Kriminologji Permbledhje

Emri “Kriminologji” per here te pare u perdor nga Paul Topinad ne vepren e tij
“Antropologjia”. Ai ne kete veper e paraqet nevojen per themelimin e nje disipline e cila
do te studionte krimin ne shoqeri.
- Autori italin Rafaello Garafallo i pari e shkroi vepren me titullin “Kriminologjia”. Ai ne
kete veper trajtoi fenomenin e krimit ne shoqeri dhe shkaqeve te tij.
- Fjala “Kriminologji” rrjedh nga fjala latine-greke krim dhe nga fjala logos qe do te thote
shkence, pra shkenca mbi krimin.
- Kriminologjia e studion krimin si fenomen individual dhe shoqeror, duke analizuar

format e manifestimit te tij, duke ndricuar shkqet, burimet dhe rrenjet e tij me qellim qe te
ndihmoje ne parandalimin e krimit dhe mbrojtjen e shoqerise. Krimi perhere ka zgjuar
frike dhe ne te gjitha fazat e zhvillimi te shoqerise ka qene nje interesim i madh per
natyre, shkakun dhe motivet e krimit.
- Jane disa faktore te cilet ndikojne qe njerezimi te interesohet per krimin:
A) Faktoret subjektive dhe emocional:
- Barnes dhe Teters: interesimi per krimin vjen nga frika per jeten, pronen, integritetin
moral dhe seksual, deshira per hakmarrje, deshira per aventura, deshira per kenaqjen e
epsheve, deshira per permbushjen e interesave dhe lakmia materiale etj.
- Newman: interesimi per krimin eshte frika nga kjo dukuri. Sipas tij 80% e qytetareve qe
jane anketuar frikesohen se gjate nates mund te jene viktima te krimit; 78% nuk ndihen te
sigurt ne shtepite e tyre dhe 43% kane deklaruara se ata vete ose anetaret e familjes kane
qene viktima te krimit. Nga kerkimet e bera del se frika nga kataklizma e luftes eshte ne
vend te pare, frika nga krimi eshte ne vend te dyte dhe frika nga semundjes e
pasherueshme eshte ne vend te trete.
- Bemelen: interesimi per krimin vjen si rezultat i shtytjeve te brendshme te individeve qe
ne nderdijen e tyre te identifikohen me kryeresit e krimit. Pra, behet fjale per
identifikimin ne kuptimin negativ.
- Johson: shume njerez interesohen per krimin dhe i perkushtohen atij, kurse disa njerez
te tjere zgjedhin qe ta luftojne ate, e ketu kemi te bejme me identifikimin ne kuptimin
pozitiv.
- Gete: nuk ka krim te cilin nje dite nuk do te ndihesha i afte qe ta kryej.
- Laiganel dhe Stanciu: kane qene kunder ndarjes se njerezve ne kriminel dhe jokriminel
sepse te gjithe jane kriminel potencial. Shume njerez gjate jetes kane shkelur ne zonen
kriminale, por per arsye te ndryshme nuk jane etikuar si kriminel (aferat, skandalet etj).
Jane te njohura afera Watergeti, Levinski, afera e dopingut ne sport, afera e Jelcinit per
korrupsion e larje te parave, skandali lidhur me abuzimin e mjeteve te programit te OKB-
se “Nafte per ushqim” etj.
- Bill Clinton: sot eshte rrezik i madh nga sundimi i Kleptokratise – qeverisja e hajnave.
- Ne interesimin per krim nga ana e qytetareve ndikon edhe perfshirja ne krim e
personave te cilet duhet ta luftojne ate.
1
Permbledhje ne lenden Kriminologji me Penologji – Drilon Zymeraj
B) Faktoret objektive ose rreziku real nga atakimet e krimit: interesimi per krimin
vjen nga frika e rrezikimit te vlerave dhe te mirave te njeriut (jeta, liria, prona etj),
rrezikimit te rendit shoqeror-ekonomik, rrezikimit te normave dhe rregullave morale-
etike, rrezikimit te vlerave kulturore dhe artistike, shkelja dhe cenimi i normave dhe
vlerave fetare etj.
- Krimi nxit friken, pasigurine, paligjshmerine dhe anarikne ne cdo pore te jetes.
Krimi c’rregullon bazat e shendosha te shoqerise, krijon kaos, korrupsion, konflikte ne
mes qytetareve etj. Klima qe krijohet nga prania e krimit krijon pershtypje se institucionet
e shtetit nuk po punojne per luftimin e kesaj dukurie negative.
C) Faktoret ekonomik dhe material: nga aktivitetet kriminale shoqeria humb dhe peson
deme te medha, krijohen shpenzime per shtetit per shkak qe duhet ta pengoj dhe luftoj
krimin etj.
Kriminologjia si shkence pluraliste: sipas ketij koncepti kriminologjia eshte shkence e

pergjithshme, e pavarur dhe perfshine disa disiplina te cilat merren me krimin. Kete
koncept e ka mbrojtur Enriko Ferri, i cili mendon se Kriminologjia permban kuptimin per
te gjitha shkencat qe e trajtojne kriminalitetin.
- Sipas orientimit enciklopedik ekzistojne vetem dy disiplina qe merren me krimin:
a) e drejta penale: merret me anen normative
b) kriminologjia: merre me anen reale te krimit
- Sipas Roland Grasbeger kriminologjia si shkence enciklopedike perfshin kater disiplina:
a) fenomenologjia kriminale dhe etiologjia ose biologjia kriminale
b) disiplinat qe trajtojne faktet dhe provat e procedures per vertetimin e kryerjes se
krimit (shkenca mbi hetimin, mjekesia gjyqesore, teknika kriminalistike etj)
c) disiplinat qe studiojne mbrojtjen e shoqerise nga kriminaliteti (parandalimi,
politika sociale, pedagogjia kurative, penologjia etj)
d) disiplinat qe merren me hulumtimin e mjeteve dhe metodave per mbrojtjen nga
krimi
- Sipas perfaqesuesve te shkolles amerikane (Sutherland dhe Cressey) kriminologjia
perfshin tri disiplina qe merren me krimin:
a) sociologjia e se drejtes penale: studion dhe analizon kushtet ne te cilat
zhvillohet e drejta penale
b) etiologjia kriminale: studion shkaqet dhe kushtet e paraqitjes se krimit
c) penologjia: trajton menyrat e pengimit dhe kontrollit te krimit
Kriminologjia si shkence sintetike: sipas ketij koncepti kriminologjia eshte disipline e

pavarur e cila ne rrugen e saj te zhvillimit ka arritur te kete lenden dhe metoden e vet.
Eshte shkence empirike dhe eksperimentale dhe qellimi i saj eshte studimi i etiologjise
kriminale, vecmas i vellimit dhe dinamikes se fenomenit kriminal.
- Mendimi sintetik Kriminologjine e perqendron ne hulumtimin e shkaqeve dhe faktoreve
te krimit. Kriminologu Jean Pinatel kriminologjine e ndan ne ate gjenerale (njohurite e
pergjithshme teorike mbi krimin) dhe klinike (i qaset rasteve individuale te sjelljeve
kriminale me qellim te pengimit te recidivizmit).
2
Definimi dhe perkufizimi i shkences se Kriminologjise: kriminologjia mund te
definohet si shkence e pavarur dhe unike, e cila i shfrytezon njohurite dhe rruget
kerkimore te shkencave te tjera me qellim te studimit empirik te fenomenit kriminal,
krimit, kryeresit, viktimes dhe formave te reagimit ndaj tij, mbrojtjes se shoqerise nga
kriminaliteti etj.
- Ne trajtimin e kriminologjise perdoren kuptimet: fenomen krimina, kriminalitet, krim,
kriminel, veper penale, kryeres i vepres penale, sjellje kriminale, dukuri kriminale, delikt,
delikuence, viktime, i pandehur, i dyshimte, i arrestuar, i paraburgosur etj. Te gjitha keta
terma e kane domethenien e tyre dhe duhet te kuptohen dhe perdoren drejte dhe sakte.
- fenomen kriminal: dukuria e rrezikshme shoqerore qe manifestohet ne kryerjen e
krimeve, ne kryeresit e ketyre krimeve dhe ne vetite e tyre biopsikike, sociale dhe ne
shkaqet e tjera qe ndikojne ne ato veprime.
- kriminalitet: teresia e te gjitha krimeve te kryera ne nje kohe dhe hapesire te caktuar.
Kriminaliteti ndahet ne primar (krime te cilat jane kryer per here te pare) dhe sekondar
(krime te cilat jane kryer dy apo me shume here – recidivizem).
- krim: perdoret edhe termi veper penale. Eshte veprim ose mosveprim me te cilin
cenohen te mirat e mbrojtura me ligj. Termi “veper penale” me shume perdoret ne te
drejten penale dhe jane veprime me te zakonshme, kurse ne kriminologji me shume
perdoret termi “krim”, i cili e ka domethenien e nje akti te rende (krime lufte, kunder
njerezimit, gjenocid etj).
- sjellje kriminale: jane te gjitha veprimet e rrezikshme dhe te demshme qe sanksionohen.
- delikuence: jane veprimet dhe sjelljet qe jane te ndaluara, nuk jane te renda si krimet
dhe veprat penale. Paraqiten tek te miturit dhe te rinjte. Me ane te ketij emertimi tentohet
qe te menjanohet njollosja e personave te mitur dhe te rinj si kriminel dhe do te sihte dem
qe ata te etiketohen si kriminel sepse gjithmone ekzistone shpresa qe do te permiresohen.
- sjellje deviante (sjellje asociale): jane veprimet dhe aktivitetet te cilat nuk jane ne pajtim
me disa rregulla te miresjelljes se nje grupi. Keto veprime shpesh quhen devijime sociale.
- kundervajtje: shkelje apo cenim i rendit publik te nje shteti.
- delikt ekonomik: cenimi dhe rrezikimi i rregullave ne raportet ekonomike-financiare.
- delikt diciplinor: shkelja dhe cenimi i normave shoqerore, per te cilat jane parapare
masat diciplinore. Nese keto veprime (kundervajtja, delikti ekonomik dhe delikti
diciplinor) perseriten, nese nuk pengohen atehere ato mund te shnderrohen ne vepra
kriminale.
- kriminel: personi i cili ka kryer krime dhe sjellje te rende e te rrezikshme. Ai e ka nje
karriere kriminale (profesionalist ne kryerjen e krimeve).
- viktime: personi i cili e ka pesuar ose eshte rrezikuar. Me viktimen merret
Viktimologjia.
- kontrolli formal dhe joformal i krimit: perfshihen masat dhe mjetet te cilat shteti i
perdor me qellim per te penguar sjelljet kriminale. Mase joformale jane aktivitetet e
institucioneve, familjes, shkollave etj. Kurse mase formale jane masat dhe veprimet te
cilat i ndermarrin organet e caktuara (policia, prokuroria, gjykata etj).
3
Lenda e Kriminologjise: ekzistojne disa definime rreth lendes se kriminologjise:
definimi juridik, definimi sociologjik, definimi i perzier etj.
1) Definimi juridik i lendes se Krimonologjise: lende e studimit te kriminologjise duhet
te jene te gjitha sjelljet dhe veprimet qe jane te ndaluara dhe te cilat jane te inkriminuara
me norma pozitive juridike. Pra, objekt i kriminologjise duhet te jene krimet dhe sjelljet
kriminale.
- Definimi juridik eshte preciz dhe me i sigurt sepse bazohet ne normat pozitive juridike,
ne te cilat shoqeria mund te shikoj se cilat veprime dhe sjellje jane te ndaluara.
Cdo gje eshte e qarte dhe ngushtohet mundesia e spekulimeve, manipulimeve dhe
keqperdorimeve nga ana e organeve dhe institucioneve qe merren me zbulimin dhe
pengimin e kriminalitetit.
- Definimi juridik eshte i ngushte, restriktiv dhe formalo-juridik sepse mbeshtetet vetem
ne normat pozitive juridike. E mete eshte sepse ne momentin e nxjerrjes se kodit penal
inkriminohen veprimet dhe sjelljet kriminale qe kane ekzistuar ne ate moment, kurse
veprimet dhe sjelljet e tjera te cilat paraqiten me vone nuk perfshihen.
2) Definimi sociologjik i lendes se Kriminologjise: lende e studimit te kriminologjise
duhet te jene te gjitha sjelljet dhe veprimet qe jane te ndaluara pa marre parasysh se a
jane te inkriminuara me norma pozitive juridike. Ne jeten shoqerore pervec normave
juridike gjallerojne edhe normat dhe rregullat e tjera shoqerore, kulturore, morale e
religjioze (konsumimi i alkoolit dhe i duhanit, perdorimi i droges, braktisja e familjes,
ikja nga shkolla etj).
3) Definimi i perzier i lendes se Kriminologjise: lende e studimit te kriminologjise
duhet te jene te gjitha sjelljet dhe veprimet qe jane te ndaluara dhe te inkriminuara me
norma pozitive juridike dhe te gjitha sjelljet dhe veprimet qe jane te ndaluara dhe te
demshme, por qe nuk jane te inkriminuara me norma pozitive juridike. Lende e studimit
te kriminologjise duhet te jete edhe personaliteti i kryeresit me vetite dhe tiparet e tij te
natyres biopsikike, sociale, kulturore, morale, familjare etj. Duhet te jete edhe reagimi i
shoqerise ndaj krimit, masat per parandalimin e krimit etj.
- Sipas definimit te perzier kriminaliteti duhet te veshtrohet si kategori me e gjere, e cila
duhet te permbaje komponenta juridike, karakteristika sociale dhe ndikime te tjera.
Definimi perfundimtar i lendes se Kriminologjise: kriminologjia eshte shkence e pavarur,

e cila duke aplikuar metodat kerkimore dhe ne menyre empirike studion fenomenin
kriminal. Lenda e kriminologjise eshte krimi apo vepra penale, sjellja delikuente,
veprimet e tjera asociale dhe devijante, kriminaliteti, krimineli, faktoret objektive dhe
subjektive, viktima, masat per parandalimin e krimit ne shoqeri etj.
Rendesia dhe roli i shkences se Kriminologjise: studiuesi ose kriminologu lenden e

kriminologjise mund ta veshtroje dhe ta pershkruaje ashtu si eshte, ai vetem e veshtron
dhe e regjistron gjendjen faktike. Kjo menyre e njohes se lendes se kriminologjise quhet
menyra deskriptive ose pershkruese.
- Menyra tjeter e njohjes dhe studimit te lendes se kriminologjise eshte hulumtimi dhe
kerkimi i lidhjeve ne mes krimit dhe rrethanave te ndryshme ne shoqeri.
4
- Menyre tjeter eshte debatimi, trajtimi dhe analiza e gjithanshme mbi kundertheniet qe
ekzistojne lidhur me studimet dhe kerkimet mbi kriminalitetin.
- Menyre tjeter eshte studimi dhe hulumtimi praktik dhe analiza dhe sistemimi nga ana e
studiuesit i te gjitha ideve, zgjedhjeve dhe konstatimeve dhe seleksionimi i atyre qe jane
me te vlefshme dhe me te favorshme per t’u aplikuar.
- Kriminologjia duhet te studioje krimin dhe kriminelet ne menyre teorike dhe duke
propozuar zgidhje me qellim te pengimit dhe luftimit te tij. Politika kriminale ne nje shtet
nuk mundet qe ne menyre arbitrare dhe te njeanshme te beje zgjidhjen per luftimin dhe
pengimin e kriminalitetit pa u konsultuar dhe pa i marre ne konsiderate edhe rezultatet e
kerkimeve kriminologjike. Kerkimet kriminologjike me kohe politikes kriminale ia kane
terhequr verejtjen dhe e kane njoftuar me trendet e rrezikshme.
- Kriminologjia gjithmone duhet te jete ne funksion jo vetem per regjistrimin dhe
konstatimin e formave dhe shkaqeve te krimit, por edhe per luftimin dhe pengimin e tij.
Roli dhe detyrat e Kriminologut: kriminologu e ka per detyre te kerkoje dhe te njohe te
verteten. Ai merret me nje nga dukurite me te rrezikshme dhe me te renda ne shoqeri,
merret me studimin, ndricimin, parandalimin dhe kontrollin e krimit dhe per kete arsye ai
duhet ti qaset kesaj dukurie ne menyre objektive.
- Kriminologu e ka per detyre qe konstatimet e tij ti bazoje ne rezultatet e kerkimeve te
gjithanshme, objektive dhe kritike dhe duke i krahasuar dhe verifikuar me kerkimet tjera.
- Kriminologu duhet te jete interpretues dhe mbrojtes i gjendjes ekzistues dhe duhet te
jete neutrale ndaj gjendjes ekzistuese.
- Ne shume raste kriminologu duhet ta ruaj sekretin e te dhenave dhe burimeve te
informacioneve sepse ky eshte nje obligim lligjor dhe kushtetues ne shume vende. Por,
ky obligim e kufizon kriminologun qe te jete objektiv dhe transparent deri ne fund dhe
ketu bien ndesh parimi i lirise se kerkimit shkencor dhe objektiv dhe parimi i obligimit
kushtetues dhe ligjor per ruajtjen e sekretit.
- Denis Sabo: thekson funksionon tredimensional te kriminologut. Kriminologu duhet te
kete fokusin kritik ndaj dukurive kriminale dhe mendimeve te ndryshme lidhur me to;
duhet te jete kreativ dhe te kete guxim te paraprije me ide, pra duhet te jete “profet”.
- Financimi i projekteve dhe puneve kerkimore zakonisht behet nga shteti apo institucioni
i tij. Financuesit shpesh nga kriminologu kerkojne qe ta pasqyroje ate qe financuesi e
kerkon, e jo realitetin dhe ne kete rast kerkimi dhe studimi i permbush nevojat dhe
interesat e financuesit, e jo te shkences.
Evidencat statistikore mbi kriminalitetin: per percjelljen dhe studimin e kriminalitetit

perdoren metoda dhe teknika te ndryshme, te cilat kane per qellim paraqitjen e nje
pasqyre te pranise se kriminalitetit ne nje shoqeri. Per t’u arritur ky qellim dhe per te qene
pasqyrat dhe te dhenat te perdorshme, ne kriminologji u kushtohet kujdes evidencave
statistikore. Evidencat statistikore dallohen per nga fakti se a mbahen ne suaza
nderkombetare apo kombetare, nga ajo se cili organ i mbane dhe per nga gjeresia e
shenimeve dhe te dhenave te cilat perfshihen ne to.
5
a) Evidencat nderkombetare: shenimet dhe te dhenat lidhur me kriminalitetin i mbajne
organet dhe institucionet e OKB-se dhe kane te bejne me shtrirjen e kriminalitetit ne te
gjitha vendet e botes.
b) Evidencat kombetare: shenimet dhe te dhenat kane te bejne vetem lidhur me
kriminalitetin ne nje shtet. Keto shenime dhe te dhena i mbajne institucionet shteterore
(organet e policise, prokurorise, gjykatat, ministria e drejtesise etj). Evidencat statistikore
jane mjeti me i rendesishmi per njohjen dhe percjelljen e kriminalitetit ne nje shtet.
Keto evidenca mbajne shenime mbi numrin e pergjithshem te veprave penale ne nje shtet,
mbi format, vendin dhe kohen e kryerjes se veprave penale, te dhenat mbi kryeresin
(mosha, gjinia, profesioni, denimet e meparshme, shtetesine) etj.
- Evidencat kombetare mund te jene:
a) te pergjithshme (koncentrike): mbahen shenime per te gjitha llojet e veprave
penale dhe sjelljeve kriminale ne nje vend.
b) speciale (fragmentare): mbahen shenime vetem per disa forma te vecanta te
sjelljeve kriminale (kriminaliteti ekonomik, delikuenca e te miturve etj).
- Ne Britani evidentimi i krimit filloi ne vitin 1820 me publikimin e “Statistikes
Kriminale” dhe me vone me publikimin e “British Crime Survey – BCS”.
- Ne SHBA evidentimi i krimit filloi me publikimin e:
a) Uniform Crime Reports (UCR): botohet nje here ne vit dhe paraqet shenimet
dhe te dhenat mbi dy grupe te krimeve (krimet e dhunes dhe krimet kunder
pasurise)
b) National Crime Viktimization Survey (NCVS): botohet nje here ne tri vite dhe
e sqaron numrin e erret te kriminalitetit dhe perfshine te dhenat nga anketat dhe
intervistat e qytetareve.
c) Evidencat sipas organit qe i mbane: evidencat mbi kriminalitetin ne nje shtet i
mbajne organet e policise, organet e prokurorise dhe gjykatat.
- Evidencat e Policise: organet e policise mbajne evidenca mbi kallezimet penale, mbi
kryeresit dhe rastet e regjistruara te aktivitetit kriminal. Te dhenat statistikore te policise
shpesh nuk jane te sakta dhe te sigurta sepse behen gabime, paraqitje te rrejshme,
kualifikime te gabuara dhe shpesh rastet nuk shkojne ne procedure te metejshme (kur
kallezime penale te policise hidhen poshte, kur ne baze te provave te administruara
vertetohet se vepra penale dhe sjellja kriminale nuk jane vepra penale etj).
Shpesh evidencat e policise jane nen ndikimin e politikes ditore dhe shfrytezohen per
qellime te politikes ditore.
- Evidencat e Prokurorise: organet e prokurorise mbajne evidencat mbi numrin e
akuzimeve ndaj personave te dyshuar se kane kryer krime. Keto te dhena duhen te merren
me rezerve sepse nuk paraqesin fjalen e fundit mbi numrin e sjelljeve kriminale dhe
kryeresve per shkak se eshte gjykata ajo qe e thote fjalen e fundit me aktgjykim te
plotefuqishem.
- Evidencat e Gjykates: organet e gjykates mbajne evidenca mbi aktgjykimet e
plotefuqishme te gjykatave per veprat penale dhe kryeresve te tyre. Keto te dhena jane
me te preferuara, me te sakta dhe me te sigurta dhe per hulumtimet dhe kerkimet
kriminologjike zakonisht merren per baze evidencat e gjykates.
6
Ekzistojne dy pikepamje lidhur me ate se cila nga keto evidenca ofron shenime me te
sakta qe i pergjigjen realitetit objektiv:
a) legal: si krime mund te evidentohen apo cilesohen vetem krimet te cilat jane
gjykuar me aktgjykime te plotefuqishme dhe vetem shenimet qe kane te bejne me
keto aktgjykime jane te sakta dhe te verteta.
b) real: si krime mund te evidentohen apo cilesohen te gjitha sjelljet kriminale qe
kane ndodhur ne boten reale, pa marre parasysh se a jane trajtuar dhe evidentuar
nga organet e policise, prokurorise apo te gjykatave.
Numri i erret ose i paevidentuar i kriminalitetit: nje numer i madh i sjelljeve

kriminale nuk denoncohen, nuk regjistrohen dhe per to nuk mbahen evidenca. Keto raste
qe nuk jane zbuluar dhe nuk jane regjistruar cilesohen si numer i erret i kriminalitetit.
Numri me i madhe i krimeve te paevidentuara ka te beje me krimet e lehta dhe te imta
kunder pasurise, krimeve te kryera ne mes anetareve te familjes, krimet seksuale etj.
- Arsyet e mos paraqitjes se krimit mund te jene: mosbesimi ne polici, gjykate apo
prokurori; frika se organet e ndryshme mund ta ndryshojne gjendjen reale; mosinteresimi
i policise dhe organeve te tjera per evidentimin e sjelljeve kriminale; ruajtja e fshehtesise
dhe moralit familjar etj.
- Ketlet: ka thene se qellimi i evidencave eshte mbledhja e te dhenave mbi kriminalitetin
ne nje shtet. Ai kriminalitetin e ka ndare ne vepra penale kryeresit e te cilave jane te
njohur, ne vepra penale kryeresit e te cilave jane te panjohur dhe ne vepra penale
kryeresit e te cilave jane krejtesisht te panjohur.
Numri i perhimte i kriminalitetit: jane rastet e njohura te kriminalitetit te cilat nuk jane
ndricuar deri ne fund nga organet kompetente.
- Schneider: ai dallon numrin e erret absolut (rastet te cilat vertet jane kryer, por nuk jane
evidentuar nga organet kompetente); numrin e erret relativ (rastet jane ditur, por nuk jane
ndricuar si duhet nga organet kompetente) dhe numrin e erret te karrieres kriminale
(rastet e personave delikuente te cilet kane kryer shume vepra penale, por organet
kompetente nuk i kane trajtuar te gjitha veprat, por vetem disa).
Numri i tepert i kriminalitetit: jane ato raste te cilat ne te vertete nuk kane ndodhur ose
nuk ekzistojne, por qe jane evidentuar dhe regjistruar. Numer te tepert te kriminalitetit
kemi kur ne evidenca perseriten raste te ndryshme, kur paraqiten raste te rrejshme ose kur
institucionet me qellim e rrisin numrin e rasteve per arsye politike apo praktike.
Keto te dhena dhe shenime quhen edhe si kriminalitet fantomik, i shpifur ose i
ekzagjeruar.
Keto te dhena quhen edhe raste te ekceseve, ku kemi ekcesin total (shenimet qe jane
paraqitur nuk jane krime) dhe ekcesin parcial (veprimet kriminale zmadhohen pertej
mases reale).
- Evidencat dhe shenimet e tepruara te kriminaliteti i kemi edhe ne ndjekjen dhe gjykimet
e montuara qe behen nga regjimet jodemokratike ndaj pjesetareve te partive te ndryshme
politike, ndaj pjesetareve te kombeve dhe nacionaliteteve te ndryshme, per shkak te
7
botekuptimeve te tyre politike.
(RASTI I ASTRIT DEHARIT DHE 4 AKTIVISTEVE TE TJERE NE KOSOVE)
Menyrat e zbulimit te numrit te erret te kriminalitetit:

a) studimet mbi vetakuzimin: behet anketimi dhe intervistimi i qytetareve te moshave te
ndryshme lidhur me ate se a kane kryer krime ndonjehere dhe a jane pergjigjur penalisht.
b) studimet mbi viktimat: behet anketimi dhe intervistimi i qytetareve te moshave te
ndryshme lidhur me ate se a kane qene ndonjehere viktime e krimit dhe a e kane paraqitur
krimin tek organet kompetente. Nga te dhenat e anketimit dhe intervistimit shpesh del se
numri i krimeve eshte shume me i madh se sa e tregojne evidencat zyrtare.
- Shume te anketuar dhe intervistuar kane qene viktime e dhunimeve seksuale, abuzimit
seksual, maltretimeve dhe torturave ne familje, vjedhjeve etj. Arsyet e mosparaqitjes se
rastit tek organet kompetente jane: konsiderimi sipas tyre se jane krime te imta dhe pa
pasoja; lidhja familjare dhe farefisnore me kryeresin; mosbesimi ndaj policise dhe
organeve te tjera kompetente; frika nga hakmarrja; ruajtja e fshehtesise familjare; frika
nga gjykimi i opinionit etj.
Fenomeni Kriminal: fenomenologjia kriminale eshte pjese e kriminologjise dhe merret

me studimin e formave te paraqitjes se kriminalitetit, strukturen dhe dinamiken e e
perhapjes se krimit ne nje vend. Ajo duhet te merret me pershkrimin e menyres se
kryerjes se krimit, me studimin dhe njohjen e personalitetit te kryeresit dhe me
tipologjine dhe klasifikimin e krimineleve.
Pra, fenomenologjisa kriminale merret me manifestimin e krimit ne boten e jashtme.
- Kriminaliteti ne periudha te ndryshme te zhvillimit te shoqerise njerezore eshte
manifestuar ne forma te ndryshme.
- Karakteristikat e Kriminalitetit:
a) Vecorite kohore dhe sezonale te kriminalitetit: kriminaliteti dallohet prej kohes ne
kohe per shkak se disa forma te kriminalitetit paraqiten gjate dites, disa te tjera gjate nates
(krimet kunder pasurise: vjedhjet, plackitjet, grabitjet etj), disa gjate nje sezone etj.
b) Vecorite regjionale te kriminalitetit: jane disa regjione ne te cilat kriminaliteti eshte
me i perhapur se sa ne disa regjione te tjera.
- Kriminaliteti i dhunes, prostitucioni, narkomania e bixhozi me teper kryhen ne regjionet
industriale, ne qendrat e medha, ne metropole.
- Kontrabanda me artikuj te ndaluar ose tregtia me valute te huaj me teper kryhen ne
regjionet kufitare (porte detare, vija kufitare etj).
c) Perhapja dhe prania e kriminaliteti ne relacionin fshat-qytet: paraqitja e
kriminaliteti ne regjionet fshatare dallon nga paraqitja e kriminalitetit ne regjionet e
qyteteve.
- P.sh. delikuenca e te miturve, prostitucioni, narkomania etj, me shume jane te perhapura
ne qytet se sa ne fshatra, sepse ne qytet ekziston nje lidhje me e madhe ne mes njerezve,
kurse ne fshat banoret njihen ne mes tyre dhe kryerja e nje krimi eshte e veshtire per
shkak te normave dhe vlerave tjera morale. Ne qytet eshte nje dendesi me e madhe e
popullsise dhe njerezit gjithmone deshirojne qe te kene fitime sa me te medha.
8
d) Mosha: me veprime kriminale merren personat te moshave te ndryshme. Sipas ligjeve
pozitive penale mosha e kryeresve te veprave penale ndahet:
a) personat e mitur: keta ndahen ne te mitur te rinj (14-16 vjet) dhe ne te mitur te
rritur (16-18 vjet). Zakonisht te miturit e rinje nuk pergjigjen penalisht, por ndaj
tyre caktohet ndonje mase ose kontroll.
b) personat e rritur: jane personat mbi 18 vjet. Mosha qe kryen me se shumti krime
eshte 25-30 vjet dhe 30-50, kjo ndodh per shkak se personat me keto mosha jane
me aktive ne jeten e perditshme, ballafaqohen me probleme te llojllojshme gjate
dites. Kurse personat mbi 60 vjet kryejne me se paku krime.
- Thuhet qe ne shtetet te cilat kane klime te nxehte ka pjesemarrje te madhe te personave
te rinje ne kryerjen e krimeve, kjo per shkak se ne keto vende per shkak te klimes arrihet
me heret pjekuria biofizike dhe biopsikike. Kurse ne vendet Skandinave ku klima eshte e
ftohte, pjekuria arrihet me vone dhe numri i personave te rinje qe kryejne krime eshte i
vogel.
- Mosha e re me shume merr pjese ne krimet kunder pasurise, kurse te rriturit me shume
marrin pjese ne krimet kunder jetes dhe trupit te njeriut.
e) Gjinia ose perkatesia seksuale: sipas statistikave te ndryshme del se kriminaliteti
eshte nje dukuri tipike e gjinise mashkullore, por tani ne shoqerine bashkekohore edhe
femrat po marrin pjese dukshem ne kryerjen e veprave penale.
- Pjesemarrja e femrave ne kryerjen e krimeve sillet rreth 8-10% kjo per shkak se femra
eshte nje qenie me e ndjeshme dhe me e dobet emocionalisht. Femrat marrin pjese ne
kryerjen e krimeve kunder nderit dhe dinjitetit njerezor, kunder jetes dhe trupit, kunder
prones, prostitucioni, vrasja e te sapolindurve etj. Ato me teper marrin pjese ne kryerjen e
krimit si ndihmese ose shtytese. Me emancipimin dhe kycjen e femres ne sferat e jetes
verehet edhe rritja e pjesemarrjes se saj ne aktivitetet kriminale.
Emocionet, cikli menstrual, shtatezania, lindjet etj, mund te ndikojne te femrat qe te jene
agresive, te bejne sulme, te bien ne depresion dhe gjendje te tjera te cilat e shtyejne qe ajo
te kryej veper penale.
f) Gjendja martesore dhe statusi familjar: numri me i madhe i kryeresve te veprave
penale jane te martuar, pastaj vijne personat e pamartuar, pastaj personat e ndare dhe te
shkurorezuar dhe ne fund vijne personat e ve.
g) Gjendja sociale: pjesemarrja e punetoreve dhe profesioneve tjera te shtresave te uleta
dhe te mesme te popullsise ne kryerjen e veprave penale eshte e madhe. Keta marrin
pjese ne krimet kunder pasurise, jetes dhe trupit etj.
- Por, koheve te fundit edhe personat qe bejne pjese ne shtresat e larta po kryejne vepra
penale. Krimet kryhen edhe nga qarqet e pushtetit, krime te cilat nuk evidentohen dhe per
to merret vesh vetem kur shperthejne aferat dhe konfliktet brenda ne pushtet.
Format e manifestimit te Kriminalitetit:

Sipas klasifikimit ligjor te sjelleve kriminale (juridiko-penal): veprat penale ndahen
ne veprat penale kunder rregullimit shteteror; kunder jetes dhe trupit; kunder prones;
kunder nderit dhe dinjitetit; kunder shendetit; kunder sigurise ne trafik; kunder forcave te
armatosura etj
9
- Sipas Kodit Penal te Kosoves perfshihen edhe veprat penale kunder te drejtes
nderkombetare; krimet e luftes; terrorizmi; pirateria; kontrabandimi me emigrante;
trafikimi me njerez; prostitucioni; krimi i organizuar etj.
Si forma me te shpeshta te klasifikimit te kriminalitetit jane: kriminaliteti profesional

dhe i organizuar; kriminaliteti politik; kriminaliteti i dhunes; kriminaliteti kunder
pasurise; kriminaliteti ekonomik; kriminaliteti ne trafik; delikuenca e te miturve;
recidivizmi etj.
KRIMINALITETI PROFESIONAL: eshte nje nga format me te shpeshta dhe

me te rrezikshme te sjelljeve kriminale, nga e cila kryeresit fitojne shuma te medha.
Quhet profesional per shkak se krimet i kryejne personat te cilet me kriminalitet merren
ne menyre te rregullt dhe ky aktivitet eshte bere profesion i tyre, marrja me krime per ta
eshte nje ndjenje e vecante dhe ata i kryejne krimet me angazhim dhe perkushtim.
- Duke u marre ne menyre te vazhdueshme me keto aktivitete personat fitojne aftesi dhe
metoda te vecanta. Ndjekja e tyre eshte shume e veshtire sepse krimet i kryejne me
mjeshteri dhe nivel te larte te pergatitjes duke mos lene gjurme. Kane aftesi qe te luajne
role te ndryshme, prezantohen si njerez te profesioneve te ndryshme qofte ne pushtet,
shkence, biznes etj, ku ka raste qe e kane bindur viktimen dhe kane fitur shuma te medha.
- Kriminelet profesional e njohin tregun, e njohin organizimin dhe levizjet e policise dhe
organeve te tjera te cilet angazhohen per ndjekjen e tyre dhe me ane te kesaj aftesia atyre
u mundesohet qe me kohe te shmangen kapjes apo zbulimit. Keta kriminel profesional
me keto aftesi punesohen si vrases profesional ne organizata te ndryshme kriminale.
- Kriminelet profesional me ane te mjeteve te ndryshme te trafikut levizin shume ne
hapesire, nga nje regjion ne regjionin tjeter, nga nje qytet ne qytetin tjeter etj.
- Kriminelet profesional per te komunikuar perdorin shenja dhe fjalor te vecante i cili
quhet zhargon.
- Disa autore kriminelet profesional i ndajne ne:
a) kriminel te imte profesional: merren me veprime dhe sjellje te imta kriminale,
ku nuk e perdorin dhunen, por qe kane aftesi mashtruese.
b) kriminel te kalibrit te madh profesional: merren me krime te renda sic jane
vrasjet, atentatet, plackitja e bankave, tregtia me droge, tregtia me arme etj, ku ata
perdorin arme dhe mjete te tjera te rrezikshme.
- Kriminaliteti i Jakes se Bardhe: eshte forme e kriminalitet profesional, eshte
kriminalitet i shtresave te larta ne shoqeri, te cilin e kryejne personat qe jane te kycur ne
segmentet e pushtetit politik, ekonomik, financiar, gjyqesor etj. Pra, kete lloj te
kriminalitetit e kryejne individet ose grupet qe kane pozita dhe ndikim te madhe.
Keta persona kane nje jete te dyfishte sepse ne njeren ane paraqiten si persona autoritativ,
kurse ne anen tjeter merren me kriminalitet, duke i mbrojtur dhe ndihmuar kriminelet.
Veprimet me te shpeshta te ketyre personave jane falsifikimet dhe transaksionet e
ndryshme ne bursat financiare, manipulimet ne treg, ndermjetesimi ne lidhjen e
kontratave me interes te madh, shmangia e pagimit te kontributeve dhe tatimeve etj.
10
Jane te njohua shume afera, skandale, doreheqje, arrestime, gjykime etj. Disa nga to:
1) gjykimi i kryeministrit Berluskoni per afera te fshehjes se tatimit
2) abuzimi i mjeteve te programit te OKB-se “Nafte per Ushqim” nga zyrtaret e OKB-se
3) afera e helikoptereve ne Belgjike, ku ish-sekretari i pergjithsem i NATO-se Claes dhe
industrialisti Dassault u shpallen fajtore per rastin e marrjes se mitors.
4) afera Augusta ku belget e quajten “gjykim te shekullit”, ishte afera rreth grumbullimit
te donacioneve ne menyre te kunderligjshme nga ish-kancelari Kohl per partine e tij.
5) vrasja e kundershtareve politik te ish-kryetarit te Federates Ruse, Jelcin dhe kryetarit
aktual Putin. Putin akuzohet per organizimin e likuidimit te kundershtareve politik, sic
eshte rasti i gazetares Politkovskaja dhe ish-agjentit rus Litvinenko. Etj etj etj
KRIMINALITETI I ORGANIZUAR: ky lloj kriminaliteti vecohet nga

lidhshmeria e disa personave ne kryerjen e vepres penale; ekzistimi i nje strukture
organizative me hierarki; dominimi i rregullit, rendit dhe disiplines se anetareve; ruajtja e
fshehtesise; moszbulimi i organizates; mostradhetia ne mes veti etj. Cdo mosrespektim i
ketyre kerkesava sanksionohet brutalisht, zakonisht me likuidimin e anetarit.
- Ndermarrja e veprimeve nga organizata kriminale behet me plan dhe ndahen detyrat ne
mes anetareve te organizates. Ata veprojne me ane te kercenimeve, shantazheve, dhunes
fizike dhe psikike, korrupsionit, shfrytezimit te lidhjeve me policine, gjykatat etj.
Ata depertojne ne te gjitha poret e pushtetit administrativ, policor, gjyqesor dhe ushtarak.
- Quhet krim i organizuar sepse kriminelet gjate kryerjes se krimeve i planifikojne dhe
koordinojne detyrat. Ata themelojne shoqata dhe organizata ose i perdorin ato qe jane
themeluar me heret, grupe dhe organizata te cilat jane te paraqitura dhe regjistruara ne
menyre legale kinse e ushtrojne nje veprimtari, por ajo veprimtari ne te vertete eshte
aktiviteti kriminal. Pra, regjistrohet sa per sy e faqe vetem per t’u mbuluar.
- Organizatat kriminale e kane shefin, organet dhe anetaret e saj. Puna e tyre mbeshtetet
ne parimin e fshehtesise se plote. Ne keto organizata dominon ligji i heshtjes (omerta)
dhe ligji i hakmarrjes (vendetta).
- Jane te njohura organizatat kriminale ne Itali (Mafia Siciliane, Camorra, Ndrangheta,
Stida etj); ne SHBA (Koza Nostra); ne Japoni (Jakuza); ne Kine (Triadat); organizatat
mafioze ne Rusi etj.
- Disa forma te kriminalitetit te organizuar: reketizmi, larja e parave, falsifikimi i parave,
tregtia me vepra te artit dhe te kultures, trafiku klandestin etj.
1) Reketizmi: me kete forme te kriminalitetit te organizuar nenkuptohen kercenimet dhe

shantazhet qe behen ndaj personave pergjegjes ne firma, restaurante, hotele, fabrika,
ndermarrje apo korporata etj, te cilat realizojne fitime te medha dhe te cilat duhen qe
kohe pas kohe ta paguajne nje sasi te hollave personave apo grupeve kriminale qe i
kercenojne ose qe ju bejne shantazhe. Nese kjo pagese nuk behet ashtu sic thone grupet
kriminale atehere mund te ndodh shkaterrimi i firmave, atentate dhe sulme fizike etj.
Reketizmi fillet e saj i ka ne Amerike nga koha e prohibicionit te alkoolit. Sot ky lloj i
kriminalitetit eshte i perhapur gati ne te gjitha vendet e botes.
- Ne qendrat dhe qytetet e medha industriale shpesh ndodh qe te behen konflike ne mes
11
grupeve kriminale per realizimin e reketit (lufta per territor).
- Organizatat kriminale per punet rreth reketizmit angazhojne persona me karriere
kriminale. Ne shume raste organizatat kriminale veprojne lirshem per shkak se i kane
korruptuar edhe organet dhe institucionet shteterore.
2) Larja e Parave: keto para ndryshe mund te quhen edhe si “para te ndryra”, “para te
perlyerja” apo “para te pista”. Larja e parave perfshine ato veprime te cilat ndermerren
me qellim qe parate qe fitohen ne menyre ilegale te investohen ne pune legale e pastaj te
perdoren si para te pasterta. Keta para te fituara ilegalisht prezatohen kinse jane para qe
jane fituar nga aktivitetet e legale ekonomike. Procesi i larjes se parave ndahet ne tri faza:
a) faza e pare: instalimi apo transferimi fizik i parave qe fituar ne menyre ilegale
b) faza e dyte: mbulimin duke u kycur ne transaksione financiare ne menyre per t’i
humbur gjurmet e fitimit te parave ilegale
c) faza e trete: perpjekja dhe angazhimi qe keto para te paraqiten si te pasterta me
qellim qe ato te investohen ne aktivitete legale ekonomike
- Ky aktivitet u lejon krimineleve qe t’i shijojne frytet e krimeve te tyre. Shpesh
realizohet nje rregull e pashkruar qe thote “krimi paguhet, madje edhe shume mire”.
- Kodi Penal i Kosoves e ka parapare kete veper penale si krim i rrezikshem.
- Larja e parave ishte prezente edhe ne Shqiperi ne veprimtarine e quajtur “Skema
piramidale” ose “Skema e fajdeve”. Kjo shkaktoi deme te medha materiale, c’rregullime
financiare dhe tronditje politike.
- Ky aktivitet kriminal ne shume raste eshte mundesuar per shkak te rregulles qe ka
ekzistuar ne banka mbi garantimin e fshehtesise se deponimit te parave ne banka dhe
shpesh bankieret nuk kane kerkuar prejardhjen e parave.
- Me qellim te nderprerje se trafikut te droges dhe larjes se parave SHBA intervenoi ne
Panma dhe e permbysi kryetarin Noriega dhe e instaloi nje qeveri e cila mundesonte qe
ne kete vend te nderpritet njeri nga burimet me te medha te larjes se parave.
- Me qellim te parandalimit dhe luftimit te larjes se parave shume vende dhe OKB e
filluan iniciativen per nxjerrjen e nje dispozite me karakter ndekombetar, keshtu qe ne
vitin 1988 u aprovua “Konventa me te cilen larja e parave percaktohet si krim dhe per
kryeresit e saj lejohet dorezimi-ekstradimi”. Perpjeket tjera kane te bejne me ate qe tani
bankat ne momentin e deponimit te parave duhet ta bejne vertetimin e prejardhjes se tyre.
3) Falsifikimi i Parave: kjo veprimtari kryhet nga kriminelet profesional te kalibrit

nderkombetar dhe kombetar. Falsifikimi i parave u sjell fitime te medha organizatave
kriminale. Zakonisht falsifikohen parate e shteteve me valuta te forta (dollari, euro etj),
per shkak se keto valuta jane me shume ne qarkullim dhe me pak dyshohet ne kualitetin e
tyre. Falsifikimi i parave shkakton c’rregullime ne dege te ndryshme te ekonomise.
- Sipas te dhenave te Interpolit gjate viteve te fundit ne 135 shtete jane shenuar raste te
falsifikimit te parave dhe me se shpeshti falsifikohet dollari amerikan.
12
4) Tregtia me vepra te artit dhe kultures nacionale: eshte tregtia me vepra te artit dhe
krijimeve te ndryshme artistike qe kane vlera te medha nacionale dhe te cilat cmohen me
shuma te larta. Grupet kriminale ne nivel nacional ose nderkombetar organizohen me
qellim te vjedhjes dhe trafikimit me keto vlera, te cilat vjedhen ne galeri, muzeume,
ekspozita, manastire, kisha, xhamia etj. Ne keto grupe bejne pjese persona te cilet e
njohin mire vleren e punimeve artistike dhe e njohin mire tregun se ku mund te shesin ato
- Ne Kosove, Shqiperi dhe ne bote ka raste te shumta kur grupet kriminale ne muzeume,
manastire, kisha etj, kane vjedhur dhe ato i kane nxjerre jashte.
P.sh: rasi i vjedhjes se ikones se Shen Merise ne kishen e Sikot, e cila ishte mbi 500 vjet.
P.sh: rasti i plackitjes i statuse antike “Hyjnesha ne Fron” ne Muzeun e Kosoves nga
okupuesit serb, por e cila me vone me intervenimin nderkombetar u kthye prap.
P.sh: vjedhja e eksponateve dhe gjesendeve me vlera nga qyteti i Butrintit, nga germadhat
e Apollonise, nga manastiri i Ardenices etj.
P.sh: vjedhja e punimeve artistike te mjeshterve te vjeter me vlere me teper se 6 milione
dollare ne galerine Kolnag ne New York.
- Kriminologu gjeman Kaiser thekson se brenda nje viti ne Evrope nga kjo dukuri
shkaktohet dem prej 75 milione euro.
- Ky lloj i kriminalitetit nuk eshte i shpeshte, por shkakton deme te medha dhe te
pakompensueshem. Me qellim te mbrojtjes se ketyre vlerave ne vitin 1970 UNESCO e ka
aprovuar nje Konvente me te cilen eshte caktuar se vlere per t’u mbrojtur jane te gjitha
ato te cilat nje shtet i shpall si te vlefshme dhe me rendesi te vecante nga lemi i
parahistorise, arkeologjise, letersise, artit dhe shkences etj. Keto jane vlerat te cilat
gjithmone jane ne shenjester te grupeve kriminale.
5) Trafiku klandestin me azilkerkues, refugjate dhe persona te tjere: ne boten

bashkekohore kjo forme e kriminalitetit te organizuar eshte shume e perhapur.
Konfliktet politike, etnike, religjioze, kulturore, lufterat, varferia etj, kane ndikuar qe
shume njerez me qellim qe te shpetojne te levizin dhe te zhvendosen ne vendet me te
sigurta. Shume grupe kriminele keto tragjedi dhe vuajtje te popullates i shohin si interes
te tyre material dhe e shfrytezojne per trafikimin ilegal te tyre me qellim te perfitimit.
Me ane te ketij lloji te kriminalitetit shpesh shkaktohen fatkeqesi, permbytjet ne det dhe
aksidente te tjera ku e kane humbur jeten qindra njerez.
- Vendet me te njohura te trafikimit klandestin jane: Irani, Turqia, Bullgaria, Ukraina,
Rumania, Moldavia, Serbia, Greqia, Maqedonia, Shqiperia, Kosova etj, popullsia e te
cileve niset drejte vendeve te zhvilluara evropiane dhe SHBA.
- Trafikimi klandestin ne Kosove dhe Shqiperi eshte nje veprimtari shume e perhapur dhe
me pasoja te medha. Kodi Penal i Kosoves veprat penale qe kane te bejne me trafikun
klandestin, trafikun me njerez dhe keqperdorimin e viktimave te ketij trafikimi i denon
me se paku 10 vjet burg dhe me gjobe.
13
KRIMINALITETI POLITIK: eshte shume i perhapur dhe zakonisht ka te beje me
aktivitetit qe jane te drejtuara kunder shtetit dhe rendit shoqeror e politik ne nje vend. Ne
literaturen kriminologjike si vepra penale politike dallohen dy lloje te veprimeve:
a) veprimet te cilat ndermerren me qellim te rrezikimit te sigurise se brendshme te
nje sistemi apo te nje shteti.
b) veprimet te cilat ndermerren me qellim te rrezikimit te sigurise se jashtme te nje
sistemi apo te nje shteti.
- Personat qe i ndermarrin keto veprime zakonisht jane kundershtare te regjimit dhe te
sistemit shoqeroro-politik dhe kriminaliteti politik gjithmone eshte i motivuar nga motivi
dhe qellimi politik.
- OKB-ja ne kongresin e shtate nderkombetar ka aprovuar “Deklaraten per ndalimin e
keqperdorimit te pushtetit ne dem te qytetareve”, kjo deklarate ben me dije se sot shume
njerez vuajne dhe e pesojne nga krimet dhe keqperdorimet e pushtetit ne dem te
qytetareve, keto krime kane te bejne me personat te cilet e pesojne per shkak te
botekuptimeve te tyre politike, religjioze, etnike etj. Si aktivitet qe e ndermerr pushteti
per motive dhe qellime politike eshte shkelja e te drejtave dhe lirive te qytetareve, e
posacerisht ndaj kundershtareve te tyre politik.
- E kemi rastin e Kosoves gjate viteve 1990-1999 kur pushteti okupues serb beri krime
dhe masakra ndaj popullsise civile shqiptare dhe i deboi ata nga Kosova, kjo sepse ata i
perkisnin nje nacionaliteti tjeter, kishin besim tjeter fetar, deshironin liri etj.
- Kriteret dhe elementet e veprave penale politike ndrrojne varesisht prej kohes, vendit etj
P.sh. ndodh qe ne nje kohe nje veprim kriminal politik me vone te cilesohet si veprim dhe
perpjekje pozitive, si angazhim per liri dhe te drejta te qytetareve.
P.sh. ndodh qe ne nje sistem te caktuar politik disa veprime te disa individeve me
botekuptime te ndryshme politike te konsiderohen si veprime kriminale politike, kurse ne
nje sistem tjeter qe vjen, i njejti veprim konsiderohet si veprim heroik.
- Ekziston nje bindje e shume autoreve qe disa veprime dhe aktivitete te disa individeve
apo grupeve qe kane per qellim lirine dhe te drejtat e qytetareve dhe mireqenien e
njerezimit, dhe pa marre parasysh perkatesite e tyre nacionale, fetare etj, nuk mund te
trajohen si vepra penale sepse qellimi eshte human dhe krijimi i shoqerise demokratike.
- Disa forma te kriminalitetit politik: terrorizmi politik, kriminaliteti kunder lirive dhe te
drejtave te njeriut, krimet kunder njerezimit dhe te drejtes nderkombetare etj.
1) Terrorizmi Politik: eshte tip i kriminalitetit politik i cili ka per qellim qe me dhune te
realizoje qellimet e caktuara te frikesimit dhe pasigurise. Fjala “terror” e ka prejardhjen
nga gjuha latine “terroris” qe do te thote terror, frike e madhe, pasiguri dhe tmerr.
- Terrorizmi politik manifestohet me: atentate, vrasje, likuidime, kidnapime, ekzekutime
te pengjeve, venie te mjeteve shperthyese ne vende publike te cilat shkaktojne pasoja te
renda ne popullsine civile dhe deme materiale. Aktivitetet e terroriteve jane edhe atentatet
ndaj personaliteteve te njohura qeveritare dhe politike, sulmet ne ambasada dhe
institucione te ndryshme diplomatike etj.
14
Terrorizmi politik nxitet ne rend te pare per qellime politike, ekonomike dhe financiare.
Ka raste kur edhe regjimet dhe qeverite kryejne aktivitete terroriste ndaj qytetareve e
sidomos ndaj kundershtareve politike, grupeve etnike religjioze etj. Eshte rasti i regjimit
terrorist te Serbise, regjim i cili ka kryer krime ndaj popullsise civile shqiptare (gjenocid,
dhune, ndjekje, tortura, gjykime, ekzekutime, debim te shqiptareve jashte trojeve etj).
- Organizatat me te njohura terroriste jane: ISIS (Irak dhe Siri); ETA (Spanje); IRA
(Irlande Veriore dhe Angli); RAF (Gjermani); PKK (Turqi) etj.
- Terroristet me te njohur jane: Carlos (Shakall); Avdullah Ocellan; Osama Bin Laden etj.
2) Kriminaliteti kunder lirive dhe te drejtave te njeriut: koheve te fundit ky lloj i

kriminalitetit politik eshte ne rritje, e sidomos ne vendet ne tranzicion dhe ne vendet ku
ne pushtet jane regjimet autokratike. Forma me e shpesht eshte kufizimi apo pengimi per
realizimin e te drejtave dhe lirive me elementare te njeriut. Pra, keto sjellje jane gati te
perditshme: pengimi i shprehjes se lire te mendimit; cenimi i te drejtes se organizimit te
lire politik; cenimi i te drejtes te shkollimit ne gjuhen amtare etj. Keto forma kane qene
prezente edhe ne Kosove gjate periudhes se okupimit serb.
3) Krimet kunder njerezimit dhe te drejtes nderkombetare: krimet kunder njerezimit

jane krimi i gjenocidit, krimi kunder popullsise civile, krimi kunder te plagosurve dhe te
semureve, krimi kunder roberve te luftes etj. Luftes se Dyte Boterore mendohej se krimi
kunder njerezimit nuk do te perseritej me, por fatkeqesisht nuk ndodhi ashtu.
- Krimet me te njoh
- Jane te njohura krimet kunder njerezimit ne Kosove gjate periudhes 1998-1999 nga
okupuesit serb, te cilet kryejte krime te gjenocidit, krime kunder popullsise civile,
shkaterrimi i objekteve kulturore dhe historike, marrja dhe vrasja e pengjeve ne lufte,
zhvendoja e popullsise prej nje regjioni ne regjionin tjeter, dhinimet seksuale ndaj
femrave etj. Keto vepra penale jane te parapara dhe te ndeshkueshme sipas konventave
nderkombetare te cilat i ka aprovuar OKB-ja. Edhe Kodi Penal i Kosoves i ka parapare
keto vepra penale si krime per te cilat ndjekja dhe ndeshkimi nuk vjetersohet.
KRIMINALITETI I DHUNES: ne boten bashkekohore eshte shtuar numri i

sjelljeve kriminale qe manifestohen me perdorimin e dhunes, e kjo vecmas ne kryerjen e
krimeve ndaj popullsise civile (dhuna ndaj femijeve, dhuna ndaj gruas etj).
- Kodi Penal i Kosoves i ka parapare disa kapituj te veprave penale te cilat kryhen me
perdorimin e dhunes: veprat penale kunder jetes dhe trupit; veprat penale kunder lirive
dhe te drejtave te njeriut; veprat penale kunder integritetit seksual; veprat penale kunder
marteses dhe familjes etj.
- Kriminalitetin e dhunes e vecon perdorimi i dhunes fizike dhe psikike. Dhuna nuk
perdoret vetem ndaj personit te caktuar, por ajo perdoret edhe ndaj pronave, sendeve etj.
- Frojd: dhuna buron nga baza biopsikike e personit.
- Conrad Lorenz: agresiviteti dhe dhuna burojne nga instikti. Ai thote se agresiviteti eshte
spontan dhe i lindur tek njeriu dhe kafshet. Kurse, dhuna eshte instikt i brendshem.
15
- Ne paraqitjen e kriminalitetit te dhunes ndikojne c’rregullimet dhe devijimet gjenetike,
sidomos c’rregullimi i rradhitjes se struktures se kromozomeve. Prania e kromozomit te
tepert y mund te nxit sjelljet e dhunshme. Keto konkludime duhet te merren me rezerve.
- Perfaqesuesit e shkollave sociologjike amerikane: agresioni dhe dhuna vijne nga
traumat ne femijerine e hershme, nga imitimi i te tjereve dhe nga procesi i te mesuarit.
- Ekzistojne disa shkalle te agresionit apo te dhunes:
a) agresioni ne mendime: verehet me ane te gjesteve dhe mimikes
b) agresioni verbal: shprehet me fyerje, sharje dhe tone kercenuese
c) agresioni ndaj sendeve dhe objekteve: shprehet me thyerjen, shkaterrimin dhe
asgjesimet fizike
- Karakteristikat e kryeresve te krimeve te dhunes:
a) si kryeres te krimeve te dhunes me se shpeshti paraqiten personat e gjinise
mashkullore dhe paraqitet tek moshat e reja.
b) mosha e viktimave te ketyre krimeve duket keshtu:
- krimi i vrajeses: 25-29 vjet
- plagosjet e renda trupore: 20-24 vjet
- krimi i dhunimeve seksuale: 16-19 vjet etj
c) ne shumicen e rasteve kryeresi dhe viktima i perkasin te njejtit ambient
demografik
d) ambienti urban nxit kriminalitetin e dhunes me shume se sa ambienti rural. Kjo
per shkak te jetes me dinamike, kunderthenieve me te medha etj.
e) flitet shume per kriminalitetin e dhunes si shprehje e perkatesise se subkulturave
te ndrushme qe jane prezente ne qendra te medha industriale dhe metropole
nderkombetare.
f) prania e dukurise se numrit te “erret”.
- Disa forma te kriminalitetit te dhunes: krimet e dhunes ndaj jetes dhe trupit;
kriminaliteti i dhunes ne familje (dhuna ne martese, dhuna ndaj femijeve, dhuna ndaj
prinderve te moshuar dhe te paafte); dhuna seksuale etj.
1) Krimet e dhunes ndaj jetes dhe trupit: eshte forma me e rende e atakimit te vlerave
dhe te mirave me te shtrenjta te njeriut. Si krime te dhunes ndaj jetes dhe trupit te njeriut
jane: vrasjet, lendimet e renda trupore, lendimet e zakonshme, shtytja ne vetevrasje,
ndihma ne vetevrasje etj. Kriminaliteti i dhunes dhe krimet e vrasjes jane te nderlidhura
me jeten dhe problemet urbane. Numri i vrasjeve si krime te dhunes ne disa shtete ka
rritje, ndersa ne disa shtete ka zvogelim.
- Kryeres paraqiten me shume personat e gjinise mashkullore dhe te moshes se re, te cilet
jane me arsimim me te ulet, me ekonomi te dobet, mund te rrjedhin nga familjet e
c’rregulluara, nga familjet ku ka konflikte ne mes anetareve etj.
- Motivet me te shpeshte per kryerjen e krimeve te vrasjeve jane: fjalosjet, konfliktet,
fyerjet, mosdurimi, xhelozia, hakmarrja, lakmia materiale, pasioni seksual,
mosmarreveshjet rreth pasurise, mospermbushja e kontratave etj.
- Mjetet qe perdoren me se shpeshti per kryerjen e krimeve te vrasjes jane: thika, sopata,
armet e zjarrit, mjetet e forta, helm etj.
16
2) Kriminaliteti i dhunes ne familje:
a) Dhuna ne martese: manifestohet si keqtrajtim fizik ose psikik i njerit bashkeshort
ndaj tjetrit gjates jetes bashkeshortore. Dhuna e tille ka te beje me shtrengimi ne veprime
te caktuara kunder deshires se njerit, malltretimin fizik dhe psikik, keqtrajtimi seksual etj.
Kjo dhuna shprehet me rrahje fizike, torturime psikike dhe keqtrajtime seksuale.
Dhuna ne familje vjen si rezultat i konflikteve, mosdurimeve, mospershtatjes ne mes
bashkeshorteve, kunderthenieve, mospajtimeve etj.
- Dhuna ne martese paraqet nje dukuri te perhapur dhe me pasoja te renda, jo vetem per
bashkeshortet, por edhe per tere familjen dhe shoqerine. Kjo dhune rrezikon zhvillimin
moral dhe te shendoshe te femijeve dhe te rinjve dhe poashtu shkakton braktisje te
femijeve, ndarje martesore, lenia pas dore e obligimit ndaj femijeve etj.
- Ne bote per cdo vjet ndodhin raste te shumta te dhunes ne martese, ku ne shumicen e
ketyre rasteve viktime e dhunes eshte gruaja.
- Evidentimi i rasteve te dhunes ne martese eshte i vogel dhe kjo ndodh per shkak te
tradites, mosefikasitetit te policise dhe gjykatave, mosekzistimi i institucioneve per
mbrojtjen e marteses dhe familjes, per shkak te pozites nenshtruese dhe nencmuese te
femres ne familje dhe shoqeri etj.
- Sipas disa te dhenave tregohet se kryeresit e dhunes ne martese rrjedhin nga nje familje
ne te cilen edhe me pare ka pasur dhune, ata si femije e kane perjetuar dhunen dhe
konfliktet ne mes prinderve. Kryeresit e dhunes ne martese shpesh jane tipa te izoluar ne
pikepamje sociale, jane te papunesuar, konsumojne alkool ose droge etj.
- Del se grate shtatzene kane qene te malltretuara nga burrat me teper se sa kur nuk kane
qene shtatzene. Dhuna ndaj gruas ka ardhur edhe si pasoje a asaj kur ajo ka kerkuar qe te
ndahet.
- Lidhur me kete forme te kriminalitetit jane themeluar shoqata, asociacione dhe levizje te
ndryshme me qellim te mbrojtjes se lirive dhe te drejtave te gruas dhe femres.
b) Dhuna ndaj femijeve: kjo dhune mund te manifestohet si dhune fizike, psikike dhe
suksuale dhe eshte forme mjaft e hapur e kriminalitetit te dhunes, e cila ndodh brenda ne
familje dhe jashte saj. Dhuna ndaj femijeve ka pasoja shume te renda per shkak se kjo
dhune ushtrohet tek femijet te cilet jane ne nje faze te vecante te zhvillimit biopsikik dhe
ata kane nevoje per perkujdesje dhe mbrojtje nga te tjeter sepse ata vete jane te paafte dhe
te pafuqishem qe te mbrohen.
- Nje kohe te gjate kujdesi dhe mbikqyrja e femijeve i ka takuar vetem familjes per shkak
se sipas disa zakoneve dhe normave tradicionale cdo intervenim i personave te trete do te
ishte perzierje ne te drejten e prindeve apo familjes ndaj femije, por per shkak se dhuna
ndaj femijeve eshte rrituar atehere po behen perpjekje qe ky kujdes dhe mbikqyrje e
femijeve te mos mbetet vetem brenda familjes, por te behet e pergjithshme.
- Shpesh rastet e dhunes ndaj femijeve nuk evidentohen per shkak se ato konsiderohen
ceshtje intime familjare. Pra, numri i erret i rasteve te dhunes ndaj femijeve eshte i madh.
17
- Ne Kriminologji shpesh perdoret termi keqperdorim apo abuzim i femijeve, ku me kete
nenkuptohen te gjitha ato veprime apo mosveprime qe pengojne zhvillimin normal dhe
formimin e drejte biopsikik dhe social te femijeve. Forma me e rende eshte kur prindi apo
kujdestari e le pas dore femijen, duke mos e kryer obligimin e kujdesit, ushqimit,
veshmbathjes, shkollimit, duke perdorur dhune fizike dhe psikike, duke e anagazhuar ne
pune te renda te cilat nuk jane per moshen e tij etj.
- Me qellim te luftimin dhe parandalimit te kesaj dukurie ne disa shtete eshte ndaluar me
ligj ndeshkimi fizik i femijeve, te miturve dhe eshte ndaluar malltretimi i tyre psikik.
- Viktimat me te shpeshta te dhunes ne familje paraqiten: femijet e padeshiruar, femijet
qe rrjedhin nga dhunimi seksual, femijet qe kane lindur pa deshiren e nenes apo babait,
femijet qe kane lindur gjate krizave te familjes, femijet me te meta fizike e psikike,
femijet te cilet prinderit i kane ne burg, femijet jashtemartesore etj.
- Kryeresit e kesaj dhune shpesh jane prinderit qe rrjedhin nga shtresat e uleta sociale, te
cilet jetojne ne kushte te veshtira ekonomike dhe kushte te veshtira te banimit.
- Dhuna fizike e femijeve: rrahja e femijes duke i shkaktuar dhimbje dhe lendime fizike.
- Dhuna psikike e femijeve: mbyllja e femijeve, sharja, fyerja e femijes, ndarja e
prinderve, dhuna e babait ndaj nenese, alkoolizmi i njerit apo te dy prinderve, ndalimi i
shoqerimit me femije te tjere, mungesa e hapur e dashurise dhe afersise prindore etj.
c) Dhuna ndaj prinderve te moshuar dhe te paafte: kjo dhune manifestohen ne forme
te lenies pas dore, moskujdesit, mosdhenies se ushqimit, malltretimit, mosofrimit te
ndihmes shendetesore etj. Kjo dhune manifestohet edhe duke i mbyllur ne dhoma dhe
lokale, duke iu japur medikamente per ti vene ne gjume, duke i lene ne meshiren e
personave te trete etj. Edhe nga ana e institucioneve qe kujdesen per kete kategori
verehen nganjehere nje tretman dhe sjellje jo humane e institucionit.
3) Kriminaliteti i dhunes seksuale: nenkuptohen te gjitha veprimet kriminale qe

rrezikojne dhe atakojne integritetin dhe moralin seksual te nje personi. Kodi Penal i
Kosoves i ka parapare disa vepra penale qe kane te bejne me dhunen seksuale (dhunimi,
kryerja e aktit seksual me kercenim, sulmi seksual, degradimi seksual, keqperdorimi
seksual i te semeruve mental, keqperdorimi seksual i personave nen moshen 16 vjecare,
mundesimi i prostitucionit etj). Ne te gjitha inkriminimet lidhur me seksin verehet
mbrojtja e lirise dhe dinjitetit seksual te personave te rritur dhe te femijeve poashtu.
Kjo forme e kriminalitetit shkakton pasoja te renda dhe afatgjate per viktimen,
shkaktohen ndryshime negative ne jeten shpirterore te viktimes etj, dhe ne shume raste
nuk evidentohet. Pra, numri i erret eshte shume i pranishem edhe ketu. Kjo ndodh per
shkak se dhuna seksuale e shkaktuar komentohen ne opinion dhe shkakton pasoja morale,
sociale dhe familjare, te cilat mund te jete pasoja me te medha se sa dhuna seksuale.
Mosparaqitja dhe mosndeshkimi i kryeresve e pengon luftimin dhe parandalimin e
krimeve seksuale dhe kriminelet marrin guxim qe t’i perserisin prap.
- Disa nga arsyet e mos evidentimit te dhunes seksuale: kryeresi eshte mbajtes i familjes
dhe ndeshkimi i tij do te rrezikonte ekzistences e vet viktimes dhe familjes; paraqitja e
rastit do te shkaktonte konflikte te renda ne mes prinderve; frika nga perbuzja, nencmimi
dhe gjykimi i rrethit etj.
18
- Si kryeres te dhunes seksuale me se shpeshti paraqiten personat e gjinise mashkullore
dhe si kryeres zakonisht jane persona te moshes se re, kurse si viktime paraqiten me
shume personat e gjinise femrore dhe persona te moshes se re. Si kryeres me shpesh
paraqiten persona me pergatitje te ulet shkollore dhe te papune. Dhuna seksuale me se
shpeshti kryhet ne qendra dhe qytete te medha dhe ne 50% te rasteve kryhen ne banese te
kryeresit ose te viktimes ose te personave te trete, kurse ne 25% te rasteve ndodhin ne
vende tjera. Keto krime me teper nodhin gjate muajve te veres dhe me shume naten.
Kryeresit e dhunes seksuale ne 55% te rasteve jane persona te cilet edhe me pare kane
kryer krime te tilla.
- Rastet e krimeve te dhunes seksuale shpesh sjellin deri tek vetevrasja, dhunia pas
alkoolit, droges, marrja me prostitucion etj.
KRIMINALITETI EKONOMIK: jane te gjitha ato veprime dhe sjellje qe

pengojne afarizimin ekonomik dhe pjesemarresve ne kete afarizem u shkaktohen deme te
medha materiale dhe financiare, dhe sipas disa te dhenave demet qe shkaktohen nga ky
kriminalitet jane me te medha se demet qe shkaktohen nga format e tjera te kriminalitetit,
ku sot keto deme qe shkaktohen nga kriminaliteti ekonomik maten me miliarda dollare.
- Format e ketij kriminaliteti jane: deliktet e karteleve te medha, aktet e mashtrimit dhe
keqperdorimit te gjendjes ekonomike te kompanive multinacionale, mashtrimet ne
perfaqesime dhe keqperdorimi i lejeve nderkombetare per tregti dhe afarizem, veprimi
fiktiv dhe ilegal i ndermarrjeve dhe firmave te ndryshme, keqperdorimi i fondeve dhe
donacioneve, larja e parave, korrupsioni, mospagimi i tatimeve etj.
- Sjelljet e kriminalitetit ekonomik per dallim nga format e tjera te kriminalitetit nuk jane
transparente, pasojat nuk jane te dukshme dhe te prekshme ne jeten e perditshme dhe ndaj
ketij kriminaliteti reagohet vetem atehere kur “e verteta del ne shesh”. Veprimi i kryerjes
se kriminalitetit ekonomik zgjate shume dhe sa me gjate te jete aq me veshtire zbulohet.
- Kriminaliteti ekonomik eshte shume i pranishem dhe ne te shumten e rasteve nuk
zbulohet, pra numri i erret eshte i larte. Ky kriminalitet eshte shume i nderlidhur me
ekonomine, biznesin, jeten politike, sa qe ne disa vende bartesit e ketij kriminaliteti e
diktojne rrjedhjen e jetes politike, nxisin tronditje shoqerore, depresione ekonomike etj.
Per kete arsye pushteti dhe organet e ndryshme jane te paafta qe ta pengojne
kriminalitetin ekonomik per shkak se edhe vete jane te perfshire ne te. Pra, shteti dhe
segmentet e tij kane nje qendrim tolerues dhe jane pajtuar qe te “bashkejetojne” me kete
kriminalitet.
- Ky lloj kriminaliteti shpesh konsiderohet aftesi, shkathtesi dhe mjeshteri sepse ka
mashtruar shtetin apo firmen tjeter dhe eshte pasuruar pa djerse. Nje prokuror shteteror
zvicran ka thene se mashtrimi dhe shfrytezimi i dobesive dhe mosdijes se te tjereve eshte
cilesuar si aftesi dhe ka qene e pranishme ne civilizimin perendimor.
- Kryeresit e kriminalitetit ekonomik sherbehen me nje varg manipulimesh dhe
transaksionesh legale, gjysmelegale dhe ilegale. Si transaksione jane: themelmi i firmave
apo ndermarrjeve fiktive ne vend ose jashte vendit me qellim te fshehjes se tatimit,
manipulimi me kambiale dhe letra te tjera me vlere, kontrabandimi i mallrave te
ndryshme duke i ikur tatimit dhe doganave, rregullimi fiktiv i tenderave etj.
19
- Kryeresit nuk perdorin dhune fizike dhe ne asnje cilesi te jashtme nuk u perngjajne
krimineleve te tjere. Edhe pse kryejne krime me pasoja te renda ata megjithate trajtohen
si qytetare te respektuar dhe te nderuar, afariste te shkathet, ekonomiste te shquar etj.
Keta me ane te dhenies se ryshfetit kane arritur qe t’i korruptojne dhe blejne gati te gjithe
nepunesit e administrates lokale, policise lokale e deri te piramida qendrore e pushtetit
administrativ, policor, gjyqesor dhe shteteror. Kriminaliteti i ketyre kryeresve del ne
shesh atehere kur paraqiten mosmarreveshjet dhe konfliktet ne mes kryeresve dhe
organizatoreve te krimit dhe keshtu paraqiten aferat e ndryshme.
- Kryeresit e kriminalitetit ekonomik shpesh ndahen ne disa shtresa:
a) shtresa e pare (shtresa e ulet e kriminalitetit ekonomik): jane kriminelet ose
te cilet kane per qellim sigurimin e nje ekzistence te domosdoshme jetesore, e jo
grumbullimi i parave.
b) shtresa e dyte (shtresa e mesme e kriminalitetit ekonomik): jane kriminelet
te cilet kane per qellim grumbullimin e parave, te realizojne disa privilegje politike
dhe ndikime te tjera ne boten afariste.
c) shtresa e trete (shtresa e larte e kriminalitetit ekonomik): jane personat qe
kane pozita te larta ekonomike dhe politike. Keta me ane te ketyre pozita sigurojne
informata, programe, kredi, licensa dhe favorizime te tjera, keshtu ata behen te
fuqishem dhe kete force ata e shfrytezojne per interesa personale dhe ne dem te
interesave te pergjithshme.
- Disa forma te kriminalitetit ekonomik: korrupsioni, mashtrimi i konsumatoreve, larja e
parave etj.
1) Korrupsioni: nuk ka shoqeri ne te cilen nuk eshte prezent korrupsioni, por ne disa
shoqeri verehet nje tolerance, nje pajtim me kete dukuri thuajse eshte dicka e zakonshme.
Kodi Penal i Kosoves e ka inkriminuar marrjen dhe dhenien e ryshfetit si veper penale
me qellim te parandalimit te kesaj forme te kriminalitetit ekonomik, poashtu e ka
inkriminuar veprimet korruptuese te zyrtareve qe e keqperdorin poziten e tyre.
- Dallohen disa forma te korrupsionit:
a) korrupsioni politik: ka te beje me marrjen e funksioneve e pushtetit politik ose
ne mbajtjen e privilegjeve te caktuara politike duke u dhene ryshfet gjate fushata
paraelektorale dhe gjate zgjedhjeve, marrja e donacioneve dhe pagesave te tjera ne
menyre te fshehte nga persona dhe shoqata te ndryshme etj.
b) korrupsioni administrativ: ka te beje me administraten shteterore.
Administrata duke i shfrytezuar kompetencat e saj merre mito, ryshfet, korruptohet
duke dhene leje, certifikata, dokumente dhe akte te tjera individeve, grupeve dhe
firmave per realizimin e interesave te ndryshme materiale dhe financiare.
c) korrupsioni gjyqsor: ka te beje me dhenien dhe marrjen e ryshfetit me qellim
qe te pengohet procedura penale, me qellim qe te nxerren vendime gjyqesore te
favorshme, me qellim qe te bishtrohet shqiptimi i denimeve dhe sanksioneve te
tjera etj.
- Masa me e njohur per luftimin dhe parandalimin e korrupsionit eshte konfiskimi dhe
marrja e pasurise apo te mirave te tjera materiale qe jane si rezultat i korrupsionit.
20
2) Mashtrimi i Konsumatoreve: format me te shpeshta te ketij krimi kane te bejne me
kualitetin e artikujve ushqimore, permbajtjen dhe cilesine e tyre, prodhimi i artikujve me
pesticide dhe materie kancerogjene, dhenia e kredive te ndryshme mu kushte jo te
favroshme, shitja e mallrave dhe artikujve pa garanci, moskryerja e sherbimeve ne nivil
dhe me cilesi, shitja e sendeve me te meta etj. Reklama me permbajtje te pavertete
ndikojne shume tek konsumatoret saqe ato i shtyen ata qe te blejne produktet perkatese.
Krimet ndaj konsumatoreve jane me te medha ne sektorin e ofrimit te sherbimeve dhe
mirembajtjes se sa ne sektorin e prodhimit.
- Ne shume shtete paraqiten mjek te mjekesise alternative, persona qe kane aftesi te
jashtezakonshme, persona qe bejne mrekullira dhe cudira ne sherimin e disa semundjeve.
Numri i ketyre “mjekeve” eshte duke u rritur dhe poashtu eshte duke u rritur numri i
qytetareve qe po iu besojne ketyre “mjekeve”.
- Edhe prodhimi dhe distribuimi i medikamenteve dhe barnave te cilat “sherojne”
semundje te medha, ka shkaktuar pasoja te medha. Per keto barna nuk jane dhene licensa
dhe leje nga institucionet kompetente, per cka keto barna shpesh mund te kene doza te
materieve te demshme dhe te rrezikshme per shendetin e njeriut.
- Kodi Penal i Kosoves e ka parapare vepren penale “mashtrimi i bleresve dhe
konsumatoreve”, ku thuhet “kush do qe me qellim te mashtrimit te bleresve ve ne
qarkullim prodhime me shenjen ne te cilen jane shenuar te dhena te cilat nuk i pergjigjen
permbajtjes, lloji, prejardhjes apo kualitetit te produktit, te cilat nuk i pergjigjen asaj qe
rregullisht parashihet tek produktet e tilla ose ve ne qarkullim produkte pa shenja qe e
tregojne permbajtjen, llojin, prejardhjen apo kualitetin .... denohet me gjobe apo me
burgim deri ne tri vite”.
KRIMINALITETI KUNDER PASURISE: jane te gjitha veprimet qe e cenojne

dhe e rrezikojne pasurine private dhe shteterore. Si vepra penale kunder pasurise me se
shpeshti jane: vjedhjet e imta, vjedhjet e zakonshme, vjedhjet e renda, vjedhjet me
grabitje, vjedhjet me thyerje, plackitja, fshehja e tatimeve etj.
- Me zhvillimin e teknikes, elektronikes dhe persosjes se industrise bashkekohore e
vecmas automobilistike, kompjuterike etj, eshte mundesuar qe krimet kunder pasurise te
kryhen me shpejt dhe te veshtiresohet zbulimi i tyre.
- Per shume persona marrja me krime kunder pasurise paraqet nje percaktim te
perhershem ne punen e tyre dhe burim kryesor te te ardhurave. Ne kryerjen e krimeve
kunder pasurise verehet edhe nje organizim i madh i kryeresve, ku mallrat vidhen ne nje
vend ndersa transportohen ne nje vend tjeter dhe shiten ne nje vend te trete.
1) Krimi i vjedhjeve: nenkupton marrjen e sendit te huaj me qellim pervetesimit. Kjo forme e
kriminalitetit kunder pasurise dominon gati ne te gjitha vendet e botes.
Te dhenat statistikore te policise,gjykatave dhe prokurorise tregojne se vjedhjet pa mar parasysh
format e tyre ne kuader te ketij kriminalitetit qendrojne ne vend te pare.Ne vitin 1990 jane
regjistruar 2 milion e 600.000 vjedhje nga keto vjedhje ne ate vend eshte shkaktuar dem 3
miliarde e 500milion markash gjermane.
Konsiderohet qe numri i krimeve kunder pasurise si dhe kryeresve te tyre ne numer te madh
eshte i pazbuluar.
Sipas kriminologut M.Singer ne Kroaci ne vitin 1991 jane paraqitur 10868 persona per krime
21
kunder pasurise qe nenkupton 32% te gjithe personave te paraqitur per krimet e kryera ate
vit.Sipas ketij autori numri me i madh i rasteve te paraqitura jane:
Vjedhje te renda 33% , Vjedhje te zakonshme 22% , mashtrine 20,8% dhe vjedhje te
automjeteve 3,4% te rasteve.
Keto pasqyra te formave te krimit kunder pasurise pak a shume i hasim edhe ne shtetet tjera ku
hasim kombinim te vjedhjeve te zakonshme,vjedhjeve te renda,vjedhjeve te
automobileve,mashtrimet etj.
Kjo forme e kriminalitetit eshte ne rritje permanente kete e thekson edhe kriminologu gjerman
Kaiser i cili konstaton se perderisa ne vitin 1955 per krime kunder pasurise jane denuar 89.515
persona ne vitin 1990 ky numer arrin 158467 persona.
Vecorite e kryeresve te krimeve te vjedhjeve
Kerkimet kriminologjike lidhur me dukurine e kriminalitetit kunder pasurise e vecmas per
kryeresit e tyre tregojne se keta kryeres jane ne te shumten e rasteve persona te rinj,te mitur e ne
disa raste edhe femije.
Sipas ketyre kerkimeve femijet dhe te miturit marrin pjese 45,7% tek te gjitha rastet e paraqitura
per keto krime ne disa raste pjesemarrja e tyre eshte edhe me e madhe p.sh krimet e vjedhjes se
zakonshme,vjedhjes se imet,vjedhjes neper shitore,vjedhjes se autombilave ajo arrin deri 50%.
Femrat si kryerese te ketyre krimeve paraqitenme teper te disa vjedhje te imta,mashtrime,vjedhje
te zakonshme e me pak te krimet e vjedhjeve te renda,vjedhjeve me arme apo plaqkitjeve.Ne
keto krime pjesemarrja e femrave sillet rreth 10% te personave te denuar.
Ne aktivitetet kunder pasurise konstatohet se me se shumti marrin pjese te ashtuquajturit tipa
delikuent nga shprehite,delikuent profesional dhe te specializuar.Recidivistet me se shpeshti
paraqiten tek vjedhjet e zakonshme,te renda,plaqkitjeve etj.Recidivistet ne numrin e
pergjithshem te krimeve kunder pasurise marrin pjese me 36,9%.
Sipas kriminologut amerikan E.Sutherland ne vepren e vet ''Hajn Profesional'' ka permendur disa
veti te hajnit profesional.Sipas ti vjedhesi profesional vjedhjet i kryen si forme te nje biznesi apo
pune te perditshme qe i sjell fitim dhe ate pune e merr me seriozitet,perkushtim,shkathtesi e
mjeshtri te vecante.Sutherland thekson nje lloj rregulli qe i dallon vjedhesit profesional nga
vjedhesit ''amator''.Tek hajnat profesional ekziston nje bindje se ata nuk jane keqberes,nuk jane
kriminel dhe armiq te shoqerise ngase ata vet i urrejn kriminelet e vertete si vrasesit,dhunuesit
dhe kriminelet e tjere te cilet sipas tyre nuk jane 'fisinike'.Ata theksojn se veprimtaria e tyre eshte
nje biznes si cdo biznes tjeter vecse ju mungon leja.
Vjedhja e automjeteve
Vjedhja e automobilave dhe automjeteve te tjera ne shume shtete bashkohore po tregon nje rritje
rapide.Vjedhja e automobilave thuhet se eshte karakteristike e vendeve urbane,qendrave
industriale,motropoleve administrative dhe turistike.Zakonisht keto krime kryhen naten.Kryeresit
e ketij krimi zakonisht jane meshkuj te rinj.Personat e rinj perbejne 71% te kryeresve te ketij lloj
kriminaliteti.KPK ka inkriminuar plackitjen,vjedhjen e mjeteve motorike-automjeteve si veper
penale.Kjo forme e vjedhjes eshte e pranishme ne dhe aktuale kudo ne bote e tille eshte edhe ne
Kosove.
Ne literature kriminologjike behet fjale edhe per kriminalitetin e imte i cilin eshte me vlere te
vogel dhe per te perdoret shprehja:bagatell.Ky kriminalitet nuk ndiqet shume per arsye se
inicimi i proc.policore dhe gjyqesore do te kushtonte me shume se vet demi.
Kriminaliteti kompjuterik ose me kompjuter
Kompjuteri sot ka rendesi shume te madhe qofte per zhvillimin e shkences apo
22
se njerzimit.Aplikimi i kompjuterit dhe mundesit e medha qe ofron ai,fatkeqesisht po perdoren
per kryerjen e nje numri te madh te krimeve dhe sjelljeve delikuente qe me pare nuk jane kryer
aq shpejt dhe lehte. Autori gjerman
H.Goppinger thekson se kriminaliteti kompjuterik vecmas del ne pah ne kryerjen e disa krimeve
te cilat ai i ndan ne veprime: manipulimet kompjuterike te cilat manifestohen permes input-
output manipulimeve, spiunazh kompjuterik i cili kryhet me ane te programeve te ndryshme te
cilat kryeresve ju sjellin fitime financiare, sabotazhi kompjuterik me te cilen behen nderhyrje
ilegale dhe kunderligjore ne siteme dhe programe me qellim qe te cregullohen,shkaterrohen ose
tu shkaktohen deme te medha materiale pronareve te tyre.
KPK ka parapare veper te vecante penale 'Hyrje ne sistemet kompjuterike' -Kushdo qe ne
menyre te paautorizuar dhe me qellim qe vetes ose personit tjeter ti sjell dobi pasurore te
paligjshme apo ti shkaktoj dem personit tjeter ndryshon,publikon,shlyen apo asgjeson te dhena
kompjuterike apo ne cfardo menyre tjeter hyn ne sistem kompjuterik denohet me gjobe apo
burgim prej 3-5 vjet.
Kriminologu italian G.Ponti flet per format me te shpeshta te krimeve qe kryhen duke perdorur
kompjuterin si mjet te kryerjes: mashtrimet,pirateria,vjedhja e programeve,depertime te
paautorizuara ne programe,futja ne programe private dhe zbulimi i fshehtesive private
intime,manipulime te tjera te llojllojshme,spiunazh politik dhe industrial dhe shume forma
te tjera te aktiviteteve kriminale.
Sipas pohimeve te autorit Sesion agjencia federale e kerkimeve te SHBA-ve ka percaktuar tri
kategori te kryeresve qe perdorin kompjuterin per qellime kriminale:
Kategorine e pare: hyjn individe te cilet futen ne kompjuter te huaj vetem sa per te kenaqur
deshiren e tyre dhe per ti vertetuar gjoja aftesite qe kane ata lidhur me manipulimin dhe
perdorimin e kompjuterit.Zakonisht jane te rinj qe kane qellim te lavderohen te cilet nuk
vjedhin,nuk i shkatrrojne te dhenat dhe nuk kane qellime materiale.
Kategoria e dyte: hyjn personat te cilat ne menyre te pergaditur dhe te organizuar futen ne
sisteme dhe programe e kompjutereve te tjere apo qendrave kompjuterike me qellim qe ti
shkaterrojne,crregullojne,t'i ndryshoj programet,ti qesin jasht veprimit.Keto veprime kryhen per
qellim rivalitetit.Konsiderohet pirateri e vecante.Ne maj te vitit 2000 ne sistemin kompjuterik
boteror pirati informatik e futi virusin 'I LOVE YOU' i cili demtoi miliona kompjuter ne tere
boten.
Kategoria e trete: hyjn personat qe sjelljet kriminale me komjuter i kryejn me qellim te
perfitimt dhe realizimit te interesit material.Futen ne programe dhe marrin te dhena dhe shenime
te ndryshme qe konsiderohen sekrete te cilat i materializonin duke i shitur,publikuar ose kerkuar
per to shuma te medha parash.Kryeresit e ketyre krimeve quhen hacker ndersa depertimi i tyre
ne kompjuter me qellim te perfitimit quhet hacking. Ketyre personave kryerja e krimeve me ane
te kompjuterit u behet pasion,shprehi.
Kriminaliteti kompjuterik dallon nga format e tjera te kriminalitetit sepse veprimet kriminale
kryhen me nje shpejtesi me te madhe.Disa kerkime dhe studime theksojne se numri i erret i ketij
kriminalitetit sillet prej 80 deri 90% . Format
me te shpeshta te krimit me kompjuter jane:vjedhja e informatave,vjedhja e programeve,futja e
virusave-bombave logjike,shkaterrimi i bazes qe quhet ndryshe 'vandalizem kompjuterik',
plackitja,pirateria,vjedhja e bankave,vjedhja dhe mashtrimi neper bursa,vjedhja e mashtrimi
neper shitore dhe forma te tjera. Lidhur me
kriminalitetin kompjuterik permendet mendimi i autores sllovene Alenka Shelih e cila thekson se
kompjuteri dhe teknika kompjuterike eshte mjet i fuqishem i cili mund te keqperdoret per
23
depertimin,informimin dhe kontrollin e paautorizuar dhe kriminale te jetes private te personave
te tjere.Eshte i njohur rasi ''Severina'' ne Kroaci ku sistemi i internetit u shfrytezua per
prezantimin e skenave intime te pop yllit te estrades muzikore kroate. Ajo propozon qe te nxirren
norma ligjore shume rigoroze te cilat do te pengonin veprimet kriminale me ane te kompjuterit
ne lemin e shkeljes se lirise individuale dhe familjare te njeriut ne shoqerin bashkohore.
Kriminaliteti kunder ambientit-kriminaliteti ekologjik

Mbrojtja e ambientit te njeriut eshte paraqitur si nevoje e domosdoshme per tu zhvilluar nje jete e
shnedosh,te gjate dhe te sigurt te njeriut.Kriminologu i njohur gjerman G.Kajser ne librin
'Kriminologjia' thekson se perpjekjet e para per te penguar ndotjen e ajrit dhe te ujit i gjejme ne
disa akte dhe urdherave te mbreterve anglez si te Eduardit I . Ekzistojne forma
te veprimeve qe e ndotin dhe shkaterrojne ambientin e njeriut dhe sjellin deri te katastrofa
ekologjike sic jane: demtimi i mbeshtjellesit te ozonit, rritja eradioaktivitetit dhe rrezatimit nga
provat e ndryshe berthamore, shtimi i rasteve te fatkeqsive ne centrale berthamore.Si raste te tilla
jane: Cernobili ne Ukraine, rasti i helmimit masovik ne Bhopal te indise,rastet e helmimit me gaz
helmues ne Japoni, derdhjet ne lumenj te materieve radioaktive dhe helmuese nga fabrika ne
Rumani etj Veprimet e tilla shkaktojne shfarosjen masovike te peshqve,shpezeve dhe gjallesave
tjera, prerja e pakontrolluar e maleve gjate rjedhes se lumit Amazona, perdorimin e mjeteve
kimike e biologjike dhe pesticideve qe kane pembajtje kancerogjene.Keshtu ndotja e
ajrit,ujit,tokes po shkakton zhdukjen e flores dhe faunes me kete rrezikohet edhe ekzistenca
normale e njeriut. Ne
Kosove si ndotesit me te mdhenj kane qene: kombinati Trepqa, fabrika e
akumulatoreve,termoelektranat ne Kastriot,kombinati i Sharrit ne Elez Han etj.
KPK ka parapare disa V.P lidhur me ndotjen e mjedisit si psh: ndotja ose shkaterrimi i
mjedisit,ndotja e ushqimit dhe ujit te shtazeve,shkaterrimi i botes bimore me mjete te demshme
etj. G.Kaiser ne Gjermani thekson se per nje vit jane paraqitur ne polici mbi 20 mije raste per
krime ekologjike ku kryesisht kane te bejne me ndotjen e ujit e me pak me ndotjen ajrit dhe
tokes. Me
teper kontribojne ne luftimin dhe pengimin e krimeve te ndotjes se ambientit shoqata dhe OJQ
dhe shoqata tjera ekologjike qe quhen te gjelberit se sa shteti. Ne nivel
nderkombetar jane te njohura konferencat dhe tubimet e eksperteve te mbrojtjes se ambientit: ne
Rio,Berlin, Den Hag, Johanesburg dhe e fundit eshte mbajtur ne Paris ne vitin 2015. Ne kete
drejtim vecmas shtrohet nevoja e realizimit te Protokollit te Kiotos me te cilin kerkohen nga
vendet qe konsiderohen si ndotese me te medhaja te ambientit te zvoglojne emetimin e
materieve te demshme.
Kriminaliteti ne trafik- ne komunikacion
Nje nder format e sjelljeve kriminale ne boten bashkohore konsiderohen edhe krimet apo
deliktet ne trafik perkatesisht ne komunikacion.Zhvillimi i hovshem i te gjitha formave te trafikut
ajror,detar,toksor si dhe qarkullimin e madh i njerezve dhe mallrave ne mes shteteve paraqet nje
sektor te rendsishem te zhvillimit te shoqerive bashkohore.Ne kete trafik shkaktohen vikima te
medha ne njerez dhe deme te konsiderueshme materiale.Sipas shenimeve qe i paraqesin disa
autor ne fatkeqesite qe ndodhin ne trafik qofte ai rrugor apo ajror humbin jeten rreth 100.000
persona ne vit.Shenimet statistikore te vendeve te zhvilluara flasin per kete forme te krimit ne
krye te listes te gjitha krimeve qe kryhen ne keto vende.
Ne Kosove krimet e trafikutjane te shpeshta sidomos ne fazen e pasluftes ku shebinet e policise
24
se UNMIK-ut gjate vitit 2000 kane ndodhur 8714 aksidente kryesisht ne qendrat e medha prej
tyre 137 me pasoja fatale.
Veprimet delikuente ne trafik ne disa vende trajtohen si vepra penale ndersa ne disa tjera si
kundervajtje por kryesisht njihen si delikte ne trafik.Me se shumti ka viktima ne te ashtuquajturin
trafik automobilistik apo rrugor.Shumica e ketyre veprave kryhen nga pakujdesia dhe jo me
dashje andaj shtrohet qeshtja e pergjegjesise dhe sanksionit qe duhet shqiptuar. KPK ka parapare
disa V.P lidhur me kriminalitetin ne trafik: rrezikimi i trafikut publik, rrezikimi i trafikut publik
per shkak te dashjes, mosdhenia e ndihmes personit te lenduar ne fatkeqesit e trafikut publik etj.
Faktoret qe ndikojne ne paraqitjen e krimeve ne trafik
Faktoret qe ndikojne ne paraqitjen e kriminalitetit ne trafik jane te shumte zakonisht ndahen ne
dy grupe: faktor objektiv dhe subjektiv.Pervec kesaj ndarje ne literature permenden edhe faktor
te tjere si faktor vis major,faktori teknik dhe faktori njeri.
Faktor objektiv: gjendja teknike e automjetit,gjendja dhe karakteri i rrugeve, paisja e rrugeve
me shenja dhe udhezime te ndryshme te trafikut, kushtet atmosferike dhe klimatike, dendesia e
qarkullimit te automjeteve, moskontrolli i rregult nga policia etj.
Faktor subjektiv: personaliteti i njeriut, gjendja psikofizike e pjesemarresve ne trafik, drejtimi i
automjetit ne gjendje te lodhur e te rraskapitur,gjendja emocionale,prania e frikes, demitmi i
shqisave,semundje dhe crregullime te tjera psikofizike etj. si faktor subjektiv paraqitet edhe
konsumimi i alkoolit dhe pijeve narkotike qe ndikon negativisht ne aftesite e koncentrimit te
vozitesve apo pjesemarresve te tjere ne trafik. Ne literature kriminologjike por edhe ne praktiken
gjyqesore kur trajtohet delikuenca ne trafik dhe vetit subjektive potencohet "sekonde e frikes" i
cili nese arrihet te perballohet dhe kontrollohet atehere ekzistojne gjasa reale te shmanget
fatkeqesia dhe pasojat e renda.
Si faktor theksohet edhe mungesa e kultures dhe edukates se trafikut qe nenkupton mosnjohjen
dhe mosrespektimin e shenjave dhe rregullave te trafikut.
Delikuenca e te miturve
Me delikuence te te miturve nenkuptojme sjelljet antishoqerore dhe antiligjore te personave te
moshes se mitur.Mosha e te miturve zakonisht perfshin moshen 14-18 vjet.Me kriminalitet te te
reinjeve ose sjellje kriminale te personave te rinj potencohet aktiviteti kriminal i te rinjeve ku
perfshihen edhe te miturit dhe personat e rritur,te rinj.Pra kriminaliteti i te rinjeve nenkupton
aktivitetin kriminal te gjithe te rinjeve pa marre parasysh moshen. Karakteristike themelore e
delikuences se te miturve ne shoqerin bashkohore eshte se ajo gjendet ne shtim te perhershem
dhe ne forma me te rrezikshme prandaj kjo delikuence sot eshte preokupim i madh i te gjitha
shoqerive dhe vendeve. Kodi i drejtesise per te mitur parasheh masa me qellim te parandalimit
dhe riedukimit te miturve qe kryejn sjellje delikuente. Masat ndaj te miturve ky kod i quan masa
te diversitetit ku ne kapitullin VII eshte parapare denimi me burg per te miturit dhe kushtet e
shqiptimit te tij.
Klasifikimi,format e manifestimit dhe vecorite kryesore

Delikuentet e mitur klasifikohen ne disa grupe. Limitimi i moshes se personave te mitur ka
qellim te caktuar ngase varesisht nga mosha shtrohet edhe ceshtja e pergjegjesise penale,
shqiptimin e masave edukative-permiresuese, shqiptimin e denimeve te tjera dhe trajtimit neper
ente edukative-permiresuese. Si kufi me i ulet i moshes per pergjegjesi penale ne vende te
ndryshme te botes theksohen mosha te ndryshme ndersa ne Kosove, Kodi i Drejtesise per te
mitur i Kosoves ka percaktuar moshat e ndryshme te personave te mitur si pjesemarres ne
aktivitetet delikuente: femije (personi i cili nuk ka mbushur moshen 18 vjecare), i mitur (personi
25
ndermjet moshes 14-18 vjecare) dhe termi madhor (ndermjet moshes 18-21 vjecare).
Ne disa vende kufiri i ulet i moshes per pergjegjesi penale nuk caktohet me ligj po kjo ceshtje
lihet nen diskrecionin e gjykates gjate shqyrtimit te rasteve konkrete ( Belgjike, Holande,
Spanje). Problematike paraqitet edhe percaktimi i kufirit te larte te moshes dmth deri ne cfare
moshe personi trajtohet si i mitur edhe kjo dallon nga vendi ne vend.Spanja dhe Izraeli e
theksojn si kufi me te larte moshen 16 vjecare ndersa pjesa me e madhe e vendeve te Evropes e
marrin moshen 18 vjecare. Nga te dhenat
kriminologjike verehet se delikuentet e mitur marrin pjese dukshem ne kriminalitetin kunder
pasurise, kunder sigurise ne trafik, kryerjen e krimeve ne grupe dhe shoqata te organizuara
kriminale, ne aktivitete per shperndarjen dhe konsumimin e droges, krime kunder jetes dhe trupit
dhe delikte seksuale. Statistikat shenojne rritje te pjesemarrjes se femrave te mitura ne kryerjen e
aktiviteteve te ndryshme kriminale sidomos ne keto forma (marrja me prostitucion, marrja me
bixhoz, tregtia dhe kontrabanda me droge dhe forma te tjera te sjelljeve kriminale).
Sipas te dhenave te vitit 2001 nga Departamenti i drejtesise del se ne Kosove ne shkalle vendi
jane kryer nga te miturit 1386 V.P shumica nga to ne qendra te medha urbane.
Nje numer i madh i krimeve te kryera nga te rinjet kryhen ne grupe te ashtuquajtura gangs dhe
banda te te miturve. Ne vende te ndryshme keto grupe emertohen me emra te ndryshem dhe
shpesh keto grupe dhe banda delikuente te miturve dallojn nga njera-tjetra per nga
stili,veshja,mjetet e kryerjes se veprave,automjetet me te cilat qarkullojne etj. Keto njihen me
emra te ndryshe psh ne Angli (Tedi boys ose Tedi girls), France (Bluzons Noir), Itali
(Viteloni), Poloni (Huligan), Japoni (Tojozaki), Gjermani (Halstarke) dhe ne SHBA (gangs).
Mendohet se shkaqet e delikuences se te miturve jane te ngjajshme me te rriturve por theksohen
disa faktor: ambienti familjar, edukata familjare, procesi i edukimit dhe arsimimit, ndikimi i
mjeteve te komunikimit masiv, ndikimi i shtypit,TV, filmit dhe literatures. Si shkak konsiderohet
edhe tretmani joadekua neper ente edukativo-permiresuese prandaj paraqitet edhe recidivizmi i te
miturve.
Recidivizmi
Recidivizmi apo perseritja e sjelljeve kriminale paraqet nje forme te vecante te manifestimit te
kriminalitetit me rrezikshmeri te posacme shoqerore. Problematika e recidivizmit ka qene objekt
trajtimi ne shume tubime shkencore nderkombetare: Kongresi i III Nderkombetar per
Kriminologji 1955, Kongresi i III-te Nderkombetare i Kombeve te Bashkuara ne Stokholm 1965,
Kursin e XVIII Nderkombetar per Kriminologji ne Beograd ku jane paraqitur punime dhe jane
dhene mendime te ndryshme per trajtimin e recidivizmit.
Recidivizmi apo perseritja e veprave penale dhe sjelljeve kriminale mund te veshtrohet nga
aspekti juridiko-penal, kriminologjik dhe penologjik.
Kuptimi juridiko-penal: Recidivizmi d.m.th kryerjen e perseritur te v.p i cila ka qene me pare i
denuar per ndonje veper. Ne literaturen juridiko-penale flitet per recidivizmin ne kuptim te
ngushte dhe per recidivizmin ne kuptim te gjere (recidivizmin e pergjithshem). Recidivizmi ne
kuptim te ngushte d.m.th perseritjen e dy e me shume veprave te njejeta ose te ngjajshme penale
(konsiderohet si forme me e rrezikshme sepse kryersi krijon persosje dhe shprehi ne kryerjen e
krimeve te ngjajshme. Recidivizmi ne kuptim te
gjere: kemi te bejme me perseritjen e v.p ne pergjithesi. Ne trajtimet
juridiko-penale dhe kriminologjike flitet edhe per recidivizmin e zakonshem dhe te shumefishte.
Recidivizmi i zakonshem ekziston kur v.p perseritet me shume se nje here. Recdivizmi i
shumefisht kemi te bejme me perseritjen e dy apo me shume v.p disa here pernje interval te
caktuar kohor.
26
Kuptimi kriminologjik: recidivizmi nenkupton perseritjen e sjelljeve kriminale dhe delikuente
te nje personi pa marre parasysh se a ekziston me pare gjykim i plotfuqishem apo a eshte mbajtur
denimi per v.p te me parshme. Sipas ketij kuptimi recidivizmi shihet si nje smundje ndaj te ciles
duhet te nderremeren masa te tjera jo vetem juridiko-penale. Pra kerkohet te studiohet
personaliteti i ketyre personave te analizohen dhe ndriqohen vetit e ndryshme psikike dhe
sociale. Kerkohet te behen edhe studimi i te ashtuquajturve delikuent recidivist nga shprehit,
tendenca dhe recidivist profesional.
Kuptimi penologjik: me recdivizem nenkuptojme ardhjen e serishme te kryersit te v.p ne entet
ndeshkimore-permiresuese apo edukative-permiresuese. Pra keta persona vijne dy e me teper
here ne keto ente per shkak te perseritjes se v.p.
Faktoret qe ndikojne ne paraqitjen e recidivizmit
Keta faktor mund te jene te natyres objektive dhe subjektive.Vete fakti se personat recidiviste
perserisin disa here v.p dhe se masat e denimet eaplikuara ndaj tyre nuk kane dhene rezultat ne
permiresimin dhe risocializimin e tyre parashtron nevojen e theksimit te faktoreve subjektiv
ndersa si faktor te jashtem: rrethanat joadekuate familjare, konfliktet ne familje, papunesia,
varferia,konsumimi i alkoolit, droges, arsimimi joadekuat neper institucione shkollore, ndikimi
negativ i qendrimit ne burgje dhe ente ndeshkimore-permiresuese.
Recidivistet i kane keto cilesi: jane persona te frustruar, veshtire adaptohen, jane te prirur ti
nenshtrohen ndikimeve te llojllojshme, vuajne nga kompelse te ndryshme(inferioriteti), gjendje
jostabile emocionale etj. Kriminologu
i njohur francez Zhan Pinatel te gjithe recidivistet i ndan ne tri grupe: ne recidivist profesional,
te paadaptuar dhe te rastit. Autori tjeter
R.Cavan ne punimin e tij "Criminollogy" dallon kater tipe recidivistesh: profesional, te jakes se
bardhe, te lehte dhe te perzier.
Etiologjia kriminale
Etiologjia kriminale ose faktoret mbi kriminalitetin kane te bejne me njohjen e burimeve,rrenjeve
dhe rrethanave percaktuese te kriminalitetit.Keto ceshtje i studion dhe analizon etiologjia
kriminale, e cila deri vone eshte konsideruar si pjese kryesore e kriminologjise. Fjala eshte per
nje dege shkencore e cila angazhohet per njohjen, percaktimin dhe analizen e faktoreve,
shkaqeve, burimeve dhe rrenjet e dukurise se kriminalitetit ne nje vend.
Studimet etiologjike merren me faktoret objektive-egzogjen dhe subjektive-endogjene te cilat e
kushtezojne fenomenin e kriminalitetit dhe dukurive tjera antisociale dhe negative ne
shoqeri.Vete fjala etiologji d.m.th shkence mbi thelbin, esencen, rrenjen dhe shkaqet e nje
dukurie. Etiologjia kriminale angazhohet per shpjegimin dhe ndriqimin e rrugeve te cilat shpien
deri te kriminaliteti. Problemet
lidhur me shkaqet, burimet dhe rrenjet e kriminalitetit, ne etiologjine kriminale shpesh emertohen
me kuptimin faktore kriminogjen.
Pikepamjet mbi faktoret kriminogjene
Faktoret kriminogjene paraqesin dukurite, shkaqet qe kane ndikim ne kriminalitet. Varesisht se
cileve faktor u eshte dhene rendesi nga ana e shkollave dhe autoreve ka dallime nga njeri-tjeteri.
Nuk ka mendime te qarta dhe as definime te sigurta te cilat ne menyre decidive do te percaktonin
se cilet jane faktoret kriminogjen por sido qe te jene faktoret mund te jene te natyres individuale
ose subjektive dhe te natyres se pergjithshme, te jashtme ose objektive.
Ne literature kriminologjike lidhur me faktoret kriminogjene paraqiten tri pikepamje dhe teori:
teoria e faktorit, teoria funksionaliste dhe teoria e kauzalitetit.
Teoria e faktorit eshte pikepamja me e perhapur lidhur me faktoret kriminogjene. Kjo teori
27
shkaqet e kriminalitetit i shpjegon ne baze te dy versioneve:
Versioni monist ose teoria e nje qe d.m.th kriminalitetin ne nje shoqeri e shkakton nje faktor
kryesor. Te tilla teori lidhur me shkaqet e kriminalitetit ishin teoria antropologjike, biologjike
dhe psikologjike. Versioni
pluralist ose multifaktoreve thekson se ne paraqitjen e kriminalitetit ndikojne shume faktor
(teoria sociologjike).
Teoria funksionaliste shkaqet e kriminalitetit si dhe dukurit tjera ne shoqeri mund te shpjegohen
drejt vetem duke aplikuar metoden e analizes funksionale te institucioneve te ndryshme ne
shoqeri. Sipas kesaj teorie shoqerite bashkohore perbehen prej nje strukture te caktuar te
institucioneve politike, religjioze, ekonomike, kulturore, arsimore,policore etj.
Autori CI.R.Jeffery thekson se individi nuk eshte celesi i shpjegimit te kriminalitetit por
institucionet.
Teoria e kauzaliteti si faktor te kriminalitetit duhet te cilesohen vetem rrethanat qe ndikojne

drejteperdrejte ne paraqitjen e kriminalitetit.Pra duhet te studiohen lidhjet e drejteperdrejta ne
mes veprimeve dhe pasojave, keto quhen lidhje kauzale. Sipas kesaj teorie si faktor kriminogjene
sipas kesaj teorie : shkaku apo shkaqet e sjelljes kriminale, kushtet e sjelljes kriminale dhe
shkasi. Shkaqe te sjlljes
kriminale konsiderohen te gjitha rrethanat dhe ndikimet qe e shtyjne individin apo grupet ne
veprime kriminale. Keto rrethana dhe ndikime jane me fuqi vendimtare dhe e nxisin aktivitetin
kriminal. Rrethana te tilla jane: kushtet ekonomike materiale, kundertheniet dhe konfliktet
politike dhe ideore, familja, arsimimi etj. Kushtet te sjelljes kriminale
konsiderohen ato rrethana dhe ndikime qe nuk e determinojne ne menyre te drejteperdrejte
aktivitetin kriminal por ato e lehtesojn kryerjen e tij. Pra kushtet e sjelljes kriminale
konsiderohen si rrethana ndihmese dhe plocuese per paraqitjen e kriminalitetit. Te tilla jane
papunesia, varferia, depresioni etj.
Shkasi paraqet nje rrethane te vecante e cila eshte e lidhur per nje situate dhe rast konkret. Ne
jeten e perditeshme ndodh qe disa veprime kriminale te nderrmiren aty per aty per shkak te
fyerjes, ofendimit apo kercnimit nga viktimat ky eshte shkas i sjelljes kriminale.
Faktoret e jashtem (objektive) te kriminalitetit
Sipas disa krimiologeve ndikimin me te madh ne paraqitjen e kriminalitetit e kane faktoret
jashtem kriminogjene. Faktoret e jashtem ose egzogjene paraqesin kushte dhe rrethana
determinuese te sjelljes kriminale si dhe ndikojne ndrejtepersedrejti ne paraqitjen e aktivitetit
kriminal ne shoqeri. Faktoret objektiv apo te jashtem kane ndikim me te madh se sa faktoret e
tjere. Si faktor me ndikim te dukshem ne paraqitjen e sjelljeve kriminale : faktoret ekonomiko-
shoqerore, ideopolitike, mikrogrupore, sociopatologjike etj.
Faktoret ekonomiko-shoqerore
Ne kriminologjine bashkohore lidhur me ndikimin e faktoreve objektiv ekonomiko-shoqerore ka
mendime dhe pikepamje te ndryshme. Ne kete drejtim theksohet zhvillimi i hovshem industrial,
te arriturat e medha teknike, zhvillimi i elektroteknikes, transformimet qe jane bere ne shoqeri
kane ndikuar edhe ne procesin e formimit te njeriut dhe personalitetit te tij. Keto ndryshime ne
njeren ane ka ndikuar ne mireqenien e njeriut ne anen tjeter me miliona njerez vuajn nga uria,
skamja, varferia dhe semundjet e ndryshme. Ne njeren ane shohim gara per dominim ekonomik,
teknologjik per armatim ne anen tjeter nese veshtrohet Afrika Juglindore ku me mijera femije,
gra, pleq cdo dite vdesin nga uria, semundjet, epidemit etj
28
Industrializimi, urbanizimi dhe kriminaliteti
Me industrializim te shoqerise nenkuptohet nje proces i zhvillimit te hovshem ekonomik e
material. Industrializimi nenkupton ngritjen e fabrikave, nderrmarjeve dhe zhvillimit te
infrastruktures, trafikut, qendrave tregtare etj. Fal industrializimit dhe urbanizmit disa vende
kane arritur standard te larte te qytetareve dhe mireqenie materiale mirepo ne disa nga keto
vende edhe edhe kriminaliteti ka gjetur shtrirje.
Shkalle te larte te industrializimit dhe teknologji te persosur kane keto vende: SHBA, Gjermani,
Angli, shtetet skandinave, Japonia etj ne disa nga keto vende kriminaliteti shenon renie si:
Japonia, Zvicrra, Austria standardi jetesor eshte i larte. Industrializimi dhe urbanizimi i shpejtuar
ne disa vende ka pasur ndikime negative. Ne qendra te medha si Nju Jork, Londra, Parisi, Tokjo
etj verehet nje prani e madhe e kriminalitetit te organizuar dhe sjelljeve kriminale te te rinjeve.
Migrimi i njerezve dhe kriminaliteti i te huajve
Emigrimi dhe prania e te huajve ne shume vende po paraqitet si problematike.Autoret gjerman
Kajser, Goppinger flasin per kriminalitetin e te huajve. Me siguri se te huajt kryejn krime ne keto
vende por ka edhe tendenca qe ketyre personave tu mvishet kryerja e ketyre krimeve pa fakte dhe
prova. Numri i
refugjateve dhe azilkerkueseve per shkak te konflikteve politike, krizave ekonomike,
Katastrofave natyrore eshte rritur dhe keta individ largohen nga keto vende drejt vendeve te
zhvilluara. Autori Kajser ne veprene tij Kriminologjia thekson se nje nder arsyet e sjelljeve
kriminale te te huajve ne Gjermani eshte organizimi i tyre ne mjedise te vecanta geto dhe
perpjekja qe ti ruajn disa zakone te vendit nga kane ardhur. Urrejtja
dhe frika nga te huajt apo ksenofobia i percjellin perhere te huajt. Problem i vecante per
erdhacaket eshte vendstrehimi i tyre punesimi, sigurimi i ekzistences etj per shkak te
pengesave qe paraqiten per vendqendrim, punesim jepen pas aktiviteteve antisociale dhe
kriminale.
Krizat, depresionet ekonomike dhe kriminaliteti
Krizat dhe depresionet ekonomike paraqiten si faktor qe ndikojne ne paraqitjen e sjelljeve
kriminale. Depresionet dhe krizat ekonomike qojne ne rritjen e inflacionit e me kete edhe
paraqitjen e rrethanave qe ndihmojne ne kryerjen e veprimtarive kriminale. Papunesia qe eshte e
pranishme gjate krizave dhe depresioneve ekonomike, sjell me vete varferine dhe mungesen e
kushteve elementare per ekzistence. Krizat ndikojne edhe ne paraqitjen e crregullimeve dhe
depresioneve individuale. Disa individe dhe grupe keto kriza e tilla perpiqen ti tejkalojne duke u
marr me aktivitete antiligjore dhe kriminale.
Varferia dhe kriminaliteti
Varferia konsiderohet gjithashtu si faktor objektiv i sjelljeve kriminale.Per ndikimin e skamjes
dhe varferis ka folur edhe Aristoteli i cili thote " Varferia eshte nena e krimit ndersa begatia nena
e amoralitetit".
Eshte e vertete e pakontestueshme se kushtet materiale e sidomos skamja ndikojne fuqishem ne
sjelljet e individeve mirepo kriminaliteti i gjithembarshem ne shoqeri nuk vie vetem si rezultat i
varferise kete e deshmon edhe "kriminaliteti i jakes se bardhe" dhe "kriminaliteti i organizuar" i
cili nuk kryhet nga persona qe vuajne nga varferia. Format
me te shpeshta te sjelljeve kriminale te cilat kryhen per shkak te varferise dhe kushteve te
veshtira materiale jane: vjedhjet e imeta, grabitjet, mashtrimet, lemoshes, prodtitucionit dhe
alkoolizmit.
Papunesia dhe kriminaliteti
Papunesia eshte e ngjajshme me dukurin e varferise dhe ka te beje me pamundesine e punesimit
29
dhe kycjes ne pune te njerezve e kjo sjell mungesen e mjeteve per ekzistence. Papunesia ushtron
efekte negative, si ne aspektin social ashtu edhe ne ate individual. Per shkak te pamundesise se
shkollimit, mbrojtjes shendetesore pason braktisja e shkolles, paraqitja e semundjeve dhe
sjelljeve kriminale. Disa njerez qe te dalin nga kjo gjendje e veshtire fillojn te merren me
aktivitete dhe veprime te demshme: prostuticioni, bredhje, lemoshe, braktisje te familjes dhe te
femijeve.
Kriminologu francez Konstant potencon se papunesia dhe problemet te cilat paraqiten tek
individet dhe familjet i konsideron si faktore dhe rrethana te cilat i paraprijne krimit.
Gati ne te gjitha vendet ku eshte shtuar papunesia verehet edhe rritja e formave te ndryshme te
kriminalitetit. Papunesia eshte e pranishme edhe ne SHBA si nje vend i zhvilluar dhe standard te
larte ne bote. Ne Japoni si nje nder vendet me te zhvilluara dhe me dinamiken me te hoveshme te
zhvillimit teknologjik per dallim nga vendet e tjera tek te cilat me rritjen e papunesise eshte rritur
edhe numri i kriminalitetit ne Japoni kriminaliteti ka renje.
Sipas Sherbimit Qendror per Punesim ne Kosove kah fundi i vitit 2001 shkalla e papunesise
ishte shume e larte ku per pune prisnin mbi 300.000 njerez te afte per pune prej tyre 105.448
femra. Nga te dhenat e MPMS shkalla e papunesise ka qene e madhe e shqetesuese eshte norma
e larte e papunesise se femrave dhe te rinjeve.
Kushtet e veshtira te banimit dhe kriminaliteti
Kushtet e veshtira te banimit si faktore kriminogjen gjithashtu zene vend te rendesishem ne
trajtimet dhe kerkimet empirike te etiologjise kriminale. Per shkak te levizjeve te medha te
popullesise dhe ardhjes neper qendra urbane industriale krijon mungese te hapsires banesore. Per
te zgjidhur problemet e banimit krijohen kuarte te ngritura shpejt e shpejt pa kurrfare plani
urbanistik.Ne keto kuarte kemi grumbullim te madh te popullesise, nje dendesi e madhe e cila i
ashperson raportet ne mes qytetareve dhe nxit kunderthenie te ndryshme. Kushtet e tilla te
veshtira te banimit ndikojne qe te rinjet te largohen nga familja dhe merren me sjllje dhe veprime
te ndryshme kriminale.
Profesioni- mjeshtria dhe kriminaliteti
Konsiderohen gjithashtu faktor qe ndikojn ne paraqitjen e kriminalitetit. Disa autor theksojn se
disa lloje te profesioneve dhe mjeshtrive parqiten si faktor te drejteperdrejte te kriminalitetit.
Disa personave vete mjeshtria ua mundeson qe me lehte ti kryejn disa forma te kriminalitetit dhe
ne kete menyre mund ta kryejn krimin pa veshtiresi. Nga te dhenat statistikore kriminale shihet
se punetore dhe personat qe punojne ne profesionin e kontabilisteve, llogaridhenesve,
furnizueseve etj paraqiten me shpesh si falsifikues te dokumenteve dhe librave financiar,
abuzues, keqperdorues, mashtrues. Kriminologu i
njohur Ernest Selig thekson se profesioni apo mjeshtria vetvetiu nuk e krijon nje njeri si
kriminel dhe delikuent nese ai vertet nuk eshte i prirur te kryej sjellje kriminale ose ne te nuk
ndikojn rrethana te tjera.
Faktoret ideopolitik te kriminalitetit
Faktoret ideopolitike gjithashtu perfshijne nje numer te madh shkaktaresg dhe rrethanash qe
ndikojne ne paraqitjen e kriminalitetit ne nje shoqeri. Faktoret ideopolitike ose faktoret qe kane
te bejne me nje varg rrethanash te natyres ideore, politike, kulturore, arsimore etj ndahen ne
grupe ndyshme duke pasur parasysh disa karakteristika te vecanta.
Si faktore te ketille ne literaturen kriminologjike permenden konfliktet politike, konfliktet
kulturore, lufterat dhe rrethanat e luftes, shtypi, literatura, televizioni, filmi,arsimimi, religjioni
etj.
Konfliktet politike dhe kriminaliteti
30
Konfliktet politike ne literaturen bashkohore kriminologjike trajtohen si faktor te rendesishem
kriminogjene te cilet ne menyre te drejteperdrejte ndikojn ne paraqitjen e disa sjelljeve kriminale.
Konfliktet dhe kundertheniet ne dekadat e fundit jane ashpersuar shume ne disa regjione. Kjo
gjendje rrezik te madh ne rajon dhe po mxit konflikte politike, ne keto vende perhere jane te
pranishme kundertheniet te cilat po sjellin krime te llojllojshme. Lufta per pushtet mes partive
dhe grupeve te ndryshme e percjell me perkrahje per dominim ne disa vende ka krijuar gjendje
dhunes dhe terror gjendja e tille krijon ambient te pershtatshem per nxitjen e kriminalitetit dhe
sjelljeve tjera devijante. Ne konfliktin qe ka
ndodhur ne territorin e ish-Jugosllavise (Bosnje, Kosove, Serbi, Kosove etj) keto konflikte jane
shkaktuar dhe nxitur me qellim te spastrimit etnik dhe kryerjes se gjenocidit ndaj popujve dhe
grupeve nacionale. Regjime te ndryshme per te mbajtur aparatin e dhunes sherbehen me metoda
dhe menyra me te vrazhda te plaqkitjes dhe eksploatimit te popullsise ose grupeve te ndryshme
etnike. Per ti arsytuar keto sjellje regjime te tilla montojn raste te aktiviteteve kriminale per keto
qellime shpifin "armiq" dhe
Konfliktet kulturore dhe kriminaliteti
Konfliktet kulturore paraqesin rrethana te rendesishme qe ndikojne ne kriminalitet. Pjesa
derrmuese e shteteve dhe shoqerive bashkohore jane shoqeri heterogjene te perziera qe perbehen
prej nje strukture multikulturore. Ne keto kemi laramani individeve dhe grupe me pikepamje te
ndryshme ideore dhe politike. Ne rrethana te tilla vijne mosmarveshjet dhe kundertheniet ne mes
grupeve, asociacioneve, shoqatave dhe individeve. Disa grupe deshirojne te imponojne sjellje,
qendrime, doke, botkuptime etj ndersa grupet tjera perpiqen ti kundeshtojne keto imponime si
rezultat i kesaj vijn deri tek dukurite e mostolerances, paraqitja e urrejtjes dhe konflikteve te
hapura. Kriminologu i njohur amerikan
T.Selin ne vepren "Konfliktet kulturore dhe kriminaliteti" veren se dallimet ne zakone, adete,
vlera, botkuptime te caktuara morale, politike, religjioze ne mes erdhacakeve dhe banoreve me te
vjeter ne disa regjione te SHBA-ve kane shkaktuar mosmarreveshje dhe konflikte te cilat jane
manifestuar ne kryerjen e sjelljeve te ndryshme kriminale.
Lufta dhe kriminaliteti

Lufta dhe shkaqet e luftes si faktor kriminogjene kane ndikim ne paraqitjen e sjelljeve kriminale.
Ndikimi i rrethanave te luftes ne manifestimet e ndryshme kriminale, mund te shikohet ne tri
faza te aktiviteteve luftarake. Ndikimi i rrethanave ne: fazen e pergaditjes se luftes, fzen e
zhvillimit te luftes dhe fazen e pasluftes.
Faza e paraluftes: ne kete faze zakonisht nderrmiren veprime te drejtuar per pergaditjen e
lufterave dhe tere ekonomia e nje vendi orientohet ne prodhimtarine dhe krijimin e kushteve per
nevojat e luftes. Ne kete faze paraqiten mungesa te te mirave materiale, te artikujve elementar
ushqimore, verehen reduktime te furnizimit te popullsise me gjera elementare per ekzistence e po
ashtu verehet ngritje rapide e cmimeve. Ne kete faze jane te
pranishem disa dukuri negative dhe sjellje kriminale: shitja e mallrave ne tregun e zi, marrja dhe
dhenia e ryshfetit, keqperdorimi i ozites zyrtare, presioni dhe dhuna politike, falsifikimi i
dokumenteve, vjedhja, palckitja. Pervec krimeve qe i takojne
kriminalitetit te pergjithshem jane te pranishme edhe krimet me motive politike. Kemi rritje te
kriminalitetit politik, aktiviteteve terroriste, sabotimet.
Faza e zhvillimit te luftes: ne kete faze jane te pranishme nje varg sjelljesh kriminale.Ketu flitet
per krimet qe kane te bejne me aktivitetin kriminal qe kryhen nga popullsia civile ne mes vete
ose ndaj popullsis civile nga ana e forcave te armatosura te pales kundeshtare. Nga te dhenat
31
kriminologjike del se lufterat dhe konfliktet sjellin rritjen dhe shtimin e krimeve te vrajeve,
vjedhjeve, plackitjeve, dhunimeve seksuale dhe delikteve tjera. Shembull tipik luftra qe u
zhviluan ne Kosove, Bosnje, Kroaci ku verehet shtimi i kriminalitetit te dhunes, krimit kunder
njerzimit, krimet e gjenocidit dhe spastrimet etnike nga ana e forcave paramilitare dhe grupet
policore.
Faza e pasluftes: pasojat e luftes dhe rrethanat e luftes jane te renda per popullesine qe ka
perjetuar apo eshte duke perjetuar luften. Pas luftes shume njerez ngelin invalid dhe te paafte per
pune. Ne kete faze per shkak te shkatrrimeve te ekonomise dhe te mirave materiale paraqitet
skamja, varferia, papunesia dhe dukuri te tjera ne keto kushte paraqitet edhe kriminaliteti. Jane te
njohura pasojat e luftes ne Kosove: vasjet masive te popullsise civile, krimet e gjenocidit,
shkaterrimet dhe demet e medha materiale, zhdukja e nje numri te madh njerzish, marrja e
pengjeve etj.
Arsimimi dhe kriminaliteti
Arsimimi eshte mjet i fuqishem per pengimin e sjelljeve devijante dhe kriminale. Qysh ne kohet
e mendimtareve iluministe eshte theksuar se me ane te arsimimit te njerezve luftohen shume te
kqia ne shoqeri. Njeriu i arsimuar eshte i afte per te dalluar te keqen nga e mira. Personat e
arsimuar gati cdo here sillen ne pajtim me normal ligjore dhe morale. Enriko Ferri ne
hulumtimet e tjera thekson se kriminaliteti zvoglohet ne shoqeri krahas rritjes se shkalles se
arsimimit te popullsise. Personat e
paarsimuar me veshtire kyqen ne shume procese jetesore, atyre u mungon aftesia per ti kuptuar
pasojat e veprimeve te ndryshme. Rendesin e arsimimit e thekson Victor Ygo i cili thote se "
Hapja e nje shkolle do te thote mbyllja e nje burgu". I perhapur
eshte mendimi sipas te cilit arsimimi nuk ka ndonje ndikim te vecante ne pengimin e
kriminalitetit bile ne disa raste e nxit. Per kete mendim permendet Rafaelo Garafalo i cili
thekson se arsimimi i armatos me dijeni dhe i afteson individet delikuentet qe me lehte dhe pa
veshtiresi ti kryejn sjelljet kriminale.
Kuptimi dhe roli i mjeteve te informimit
Si mjete te komunikimit masiv ne literature kriminologjike konsiderohen: shtypi i perditshem,
revyal, i ilustruar, zbavires, literatura, tv, radio, filmi etj. Mjetet e ndryshme te komunikimit
masiv jane ne gjendje qe ne nje kohe te shkurter te orjentojne opinionin ne kahje te ndryshme.
Sot ne boten bashkohore behet lufte e madhe per kontrollin, dominimin dhe pushtetin mbi mjetet
e informimit. Shpeshhere duke shfrytezuar masmediat grupe te caktuara kane qellim orientimin e
mases ne objektivin e deshiruar. Dhuna ne masmedia manifestohet me nje lufte te rrepte dhe
mjaft te paskrupullt ne mes grupeve te ndryshme politike dhe grupeve te interesit per kontrollin
dhe orientimin e opinionit. Mjetet e komunikimit masiv qe nder qytetare te percillen permbajtje
te shumta te karakterit informativ, edukativ, zbavites, shkencor etj.
Mjetet e informimit dhe kriminalitetit
Ne literature flitet per ndikimin e mejeteve te komunikimit masovik ne paraqitjen e kriminalitetit.
Pra shtypi, tv, filmi literatura etj kane ndikim e vecanerisht tek gjeneratat e reja. Eshte fakt i
pamohueshem se mjetet e komunikimit masiv mund te ndikojne ne formimine drejte dhe te
gjithanshem te personalitetit kur kultivohen vlera te shendosha morale, ligjore, edukative,
shkencore, artistike, zbavitese etj. Ne anen tjeter paraqitja e shkrimeve, veprave, emisioneve,
filmave te cilat kane permbajtje te dyshimta morale, vlera te dyshimta artistike, pseudovlera
shkencore, vlera destruktive muzikore kontribojne ne nxitjen dhe kryerjen e sjelljeve delikuente
dhe kriminale. Ka raste kur ne media paraqiten ne menyre te detaiuar kryerja e krimeve apo
sjelljeve delikuente si vendin, menyren, kohen, mjetet, menyrat e shmangies se policise, menyren
32
e ikjes nga pergjegjesia penale keto veprime kane ndikim te fuqishem tek nje kategori e lexuesve
sic jane te miturit.
Mediat e shkruara- shtypi dhe kriminaliteti
Shtypi i perditshem, ai revial, gazetat e ilustruara zbavitese, fotografi dhe ilustrime te rasteve
kriminale sidomos pershkrimin e detajuar tengjarjeve, rasteve, biografive te personaliteteve te
ndryshme sidomos atyre problematike kane ndikim tek grupet te caktuara te shoqerise. Sot
ofrohen nje numer i madh i gazetave te ilustruara, shtypit revyal, revista zbavitese sidomos atyre
me permbajtje pornografike shpesh keto permbajtje jane ne kundeshtim me moralin e shendosh
familjar ndaj tyre jane te ekspozuar edhe femijet. Krej keto veprime kryhen per te joshur lexuesit
dhe mbajtjen e tirazhit me te madh.
Televizioni dhe kriminaliteti

Tv eshte bere faktor i rendesishem ne shoqeri si mjet informimi dhe komunikimit masovik. Tv
me programet e veta informative dhe programet vizuale ne menyre te shpejt ofron opinionit te
dhena te llojllojshme lidhur me ngjarjet aktuale: politike, kulturore, ekonomike, shkencore dhe
info te tjera. Tv satelitor dhe kabllor ka mundesuar informimin e qytetareve me info nga i gjithe
rruzulli boteror. Por edhe Tv sikurse mediat tjera ka mundesi te nxisin dhe shtytin ne veprime
delikuente dhe kriminale. Sidomos kur paraqiten metoda dhe mjete te kryerjes se v.p, kur ne
menyre indirekte reklamohet biografia e delikuenteve dhe krimineleve te njohur. Sidomos
programe dhe shfaqje TV ku prezantohet dhuna, prostitucioni, bixhozi, konsumimi i droges dhe
aktivitete tjera antisociale.
Literatura dhe kriminaliteti
Literatura soi faktor kriminogjen gjithashtu ka ndikim ne paraqitjen e sjelljeve kriminale ne nje
vend. Literatura perfshin forma te krijimtarise, informimit dhe botimeve te ndryshme qe
sherbejne qe sherbejne per ngritjen dhe formimin e gjeneratave te reja. Literatura mund te jete
artistike, shkencore, beletristike, zbavitese, fantastiko-shkencore, informatike-kompjuterike etj.
Ndikim negativ tek te rinjet kane te ashtuquajturat strip romane, romane erotike-dashurie,
pornografike te cilat jane te preferueshme dhe kane ndikim tek te rinjet dhe te miturit.
Fitimi material eshte i vetmi motiv per botimin e literatures se tille. Shume krime qe kryhen sipas
praktikes gjyqesore jane te inspiruara ose kryera ne menyre identike sikurse pershkruhet ne
literaturen e dyshimt. Ne literature te tille dominon: rrahja, dhuna, sadizmi, maltretimi, epshet
seksuale, shkaktimi i gjakderdhjes dhe skena tjera qe lene pershtypje te thelle emocionale
sidomos tek te rinjet te cilet jane te luhatshem dhe jostabil ne pikepamje morale, psikike dhe
familjare.
Filmi dhe kriminaliteti
FIlmi si forme e shprehjes artistike gjithashtu ka ndikim te ngjajshem si dhe literatura, tv apon
mjetet tjera te komunikimit masiv. Filmi per shkak te parqitjes se ngjarjes ne menyre vizuale dhe
te gjalle tek shikuesi ka ndikim me te fuqishem dhe me te dukshem. Kjo manifestohet vecmas
tek te rinjet. Filmat me permbajtje joadekuate ku dominojne skena te dhunes, epshit, grabitjes
dhe skena te uleta kane ndikim negativ tek te rinjet. Nje kategori e individeve sidomos te rinjet
ne menyre te drejteperdrejte imitojne sjelljet, gjestet e heronjeve te filmave. Ne praktike
gjyqesore permenden disa raste te sjelljeve dhe veprimeve kriminale sidomos te dhunes,
plackitjes, vjedhjeve dhe ndelikteve seksuale te kryera me mjete dhe metoda te ngjajshme apo
identike me ato te filmave. Autoret Teeters dhe Reineman ne nje studim te tyre kane vertetuar se:
49% te te rinjeve te anketuaar kane dashur te disponojne dhe perdorin arme zjarri sikurse ato qe
perdoren ne filma, 28% te anketuarve te mitur qe jane marr me vjedhje tregojne se menyren e
33
vjedhjes e kane mesuar nga filmat, 20% e delikuenteve te anketuar per delikte dhune sidomos
dhune seksuale theksojne se kane qene te inspiruar nga permbajtja e filmave qe i kane shikuar.
Filmi vetvetiu nuk mund te cilesohet si faktor kriminogjen, si i tille cilesohet vetem filmi qe ka
permbajtje dhe porosi qe nuk jane ne pajtim me formimin dhe orientimin e drejte dhe konstruktiv
te rinjeve dhe qytetareve.
Kuptimi dhe roli i religjionit ne paraqitjen e kriminalitetit
Gati ne te gjitha libat e shenjte te religjioneve me te medha ne bote sic jane: Kur'an, Bibla,
Talmud, Veda indase etj eshte kerkuar nga besimtaret qe te mos kryejn sjellje dhe veprime te
ndaluara e keqberese. Mesimet religjioze dhe botekuptimet fetare shpeshehere kane percaktuar
orientimin dhe rrugen jetesore te njerezve. Sipas te dhneave kriminologjike ata te cilet nuk jane
besimtar kryejn me teper krime. Kjo arsyetohet me faktin se meismet elementare fetare i ftojne
besimtaret qe : mos te vrasin, mos te vjedhin, mos te genjejne, te duan te afermit, te
ndihmojne te paaftit dhe tvarferit etj.
Mirepo ne anen tjeter kerkimet qe jane bere ne popullaten e denuar ne ente ndeshkimore-
permiresues dhe edukative-permiresuese p.sh ne SHBA, Britani, Gjermani etj tregojne se gati
75% e te denuarve te rritur dhe delikuenteve te mitur u perkasin besimeve te caktuara fetare ose
rrjedhin nga familje ku kultivohet feja. Ne kete drejtim me arsye flitet dhe diskutohet per
dukurine e keqperdorimit te besimit, botekuptimeve religjioze, per fanatizmin fetar, per
konfliktet fetare dhe ekstremizmin ne predikim religjioze.
Konfliktet politike dhe shfrytezimi i dallimeve religjioze per keto qellime sot ne boten
bashkohore po shkakton konflikte te pergjakshme, aktvitete terroriste e kriminalitet te rende.
Eshte i njohur rasti i gjykimit dhe ndekjes se autorit Salman Rushide ekstremist religjioz per
shkak te botimit te vepres "Vargjet satanike".
Sektet e ndryshme fetare dhe kriminaliteti
Pas L2B ne bote por edhe ne hapesirat ballkanike verehet nje ekspansion i sekteve te ndryshme
fetare, grupeve dhe levizjeve ilegale dhe gjysme ilegale qe predikojne mendime te ndryshme
religjioze. Si me te perhapurat jane: nazarenet, babtistet, adventistet, deshmitaret e Jehovajt,
mormonet etj.
Ne ish-Jugosllavi mendohet se ekzistonin me teper se 60 sekte fetare e grupe te tjera sataniste,
okuliste, magjistare dhe persona te tjere qe predikonin botkuptime te te ndryshme per shume
ceshtje Ne SHBA mendohet se
ekzistojne me teper se 3000 bashkesi apo sekte fetare. Nje nder sektet me te njohura fetare qe
jane kyqur ne aktivitete kriminale gjate dekadave te fundit pemrendet sekti japonez "AUM" me
te cilen udheheqte lideri i saj Shoko Asahara nje i verber budist. Kjo ka vepruar ne tere Japonin
por i ka patur deget edhe ne Evrope, Rusi, Amerike etj. Kjo organizate merrej me forma te
ndryshme biznesi dhe transaksione kriminale dhe para bankrotimit dispononte nje pasuri me
teper se 22 milion dollar. Me urdherin e Shoko Asahares me 1995 aktivistet e saj e kane sulmuar
me gaz helmues "sarin" metron e Tokios ku vdicen 12 persona dhe 6000 te tjere u helmuan
rende. Shoku Asahara me vone eshte denuar me denim me vdekje ndersa kjo organizate ka
falimetuar para gjykates ne Tokio per shkak se i eshte konfiskuar tere pasuria me qellim
demshperblimi te viktimave te saj, ajo edhe me tutje konsiderohet e rrezikshme. Lidhur me
aktivitetin e saj studiuesit e njohur D. Kaplan dhe A. Marshall kane shkruar librin "Kulti per
fundin e botes" .
Eshte i njohur edhe sekti "Tempulli i diellit", e cila propagandon fundin e botes(apokalipsin),
kataklizmen e pergjitheshme dhe absurditetin e jetes. Ne baze te urdherave te udheheqesve te
ketij sekti fetar jane kryer disa vetevrasj kolektive gjate viteve te fundit. Te tilla kane qene ne
34
France ku kane pesuar 16 persona, ne Zvicerr 58 dhe ne Kanada 28 persona.
Ne Ugande sekti fetar me emer "Ripertrirja e dhjete urdherave te Zotit" urdheroi kryerjen e
disa vetevrasjeve kolektive te prira nga idet e shpetimit te besimtareve nga apokalipsi apo fundi i
botes. Nr i besimtareve qe kane kryer vetevrasje arrin shifren prej 900 personave.
Edhe ne SHBA veprojne sekte te cilat zhvillojne aktivitete te ndaluar me ligj i tille eshte edhe
setki "Haberd" e themeluar ne Amerike por vepron ne 150 shtete. Kapitali i ketij sekti matet me
miliarda dollar.
Rastet e krimeve te kryera nga disa antare te sekteve fetare ekstreme islame nga i ashtuquajturi
fundamentalizem ekstrem jane te shumeta. Te tilla jane aksionet terroriste ndaj perfaqesive
diplomatike, objekteve, civile, qytetareve te pafajshem, turisteve dhe shtetaseve te huaj pastaj
marrja peng e civileve nga "Abu Sayaf" ne Filipine, marrja peng dhe vrasja e gazetarit ne
Pakistan. Rastet e sulmeve terroriste nga rrjeti "Al Qaida" ne SHBA, Turqi, Spanje, Pakistan etj
po shkaktojne viktima dhe deme te medha. E gjitha kjo si pasojhe e keqeperdorimit te fese dhe
shfrytezimit te saj per qellime politike qe nxit kriminalitetin.
Faktoret mikrogrupor te kriminalitetit
Ndikim ne sjelljet kriminale dhe delikuente kane edhe bashkesi dhe themelata te vecanta
shoqerore qe kane ndikim te madh ne formimin dhe zhvillimin e personalitetit te njeriut. Keta
faktore qe ndikojne ne keto sjellje kane te bjene me disa institucione, bashkesi apo celula
shoqerore. Te tilla jane familja, shkolla, lagjia dhe mjedisi shoqeror. Ne shumicen e rasteve keto
institucione kane ndikim pozitiv tek njeriu por ka raste kur te disa individ keto bashkesi dhe
institucione kane lene pasoja negative si shkak paraqiten sjelljet negative, traumat, konfliktet,
perjetimet tragjike dhe te pakendeshme qe i kane pesuar ne keto ambiente.
Familja si faktor kriminogjen
Familja si institucion i vecante shoqeror perhere ka pasur dhe ka funksione dhe detyra te
shumefishta ne formimin, edukimin, ngritjen, zhvillimin dhe afirmimin e anetareve te vet e
sidomos femijeve dhe te rinjeve. Ne familje zakonisht krijohen kushtet qe femijet dhe te rinjet te
aftesohen per jete si personalitet te pavaruar. Ne literature theksohet se rrethi familjar, ambienti i
familjes percakton orientimet e para, jep udhezime mbi sjelljet e lejuara dhe te palejuara, mbi
normat morale, mbi ndalesat e ndryshme. Varesisht nga shkalla e realizimit te funksioneve te
ndryshme qe ka familja, varet edhe suksesi apo mossuksesi i formimit dhe zhvillimit normal te
antareve te rinj te familjes.
Leon Tolstoji nga romani tij "Ana Karenina" thote: Te gjitha familjet fatlume i ngjajne njera-
tjetres, ndersa familjet fatkeqe jane te tilla ne menyren e vet. Ne kete menyre deshirohet te
theksohet roli i raorteve te mira ne familje sidomos per femijet.
Familjet ne t cilat jane prezente mosmarveshjet, konfliktet e perhereshme, problemet e autoritetit
te prinderve, rrenimi material dhe moral nuk kane aftesi qe t'i mposhtin atakimet dhe provokimet
e rethit. Familjet e tilla nuk jane ne gjendej ti mbrojne te miturit dhe femijet nga sjelljet devijante
dhe kriminale.
Familja si bashkesi mikrosociale gjendet ne nje proces permanent te zhvillimt dhe
transformimit. Familja patriarkale dalengadale po i'a leshon vendin familjes bashkohore. Ky
shendrrim po percillet me kriza, konflikte dhe trauma te ndryshme.
Familjet e degraduara dhe kriminaliteti
Familjet e tilla emertohen me emra te ndryshem si familje problematike, te rena, te
shkatrruara, te degraduara. Ne keto familje paraqiten problem te adoptimit te femijeve, kushte
te krizes dhe skamjes. Keto rrethana nxisin konflikte ne mes antareve te familjes qe pasojne me
shthurjen e bashkesive familjare, ndarjen e prinderve, braktisjen e femijeve, ikjen e femijeve nga
35
familja. Ne keto familje krijohet klime e padurueshme qe ndikon qeprinderit, femijet ose te rinjet
te jepen pas veprimeve negative sic jane: ikja nga shtepia, ikja nga shkolla, konsumimi i
droges,alkoolit, marrja me prostitucion si dhe marrja me aktivitete kriminale te renda. Kriza e
banimit percjelle me skamje drejtperdrejte ndikon ne stabilitetin e familjes.Familjet e tilla
shendrrohen ne vatra dhe burime te sjelljeve delikuente. Te "degraduara", "te shkatrruara" dhe
"te crregulluara" fjala eshte pe familje ne te cilat disa veti etike, morale, shoqerore dhe religjioze
nuk vijne ne shprehje ne komunikimin e perditshem ne mes antareve te familjes. Keto familje
zakonisht nuk gezojne perkrahje, gjykohen, izolohe, braktisen nga rrethi i caktuar shoqeror.
Familjet e tilla konsiderohen si faktor i fuqishem kriminogjene.
Familjet deficente- te mangeta
Ne paraqitjen e disa sjelljeve delikuente te te rinjeve dhe te miturve ndikojne edhe ambientet
familjare me strukture jo te plote. Keto njihen si familje te mangeta apo deficite. Si te tilla
trajtohen familjet ne te cilat mungojne dy prinderit apo njeri nga ta. Statisitkat tregojne se si
pasoje e luftes ne Kosove kane mbetur pa njerin apo te dy prinderit mbi 22 mije femije. Shumica
e ketyre femijeve nuk kane kushte normale edukimi. Gjate vitit 2003 ne KS jane braktisur 73
femije. Kjo mungese e prinderve ndikon ne paraqitjen e traumave, crregullimeve dhe tronditjeve
psikike. Te dhenat statistikore te praktikes gjyqesore theksojne se ne mesin e femijeve e te
miturve delikuen qe jane marr me sjellje kriminale nje numer i caktuar i tyre rrjedhin nga familje
te mangeta.
Familjet me shume anetare
Ne literature kriminologjike flitet edhe per ndikimin kriminal te familjeve me nje numer te madh
te femijeve te mitur. Ne keto familje edhe femijet edhe prinderit jane te ngarkuar me ngarkese
per sigurimin e ekzistences. Prandaj ne keto familje, femijet shume heret fillojne te merren me
veprimtari per sigurimin e ekzistences dhe ne te shumten e rasteve keto jane aktivitete
delikuente. Mirepo ne praktike nuk jane te rralla rastet ne te cilat vertetojne se edhe ne familjet e
vogla, me pak antare, me femije te hastretit paraqiten probleme te cilat sjellin aktivitete kriminale
te antareve te tyre.
Punesimi i prinderve
Punesimi i prinderve dhe obligimet qe ata kane jashte familjes ne vendin e punes dhe fakti qe nje
kohe te gjate gjenden te ndare nga femijet ne literaturen kriminologjike eshte permendur si faktor
i mundshem i parqitjes sjelleve devijante dhe negative te rinjeve. Konsiderohe se 30% e
delikuenteve te mitur rrjedhin nga familjet qe e kane njerin apo dy prinder te punesuar.
Raporti ne mes prinderve dhe femijeve
Raporti prind-femije ka rendesi te vecante dhe ne disa raste konsiderohet si faktor primar ne
pengimin e sjelljeve negative te femijeve. Kerkimet kriminologjike flasin per perqindje te madhe
te madhe te miturve delikuent te cilet rrjedhin nga familjet ku ka pasur raporte te keqija mes
prinderve dhe femijeve. Sjelljet teper rigoroze, denimet e vrazhda ndaj femijeve, aplikimi i
rrafjes, denimi fizik, torturat dhe presionet psikike ndaj femijeve kane ndikuar ne menyre
negative ne formimine femijeve dhe te miturve. Femijet dhe te miturit rendom i braktisin familjet
e tilla, keta femije jane agresiv dhe jepen pas vjedhjeve, perdorimit te alkoolit, droges etj.
Familjet te cilat per shkaqe te ndryshme nuk i kryejne keto funksione dhe detyra behen faktor te
fuqishem kriminogjen.
Shkolla dhe ambienti shkollor si faktor kriminogjen
Shkolla si institucion dhe si faktor mikrosocial ka rendesi te madhe per formimin dhe ngritjen e
personalitetit te njeriut. Gjate procesit shkollor femijet jo vetem qe fitojne njohuri te reja por
krijojne dhe shprehi per pune, sjellje e qendrime kulturore. Arsimimi dhe shkollimi ka rendesi te
36
madhe per zhdukjen e injorances, mosdijes, privitivizmit dhe dukurive negative tradicionale.
Mirepo edhe ne shkolle paraqiten disa probleme dhe veshtiresi qe ndikojne negativisht ne
formimin e te rinjeve. Keto probleme kane te bejne me stimulimin joadekuat material dhe moral
te punetoreve te arsimit.
Autori dhe studiuesi i njohur i delikuences se te miturve Josef Rauk ne vepre "Delikuenca e te
miturve" permend 29 faktor qe jane lidhur me ambientin shkollor te cilat ndikojne ne paraqitjen
delikuente te femijeve dhe nxenesve. Te dhenat e ndryshme statistikore konsiderohet se
delikuentet e mitur ne 20-30% jane persona qe kane pasur sukses te dobet ne shkolle. Si faktor
kriminogjen konsiderohet edhe kalimi prej nje shkolle ne shkolle tjeter dhe mungesa e adaptimit.
Prandaj ne disa raste shkolla mund te konsiderohet si faktor kriminogjen.
Mjedisi shoqeror-ambienti social si faktor kriminogjen
Pas familjes dhe shkolles, njeriu nje kohe te gjate te jetes e kalon ne nje mjedis shoqeror, ne nje
lagje, kuart apo rruge te caktuar.
Femijet, te miturit dhe te rinjet nje kohe te konsiderueshme te aktivitetit te tyre te lire e kalojne
jashte shtepise: ne rruge, lagje, nje mjedis dhe kuart te caktuar. Aty kane rastin te kontaktojne
te shoqerohen me moshatare te tyre raporte te cilat jane te mireseardhura. Mirepo ka raste kur
kontaktojne me persona te tjere qe jane problematike dhe te rrezikshem qe ndikojn negativisht.
Keto grupe te femijeve problematik i kane "shefat" e tyre qe parqiten si te mitur me pervoje.
Ne disa qendra te medha ne kuarte dhe lagje te vecanta veprojne grupe dhe banda delikuente te
personave te mitur dhe te rinj. Keto grupe perpiqen me cdo kusht qe ti joshin femijet dhe ti fusin
ne radhet e veta. Viktime zakonisht jane femijet dhe te rinjet qe rrjedhin nga familje
problematike, te shkatrruara dhe te degraduara. Pra mjedisi i caktuar shoqeror,rruga, lagjia,
kuarti si faktor mikrosocial mund te ndikojne ne paraqitjen e disa sjelljeve delikuente.
Faktoret socio-patologjik te kriminalitetit
Ne paraqitjen e kriminalitetit ne nje shoqeri ndikojne edhe faktoret socio-patologjik. Keto dukuri
kane te bejne me atakimet dhe cenimet e vlerave morale, njerezore, sociale qe kontribojne ne
paraqitjen e sjelljeve delikuente dhe kriminale ne nje vende. Paraqiten si nje lloj semundje apo
patologjie shoqerore e cila perhapet sikur semundje ngjitese.
Si dukuri sociopatologjike: prostitucioni, alkoolizmi, narkomania, bixhozi, bredhja dhe
lemosha, dukuria e vetevrasjeve, AIDS-i etj.
Prostitucioni dhe kriminaliteti
Prostitucioni eshte dukuri socio-patologjike me histori te gjate. Disa autor theksojne se
prostitucioni eshte me i vjeter se vete shoqeria njerezore. Disa si zanatin me te vjeter por si
dukuri ka pesuar transformime te medha. Prostitucioni
paraqet sjellje devijante -negative shoqerore e cila crregullon raportin normal mes gjinive ne
shoqeri dhe si e tille eshte demshme dhe e papranueshme.
Vete prostitucioni ka te beje me dukurin e mardhenieve seksuale te nje femre me nje numer te
pacaktuar te gjinise tjeter me qellim perfitimi. Por ne boten bashkohore me prostitucion merren
edhe personat e gjinise mashkullore. Prostitucioni duhet te dallohet nga homoseksualizmi-
mardhenie seksuale ne mes personave te gjinse mashkullore dhe lezbialiteti- (Safo-dashurise)
mardhenie intime mes peronave te gjinise femrore. Personat qe merren me keto veprime kane
probleme shpirtrore dhe seksuale.
Per prostitucioni si faktor socio-patologjik mendohet per formen e tij mete shpeshte te
shtuquajturin prostitucion profesional karakteristike e se cilit eshte kryerja e mardhenieve
seksuale ne forme mjeshtrie, zanati me qellim perfitimi. Ne literature kriminologjike permenden
disa forma ose tipe prostitucioni: ritual, religjioz, supstitucional, kompensacional dhe
37
profesional.
Prostitucioni ritual
Konsiderohet si tipi mi lashte i prostitucionit. Ketu kemi te bejme me dukurine e mardhenieve te
para intime ne mes meshkujve dhe femrave ne kohera te caktuara. Sipas botekuptimeve,
zakoneve dhe traditave te popujve te ndryshem ka qene ne rregull qe here pas here ne dite te
caktuar gjate viti femrat ne menyre masovike te kene kontakte seksuale tepakufizuara,
pandaluara me meshkuj. Kjo eshte manifestuar ne forme riti ne vende si Kina e vjeter, Tibeti,
Mongolia, Greqia e vjeter dhe Afrika. Prostitucioni
ritual konsiderohej si kryerje e nje obligimi qe cdo vajze e pamartuar duhet ta permbushte para
marteses. Vajzat jane derguar ne tempuj per te kryer kete ritual dhe pas tij konsiderohej se ishin
te gatshme per martese. Ne disa vende eshte konsideruar si flijim i virgjerise ne nder te perendive
te ndryshme. Marko Polo nje udhepershkrues nga Venediku ka vizituar vendet e lindje se larget
si Kina, Mongolia, Tibeti dhe theksonte se meshkujt nuk martoheshin me femra te virgjera sepse
konsideroheshin si te paafta ne dashuri. Gjithashtu ai konstaton se udhetareve dhe kalimtareve ju
mundesohej kontakt intim ne forme mirseardhje me femrat e vendit.
Prostitucioni religjioz
Prostitucioni religjioz eshte i ngjajshem me ate ritual. Manifestohej me mardhenie intime te
femrave te cilat kane sherbyer neper tempuj dhe pagoda religjioze. Te cilat pervec puneve te tjera
kane ofruar edhe kontakte seksuale. Per kete forme te prostitucionit flitet ne disa vende te
Lindjes se larget dhe te mesme, Greqis se vjeter ku ka qene praktike qe disa femra te betohen qe
ti perkushtohen punes si prostitute ne tmpuj te ndryshem religjioz. Jane te njohura permendoret
dhe tempujt qe ju jane perkushtuar prostitutave si tempujt e: Artmides ne Efes, Aferdites ne
Korint, Dionisit ne Sparte etj . Kjo forme fillimisht ka qene publike e hapur dhe masovike me
vone kufizohet mbrenda mureve te tempujve ne fshehtesi. Ne
feudalizem ka qene e njohur si "e drejta e nates se pare" Ku feudali apo aristokrati ka shfrytezuar
gruan e bujkerobit apo te nenshtruarat e tij.
Prostitucioni kompensacional dhe substitucional
Prostitucioni kompensacional manifestohet si mardhenie seksuale e femrave te martuara me
meshkuj te tjere per arsye: jetes dhe mardhenieve te crregulluara seksuale ne martese, per shkak
te impotences dhe frigjiditetit ne bashkshortesi apo per shkak te keqtrajtimeve dhe vrazhdesise
seksuale ne martese. Kjo forme kryhet per shkak te mungeses se gjate te partnerit e
cilakonsiderohet si kompensim per shkak te mungeses se kontakteve normale seksuale.
Prostitucioni substitucional manifestohet si mardhenie intime te personave me partnere tjere si
nje lloj zevendesimi i bashkeshortit apo bashkeshortes. Paraqitej zakonisht kur njeri nga
bashkeshortet gjendet nje kohe te gjate jashte vendit: ushtri apo mbajtjen e denimit me burg. Ka
qene e njohur qysh ne kohen e vjeter.
Te dya keto forma te prostitucionit nuk kane motive materiale por permbushjen e nevojes
seksuale por kjo nuk d.m.th se ne raste te caktuara nuk kryhej per arsye materiale.
Prostitucioni Profesional
Eshte forma me shpeshte dhe me e perhapur ne shoqerine bashkohore. Zakonisht kur flitet per
prostitucionin mendohet per kete forme te prostitucionit dmth profesional.Prostitucioni si
profesion, mjeshteri ka qene e njohur heret, permenden shtepit publike ne Greqine evjeter ne
kohen e Solonit te cilat jane quajtur "Diktiron" dhe ka qene nen kujdesine shtetit. Ketu femrat
ju kane ofruar sherbime seksuale te interesuarve. Fillimisht keto sherbime i kane kryer femrat e
zena rob e me vone edhe qytetaret greke. Ne Greqi prostitutat qe kane rrjedh prej shtresave te
uleta quheshin diktiraide. Ato te shtrese se mesme qe trajtoheshin si kengetare dhe zbavitese te
38
meshkujve auletride dhe ato qe ishin skllave dhe keto sherbime i kryenin neper shtepia
konkubina. Ndersa ato te shtrenjtat dhe me me renome hetere. Ne Rome
dukuria e prostitucionit ka qene shume e perhapur jo vetem ne shtresat e uleta por edhe ne qarqe
te larta.
Ne mesjete problemi i prostitucionit dhe shtepive publike ka pasur trajtim tjeter. Gjate
dominimit te pushtetit religjioz dukuria e prostitucionit eshte gjykuar pavaresisht kesaj thekson
se prostitucioni duhet te lejohet per disa besimtar duke gjykuar tradhtine ne martese.
Prostitucioni ne boten bashkohore zakonisht organizohet neper shtepi publike por organizohet
edhe neper klube te nates, kafe, restorane, motele, lokale. Ku pervec sherbimeve tjera u ofrohen
edhe sherbime seksuale ne kete menyre realizohen fitime te medha per pronaret e lokaleve
ndersa prostitutat marrin nje perqindje te vogel.
B. Retman prostitutat bashkohore i ndane: te mitura, amatore, profesionale, rrugaqe, te harbuara,
te bulevardit, te martuara, te ndara dhe kolgerla.
W. Reckles i ndan: te shtepive publike, sipas thirrjes, te rruges dhe profesionale.
Shkaqet e prostitucionit
Faktoret qe e kushtezojne prostitucionin jane te shumte dhe deri diku te ngjajshme me faktoret qe
e kushtezojne kriminalitetin ne nje vend. Si skamja, papunesia dhe krizat ekonomike vecmas
permendet faktori i migrimit dhe levizjes se popullsise. Verehet se prostitutat rendom rrjedhin
nga shtresat e uleta shoqerore dhe fshatrat por edhe nga familjet ardhacake. Disa autor mendojne
se ne paraqitjen e prostitucionit ndikojne edhe vetit individuale te personave qe merren me
prostitucion: prania e psikozave dhe crregullimeve mentale, jane inferiore, intelegjenca e tyre
eshte e ulet.
Marrja me prostitucion ne disa vende konsiderohet si veper penale e ne disa te tjera si
kundervajtje.
Pengimi i prostitucionit
Qysh ne kohet me te hershme eshte shtruar ceshtja se a duhet te legalizohet apo te lejohet
prostitucioni ne nje vend. Nje numer i madh autoreve kane qene per legalizimin e prostitucionit
ndersa nje numer tjeter e kane kundeshtuar kete. Ne shume vende te botes kjo veprimtari eshte e
legalizuar dhe jane te njohura vendet dhe shtepit publike ku kryhet prostitucioni. Autoret te cilet
e perkrahin legalizimin e prostitucionit japin disa perparesi: mund te kontrollohet nga shteti,
niveli higjenik dhe shendetsor i shtepive publike dhe prostitutave mund te kontrollohet nga
institucionet perkatese, shteti mund te mbledh tatime dhe taksa qe mund te perdoren per qellime
sociale. Autoret qe e kundeshtojne legalizimine prostitucionit theksojne se lejimi i tij eshte
amoral, kryerja e tij ne menyre publike nxit rinin ne mosrespektimin e rregullave dhe dobeson
interesimine te rinjeve per lidhjen e bashkesise martesore. Disa
autore permendin sisteme te ndryshme te qendrimit te shoqerise ndaj prostitucionit ne boten
bashkohore: Sistemi i
telorimit: shteti nuk e pengon kete dukuri negative. Prostitucioni kryhet haptas dhe pa kurrfare
kontrolli nga shteti. Sistemi i legalizimit:
prostitucioni mbikqyret dhe rregullohet nga ana e shtetit. Lejon hapjen e shtepive publike i
kontrollon ato si dhe prostitutat i nenshtrohen kontrollit mjeksore.
Sistemi i abolicionit: shteti vetem formalisht e ndalon prostitucionin publiki neper shtepi
publike nga ana tjeter e toleron te ashtuqprostitucion faktik. Sistemi i
prohibicionit: prostitucioni ndalohet plotesisht. Personat qe e organizojne dhe vete prostitutat
sipas ketij sistemi ndiqen, ndeshkohen dhe ndaj tyre nderrmiren masa represive.
KPK ka parapare v.p "mundesim i prostitucionit".
39
Raporti i prostitucionit me kriminalitetin
Me prostitucion jane te lidhura nje mori sjelljesh kriminale si vrasjet, mashtrimet, vjedhjet,
plaqkitjet, dhunimet, nxitjet dhe joshjet ne veprime amorale dhe perversione te tjera te te rinjeve
dhe te miturve. Ne boten bashkohore thuhet se me dukurine e prostitucionit eshte e lidhur
ngushte marrja me shperndarjen dhe shitblerjen e drogave deheese, tregtia me rober te bardh,
shantazhet, kontrabanda, spiunazhi dhe veprime te tjera kriminale. Ne hulumtimet
kriminologjike thuhet se ne te ashtuquajturat llampa te kuqe dhe shtepi te dashurise zakonisht
paraqesin vendtubime te bandave dhe grupeve te cilat kryejne nje varg transaksionesh kriminale.
Markot apo mbrojtesit e prostitutave zakonisht rekrutohen nga kriminelet e njohur. Pra
prostitucioni si dukuri socio-patologjike eshte e demshme dhe errezikshme.
Patologjia seksuale dhe kriminaliteti
Ne literaturen kriminologjike flitet per crregullimet apo patologjite seksuale si faktor
kriminogjen. Keto devijime jane te natyrave te ndryshme qe ndikojne ne paraqitjen e disa
sjelljeve kriminale. Crregullimet seksuale jane te llojellojeshme, permenden crregullimet
kuantitative: qe nenkuptojne shtyrjen e tepruar e instiktit dhe deshires seksuale. ( tek meshkujt
ky crregullim quhet satirijaza ndersa te femrat nimfomani). Personat e gjinise mashkullore me
kete crregullimparaqiten si dhunues ndersa femrat si prostituta. Si crregullim konsiderohet edhe
dobesimi i aftesise seksuale (impotence tek meshkujt ndersa tek femrat frigjiditet).
Permenden edhe crregullimet kualitative te motivit dhe epshit seksual te cilat kane ndikim ne
paraqitjen e sjelljeve kriminale keto paraqiten ne forme te deformimeve seksuale : inversive dhe
perversive.
Deformime seksuale Inversive jane ato te cilat ne knaqjen e epshot seksual jane te drejtuar ndaj
personave te se njejtes gjini, ndaj personave me lidhje gjaku -incesti ndaj femijeve, te moshuarve
etj. pra interesi seksual i panatyrshem.
Si crregullim inversiv permendet edhe homoseksualizmi kontakti seksual me te njejtes gjini.
Pedofilia paraqet nje deformim tjeter inversiv qe manifestohet ne kontakte seksuale me femije.
Si viktima jane zakonisht adoleshentet dhe femijet, viktima mund te jene dy gjinit por te dhenat
tregojne se femrat jane me te rrezikuara. Eshte i njohur rasti i skandaleve te shumta ku si abuzues
paraqite prifter dhe zyrtar te kishes katolike.
Viktimat e pedofilise zakonisht vriten ose mbesin me trauma gjate gjithe jetes. Ne disa vende te
Evrope, Afrikes,Amerikes latine etj po permendet i ashtuquajturi seks-turizem me femije dhe
adoleshent per knaqjen e nevojave seksuale te pedofileve te pasur keta femije perdoren edhe ne
porno-industri. Eshte i njohur rasti "Ditry" ku pedofili Ditry ne Belgjike abuzonte me femijet
duke i inqizuar ne filma dhe kaseta me permbajtje pornografike te cilat i shiste me pas ne
shumicen e rasteve i vriste viktimat.
Gerontofilia: dukurin e deformuar te deshires dhe kontaktit seksual me te moshuar. Geront-plak
ndersa filia-aderim dmth deshire perlidhje intime me te moshuar, Kjo dukuri manifestohet
vecmas tek adoleshentet tek te cilet dominojne komplekset e Epidit apo Elektres. Shpesh pas
ketyre veprimeve fshihen edhe interese materiale.
Zoofilia: deformim qe ka te beje me knaqjen e epshit seksual me kafshe. Kjo lidhje eshte
patologjike dhe personat e tillejane te prirur te kryejne edhe veprime delikuente te tjera.
Transvestizmi: paraqet kenaqjen e deshires seksuale me ane te veshjes se rrobave apo
gjesendeve te personit te gjinise tjeter. Keta persona kane crregullime emocionale dhe
karakterizohen me veprime devijante. Femrat transversite me teper i joshin uniformat e
meshkujve. Ndersa transversitet meshkuj te mbrendshmet e femrave.
Metatropizmi: parqet crregullim inversiv te kontaktit seksual ku partneret e dy gjinive i
40
nderrojne rolet mes vete. Tek keto deformime burri luan rolin e gruas ndaj gruas se vet ndersa
gruaja luan rolin e mashkullit. Narcisoizmi: dukuri e
knaqjes seksuale te nje individi duke veshtruar veten. Sipas Frojdit keta persona kane crregullime
emocionale dhe shpesh paraqiten si kryeres te v.p.Fjala narcist vjen nga greqishtja qe ka
kuptimin e emrit te djalit i cili duke e veshtruar veten ne uj dashurohet ne vetveten.
Crregullimet perversive te motivit- epshit seksual quhen deformimet seksuale qe paraqiten si
devijim nga menyra normale dhe e natyrshme e kontaktit seksual ne mes personave te dy gjinive.
Te tilla jane: ekzibicionizmi, mazohizmi, sadizmi, fetishizmi, voajerizmi.
Ekzibicionizmi: eshte crregullim i epshit seksual qe qendron ne arritjen e knaqesis seksuale
duke ekspozuar organin gjeital dhe duke manipuluar me te para personave te panjohur ose para
personit te gjinise tjeter. Keta kryejn veprime te turpshme dhe sjellje te ngjajshme delikuente.
Mazohizmi: eshte deformim seksual i cili qendron ne kenaqjen e epshit seksual duke i shkaktuar
vetes dhimbje fizike me ane te partnerit. Personat e tille shpehs lajmrohen si kryeres te krimeve
te ndryshme, dhunes ne familje etj.
Sadizmi: paraqet deformimin seksual i cili manifestohet me arritjen e knaqesise seksuale duke i
shkaktuar partnerit dhimbje fizike.E ka marr emrin nga markizi De Sad i cili kishe shume
aventura me femra e cilave ju shkaktonte dhimbje fizike.
Fetishizmi: deformim seksual qe manifestohet duke prekur ose imagjinuar disa pjese te trupit
apo rroba qe u perkasin personave te gjinise tjeter. Me shpesh paraqitet te femrat. Per disa si
fetish behet syri, dora, kemba ky ehste fetish normal ndersa fetish patologjik eshte kur ky
interesim perqendrohet ne veshje te mbrendshme, kepuce etj.
Voajerizmi: qendron ne arritjen e knaqesise seksuale duke i veshtruar personat e tjere gjate aktit
seksual pa u diktuar ose vetem duke i shkiuar lakuriq personat e gjinis tjeter. Keta persona
implikohen ne dhunime, tentim dhunime sksuale, vrasje etj.
Alkoolizmi dhe kriminaliteti

Alkoolizmi si dukuri socio-patologjike gjithashtu eshte mjaft i perhapur ne boten bashkohore.
Me alkoolizem nenkuptohet konsumimi i tepert i pijeve alkoolike dhe krijimi gjendjes se
varshmerise tek personat qe e konsumojne. Alkoolizmi si dukuri mund te veshtrohet nga aspekti
medicinal dhe kriminal. Konsumimi i alkoolit mund te
paraqitet ne dy menyra: Dehje akute dhe dehje kronike. Ne literaturen kriminologjike lidhur me
konsumimin e alkoolit dhe ndikimin e tij ne jeten e individit ka mendime te ndryshme.
Permendet rruga qe kalon njeriu prej momentit kur fillon te konsumoj alkoolin e deri sa
shendrrohet ne alkoolistkronik apo i varur. Faza e pare: fillon te konsumoje alkool kohe pas
kohe. Faza e dyte konsumimine alkoolit e sheh si stimulant ne kryerjen e aktiviteteve dhe
puneve.Faza tjeter eshte kur e humb kontrollin se ne qfare mase ka konsumuar alkoolin.Faza e
fundit ajo kronike paraqe dehjen e rende ku verehet dobesimi i proceseve mendore,shakterrimi i
organizmit etj.
Alkoolizmi si problem medicinal paraqe semundje e cila e shkaterron shendetin psikik dhe fizik
te njeriut. Alkoolizmi
paraqet nje te keqe te madhe ne shoqerine bashkohore si pasoje e se ciles vin: papunesia,
braktisja e familjes, shkurorezimi, prostitucioni etj. dhe ne kete menyre lidhet me kryerjen e nje
varg delikteve seksuale si : dhunimet, plkackitjet, shpifjet, aksidentet ne komunikacion etj.
Narkomania dhe Kriminaliteti
41
-Narkomani , paraqet dukurinë negative shoqërore e cila manifestohet në përdorimin dhe
konsumin e drograve dehëse dhe pijeve të tjera narkotike, sot flitet për miliona njerzëz të
cilët e konsumojnë drogën dehëse dhe të cilët janë bërë viktim e saj. Për narkomaninë si
faktor socio-patologjik në kriminologji zakonisht mendohet për të gjitha pasojat e kësaj
dukurie në raport me sjelljet kriminale. Jo dukuri shikohet edhe si varshmëri fizike dhe
psikike si dhe si keqpërdorim që ka të bëë me prodhimin, shpërndarjen ilegale dhe
kundërligjore të saj. Konsumi dhe përdorimi i saj më i madh bëhet në shtetet e zhvilluara
përendimore, EU, US, Japoni etj.
Llojete drogave dehëse dhe substancave narkotike
Të gjitha drogat narkotike për nga origjina mund të jenë: natyrore(direkt nga natyra) dhe
sintetike(përpunim artificial). Sipas klasifikimit të Organizatës së Kombeve të Bashkuara
dhe organizatave e asociacioneve tjera, të gjitha drogat dhe pijet narkotike ndahen në:
Narkotikë, substanca psikotrope apo depresante, pije stimuluese dhe pije
narkohalucinogjene. Ndër më të njohurat: Opiumi, Morfina, Heroina, Kokaina,
Marihuana, Hashashi, LSD, Amfetamina, Meskalina etj. Sipas organizates
Ndërkombëtare të Shëndetësisë, narkomania paraqet një gjendje të helmimit periodi apo
kronik të individit dhe grupeve të ndryshme dhe kjo gjendje është e dëmshme për vetë
personin.
Veqoritë individuale të narkomanëve
Narkomani, si personalitet, varësisht se cilën drogë, pije narkotike konsumon është
personalitet i humbur, emocionalisht i papjekur, inert, pasiv, depresiv, i vrazhdë apo
agresivë, në trupin e tyre mund të vërehen shenja të ndryshmë intravenoze të drogave
infeksione të lëkurës, shpesh edhe infeksion me virusin HIV, janë labilë, të
paqëndrueshëm, të prirur të gënjejnë dhe mashttrojnë. Ata rrinë në shoqëri me tepër me
tjerë përdorues narkomanë, që shpesh krijojnë rregulla, mënyra për një zhargon të
veçantë kominikimi, dhe veprime të cilat bien ndesh me rendin ligjor. Subkulturë të
veçantë e cila nxit dhunë, vrasje kolektive dhe banda.
Raporti i narkomanisë me kriminalitetin dhe parandalimin
Narkomania, trajtohet edhe si faktor kriminogjen, ngasje një numër i personave, të cilët
konsumojnë drogë dhe pije dehëse jepen pas kryerjes së një varg sjelljeve delikuente dhe
kriminale, posaqërisht me shitblerjen, shpërndarjen, nxitjen e konsumimit tek të rinjët,
jepen edhe pas kryerjes së krimeve të vrasjes, tregëtis me armë, organizimit të
prostitucionit, plaçkitjes, kidnapimit të fëmijëve. Në SHBA , kanë nxjerr ligjin e veçantë
mbi prodhimin dhe qarkullimin e drogës, i cili ndryshe quhet “Harison Antinarcotik
Act”, sipas këtij ligji, punëtorët shëndetësor, mjekët obligohen që substancat narkotike
ti pëeahkruajnë si barna dhe ilaqe vetëm në rastë të jashtëzakonshme, keqpërdorimet
janë të ndëshkuara më masa të ashpra dhe rigoroze.
Sipas KP te Kosovës, në kapitullin “Veprat Penale të Narkomanisë”, janë paraparë si
vepra penale: Blerja, posedimin, shpërndarja dhe shitja e paautorizuar e narkotikve të
rresikshëm si dhe substancave psikotrope.
Konventa e Vjenes, 1971, njihet si konventa unike mbi substancat narkotike, në të cilën
janë përcaktuar qarkullimi , përdorimi për nevoja mjeksore, masat parandaluese dhe
represive, Për herë të parë në nivel ndërkombëtar i prodhimit, ku për ta realizuar këtë
42
OKB-ja dhe organizatat tjera speciale kanë themeluar INTERPOL-in,i cili merret me
luftimin e keqpërdorimit të drogës dehëse.
Iniciativa e Presidentit Klinton në programin për parandalim fokusohet në: reduktimin e
prodhimit, të lëndës së parë, kontrollin e rreptë të shpërndarjes, përpunimit, prodhimit,
përsosjen dhe zgjerimin e bashkëpunimit të shteteve dhe organeve policore, për zbulimin
dhe ndjekjen e kriminelëve dhe organizatorëve. Insistimi për një luftë parandaluese mund
ta pengojne dhe eleminojë këtë dukuri.
Bixhozi dhe Kriminaliteti
Lojë fati e cila ndryshe njihet edhe me emrin lojë hazarde, lojë me rrezik, zare etj, në start
nuk dihet përfundimi i tyre. Kjo sëmundje ka të bëjë vetëm me personin i cili merret me
lojën e bixhozit, i cili më vonë shkaktohet edhe si problem në famije e shoqëri. Miliona
njerzë në botë sot merren me bixhozin, duke iu krijuar shprehi, pasion dhe profesion për
disa indivit. Kemi forma të ndryshme të bixhozit dhe bixhozin profesiona. Këto lojra
shpesh herë kanë qenë të mbrojtura nga politikanë e zyrtarë të lartë. Autorja M. Eliot, në
librin e saj “Krimi në shoqërinë bashkëkohore”, flet për faktin se bixhozi në SHBA
është i pranishëm në të gjitha shtresat e shoqërisë amerikane, kryesisht individët e
shtresave të mesme më tepër.
Format më të shpeshta të lojrave të fatit
Lidhja me kusht –bukmekers, lotaria, automatet, prognozat sportive, llotoja, tombolla,
ruleti, pokeri etj.
Raporti i lojërave hazarde me kriminalitetin
Duke ditur se bixhozi profesional, është i organizuar, në të shumtë e rasteve nga
individët, grupet dhe organizatat kriminale, ku kontrollohen nga shefa të nëntokës
kriminale dhe sindikata të bixhozit, ka lidhje të ngushtë me trafikun legal, me drogën, me
narkomaninë dhe forma tjera të sjelljes kriminale. Në këtë drejtim janë paraqitur dy
rryma ato të cilat e parandalojnë dhe japin mendime që duhet të ndalohet, ngase shkakton
shprehi, agresitivet, pasion dhe përdorim alkooli, ndërsa rryma tjetër duke u mbështetur
në mendimin se njerzit për nga natyra kanë pasion, dëshirë dhe janë të prirur të natyrshëm
për të provuar fatin konsiderojnë se ndalimi i kësaj knaqësie nuk është në rregull. Ka
shumë vende që e mbështesin këtë si: SHBA,Gjermania, Anglia, Franca, Italia etj.
Bredhja, Lëmosha dhe kriminaliteti
Bredhja, është një dukuri negative shoqërore e cila në të shumtë e rasteve ka lidhje të
ngushtë me sjelljet kriminale. Mund të jetë rezultati i papunësisë, krizave ekonomike,
çrregullimeve dhe konflikteve të mëdha, luftra, fatkeqësi natyrore etj. Njihet edhe me
emrin vagabondizëm. Këta persona dëshirojnë të jenë të lirë, të meditojnë, të shetisin
paprobleme, p ndalesa, jetojnë ne një botë të veçantë, kanë sjellje negative. Shpesh
gjobiten për kundërvajtje dhe dëbohen nga ai mjedis. Kanë sjellje kriminale, sidomos me
vjedhje, mashtrime, plaçkitje, vrasje, etj.
Lëmosha (lypja), manifestohen në shprehitë e disa individëve, kalimtarëve, ku zakonisht
paraqiten si nevojë për ndonjë sëmundje të tyre, apo të afërmëve, mungesa e mjeteve për
të vajtur në vendlindje, ndjekja nga pushteti etj arsyetime. Kjo ndodhë për shkaqe të
ndryshme mund të jetë, çrregullime mendore, kriza politike e ekonomike, trazirat,
43
epidemit, konfliktet etj. Kanë lidhje me raporte e rrethana të cilat ndikojnë në paraqitjen e
sjelljeve konkrete delikuente dhe kriminale.
Dukuria e AIDS-it në shoqërin bashkëkohore dhe Kriminaliteti.
Aids, mëundje e cila manifestohen me humbjen e aftësive mbrojtëse të organizimit të
njeriut që të pnegojë dhe luftojë kundër infektimeve nga viruëst e ndryshëm.-“Mortaja e
shekullit”. Në vitin 2000 Al Gore, ish-nënkryetari i SHBA-ve u angazhua për
themelimin e një fondi ndërkombëtarë për luftimin dhe parandalimin e kësaj sëmundje
sidomos në Afrikë. Nga virusi AIDS-kanë vdekur 22 milionë njerëz, deri në vitin 2004.
Në Kosovë deri në fund të vitit 1996- 7 persona janë infektuar. Vitin 1996, në Shqipëri 41
persona janë identifikuar me Hiv Aids. Shkaqet konsiderohen përhapja e shpejt e
prostitucionit të egër, ilegal, konsumimi dhe trafikimi i pijeve narkotike, lëvizja e madhe
e popullsisë, gjendja e rëndë sociale, migrimi etj. Sa i përket rregullimit juridiko-penal në
shumë vende vërhet një ngecje një vakum i dispozitave ligjore. Mirëpo në shumë vende
konsiderohet si vepër e rëndë penale kundër jetës dhe trupit, ku parashihen denimet me
burg, me gjobë etj.
Dukuria e vetëvrasjes
Dukuri sociopatologjike dhe devijante mjaft e përhapur, paraqet një gjendje të sëmurë në
shoqëri, Hungaria konsiderohet vendi i parë që ka më së shumti vrasje, pastaj SHBA,
Anglia, Japonia, etj. Në shoqërin primitive vetëvrasja është trajtuar si akt magjie, më
vonë si mëkat ndaj zotit. Aktin e vetëvrasjes e kanë praktikuar borixhinët e Australisë,
banorët autoktonë, amerikanë, vikingët, eskimët, ushtatrët amerikanë, vetëflijimet e
muhaxhedinëve. Është akt paradoksal dhe i pakuptimët, dukuri shoqërore devijante. Në
Kosovë para luftës ka pasur pak vetëvrasje ndërsa pas saj është rritur numri i rasteve të
tyre, më tepër se 60 raste në vitë. Faktorët janë nga më të ndryshmet si: stresi, problemet
jetësore, çrregullimet mentale, humbja e personave të dashur, depresioni i gjatë, ambiciet
e tepruara, humbja e pasurisë, konsumimi i drogave dhe pijeve alkoloike.
Emil Dyrkemi në veprën e tij “Le suicide” 1887, klasifikon disa tipa lloje të vetëvrasjes:
Vetëvrasësit alturist, egoist dhe anomik. Sipas tij janë dy grupe instiktesh apo motivesh,
që luftojnë në brendin e njeriut njëra shtynë vetëshkatrrimin-autodestruksioni ndërsa
tjetra drejtimin konstruktiv apo afirmativ. Prania e tepruar e instiktit të vdekjes shkaktonë
dhunë nga vetëvetës.
Autori tjetër Erik From, në veprën e tij “Shoqëria e shëndoshë”, pajtohet me qëndrimet
e Dyrkemit, mirëpo shton se si faktorë tjetër i vetëvrasjes është edhe monotonia e jetës,
mënyra e jetesës.
Hakmarrja dhe Gjakmarrja
Dukuri sociopatologjike, të cilat janë prezente veçanërisht në rajonin e Kosovës dhe
Shqipërisë. Edhe pse dukuri të lashta primitive i kanë përcjell shoqërin, për arsyje të
pengesave në zhvillim dhe emancipim nacional, politik, ekonomik, etj, Duke qenë nën
robërimin dhe sundimin e pushtusve të huaj, kanë ndikuar edhe doket, zakonet, kanuni
etj. Masat për parandalimin dhe pengimin e dukurisë së hakmarrjes nuk kanë dhënë
rezultat, megjithatë ka pasur raste përjashtuese si tëk pajtimet dhe faljet e gjaqeve.
44
Faktorët e brendshëm (subjektivë) të kriminaliteti
Personaliteti i njeriut është i ndërtuar nga këto dy komponete baza psikike dhe biologjike,
por edhe nga baza familjare sociale. Njeriu si qenie psikike disponon me një varg cilësish
dhe vetish të natyrës së brendshme, që e përbëjne personalitetin e tij, këto veti janë:
karakteri, temperamenti, emocionet, të mernduarit,shprehit, aftësia, qëndrimet etj....
Karakteri dhe Kiminaliteti: Sistem i tipareve dhe vetive të personalitetit të cilat
tregojnë si vepron individi karshi vlerave dhe parimeve morale të një shoqërie të caktuar.
Temperamenti dhe Kriminaliteti: Veti dhe cilësi me rëndësi psikike për njeriun e cila
manifestohen me reagime ndaj ngacmimece dhe nxitjeve të ndryshme. Mund të kemi
karater të tipit: a) temperamenti Kolerik; si tip i individit, manifestohet me ndjenja dhe
emocione intensive, shqetesohet shpejt per gjërat më të vogla, të imta. b) temperament
sanguinik; gjithashtu këta persona reagojnë shpejt, me vrull, mirëpo emocionet e tyre
nuk janë aq të fuqishme dhe nuk zgjasin shumë, c) temperamenti flegmatik; janë tipa të
personave të cilët reagojnë shumë ngadal me sjellet dhe emocionet të dobëta, nuk janë të
ndjeshëm ndaj ngacmimeve të jashtme, këta persona bëjnë lëshime që rrjedhin nga
pakujdesia dhe nglizhenca e tyre. d) temperamenti melankolik; është tip i veçantë i
personalitetit, shumë i përhapur, këta persona janë të tërhequr në vetvete, regaojnë me
vonesë, janë të prekshëm, krijojnë përshtypje se janë gjithmonë të padisponuar, të
pikëllar, të lodhur dhe pagjumë, këta tipa rralë kryejnë krime zakonisht nga xhelozia.
Shprehitë, prirjet dhe kriminaliteti
Shprehitë prirjet, formohen nën ndikimin e vazhdueshëm të edukatës, raporteve
shoqërore-eonomike, kulturore dhe familjare. Delikuentët nga shprehit socializohen në
kushte antisociale, marrja me veprime kriminale manifestohet me “Kriminalitet
potencial dhe kriminel nga shprehitë”. Problematike çështja e recidivistëve.
Inteligjenca dhe kriminaliteti
Psikologu i njohur amerikan L.Terston përmend shtatë faktorë të inteligjencës:
1.Aftësia e të foluit rrjedhshëm dhe gjetja e shprehjeve adekuate.
2. Aftesia e të kuptuarit të përmbajtjeve të formuluara me fjalë
3.Aftësia e të operuarit me numra dhe veprime aritmetikore
4. Aftësia e paraftyrimit dhe mbajturit në mend të proceseve të personave, ngjarjeve
5. Aftësia e të mbajturit mend-memories dhe reporduktimi të përshtypjeve.
6.Aftësia etë përceptuarit të hapësirës, sendeve dhe ndryshimeve që ndodhin në ambient
7.Aftësia e rezonimit apo përkufizimit, përmbledhjes së raporteve, fakteve me pak fjalë.
Matja dhe testet e inteligjencës

Testet e inteligjencës, në praktikë, janë treguar të dobishë, ngase me anë të tyre
përafërsisht caktohet dhe vlerësohet aftësia e të menduarit, edhe pse nuk është e saktë dhe
e sigurt, ndikon edhe shkalla e përgaditjes arsimore, prandaj ato përdorn me rezervë dhe
rezultatet e tyre duhet të vertifikohen.
45
Raporti i inteligjencës me Kriminalitetin
Shkalla e inteligjencës ka lidhje dhe raporte të shumta me sjelljet kriminale të individëve.
Disa autorë mendojnë se në kryerjen e aktiviteteve kriminale marrin pjesë individë me
inteligjencë të ulët, mirëpo kjo nuk është e saktë, në anën tjetër rreth aktiviteteve të krimit
të organizuar si të falsifikimeve, vjedhjeve, trafikut me drogë, plaçkitjve, trafikut me
armë etj, zakonisht marrin pjesë persona me inteligjencë të lartë. Megjithatë nr. I
personave delikuent me inteligjencë të lartë është shume i vogël në krahasim me
delikuentët nën inteligjencë mesatare dhe të ulët.
Emocionet dhe Kriminaliteti

Ndjenjat apo emocionet elementare konsiderohen se janë procese dhe ndryshime pisikike
më të thjesha, ato ndahen në emocione elementare dhe emocione komplekse. Janë veti
psikie të cilat trashegohen, fitohen dhe janë të ndërlidhura me një varg ndryshimesh
gjendje personale të individit.
Raporti i emicioneve me Kriminalitetin

Jostabiliteti emocional, ndjenjat intensive, jendjet afektive, janë rrethana të shpeshta që
përmenden si shkaqe të paraqitjes së sjelljeve kriminale në praktikën gjyqësore, gjendja
emotive dhe ndjenjat e personave delikuentë kanë ndikim të dukshëm në veprimtarinë e
tyre kriminale, personat jostabil, të shqetësuar, të tronditur, të cilët kanë shenja si:
zvedhja, dridhja e guarve, djersitja dhe shenjat e tjera.
Kriminologu amerikan C.Burt, thekson se 60% e delikuentëve kanë probleme
emocionale, ndjenja intensive, gjendjet afektive, si rrethana më të shpeshta .
Motivet dhe KriminalitetiMotivet si veti të personaliteti, përbëhen nga elemente të

vetëdies dhe të vullnetit. Motivet janë të përbëra nga një varg procesesh që nxiten dhe
shtyhen nga forcat e brendhsme që gjenden në sferën e idividit.Mund të jenë të karakterit
organik dhe psikologjik. Kur personat veprojnë në mënyrë të pavetëdijshme dhe në
veprimet dhe në sjelljet e tyre është e vështirë të vërehen motivet e qarta.
Ndarja dhe llojet e motiveve
Motivet biologjike;
Motivet sociale;
Motivet për shoqërim;
Motivi i vetëpohimit;
Motivi i agresionit;
Motivi i sigurisë;
Motivi materila(për pasurim).
Baza biologjike e personaliteti dhe kriminaliteti
-Teoria e Qesaro Llombrozes, e cila thekson se shkaqet e krimit gjenden në konstruktin
dhe vetitë anatomike-biologjike të njeriut, ata dallohen nga pamja fizike, forma e kokës,
simetria e gjymtyrëve, dhe tipareve tjera, të dukshme fizike, të çalë, të verbër etj.
46
-Teoria Biopsikologjike; thekson se vetitë psikike dhe biologjike janë të ndërlidhura
ngushtë mes veti dhe ato në mënyrë unike ndikojnë në veprimet dhe sjlljet kriminale të
individëve. Disharmoni në zhvillimin anatomik- fizike, biopsikik, me manifestime të:
agresivitetit, smirës, zilisë, egocentrizmit etj.
-Pikëpmja e autorëve Keçmer dhe Sheldon, parashtronë ndikimin dhe
kushtëzueshmërinë e jetës psikakte dhe sociale nga vet struktura biokonstitucionale,
shprehitë, sjellet, qëndrimet, energjia e tepërt e tyre fizike dhe veprime kriminale e
antiligjore, ndjenjat e inferioritetit, dëshpërimit, apatisë, dhe të meta tjera.
Çrregullimi mental dhe Kriminaliteti

Në literaturë profesionale të psikologjisë kriminale është e vështirë të arrihet një vijë
ndarëse në mes të psikologjisë normale mentale dhe psikologji e sëmurë mentale. Pa
marrë parasysh faktin se personat të cilët janë në pikëpamje shpirtërore të sëmurë, nuk i
nënshtrohen vetëm një përgjegjësie penale kur paraqiten si kryerës të veprave, ose i
nënshtrohen një përgjegjësie të kufizuar, mirëpo sjelljet e tyre dhe njohja e veprimeve ka
rëndësi për të mbikqyrë shëndetin dhe sjelljen e tyre në shoqëri. Si çrregullim mental na
paraqiten: Nurozat, Psikopatitë dhe Psikoza.
Neurozat dhe Kriminaliteti
Janë sëmundje dhe çrregullime mjaft prezente, janë të llojllojshme dhe emërohen me
emra të ndryshëm, cilësohen si sëmundje të lehta shpirtërore, moszgjidhja e së cilës mund
të sjellë tronditje psikike që quhet Anksiozitet. Tek këta persona personaliteti i tyrë është
i ruajtur nuk është i tjetërsuar nga realiteti, kanë kontakte e raporte normale me mjedisin
ku jetojnë. Karakteristika tjera janë: Te shqetësuar, të frikësuar, ndjejnë kokëdhëmbje,
marramendje, të humbur në mendime, padisponuar, vështirë koncentrohen, pagjumësi,
ndryshim në metabolizëm. Sipas disa studimeve personat që vuajnë nga neuroza në një
popullatë jodelikuente sillet rreth 10-20%, ndërsa në mesin e delikuentëve 25%.
Delikuentët që kryejnë preversione seksuale ndahen në: Piromanë dhe Kleptomanë.
Kriminologu italian Glanlugi Ponti, i ndan neurozat në: Depresive, Hipokondrike,
fobike, opsesive-kompluksive, histerike etj.
Psikopatitë dhe Kriminaliteti

Fjala psikopatë rrjedh nga fjala psiko, që dmth, shpirt, dhe patos sëmundje, vuajtje.
Shprehn me tipare patologjike: Desekuilibruese dhe disaharmonike, devijme, crregullime,
eksplozivë, labli, të shqetësuar, vlera të zvogëluara mendore ndaj rrethir dhe shoqerisë,
ku mund të jentë si shkak: i trashëgimeve, lindjes apo të fituara gjatë jetës.
Llojet e tipave psikopatë dhe karakteristikat e tyre;
a) Psikopatë epileptikë dhe impulsivë ; quhen “të pashpirt”, në veprimet dhe sjllet e
tyre cilësohen më një brutalitet dhe vrazhdësi të madhe, konsiderohen titantë të
vërtetë, domion egoja e theesuar, e mbivlerësojnë vetën, qëllimet dhe kërkesat e
tyre i realizojnë pa marrë parasysh pengesat, rregullat vetëm për të kënaqur
dëshirat e tyre. Jaanë të papërmisueshëm gjenden në ente ndëshkimore, rrallëher
47
ëkanë përgjegjësi të zvogëluar, ndërsa psikopatët impulsivë, janë të njohur si
persona gjakënxehtë dhe ngucakeqë, janë idhnak në kontakt me personat e tjerë,
kanë mendime shumë të marta për vetën, kanë ndjenjën e pasigurisë, shtrëngime
intapsikike, cilësohen me instikte të forta të ushqimit, libidos seksuale, kanë motiv
të theksuarprindërorë, aftëin e vogël të të gjykuarit dhe vepruese.
b) Psikopatë cikloidë: janë të njohur si persona që ndërrojnë disponimin, herë janë
depresive, të gëzuar, melankolikë, të pikëlluar dhe hipokondrike. Nuk dominojnë
afekte patologjike si zemërimi dhe frika, por dominojnë disa shtytje dhe dëshira
tjera si: ambicja e theksuar, krenaria e shprehur, fitimi i famës, e nënçmojnë
rrethin dhe indivdët me të cilët gjenden në kontakt, janë avanturistë, konsumues të
alkoholit, ndryshe quhen edhe hipokondrikë , kur janë në gjendje depresionit
impulsivë mund të kryejnë edhe vepra të rënda penale.
c) Psikopatë histerikë dhe narcisoidë: Mund të jenë: Rrenacakur histerik,
mashtruesi, intriganti, ku shpeshherë paraqiten si njerëz të mirë, të ndershëm e të
sjellshëm, të aftë, këta jetojnë për lavdata, janë egocentrikë dhe vetiakë,sjellet
kriminale me të shpeshta janë: prezantimet e rrejshme, marrja me punë dhe
profesione për të cilat nuk kanë përgaditje shkollore, magji apo mjekrime, merren
me shpifje, perversione seksuale etj.
d) Psikopatë shizoidë: cilësohen si personalitete të dobëta, janë shpirtëngushtë,
depresivë dhe frikacakë, këtë persona bien lehtë nën ndikimin e dhe nxitjen e të
tjerëve, qoftë për interes apo arsyje personale, shoqërohen me disa tipa me të fortë
dhe me ndikim në shoqëri, janë dembel, parazitë dhe poltionë. Për veprat penale
shizoidët janë të përgjegjëshëm, rrallëherë kanë përgjegjësi të zvogëluar , ndër
personat shizoidë më të shprehur janë shizoidët hipokondrikë, të cilët janë mjaft të
mërzitshëm dhe të padurshëm.
e) Psikopatë parafrenë, fanatikë, bizarë, etj: Këta tipa janë shumë të pranishëm në
jetën e përditshme, gjenden në popullatën delikuente dhe jodelikuente, kanë ide
megalomane dhe fantastike, të cilat nuk janë në harmoni me aftësit dhe mundësit e
tyre intelektuale e mendore. Për ta çdo individë apo grup kanë mendime dhe ide
tjera dhe janë “injorant”, të marrë, poshtër, kundërshtarë apo armikë, -për idealet e
tyre sidomos politike, morale, religjoze, partiake, etj ngase janë të bindur se
kryejnë misione dhe detyra të larta, si heronjë e veprimtarë të lartë. Janë të tipit
ekstravagantë apo bizar, janë të rrezikshëm për arsyje ngase vështirë adaptohen me
mjedisin e caktuar, për shkak të ideve tyre ekstreme bien në kundërshtim me
rrethin, duke gjykuar vetë të mirën dhe të keqën, kryejnë krime të vrasjeve serike,
hakmarrje dhe vepra tjera bizare.
48
Psikozat dhe Kriminaliteti
Janë sëmundje dhe çrregullime të rënda shpirtërore, që ndryshe quhen si: Psychosis,
phrensia, phrenopathia, konsiderohen sëmundje të sistemit qëndëror nervor, në rradh të
parë të trurit (njihen si dementia, si psh. Dekutia paraletike, dementia epileptike,
arterosklerotika etj), të cilat mund të jenë të përhershme ( Shkizofrenia, epilepsia,
paraliza progresive, paranoja,)dhe të përkohshme (dispomania, mania periodike,
melankolia periodike etj).
Personat Oligofrenë, karakterizohen me ngecje mbrapa në zhvillimin e tyre mental e
shpirtëror, mosfunksionimin e sistemit të trurit dhe gjëndrrave të brendshme, të till janë
si: të marrë, debilët, infantilët etj.
Në kirminologji kemi ndarjen e psikozes organike dhe funksionale. Si psikozë organike
konsiderohen ato sëmundje të cilat janë pasojë e çrregullimeve të organeve vitale, si
pasojë e dëmtimeve dhe ndryshimeve që kanë pësuar këto organë si psh (psikoza
cerebrale, psikoza toksike, psikoza senile). Ndërsa si psikoza funksionale konsiderohen
ato sëmundje të cilat janë pasojë e çrregullimeve të funksioneve të jetës shpirtërore dhe
mund të jenë të trasheguara, si psh (shizofrenia, epilepsia, paranoja,etj).
Llojet e psikozave dhe karakteristikat kryesore
 Shizofrenia; kjo sëmundje do të thotë shkapërderdhje dhe shkarje e jetës
shpirtërore, disharmoni dhe çrregullim i shpirtit dhe jetës mentale, të të menduarit,
funksioneve vitale të jetës së njeriut, të folurit nuk është normal, ndjenja
mashtruse, ide sumanute, iluzione, halucilacione që nuk janë në korent me botën
objektive, duke ndërrmarrë shpeshherë veprime që shkaktojnë pasoja të rënda dhe
të rrezikshmë për shëndetin dhe sigurinë e njerëzve. Zakonisht aktiviteti i tyre
kriminal dallohen që nga faza e parë Latente, u personi është okëfortë,
kundërshton të tjerët, krijon konflike dhe mosmarrëveshje, agresivë, kur sëmundja
kalon në fazën e dytë atëherë këta persona kanë zakonisht ndjenjën e frikës,
ankohen se dikush është duke i ndjekur, i dëftohen persona, i dëftohen sulmet e
individëve,kur sëmundja kalon në fazën e fundit mund të kryejnë krime të vrasjes,
lëndime trupore,etj, këta persona janë të papërgjegjshëm lidhur me aktivitetin dhe
sjelljet kriminale.
 Paranoja; është një kompleks i sëmundjeve mentale, të cilat kanë lidhje të
konsiderueshme me disa sjellje dhe veprime delikuente dhe kriminale. Tek këto
sëmundje dominon: çrregullimi i të menduarit, janë prezente idetë e krisura
sumanute, realitetin objektiv e përjetojnë në një mënyrë krejt tjetër, ireale. Ndër
personat e sëmurë me idetë sumanute ose paranoide përmendën: Kuerilët,
shpikësit, fantastët, idealistët, xhelozët instiktivë, paranoikët etj. Krimet e tilla i
bëjnë me qëllim si thonë ata “të shpëtimit të tyre”, nga vuajtjet pasiguria dhe
rreziku jetësor-Papërgjegjshëm në pikëpamje juridiko-penale.
49
 Epilepësia: Ndryshe njihet me emrin, Morbus Ivinus, është menduar se sulmi
epileptikë paraqitet te njeriu kur djalli apo ndonjë fuqi tjetër demonike futet në
shpirtin e njeriut dhe që nga ajo kohë e pushton atë, e detyron që të bëjë veprime të
ndryshme. Disa nga veprimet kriminale të personave epileptikë janë: lëndimet
trupore, tentime për vrasje, dhunime, vënia zjarr objekteve të ndryshme etj.
Kryesisht konsiderohen si persona eksplozivë, të shqetësuar, të prirur për konflike,
gjatë aktivitetit kriminal tregojnë mizori të veçantë duke masakruar viktimën. –
Janë të papërgjegjshëm ose me përgjegjësi esencialisht të zvogëluar.
Klasifikimi dhe tipologjia e kriminelëve

Roli dhe rëndësia e klasifikimit të kriminelëve
Klasifikimi ka rëndësi për nga aspekti kriminologjik dhe aspekti penologjik, njohja e
kriminelëve, vetive, sjelljeve a rëndësi ë veçantë në luftimin dhe pengimin e kriminalitetit
në një vend të caktuar, sepse nuk do të mund të bëhej përcaktimi, klasifikimi i
delikuentëve apo personave të dënuar nëpër ente dhe qendra korrektuese, nuk të mund të
realizohej procesi i rehabilitimit dhe socializimit.
Llojet e klasifikimit dhe tipologjisë së kriminelëve
 Klasifikimi juridik-penale; niset nga njohuritë etiologjike dhe fenomenologjike
të llojeve të ndryshme të sjelljeve kriminale, cilësive dhe vetive të subjektëve të
kryerësve të tyre, dhe bazohet nga kriteret e veprave penale të kryera sipas
dispozitave të ligjeve dhe kodeve, si psh( kriminel politik, kriminel agresive, të
dhunës, seksual, kundër pronës etj).
 K. Kriminologjik; shërben si bazë fillestare, niset nga njohurit etiologjike dhe
fenomenologjike të llojeve të ndryshme të sjelljeve kriminale, qëllimi i këtij
klasifikimi është lufta parandaluese në pengimin dhe çrrënjosjen e kriminalitetit në
shoqëri.
 K. Penologjik; ka të bëjë me klasifikimin e të dënuarve të cilët gjenden në ente
ndëshkimore-përmirësuese, dhe institucione ku bëhet rehabilitimi i tyre. Ky
klasifikim është tepër i nevojshëm për shkak të aplikimit në praktikë.
 K. Psikologjik; Klasifikim sipas delikuentëve nga prirjet, nga shprehitë, apo

krimet të cilat kryhen për shkakë të sëmundjeve dhe çrregullimeve të ndryshme
mentale.
Klasifikimmi i kriminelëve sipas Qesaro Lombrozos

Klasifikimi më i njohur dhe më i vjetër i delikuentëve është klasifikimi i përfaqësuesit më
të njohur të shkollës antropologjike i Q.L. kriteri qëndron në faktin e klasifikimit tek
individi, ne sbujektin e tij anatomiko-fizik. Njeriu sipas tij lind Kriminel, si një struturë e
degjeneruar dhe plotë me anomali, të cilat manifestohen me disa stigma-shenja dhe tipare
të indivitit si: balli i ulët, i ngushtë, vetullat e mëdha, sytë e shtrembër, faqet e mollzat e
50
theksuara, veshët e gjatë, flokët e dendura, shurtëpamësia, daltonizimi, shurdhëmemecët,
reflekset e çrregulluara etj. –këto shenja e karakterizojnë kriminelin e lindur.
Në veprën e tij “Njeriu deliuent” Lombrozo, i klasifikon kriminelët si:
a) Kriminel të lindur: 40% më i përhapuri , karakterizohet me mungesën e
ndjenjave njerëzore, ai i quan “të marrë moral”, dhe shenjat e këtij lloji vërehen
që nga fëmijëri ku fëmija është i zhveshur nga ndjenjat dhe sjellet morale duke u
përpjekur që të përvetësoj diqka, të marrë diqka, nëse i tejkalon duke mos i
përsëritur dhe i eleminon ato, ai e kalon fazën e kriminelit të marrë.
b) Kriminelët e sëmurë psiqikisht: Këta kriminel cilësohen me sëmundje dhe
dëmtime të proceseve psikike, zakonisht kanë anomali dhe çrregullime në koren e
trurit të madhë, kanë anomali në dukjen e tyre anatomike, fizike, të cilat mund të
jetë të trashëguara ose të paraqitura gjatë procesit të lindjes, nuk janë të aftë të
gjkojnë.
c) Kriminelët nga pasionet: në jëtën e përditshme marrin pjesë 5-6%, karakteristikë
e tyre themelore është fakt se ata janë të ndjeshëm, jostabil, afektivë, gjakënxehtë,
reagojnë shpejt, zhyten në ndjenja të forta emocionale: si nderi i cenuar,dashuria e
madhe, xhelozia, gjatë kryerjes së veprës penale janë të shqetësuar, dukshëm të
emocionuar. Për shkak të brerjes së ndërgjegjjes mund të bëjnë
vetëvrasje,dhunime, lëndime trupore etj.
d) Kriminelët nga shprehitë: Nuk kanë ndonjë anomali të dukshme biologjike,
anatomike dhe fizik, krimet i bëjnë për shkak të disa veseve dhe shprehive të
fituara, cilësohen me karakter labil, krimet i kryejnë nga faktorë endogjenë. Më së
shpeshti kryejnë krime kundër pronës, shpifje, fyerje, kallëzime të rrejshme,
mashtrime etj.
e) Kriminelët e rastit: Veprimet e të cilëve janë të kushtëzuara nga ndikimet e
faktorëve të jashtëm jetësor, vështirë adaptohen me mjedisin. Janë dy tipe,
kriminel të vërtetë të rastit (janë variant i kriminelëve të lindur) dhe
pseudokrimineltë të rasitit (nga pakujdesia)
Di Tullo- Autori i njohur në fushëm e të drejëës penale dhe kriminologjike e bënë

ndajrne e kriminelëve në tri grupe kryesore: Kriminelët e rastit; Kriminelë
konstitucional dhe Kriminelë të marrë.
Klasifikimi i kriminelëve sipas shkollës pozitiviste
Autori i njohur Enriko Feri,në veprën “Sociologjia kriminale” 1881, thekson rolin
dhe rëndësinë e madhe në pparaqitjen e sjelljeve kriminale, në radhë të parë faktorët
biologjik, faktorët social. Quhet shkollë pozitiviste ngase në studimin dhe hulumtimin e
krimit aplikohet metoda e observimit dhe eksperimentimit,ai i ndan kriminelët në
kriminel nga shprehitë dhe kriminel të rastit.
51
Rafaeol Garafalo, përaqësues i shkollës pozitiviste, tërë kriminalitetin e ndanë në
kriminalitetin natyror dhe ligjor. Si kriminalitet natyore, sipas tij konsiderohen ato sjellje
dhe vepra penale që rrezikojnë dhe cënojnë ndjenjat e përgjithshme alturiste dhe fisnike
të botës.Ndërsa si kriminalitet ligjor janë ato veprime dhe sjllje të cilat i përcakton sistemi
politik, shoqëror dhe regjimi i caktuar.
N. Kollojani, përf. tjetër i shkollës pozitiviste italiane e përcakton klasifikimin e
delikuentëve dhe kriminalëve njëlloj si Enriko Feri, mirëpo ky shton edhe një klasifikim
tjëtër atë të tipit kriminel politik, ku thekson se delikuenti i tillë për shkak të synimeve,
motiveve dhe qëllimeve që shprehë gjatë kryerjes së krimit, paraqet një tip të veçantë.
Klasifikimi i kriminelëve sipas shkollës sociologjike

 Franc Von List-Kriminelët i ndanë në: riminel akutë-momentalë dhe kriminelë të
përhershëm ose nga shprehitë.
 Adolf Prins- i përmend kriminelët e tretë ata abnormalë, të cilët janë të ngjashëm
me tipin e kriminlëve kronik dhe nga shprehitë, këto shprehi janë të karakterit
momental apo të përhershëm.
Klasifikim i kriminlëve sipas shkollës austriake dhe gjermane

 Sipas F.Eksnerit, të gjithë delikuentët dhe kriminelët ndahen sipas kriterit:
1. Karakteriologjik; 2. Biotrashëgues dhe 3. Kriminal-politike.
 Sipas E.Mezgerit, të gjithë delikuentët-kriminelët ndahen në tipe të caktuara:
1. Në kriminel ligjorë, 2. Kriminologjikë, dhe 3. Kriminal-Politik.
 Sipas Ernest Selig;
1. Grupi i tipit te pastër kriminal 2. Të përzier dhe 3. Atipikë.
Klasifikim i kriminelëve sipas autorëve dhe shkollave tjera

 Sipas Stephen Hurvitz;
a) Kriminelë etiologjikë, b) kriminalo-psikologjikë, c)kriminologjiko-
sociologjikë, dhe d) formal-material.
 Sipas P.Hopkins;
Kriminel nga pasionet, afektivë, paranoike, neurotikë etj.
 Sipas Ashafenburg:
Kriminel nga pasionet; kriminelë të rastit, kriminelë me paramendim,
profesional, latentë, me ego të theksuar etj.
 Sipas M. Eliot, femrat kriminele të cilat e shkelin ligjin i klasifikon në:
Delikuente ekonomike, Alkoholiste, Femra gangstere, Delikuente që braktisin
fëmijët etj.
52
Vlerësimi kritik i klasifikimit dhe tipologjisë së kriminelëve
Faktori subjektiv, faktori kriminogjen me veti të veta anatomike, biologjike, psikike dhe
sociale ka rëndësi të madhe për shpjegimin e shkaqeve të kriminaliteiti, ato duhet të
studiohen të ndriqohen që të mund të shërbejnë për njohjen e shkaqeve të vërteta të
kriminalitetit dhe për pengimin e tij të sukseshëmm në shoqërinë bashkëkohore.
53

Kriminologji Permbledhje

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kriminologji Permbledhje

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Emri “Kriminologji” per here te pare u perdor nga Paul Topinad ne vepren e tij

- Kriminologjia e studion krimin si fenomen individual dhe shoqeror, duke analizuar

Kriminologjia si shkence pluraliste: sipas ketij koncepti kriminologjia eshte shkence e

Kriminologjia si shkence sintetike: sipas ketij koncepti kriminologjia eshte disipline e

Definimi perfundimtar i lendes se Kriminologjise: kriminologjia eshte shkence e pavarur,

Rendesia dhe roli i shkences se Kriminologjise: studiuesi ose kriminologu lenden e

Evidencat statistikore mbi kriminalitetin: per percjelljen dhe studimin e kriminalitetit

Numri i erret ose i paevidentuar i kriminalitetit: nje numer i madh i sjelljeve

Menyrat e zbulimit te numrit te erret te kriminalitetit:

Fenomeni Kriminal: fenomenologjia kriminale eshte pjese e kriminologjise dhe merret

Format e manifestimit te Kriminalitetit:

Si forma me te shpeshta te klasifikimit te kriminalitetit jane: kriminaliteti profesional

KRIMINALITETI PROFESIONAL: eshte nje nga format me te shpeshta dhe

KRIMINALITETI I ORGANIZUAR: ky lloj kriminaliteti vecohet nga

1) Reketizmi: me kete forme te kriminalitetit te organizuar nenkuptohen kercenimet dhe

3) Falsifikimi i Parave: kjo veprimtari kryhet nga kriminelet profesional te kalibrit

5) Trafiku klandestin me azilkerkues, refugjate dhe persona te tjere: ne boten

2) Kriminaliteti kunder lirive dhe te drejtave te njeriut: koheve te fundit ky lloj i

3) Krimet kunder njerezimit dhe te drejtes nderkombetare: krimet kunder njerezimit

KRIMINALITETI I DHUNES: ne boten bashkekohore eshte shtuar numri i

3) Kriminaliteti i dhunes seksuale: nenkuptohen te gjitha veprimet kriminale qe

KRIMINALITETI EKONOMIK: jane te gjitha ato veprime dhe sjellje qe

KRIMINALITETI KUNDER PASURISE: jane te gjitha veprimet qe e cenojne

Kriminaliteti kunder ambientit-kriminaliteti ekologjik

Klasifikimi,format e manifestimit dhe vecorite kryesore

Teoria e kauzaliteti si faktor te kriminalitetit duhet te cilesohen vetem rrethanat qe ndikojne

Lufta dhe kriminaliteti

Televizioni dhe kriminaliteti

Alkoolizmi dhe kriminaliteti

Matja dhe testet e inteligjencës

Emocionet dhe Kriminaliteti

Raporti i emicioneve me Kriminalitetin

Motivet dhe KriminalitetiMotivet si veti të personaliteti, përbëhen nga elemente të

Çrregullimi mental dhe Kriminaliteti

Psikopatitë dhe Kriminaliteti

Klasifikimi dhe tipologjia e kriminelëve

 K. Psikologjik; Klasifikim sipas delikuentëve nga prirjet, nga shprehitë, apo

Klasifikimmi i kriminelëve sipas Qesaro Lombrozos

Di Tullo- Autori i njohur në fushëm e të drejëës penale dhe kriminologjike e bënë

Klasifikimi i kriminelëve sipas shkollës sociologjike

Klasifikim i kriminlëve sipas shkollës austriake dhe gjermane

Klasifikim i kriminelëve sipas autorëve dhe shkollave tjera

You might also like