhe sportive-(n.88.LESPK-);
• E drejta për ushtrimin e fesë-
• -e drejta në përdorim te literaturës fetare,
• -e drejta që të pranoi përfaqësues te fesë;
• -e drejta në pjesmarrje dhe organizim të ceremonive fetare
në lokale të veçanta –brenda institucionit korrektues.
 E drejta në pranim te vizitave 214
• Vizitat paraqesin një nderë të drejtat themelore të dënuarve;
• -vizitat e familjës së ngushtë,

• -qëndrimin e të dënuarve në lokaleve të veçanta gjatë vizitave

• së paku 1 herë në çdo 3 muaj të paktën 3 orë,

• Personat e dënuar, shtetas te huaj që gjenden në vuajtje të

dënimit me burgim ,kanë të drejtën që të vizitohen nga
përfaqësuesit diplomatik dhe konzularë te shteteve të tyre.
E drejta në këmbimin e letrave dhe pranimit te pakove 215
• E drejta për korrespondencë më:
• -bashkëshortin,fëmijët,prindërit,motrat,vllëzreve,avokatit etj.
• -Rëndësia e këmbimi i letrave të të dënuarve më të tjerët;
• -korrespondenca me shok të shkollës,studimeve,punës etj,
• -zakonisht këmbimi i letrave duhet të jetë i lirë,
• - E drejta për pranimit te pakove –
• Paraqet një të drejtë të domosdoshme dhe ate:

• -pranimi i pakove ushqimorfe nga familjet e veta,

• -personat qe gjenden në entet e tipit te mbyllur- kanë te

drejtë në një pako të në muaj-ndersa
• -personat në vuajtje ne tipet e hapura –nga dy pako ne muaj
• Pakot e pranuara gjithsesi i nështrohen kontrollit;
E drejta në ankesa dhe ndihmë juridike 216
• Paraqet një nga të drejtat e domosdoshme ndaj të burgosurit;

• I dënuari ka të drejtë që të ankohet ndaj veprimeve të përsonelit

penitensiar

• Përfaqësuesit e huaj diplomatik mundë të paraqesin ankesa mdaj

padrejtësive dhe shkeljeve që u bëhët te burgosurve nga shtetet e
tyre

• Në disa shtete kjo e drejtë nuk përfillen sa duhet, ne veçanti

keqtrajtimet dhe torturat qe ushtrohen ndaj te burgosurve;

• Neni 61 dhe 91., i LESPK-ës, më për se afërmi trajton kjo qështje

 Beneficionet e të dënuarvbe gjatë ekzekutimit të dënimit me
burgim 217
• Si beneficione me të shpeshta që u jipen të dënuarve janë:
• 1.zgjerimi i së drejtës për pranimin e vizitave,
• 2.zgjerimi i së drejtës për pranimin e pakove
• 3.zgjerimi i së drejtës për pranimin e dhe këmbimin e letrave,
• 4.vizita pa mbikëqyrje nga përsoneli i institucionit,
• 5.pranimi i letrave pa kontroll nga personeli i institucionit,
• 6.lëshim në pushim shpërblyes në ent ose jashtë institucionit,
• 7.Vizita familjës jashtë institucionit,
• 8.shfrytëzim i pushimit vjetor në shtepi,
• 9.Mundësia e vazhdimit të studimeve dhe shkollimit me
korrespondencë jashtë institucionit ;
• Arsyeja e dhënjës së berneficioneve,
(n.92.parag.1,nëparag.1.1-1.9 .i LESPK-ës).
 Detyrimet e personave të dënuar 218
• Të dënuarit ju nënshtrohen edhe detyrimeve të caktuara si:
• -respektimi i rendit shtepiak,
• -zbatimi i urdhërave te përsonelit penitensiar,
• -permbushja e detyrimeve lidhur me punën ,
• -mbajtja e higjenës personale dhe higjenës se lokalit ku punon,
• -respektimi i disiplinës dhe sjella korekte ndaj personelit dhe
personave të dënuar.
• Përmbushja e detyrimeve ka rëndësi –për krijimin e shprehive
,disiplinës shoqërore,zhvillimit te ndjenjës se përgjegjësisë
personale te cilat e përgatitin në respektimin e normave në liri.
Ruajtja e rendit dhe disiplinës në institucionin korrektues 219
• Masat dhe metodat e ruajtjës së rendit dhe disiplinës në
institucion parashihen me dispozitat pozitive të çdo shteti,
• Masat dhe dënimet disiplinore ndaj të dëuarve (n.101 i LESPK)
• -qortimi,
• -kufizimi i disa të drejtave,
• -kufizimi i të drejtave në vizita,
• -kufizimi në korespondencë letrash,
• -kufizimi i të drejtës në marrjës së pakove,
• -kufizimi I disponimit me të holla,
• -qëndrimi në vetmi ose qeli deri në 30 ditë,
• -pas kryerjës së punës dhe dërgimi në vetmi,
• -pa obligim pune deri 30 ditë.
• LESPK-(n.102)parasheh këto dënime disiplinore:
• 1.qortimin,
• 2.Heqja e beneficioneve të caktuara,
• 3.urdhëri për kompensim dhe
• 4.vetmia
 Masat shtërnguese dhe përdorimi i forcës ndaj të burgosurve
në institucionet korrektuese 220

• Masat ndaj të dënuarve sipas (n.116,117 dhe 118 të

LESPK)për shkeljen e rendit dhe rrezikimin e jetës së
përsonelit-dëmtimin e te mirave materiale në institucion
përdorën:
• -forca fizike,
• -shufra e gomës,
• -mjetet kimike si gazrat lotësjellëse,
• -vrushkujt e ujit,
• -qenët e dresuar special dhe
• -arma e zjarrit
 Transferimi,pezullimi dhe lëshimi në liri i personave të
dënuar 221
• Parashihet me (n.93.të LESPK) dhe zbatohet për këto arsye:
• -natyrës personale,familjare,sociale apo
• -administrativo-teknike-por edhe per shkaqe shendetsore,
• Pezullimi i vuajtjës së dënimit me burgim
• (n.94,95 dhe 96-LESPK)
• Arsyet: personale apo familjare,
• -pezullimi mundë të zgjatë deri 3 muaj-por edhe më tepër.
• -sipas (n.97 të LESPK),pezullimi mundë të revokohet
• -(n.126- i LESPK) parasheh edhe lirimin të dënuarit para afatit.
• -(n.127.LESPK)parasheh edhe aktin e faljës apo amnestisë-ose
në bazë të kërkesës drejtuar derjtorit të institucionit
 Lirimi më kusht i të dënuarit me burgim 222

sipas Kodit Penal të Republikës së Kosovës parashihet:

-që lirimi i personit të dënuar deri 5 vite-mundë të lirohet pasi ti

ketë mbajtur 2/3 e dënimit

-I dënuar me dënim të përjetshëm mundë të lirohet me kusht pasi

ti ketë vuajtur 40 vite burgim,

Shtetet e ndryshme këtë çështje e rregullojnë në mënyra te

ndryshme-disa pasi të ketë vuajtur më tepër se gjysmën e dënimit
dhe të ketë arritur qëllimin e pëmi dhe riedukimit.

-Lirtimi me kusht mundet edhe të revokohët nese I liruari nuk u

përmbahet detyrimeve të parashtruara gjatë koës sa gjendet në rf
penale.liri-ose nese kryen ndonjë vepë tjetër penale.♥
• FUND