POLITIKA

KRIMINALE

Politika kriminale prfshin politikn e luftimit t kriminalitetit dhe me t kuptojm

organizmin e planifikuar t aktiviteteve t ndryshme t shoqris t drejtuara
drejt luftimit t kriminalitetit. Andaj n tersi politika kriminale kuptohet si sistem i
masave preventive dhe represive m t cilat mbrohet shoqria nga krimi duke
pasur parasysh edhe respektimin dhe mbrojtjen e t drejtave t njeriut.
Konceptimi i ngushte reagim represiv; denimi penal. Konceptimi i gjere perfshin
edhe parandalimin dhe veprimtarine e institucioneve shteterore.
Politika kriminale eshte teresi e masave te karakterit penal dhe jo penal qe
synojne te parandalojne kriminalitetin si dukuri individuale e kolektive ne nje vend
dhe kohe te caktuar

1. OBJEKTI I POLITIKS KRIMINALE

Fillimisht objekt ka qene denimi dhe masat represive ndaj autorit. Aktualisht
Politika Kriminale eshte e orjentuar ne masat e parandalimit te kriminalitetit.
Faktoret qe ndikojne ne politiken kriminale jane:
Faktoret kulturore
Faktoret demografike
Faktoret ekonomike
Faktoret politike
Faktoret e sigurise
Kriminaliteti
Krimi nderkombetar
Orjentimet e Politikes kriminale nderkombetare
Opinioni publik
Suksesi i politikes kriminale varet nga:
parimet mbi te cilat funksionon
niveli i legjislacionit penal dhe zbatimi i tij
sistemi i masave penale per luftimin e krimit
standartet dhe eficenca e institucioneve
masat e parandalimit te pergjithshem e vecante
sistemi i ekzekutimit te vendimeve penale dhe institucionet e riedukimit
RENDESIA E POLITIKES KRIMINALE
Rendesia e kesaj disipline eshte per objektin qe studjon dhe per instrumentat qe perdor. Synimi eshte qe
te mbahet rregulli shoqeror, te mbrohet shoqeria, persosja e funksioneve te denimit,frikesimi kolektiv,
individual, ndalimi i veprimtarise, risocializimi i autorit, kombinimi i masave penale me ato sociale.

Faqe 1 prej 35

POLITIKA KRIMINALE DHE E DREJTA PENALE

Jan disiplina shum t ndrlidhura. Politika kriminale sht pasuruar gjat
historis vetm me burimet e s drejts penale dhe t bazs s saj n
legjislacionin penal. E drejta penale n kushtet e sotshme ka rndsi t madhe
politike, sepse n t drejtn penale sht e theksuar forma juridike e politiks
kriminal t do vendi. E drejta penale sht e domosdoshme pr luftimin e
kriminalitetit. Me t drejtn penale jan prcaktuar veprat penale dhe dnimet e
masat e tjera q ndrmerren ndaj kryesve t tyre duke u lidhur me parimin e
njohur t ligjshmris ( Nullum crimen sine lege dhe nullum poena sine lege- ska
krim pa ligj, ska dnim pa ligj). N fund politika kriminale formohet dhe zhvillohet
n baz t qndrimeve t s drejts penale dhe ndihmon t drejtn penale pr
prshtatjen e saj me jetn praktike.
POLITIKA KRIMINALE DHE KRIMINOLOGJIA
Politika kriminale sht e lidhur ngusht me kriminologjin. Politika e mhershme
m shum mbshtetej n politikn represive ndrsa sot m shum n masat
preventive. Andaj pr kt qllim politika kriminale shfrytzon rezultatet e
krkimeve kriminologjike. Kriminaliteti nuk mund t luftohet pa i ditur shkaqet dhe
kushtet e paraqitjes s tij dhe kto t dhna politiks kriminale ja ofron
kriminologjia e sidomos etiologjia kriminale. Pra mund t thuhet se kriminologjia
shrben si baz shkencore-historike pr politikn e lufts kundr kriminalitetit.
POLITIKA KRIMINALE DHE PENALOGJIA
Duke pas parasysh se penologjia merret me studimin e ekzekutimit t sanksioneve
penale dhe me procesin e risocializimit t personave t dnuar andaj asaj i
nevojitet dhe i prshtatet botkuptimi politiko-kriminal mbi obligimet e shoqris
q ta riedukoje personin e dnuar dhe ta kthej si t prshtatshm pr shoqrin.
POLITIKA KRIMINALE DHE E DREJTA E PROCEDURS PENALE
E drejta e procedurs penale se pjes e sistemit juridik e ka pr detyr ta rregulloj
procedurn penale e cila shrben pr t zgjidhur shtjet penale. Ligji procedural
sht objekt i prbashkt i studimit i politiks kriminale dhe i shkencs s
procedurs penale.
POLITIKA KRIMINALE DHE KRIMINALISTIKA

Faqe 2 prej 35

Shkenca e kriminalistiks lidhet drejtprdrejt me politikn kriminale. Kriminalistika

ka rndsi sepse ajo merret me zbulimin e veprave penale dhe kryesve te tyre
duke prdorur metoda dhe mjete t ndryshme taktike, metodike dhe teknike andaj
si e till ka rndsi t madhe pr politikn kriminale.
POLITIKA KRIMINALE DHE POLITIKA SOCIALE
Luftimi i kriminalitetit si funksion themelor i politiks kriminale sendrtohet edhe
n lmin e aktiviteteve t politiks sociale. Politika kriminale tregon interesim pr
zgjidhjen e problemeve t mbrojtjes sociale n lmin e politiks sociale. Politika
sociale q e prpunon nj shtet ka efekt t drejtprdrejt n politikn kriminale.

2. BAZAT JURIDIKE TE POLITIKES KRIMINALE DHE SISTEMI I

DREJTESISE PENALE
BAZAT JURIDIKE
a. Kushtetuta e R.Shqiperise - rregullon institucionet kushtetuse, te drejtat
dhe lirite themelore, parimet kryesore etj
b. Kodi penal dhe ligje te tjera - ben inkriminimin e sjelljeve, ben
dekriminalizimin, ligjet e reja te vecanta.
c. Kodi i procedures penale - ben regullimin e inst.ndjekjes penale,
drejtesise,.procedurat e punes, ekzekutimi i vendimeve penale, procedurat
per grupe shoqerore te vecanta
d. Ligjet e vecanta - Per organizimin e pushtetit gjyqesor,per prokurorine e
republikes,per policine gjyqesore, ministrine e drejtesise,keshillin e larte te
drejtesise, gjykaten e krimeve te renda, per avokatine, Per permbarimin
gjyqesor, Per ekzekutimin e vendimeve penale, per te drejtat dhe trajtimin e
te denuarve.
e. Aktet nderkombetare - Konventa Evropiane per te drejtat e njeriut,kunder
terrorizmit, kunder krimit te organizuar,kunder trafikut te qenjeve njerzore,
kunder pastrimit te parase, kunder drogave e lendeve psikotrope, kunder
korupsionit.
SISTEMI I DREJTESISE PENALE DHE ORGANEVE TE TJERA LIGJZBATUSE
Sistemi i zbatimit te Politikes kriminale behet nga:
a. organet e pushtetit gjyqesor
b. organe te pushtetit ekzekutiv
Sistemi gjyqesor perbehet nga:
a. Gjykata e larte
b. Gjykata e Apelit + Gjykata e krimeve te renda
Faqe 3 prej 35

c. Gjykata e shk.pare + Gjykata administrative

GJYKATAT - Kompetencat e cdo niveli te gjykates jane:
Funksionimi administrativ
Dhenja e drejtesise
Disa alternative permiresimi
Thjeshtimi i procedurave penale
Ulja e ceshtjeve per gjykim
Shfrytezimi i burimeve te sherbimit privat
Shtimi i transparences
Mbeshtetja financiare
Perforcimi i standarteve profesionale
Perforcimi i cilesive te personalitetit
PROKURORIA - Eshte institucion i ndjekjes penale, perfaqeson akuzen dhe nuk
eshte pjese e sistemit gjyqesor. Eshte e org. prane sistemit gjyqesor
kryen hetime, kontrollon ato
mbron interesat e shtetit, shoqerise
zbaton masat e sigurise
vendos fillimin ose jo te procedimit penal
ekzekuton vendimet penale te gjykates
POLICIA - Eshte institucion i administrates shteterore, me mision te ruaje rendin e
sigurine publike, zbatoje ligjet dhe hetoje krimin.
te jape ndihmen qytetareve
sherbimet parandaluse
bashkepunimi me komunitetin
zbulimi i krimeve (funksionet e policies gjyqesore)
ekzekutimi i vendimeve penale e tj.
Sistemi i ekzekutimit te vendimeve:
Vendet e paraburgimit per te arestuarit e ndaluarit
Burgjet per te denuarit me burgim
Programet e riedukimit
Sherbimi i avokatise mbron te drejtat, interesat e individit si dhe bashkepunon me
gjykaten
Sherbimi i permbarimit nuk eshte pjese e gjyqesorit dhe ekzekuton vendimet
penale, titujt, denimet me gjobe dhe ato plotesuse.

3. ZHVILLIMI HISTORIK I POLITIKES KRIMINALE

3.1
3.2

POLITIKA KRIMINALE NE SHOQERINE E LASHTE

POLITIKA KRIMINALE NE MESJETE
Faqe 4 prej 35

3.3
3.4

POLITIKA KRIMINALE NE KOHEN E RE

POLITIKA KRIMINALE NE SHOQERINE BASHKEKOHORE

3.1 POLITIKA KRIMINALE N SHOQRIN E LASHT

Reagimet ndaj sjelljeve t rrezikshme shoqrore t ksaj periudhe kishin pr qllim

t mbanin unitetin e shoqris dhe ti shptonin individt nga rreziku i ktyre
veprimeve. Dhe kto reagime ishin t ashpra dhe t vrazhda si p.sh rastet q
gjykoheshin sipas gjyqit hynor ku nse dyshohej se nj person kishte kryer vepr
t rrezikshme thirreshin fuqi mbinatyrore t cilat do t duhej t tregonin t
vrtetn lidhur me dyshimin, me kt rast i shkaktoheshin edhe lndime t
dyshuarve, m von kjo u zvendsua me shpagimin apo me kompozicionin ku
reagimi privat ishte mas q aplikohej dhe do t knaqte t dmtuarin andaj
bheshin pajtime n mes t palve duke paguar sasi t caktuar t sendeve,
mallrave dhe t tjera si kundrvler pr krimin e kryer.
REAGIMI NDAJ KRIMINALITETIT N SHOQRIT KLASORE
Me ndrrimin e shoqrive bhen edhe ndrrime t reagimeve t saj ndaj kryesve
t sjelljeve t rrezikshme pr shoqrin. N kt proces forcohet edhe roli dhe
pozita e personalitetit andaj edhe shprehet m shum kujdes pr jetn dhe
sigurin individuale. N kta kushte veprat e rnda m s pari godasin individin si
jan vrasjet dhe m pastaj me paraqitjen e prons edhe veprat kundr pasuris.
Krahas ksaj ndryshohet dhe ngrihet edhe sistemi ndshkimor sipas t cilit dnimi
duhet t shpreh shkalln e prgjegjsis penale. Koncepti kryesor i ksaj periudhe
qndron n moton lufta kundr kriminalitetit. Gjat shek. T XVIII paraqitet vala e
pare kur sulmohen gjyqet dhe ndshkimet n prgjithsi pr shkak t vrazhdsis,
pastaj vala e dyt prmes shkolls pozitiviste dhe vala e tret n fillim t shek. t
XX.
MENDIMI POLITIK- KRIMINAL N SHOQRIN E VJETR
Mendimet mbi kriminalitetin dhe politikn kriminale n kohn e vjetr paraqiten
kryesisht prmes veprave t filozofve si psh. Platoni dhe Aristoteli. PLATONI -i cili
t gjith kriminelt i ndan n dy grupe n ata q mund t riedukohen dhe n ata
q nuk mund t riedukohen, duke vazhduar se ata q nuk mund t riedukohen ju
bjn ball dnimeve dhe jan t pa prmirsueshm dhe si t till duhet t
eliminohen nga shoqria dhe ata q mund t riedukohen prmes dnimeve nga
shoqria. Sipas tij dnimet duhet t bazohen n ligj dhe t godasin vetm kryesit e
veprs e jo edhe antart e tjer t familjes.

Faqe 5 prej 35

ARISTOTELI-sht m i njohur pr nga idet racionale dhe prparimtare si psh.

Ideja e barazis s qytetarve para ligjit duke thn se pozita, pasuria dhe varfria
nuk do t duhej t ndikonin n dnim ndaj personit i cili sht kryes i sjelljes s
rrezikshme.
3.1 Politika kriminale ne shoqerine e lashte
Ne shoqerine primitive
njerzit jetonin se bashku, mbroheshin se bashku
reagimi me debim, hakmarje, shperblim, pajtim
Ne shoqerine skllavopronare
inkriminimi i veprimeve, sjelljeve
ngritja e sistemit te gjykimit e denimit
dhenja e denimeve te ashpra
(ligjet e Hamurabit, ato Manu ne Indi, Dragonit ne Greqi, 12 tabelat e tj )
Mendime te filozofeve te kohes:
Platoni
kriminelet e pandreqshem te eleminoheshin
te jepeshin edhe denime te tjera
ligjet te beheshin qe njerzit te largoheshin nga krimi
Aristoteli
te aplikohej denimi penal njelloj per te gjithe
barazia para ligjit
Ciceroni, Ulpiani
denimi ti sherbente parandalimit te krimit
denimet te jepeshin sipas ligjit
3.2 POLITIKA KRIMINALE N SHOQRIN MESJETARE

Duke filluar nga shek. i XII e deri te recepsioni i s drejts romake ka dominuar e
drejta kanonike. N kt koh gjykatsit i kan luajtur personat kishtar dhe e
drejta laike nuk dgjohej pothuajse fare. Dominonte mendimi i krishterimit se t
keqn e shkaktuar mund t shpaguaj vetm e keqja(dnimi). Pra edhe dnimi e
edhe krimi ishin si e keqe por duke u dalluar se dnimi ishte e keqe me e vogl n
krahasim me t keqn m t madhe-krimin. Kjo gjendje ishte deri n shek. e XIV
kur klasa feudale q e kishte pushtetin n duar prmes ligjeve te veanta
ndshkonin ata q preknin rendin e krijuar prej tyre. Politika kriminale e ksaj
periudhe prmblidhet n dy drejtime: Si politik shtetrore q zbatonte sanksione
penale sipas rregullit t talionit sy pr sy, dhmb pr dhmb e shpallur nga
Moisiu para Krishtit, dhe n drejtim t ndikimit t kishs dhe t drejts kanonike.
As periudha e humanizmit dhe renesancs nuk kishte risi n kt drejtim.
Faqe 6 prej 35

3.2 Politika kriminale ne mesjete - shek.XII-XVII eshte periudha e feudalizmit dhe

ndertoi ligje per mbrojtjen e pushtetit e interesave
ngriti institucionet qe do zbatonin ligjet
denime te ashpra (sy per sy, dhemb per dhemb)
ndikimi i fuqishem i kishes
inkuizicioni kishterimit
3.3 POLITIKA KRIMINALE N KOHN E RE

Prej shek. XVI deri n shek. XIX sht faza e kapitalizmit e me t edhe zejtaria,
kapitali tregtar, zbulime t reja etj. Andaj ndryshojn edhe mendimet e politiks
kriminale ku m s shumti n kt koh dallohen disa filozofi si ajo SKOLASTIKE.
OLDECCOP i cili ishte kundr mizorive dhe arbitraritetit t dnimeve duke krkuar
nga gjykatsit q t jen profesional n punn e tyre dhe t i njohim mir
problemet e s drejts penale. Pastaj BEKONI i cili i bri kritika sistemit t
athershm ligjeve penale si dhe krkesn pr pun t dhunshme ndaj kriminelve
etj. Pastaj nga qndrimet e RACIONALIZMIT si HOBSI, LOKU, SPINOZA dhe LAJBNICI,
q trajtojn kryesisht me shtjet e prgjegjsis dhe dnimit. MONTESKIE
mendimet veta politike kriminale i ka shprehur n veprn e tij Fryma e ligjeve ku
ligjet trajtohen si prodhim i mendjes s njeriut dhe q jan krijuar n kushte t
caktuara shoqrore. Pastaj francezi RUSO i cili shpreh mendimet e tij lidhur me
ndshkimet n veprat e tij.
Mendimtar tjetr sht edhe VOLTERI i cili ka dhn nj merit t madhe n
zhvillimin e ideve prparimtare t politiks kriminale t cilat kan ndikuar n
reformn e ndshkimeve nga fundi i shek. XVIII. Autori m i rndsishm sht
BEKARIU i cili n shkrimet e tij krkon nga gjykatsit q t ju prmbahen ligjit me
rastin e caktimit t dnimeve dhe njiherit krkon nga juridikatura q t respektoj
parimin e ligjshmris. Ai ishte kundr dnimit me vdekje. Kto mendime kan
krijuar kushtet pr paraqitjen e mvonshme t shkolls klasike t s drejts
penale. N Gjermani dallohen prfaqsuesit e filozofis klasike si KANTI i cili ishte
ithtar i teoris absolute t dnimit e cila e arsyeton dnimin me vet aktin e
kryerjes s veprs penale sepse nse dikush e bn nj vepr penale ather
ekziston edhe e drejta morale q ai t dnohet n prpjestim me veprn e tij
kriminale. Andaj dnimi duhet t jet e drejt absolute. Dallohet HEGELI me t cilin
sht arrit kulmi i zhvillimit t mendimeve filozofike t viteve tridhjet t shek. t
kaluar. Dallohet FOJERBAHU i cili ka prpunuar shum ide prparimtare te
mbshtetura n arritjet shkencore t kohs s tij, t cilat m von kan hyr baz
e s drejts penale, andaj ai edhe njihet si baba i shkencs moderne t s drejts

Faqe 7 prej 35

penale. Ai e shihte krimin si shkelje t ligjit dhe si rrjedhoj dnimin si parandalim

t prgjithshm.
N kt koh shek. XVIII filloj t aplikohej edhe dnimi m heqjen e liris apo
burgimi si rezultat i ideve prparimtare dhe q ishin kundr dnimeve barbare t
s kaluars si torturave, dnimeve t shtrigave, etj. Mirpo prkundr ksaj n
shum vende sjelljet ndaj t burgosurve nuk kishin ndryshuar pra prdorej dhuna ,
tortura dhe n ann tjetr n burgje kishte korrupsion t madh q i bnte t pasur
zyrtart e burgjeve. Andaj kjo gjendje krkonte reforma t mdha.
SHKOLLA KLASIKE
Kjo shkoll niset nga ideja se vepra penale sht shkelje e e rendit jetik t
prcaktuar nga zoti dhe t cilin rend duhet t rivendoset me ndihmn e s drejts
t cilin funksion e kryen ndshkimi. Ndshkimi duhet t jet i prcaktuar dhe i
kufizuar me ligj dhe vetm si i till sht i drejt . Po ashtu edhe vepra penale
duhet t marr forme juridike. Nocionet rend juridik e drejta sociale etj. mbshtetn
n botkuptimin jetik te fuqis kolektive si baz e zhvillimit t s drejts. Andaj n
pajtim me kt qytetart mund t dnohen vetm pr at vepr q ka qen e
parapar dhe sanksionuar me ligj. Ktu qndron edhe principi i njohur i ksaj
shkolle-nullum crimen, nulla poena sine lege. N prgjithsi mendimet e ksaj
shkolle mbshtetn n vullnetin e lir t njeriut q udhheq me sjelljet e tij, n
prgjegjsin morale t kryesit t veprs penale, dhe q krkojn q dnimi t jet
n proporcion me veprn penale dhe i rregulluar me norma juridike. Ky dnim t
ket funksion friksues dhe t represionit n drejtim t prgjithshm t
preventivs.
SHKOLLA NEOKLASIKE
Ne vazhdim te kesaj shkolle nga gjysma e shek. te kaluar paraqitet shkolla
neoklasike e s drejts penale si shprehje e marrdhnieve borgjeze. Kjo shkoll
bazohet m shum n mendimin logjik dogmatik dhe formal e prfaqsuar nga
Fojerbah. Me kt sholl lind ideja e individualizmit t dnimit dhe paraqitja e
interesit pr prmirsimin e delikuenteve dhe risocializimin e tyre andaj me kt
shkoll edhe jan br hapa t mdhenj n sfern e s drejts penale dhe t
politiks kriminale. Si pasoj jan br reforma t mdha n legjislacionet penale
ku sht ndikuar edhe te kodi i Napoleonit. Pastaj dnimi m i leht n baz t
rrethanave lehtsuese etj. Kto tendenca pr reformimin e s drejts penale kan
vazhduar edhe pas lufts s dyt botrore.
SHKOLLA SOCIOLOGJIKE DHE SHKOLLA E MBROJTJES S RE SHOQRORE

Faqe 8 prej 35

N gjysmn e dyt t shek. t kaluar paraqitet edhe nj pikpamje e re lidhur me

t drejtn penale e njohur si shkolla pozitiviste. Kjo shkoll e shikon krimin me syt
e shkencave natyrore. Kjo shkoll e kundrshton mendimin e prgjegjsis morale,
pastaj t vullnetit t lir n t cilat mbshtetej e drejta penale klasike duke thn
se delikuentet bjn vepra penale nn ndikimin e gjendjes s tyre t brendshme
dhe t smundjeve n shoqri andaj edhe jan kufizuar edhe mundsit pr t
br zgjidhjen ne mes t s drejts dhe jo t drejts. Kta niseshin nga cilsit e
personalitetit t kryesit t veprs penale duke br nj hap t madh drejt
humanizmit t s drejts penale. Pra dnimi duhej rregulluar sipas vetive
individuale t kryesit e jo sipas veprs penale dhe pr shoqrin nuk jan t
rrezikshme sjelljet e kaluara por ato t ardhme. Si pika kryesore t ksaj shkolle
jan mendimet pozitiviste q kriminaliteti t luftohet n dy fronte : kundr
individve dhe kundr shkaqeve sociale t veprs penale. Pra kjo shkoll nisej nga
fakti se kriminalitetit nuk mund t luftohet sipas konceptit t represionit por duke u
nisur nga pozita e aksionit t gjer antikriminal. Shkolla sociologjike ka iniciuar ide
t reja t luftimit t krimit duke e kombinuar me mjetet shoqrore dhe mjetet
juridike. Dnimi nuk mund t jet i vetmi mjet i ksaj lufte por edhe masa t tjera
si masa shoqrore duke krkuar reforma prkatse ekonomike shoqrore.
Perfaqesuesit me te njohur te shkolles sociologjike ishin PRISI i cili s bashku me
mendimtar tjer doln me mendimin e ri t rrezikut shoqror n mbrojtje nga
gjendja e rrezikshme e kryesve te veprave penale. Andaj ndaj kryesve recidivist,
anormal dhe kriminale me shprehi duhet marr masa t posame duke i izoluar
nga shoqria dhe duke i vendosur nn regjim t ashpr dhe pr kt qllim t
krijohen ente te ndryshme. Prve ksaj t veprohet edhe n drejtim t
prmirsimit t kushteve te jets duke ndrtuar banesa , pastaj lufta sociale dhe
duke marr mas preventive ndaj personave t smur. Pra kta mendimtar ishin pr
eliminimin e kriminelve nga shoqria dhe jo pr prmirsimin e tyre. Andaj
ANCELI dhe mendimtar tjer nisen t themelojne nje mendim te ri te politiks
kriminale n kohn kur fillon t perndoj kapitalizmi klasik dhe rritet ndikimi i
forcs puntore.
Mbi bazn e ksaj zhvillohet edhe LVIZJA E MBROJTJES SHOQRORE q ka
ushtruar ndikim t madh edhe n praktikn e sotme juridike t bots kriminale. N
mes t dy luftrave ajo humb vlern doktrinare por edhe m tutje mbesin disa
parime t s kaluars s vjetr si dnimi retributiv, prgjegjsit morale dhe
ligjshmrit. Nn ndikimin e ktij mendimi paraqiten masa t reja t siguris e
sidomos n legjislacionet e Evrops dhe Ameriks latine. Mirpo mbi bazn e ksaj
reforme
ngrihet nj lvizje reformiste e cila vuan nga nj sistematizim i
pamjaftueshm. Ky zhvillim nis me mendimet e prof. GRAMATIKES mendimet e t
cilit u afirmuan edhe n planin ndrkombtar por t cilat hasn edhe n kritika pr

Faqe 9 prej 35

shkak t ideve si duhet anuluar t drejtn penale dhe t dnimeve. Ky koncept

insiston n risocializimin e kryesve t veprs penale pr hapjen e humanizmit n t
drejtn penale, mbi kujdesin ndaj delikuenteve dhe pr hulumtimin e personalitetit
gjat trajtimit t tyre. N fund zhvillimi i ideve t reja t mbrojtjes shoqrore fiton
frymzim t veant edhe n parimet e deklarats s prgjithshme pr t drejtat
e njeriut n kuadr t OKB-s. Mbrojtja e re shoqrore nuk e kufizon politikn
kriminale pr trajtim dhe risocializim t cilat jan vetm nj pjes e aksionit t
prgjithshm t lufts kundr kriminalitetit.
3.3 Politika kriminale ne kohen e re - periudha nga shek. XVII deri ne XIX njihet
si faza e pare e kapitalizmit ku kane ndikim idete e revulucionit francez 1789 per
krijimin e legjislacionit penal dhe per politiken e denimit.
Njihen : Tomas Hobs, Hygo Groci, Zhan Loku, Spinoza, Zh.Rusoi, Monteskje,
C.Bekaria e tj.
per ligjeshmerine
per zbutjen e denimeve
per procedurat
kufizimin e denimit me vdekje
Mjetet kryesore te politikes kriminale
. ligjet per mbrojtjen e interesave
. sistemi i organeve gjyqesore
. organet per zbatimin e denimeve
. ngritja e burgjeve
Ulpiani burgjet duhet te sherbejne vetem per paraburgim e jo per ndeshkim
Shkolla klasike penale (Cezare Bekaria)
. parimi i ligjeshmerise
. nuk ka denim pa ligj
Shkolla antropologjike (Cezare Lombrozo)
. nuk duhej denuar vepra penale, por autori
. te studjohej e njihej autori
. individualizimi i denimit
Shkolla pozitiviste fund shek XIX .(Enriko Ferri)
. vemendja tek autori i krimit
. individualizimi i denimit
Shkolla sociologjike fillim i shek.XX
. ishte per mbrojtjen shoqerore
. kombinim i denimit penal me masat shoqerore
. pergjegjesia penale sipas rrezikshmerise autorit

Faqe 10 prej 35

3.4 POLITIKA KRIMINALE N SHOQRIT BASHKKOHORE

Lufta kundr kriminalitetit organizohet mbi baza shkencore sepse kjo sht dukuri
negative e shoqris dhe e cila krkon nj trajtim shkencor pr ta kuptuar drejt.
Krahas ksaj t bhet edhe organizimi i drejt i lufts kundr kriminalitetit duke u
mbshtetur n rezultatet e arritura nga hulumtimet shkencore. Kshtu q shkencat
e kriminologjis dhe penologjis duhet t bjn organizimin e trsishm t lufts
kundr kriminalitetit. Detyr e veant e politiks kriminale sht q ajo t niset
nga orientimi i politiks dhe filozofis s shoqris s caktuar dhe t rezultateve
nga shkencat praktike si dhe mundsive tjera t asaj shoqrie me qllim t
organizimit t lufts kundr kriminalitetit pra funksionimin e sistemit preventiv dhe
represiv. Kjo politik kriminale duhet t prfshij prmirsimin e shum aspekteve
te jets sociale , sigurimin social mbrojtjen dhe kujdesin pr familjen , fmijt dhe
rinin, personat e moshuar etj. N kuadr t parandalimit t krimit duhet t
punohet q t zvoglohet numri i papunsis ,shnimi i pikave ku mund t kryhet
krimi,kontrollimi n dogan, ndrtimi i objekteve kulturore dhe sportive ku mund ta
kalojn kohn t rinjt, bashkpunimi aktiv i organizatave t ndryshme shtetrore
etj. N fund do shtet duhet t ket parasysh edhe mbrojtjen e te drejtave dhe
lirive t njeriut dhe n prcaktimin e luftimit t kriminalitetit n shkall
ndrkombtare rndsi kan aktet juridike te asambles s prgjithshme t OKBs, dhe konventa tjera (Pr parandalimin dhe luftn kundr gjenocidit) Kundr
marrjes s pengjeve Kundr torturs dhe trajtimeve tjera njerzore pastaj
edhe tribunali i Hags.
3.4 Politika kriminale ne shoqerine bashkekohore
- P.kriminale eshte pjese e politikes shteterore
- Orjentimi i saj parandalimi i kriminalitetit
- Organizmat nderkombetare
- Instrumentat nderkombetare
. konventat e ndryshme
. gjykata nderkombetare e hages
- Roli i organizmave nderkombetare
. Komisionet e OKB per ceshtje te ndryshme
.per ceshtjet sociale
.per burgjet
. Shoqatat per mbrojtjen shoqerore
. Shoqarta per te drejten penale
. Shoqata kriminologjike e tj
Llojet e denimeve
. denime me burgim
. denime me gjobe
. heqje e lirise ne disa forma
Faqe 11 prej 35

.
.
.
.

entet shkollore
entet per naten
puna shoqerisht e dobishme
heqja e denimit me vdekje e tj

POLITIKA KRIMINALEDISIPLIN TEORIKE DHE PRAKTIKE

Nga aspekti teorik politika kriminale e studion krimin dhe masat q merren pr
pengimin tij, i propozon t drejts penale mjete dhe masa t tjera m efikase pr
luftimin e kriminalitetit e po ashtu edhe shkencave tjera. N kt mnyr politika
kriminale mundson nj zhvillim dhe progres t s drejts penale, kriminologjis,
procedurs penale, dhe shkencave tjera. Ndrsa si disiplin praktike ajo zbaton
masa t ndryshme preventive dhe represive me qllim t luftimit t kriminalitetit.
Andaj detyr e politiks kriminale sht gjetje e formave m t suksesshme t
lufts kundr kriminalitetit. N kt drejtim politika kriminale sht e varur nga
arritjet e shkencave t tjera juridike, sociologjike. N t kaluarn politika kriminale
m shum sht mbshtetur n zhvillimin e legjislacioneve penale n mnyr q
me ndihmn e tij t luftoj m me sukses kriminalitetin, pra politika e mparshme
sht prqendruar n masa ndaj individit kryesit t veprs penale, si gjykimi dhe
dnimi, lirimi me bes, falja , heqja e liris etj. Pra preventiva e mparshme sht
prqendruar n prevencion penal.
POLITIKA KRIMINALE- N VENDE T NDRYSHME
Ajo n shum vende nuk sht e njjt , pra ajo ka dallime diku m shum e diku
m pak, dhe kjo sht pasoj e vetive shoqrore, historike, kulturore dhe
nacionale. Kto dallime jan kryesisht siprfaqsore. N periudhn e zhvillimit t
ktyre shteteve apo sistemeve shoqrit e organizuara kan br prpjekje n
planifikim e politiks s drejt kriminale n luft kundr kriminalitetit. Qllimi i saj
ka qen n dy drejtime: n njrin drejtim n zbatimin t gjitha normave juridike
q e luftojn krimin dhe drejtim tjetr ku jan br hulumtime t ndryshme n
organizimin dhe rregullimin e subjekteve prkatse shoqrore me qllim t
zbulimit t shkaqeve t paraqitjes s kriminalitetit. Sa i prket ish shteteve
socialiste m e zhvilluar ka qen n Bashkimin Sovjetik ndrsa shtete e tjera
socialiste e kan prdorur kt prvoje. Mirpo kjo politik ka qen si mjet i
sistemit ideopolitik e jo e bazuar n shkenc dhe mund t thuhet se ndikimi i
vetm nj faktori nuk mund t krijoj nj sistem komplet ne luft kundr
kriminalitetit gj q sht treguar m von ku n kto vende kriminaliteti ka qen i
hovshm , rrnues dhe shum i rrezikshm ku ka shkaktuar edhe ndryshim e
trsishm politik. sht evidente se lufta kundr kriminalitetit mund t jet e

Faqe 12 prej 35

suksesshme me organizimin e prbashkt dhe ndrkombtar n pikpamje t

zbulimit, parandalimit dhe luftimit n tersi t krimit. Rol te veant n kt drejtim
kan edhe organizatat ndrkombtare si EVROPOL dhe INTERPOL.

VSHTRIM KRITIK DHE PARIMET E NDRTIMIT T POLITIKS S RE

KRIMINALE
Sot politika kriminale niset nga orientimi i prgjithshm i politiks shtetrore dhe
filozofis s shoqris s caktuar dhe nga rezultatet e arritura shkencore e praktik.
Nse u bhet nj analiz politiks kriminale me rastin e vlersimit pozitiv t saj
duhet tu qasemi kritikisht t metave t saj n praktikn e funksionimit. Andaj edhe
politika kriminale sht e detyruar q koh pas koh t heq dor nga zgjidhjet e
prshtatshme q i ka n kt periudh. Kto vrejtje jan n radh t par lidhur
me zhvillimin e pamjaftueshm t prevencionit, pra t aktiviteteve shoqrore q
nuk merren kryekput m kto probleme. Kjo ka t bj me parandalimin e
ndikimeve nga faktort kriminalogjen n nj mjedis t caktuar. Pra t bhet
parandalimi i krimit m an t transformimeve t ndryshme t marrdhnieve
shoqrore duke prmirsuar kushtet shoqrore, duke zhvilluar demokracin etj.
Politika kriminale e ksaj kohe vuan nga aspekti juridike-penal nga shum tekste
ligjore, n shum raste qytetart nuk jan n gjendje t ndjekin situatn e
mirfillt t sjelljeve t ndshkueshme. Dhe kjo politik qon n dnim masiv t
qytetarve dhe dukurive tjera negative, andaj shoqria sht e obliguar ta
eliminoj kt dhe te hap rrug port zhvillimin dhe funksionim m t suksesshm
t politiks kriminale. N disa vende t perndimit po i kushtohet m pak
vmendje judikaturs nga aspekti i financimit t saj , pastaj me ngarkimin e
teprte t gjykatave me lnd gj q i pengon ato t ju bjn analiza m t
hollsishme t lndve t shkeljeve t lehta t ligjeve. Andaj krkohet nga kto
sisteme q t zgjidhem kto probleme. Nj politik efikase kundr krimit do t
mund t ndrtohej nse nisemi nga baza etiologjike t paraqitjes s kriminalitetit ,
pra nga rrnjt e tij, nga shkaqet dhe kushtet e drejtprdrejta dhe nga kjo t
merren masa pr tu luftuar kriminaliteti si t prmirsohen kushtet e jets, masa
sociale, kulturore, edukuese, mjeksore, t eliminohet papunsia, t themelohen
institute t specializuara, t aktivizohet opinioni i gjer pr aksione preventive etj.
Pos ksaj politika kriminale bashkkohore prfshin edhe normat penale dhe ligjet,
sanksionet penale dhe organet e juridikaturs penale si t domosdoshme n
taktikn e luftimit t kriminalitetit. Karakteristik e politiks kriminale bashkkohore
sht se n t po deprton gjithnj e m shum elemente te personalitetit dhe t
humanizmit. Ky proces ka filluar nga fundi i shek. t kaluar dhe ka arritur nivel
bukur t lart t zhvillimit dhe t ligjshmris. Kjo politik do t duhej t bazohej

Faqe 13 prej 35

n orientimin preventiv dhe t krkoj zgjidhje t problemeve t kriminalitetit me

nj theks t veant edhe me risocializimin e delikuenteve i cili zbatohet
institutcionalisht. Lufta kundr kriminalitetit duke u udhhequr nga shkenca dhe
analizat shkencore ofron mundsi m t mdhaja pr zhvillimin e aksioneve t
suksesshme dhe t dobishme.
REPRESIONI DHE POLITIKA NDSHKIMORE N LUFTIMIN E KRIMINALITETIT
Q nga paraqitja e historis s klasave, ka filluar edhe reagimi shoqror ndaj
sjelljeve t inkriminuara . Ky reagim sht mbshtetur n baza penale-juridike,
dnimin dhe ndshkimin. E vetmja form pr nj koh t gjat ishte lufta ndaj
krimit, e mbshtetur n norma dhe kode penale q jan zbatuar nga organet e
judikaturs n mnyr t ashpr dhe represive. Represioni sht prezent edhe n
ditt e sotshme por natyrisht m shum lehtsira krahasuar me t kaluarn, tani
sht edhe aplikimi i preventivs si form e luftimit t kriminalitetit. N t kaluarn
ndshkimi kishte qllimin e dnimit dhe izolimit t kryesve te veprave penale nga
shoqria andaj si i till edhe nuk ka pasur kujdes pr personalitetin e t dnuarve.
Pra n qendr t interesit ishin elementet e veprs q jan pr tu gjykuar. Andaj
kjo politik duke e izoluar personin nga shoqria nuk mund t shrbej pr
respektimin e ligjit por t kundrtn kjo ndarje nxit rezistenc deri n prkrahjen e
vlerave kriminale. Pra kur n burg nuk ka kushte t mira mund t flitet edhe pr
aftsimin e t dnuarve pr sjellje t reja kriminale e jo pr prmirsim t tij.
Lidhur me arsyetimin e dnimeve dhe masave te tjera t represionit penal jan t
njohura dy teori : RITREBUTIVE dhe UTILITARISTE t cilat kan qen vazhdimisht n
polemik dhe t cilat ndihmuan n paraqitjen e teorive EKLEKTIKE.
SIPAS TEORISE ABSOLUTE ( RITREBUTIVE)
Qllimi i ndshkimit sht hakmarrja e jo edhe qllime t tjera, sht pra kthimi i
t keqes ndaj kryesit pr veprn e kryer, pra dnimi sht i orientuar kah e kaluara
kah vepra penale q ka ndodhur, ai dnohet pse ka gabuar e jo q t mos gaboj
m. Kjo teori ka zanafill t hershme , biblike dhe shtrihet deri te prfaqsuesit
m t njohur t ksaj teori n koht m te reja si Konti dhe Hegeli t cilt e
prpunuar dhe e arsyetuan duke thn se baza e dnimit gjendet n veprn e
kryer penale.
TEORIA UTILATERISTE-ka po ashtu prejardhje nga lashtsia, ajo vjen nga Platoni n
punimet e tij Protagora e edhe ne mendimet e reja dhe prparimtare. Sipas tyre
baza e dnimit qndron n pasojat e tij pozitive duke ju pamundsuar atyre te
kryejn vepra t tjera penale. Kjo teori sht kundrshtuar nga t tjert se n
bazn e saj qndron relativizmi.

Faqe 14 prej 35

Teorite bashkekohore ndahen ne:

1. TEORIA E PREVENCIONIT SPECIAL ( teoria e friksimit , teoria e kujdestaris,
teoria e prmirsimit),
2. TEORIA E PREVENCIONIT T PRGJITHSHM ( teoria e friksimit me
ekzekutimin e dnimit, teoria me friksimin me parashikimin e dnimit dhe
teoria e trheqjes s vrejtjes),
3. TEORITE E PRZIERA ( EKLEKTIKE).
Sipas teoris s friksimit duke parapar dnimet me ligje pozitive arrihet nj lloj
presioni psikologjik ndaj qytetarve q at t mos bjn kriminalitet.
Teoria e friksimit me an t ekzekutimit t dnimeve parasheh q me an t
dnimeve publike dhe ne mnyr t vrazhd do t ndikohet te masa n mnyr
parandaluese.
Teoria e terheqjes se verejtjes parasheh q me dnim dhe ligje t ashpra ndikohet
n parandalim. Teorit e prziera theksojn se dnimi si sanksion vetvetiu paraqet
nj lloj hakmarrje ndaj kryesit mirpo qllimi i ekzekutimit t dnimit nuk sht
vetm hakmarrja por edhe parandalimi i krimit dhe prmirsimi i kryesit.
Kto teori jan zhvilluar dhe prsosur me ide bashkkohore dhe zgjidhje
prparimtare .N kt drejtim studimi dhe vshtrimi i viktimave t torturs nga
qendra e rehabilitimit dhe krkimeve pr viktimat e torturs n Kopenhagn t
Danimarks mund t z vend n hartimin e politikave n luftimin krimit. N vitin
1974 sht formuar grupi i par mjeksor i Amnesty internacional detyr e t cilit
ishte q t provonte nse sht prdorur tortura n raste t caktuara. Ndrsa
qendra e rehabilitimit u inaugurua n vitin 1984 . Detyr kryesore e ksaj qendre
sht rehabilitimi i viktims s torturs dhe familjeve t tyre
TORTURA-sht fizike dhe psikologjike , ajo sht nj proces q shpesh fillon me
arrestimin brutal dhe me dhun n shtpi, m pas vazhdon me prdorimin e
metodave t veanta t torturs dhe shpesh mbaron me nj deklarat mjeksore
fallto se ndaj viktims nuk sht prdorur dhun. Shpesh kjo bhet n mnyr
sistematike ndaj t burgosurve duke i goditur dhe rrahur duke i ln pa gjum ,
pa ngrn dhe pa pir pr disa dit duke i poshtruar si pjes e torturs e cila ka
pr qllim ta lodh viktimn fizikisht dhe psikikisht.
TORTURA FIZIKE
Disa nga metodat e ksaj torture jan: rrahja sistematike, tortura seksuale, tortura
elektrike, tortura
mbytjes, djegia, gjymtimet, tortura dentale etj. Me rrahje
sistematike kuptojm rrahja me shkopinj, shufra ose me tela n shputat e kmbeve
ndrsa viktima mu dt jet zbathur apo me kpuc. Pastaj rrahja n dy vesht n t
njjtn koh, rrahjet n stomak sidomos te grat shtatzna. Tortura seksual sht
ushtrimi i dhuns n organet gjenitale n form e prdorimit t kafshve ,
Faqe 15 prej 35

vendosja e shisheve ose shkopinjve, goditja ose tortura elektrike n kto organe
etj. Tortura elektrike provokon konvulsione t cilat jan shum t dhimbshme, dhe
viktima shpesh kafshon gjuhen, buzt etj. Tortura e mbytjes duke e zhytur kokn e
viktims ne uj t ndotur, urin, jashtqitje t vjella dhe n momentin kur duke se
ka rrezik t vdes ia nxjerrin kokn q viktima t merr oksigjen dhe pastaj prap
prsritet zhytja dhe viktima mbahet nn tmerrin e vdekjes. Djegia mund t behet
m cigare ose hekur t skuqur.
TORTURA FARMAKOLGOJIKE
Torturuesi e detyron viktimn t glltis tableta apo i bn asaj injeksione duke i
ahn viktims se kto jan medikamente t rrezikshme ose t panjohura. Tortura
dentale- Ku dhmbt thyhen me goditje apo edhe hiqen me mjete jofunksionale.
Disa nga metodat e torturues psikologjike jan; privimi ose rraskapitja, krcnimet
pr tu torturuar, gjymtimet, prania e njerzve t tjer gjat torturimit , poshtrimet
dhe torturat seksuale.
PRIVIMI-sht metod q konsiston n privimin e viktims nga ndijimet
shqisore( tinguj, drita), pastaj nga gjumi ose kontaktet me njerzit. Izolimi mund t
bhet n nj qeli shum t vogl pa drit ose me shum drit. N shum raste
viktims i mbulohet koka dhe e ushqejn n kohra t ndryshme. Me kt rast
shum viktima kalojn n halucinacione..
KRCNIMET- Viktimat i krcnojn vazhdimisht me tortura , vrasje u thon se
familjet e tyre do t torturohen n prani t tyre etj.
PRANIA E T TJERVE GJAT TORTURIMIT
Duke i torturuar familjart dhe miqt n prezenc t viktims. Viktimat q kan
prjetuar nj situat t till tregojn se ende kujtojn do sekond t atyre
ngjarjeve.
POSHTRIMI DHE TORTURA SEKSUALE
Viktimat gjat torturs jan t detyruar t kryejn akte poshtruese, t thon gjra
poshtruese, t tallen duke knduar pr njerzit e tyre m t dashur. Torturuesi
qesh dhe tallet mbi viktimat q qajn , urinon mbi to, i detyron t han jashtqitjet
e tyre etj. Tek burrat goditet aftsi e tyre pr t qen burra ndrsa grat sulmohen
si objekte seksuale.

Faqe 16 prej 35

ORGANET E JUDIKATURS PENALE DHE POLITIKA KRIMINALE

Politika kriminale zbatimin e saj sht e varur nga organet e jurisprudencs penale.
Nj ndr orientimet e politiks bashkkohore kriminale sht q mjetet e lufts dhe
metodat t respektojn parimet demokratike, kusht q do reform n sistemin e
s drejts , n polici dhe prokurori duket pasur parasysh parimet e tilla. Shqiptimi i
dnimit dhe ekzekutimi i tij bhen me qllim t luftimit t krimit dhe risocializimit
t personave t dnuar. N kuadr t ktyre aktiviteteve dallohen dy sfera t
posame; njra ka t bj me legjislacionin dhe aktivitetet e lidhura me t dhe
fusha tjetr prfshin judikaturn penale me t gjitha elementet e saj. T gjitha
kto aktivitete mbshtetn n funksionimin
e s drejts penale
dhe t
shfrytzimit t saj n luftn kundr kriminalitetit andaj n pajtim me kt mund
t flitet pr politikn juridiko penale e cila bazohet kryesisht n punn e organeve
shtetrore. N lmin e judikaturs bjn pjes edhe organet shtetrore dhe
shoqrore si jan organet policore, prokurorit dhe gjyqet, pastaj institucionet e
burgjeve etj. Andaj kto organe duke kryer funksionet e judikaturs kryejn
aktivitete t ndryshme si , zbulimi i veprave penale dhe k kryesve, zhvillimi i
hetimeve, shqyrtimi lndve n gjykata, kryerja e punve t mbrojtjes etj. T gjitha
kto veprime qojn drejt nj qllimi shum t rndsishm n sfern e aktivitetit
penale kt qllimi jan t ndejat me politikn kriminale pra me qllim t luftimit
t kriminalitetit dhe pr risocializimin e kryesve te veprave penale. Mirpo fusha e
aktivitetit t organeve t judikaturs sht edhe aktivitetit pr forcimin e vetdijes
juridike dhe pr prgjegjsi, forcimin e ligjshmris etj. do njeri nga kto organe
e ka detyrn e vet: policia t luftojn kundr kryerjes s veprave penale, ti zbulojn
ato , ti hetojn dhe aktivitetet e tjera t nevojshme. Prokuroria publike ti ndjek
penalisht kryesit e sjelljeve inkriminuese dhe te rrezikshme pr shoqrin, dhe t
kujdeset pr mbrojtjen e kushtetutshmris dhe t ligjshmris. Gjykatat t
mbrojn vlerat themelore shoqrore nga sjelljet e rrezikshme shoqrore q kryesve
t sjelljeve t tilla t ju shqiptojn dnime dhe sanksione t tjera Entet dhe
institucionet e tjera t burgjeve kan pr detyr t organizojn ekzekutimin e
dnimeve t heqjes s liris dhe sanksioneve t tjera dhe t arritjes s
risocializimit.

POLICIA DHE LUFTIMI I KRIMINALITETIT

Policia sht organ shtetror q kujdeset pr mbrojtjen e shoqris nga
kriminaliteti, pr mbajtjen e rendit t caktuar shtetror. sht nj institucion
tradicional dhe i njohur n t gjitha vendet e bots. N disa vende ekzistojn edhe
organizma privat t sigurimit ( policit private). Ato zakonisht krijohen n shoqrit

Faqe 17 prej 35

ku ka kriminalitet t lart. Polica sht e prafrt me institucionet e judikaturs.

Policia regjistron veprat penale , e ndjek gjendje e kriminalitetit , e analizon
territorin dhe kohn e kryerjes s veprave penale dhe marr masa t caktuara
preventive. Andaj policia jep vlersime deh analiza rreth gjendjes s siguris n
rajonet e caktuara. N disa vende policia mund t jep propozime pr ndryshime n
sistemin normativ. Fush t rndsishme t aktiviteteve t polic paraqet edhe
preventiva ndaj kriminalitetit q bhet duke mbikqyrur dhe patrulluar terrenin,
kryerja e kontrollit n terren, dhnia e kshillave qytetarve, kqyrja ndaj t rinjve
etj. Pra polica sht e obliguar ti hetoj ato situata dhe vepra q jan t
prshtatshme pr paraqitjen e veprave penale. Bashkpunimi policor n planin
ndrkombtar realizohet edhe prmes organizatave t ndryshme si INTERPOLI. N
kuadr t veprimtaris s polic dallohet edhe aktiviteti i policis gjyqsore, t
cilat jan t autorizuara t ndihmojn prokurorin dhe gjykatat dhe t hetojn
veprat penale t kallzuara. Si rrezik ndaj puns s policis sht korrupsioni i cili
lajmrohet sidomos n ato vende ku kriminaliteti sht i organizuar. Andaj
autorizimet dhe kompetencat e policis jan t rregulluara hollsisht dhe ligjrisht.
Politika kriminale duhet t planifikoj dhe programoj masa pr aftsimin dhe
prsosjen policis pr parandalimin dhe luftimin me sukses t kriminalitetit. Sipas
vlersimeve t INTERPOLIT n shum ish vende socialiste jan formuar shtete ne
shtete nga ana e kriminalitetit t organizuar, veprimtaria e t cilave prfshin
prostitucionin, larjen e parave, tregtia ilegale me drog dhe me arm, vrasjet sipas
porosis etj dhe ne fund edhe lufta n mes t grupeve kriminale pr zotrimin e
territoreve.
PROKURORIA DHE PENGIMI I KRIMINALITETIT
Prokuroria sht institucion klasik i judikaturs penale dhe q sht paraqitur qysh
para 150 vitesh. Dallohen disa tipe t prokuroris si: francezo-italian, anglosankson, gjerman, sovjetik etj. Prokuroria e SHBA-s dhe Anglis ka t njjtn
tradit q daton nga Anglia q nga koha e mesjets. Porota e madhe sht
themeluar m 1166 na kohn e Henrikut II q t hetoj dhe akuzoj pr veprat e
rnda. Sot prokuroria n kto dy vende dallon edhe pse ka t njjtn tradit.
Kshtu q n Angli krahas porots s madhe nga qytetart ekziston edhe akuzimi
nga funksionar t posam shtetror dhe akuzimi nga ana e zyrtarit t kurors.
Ndrsa n SHBA edhe m tutje ka mbetur porota e madhe ( e cila prbhet nga nj
numr i caktuar i qytetarve q i cakton gjykata) ndonse ajo sht n zhdukje e
sipr, ka mbetur n shtetet federale ku parashihet dnime me vdekje. Po ashtu n
SHBA sht nj institucion i prokuroris q s bashku me policin bjn hetime
joformale para gjykimit. N Franc prokuroria sht e autorizuar q ti paraqes
gjykats padit me shkrim dhe sht e obliguar q kt ta bj n pajtim me

Faqe 18 prej 35

instruksionet e ministris s drejtsis dhe prokuroris supreme , e ndejat sht

edhe n Itali. Tipi gjerman n baz t ligjit mbi gjykatn ka autorizime t posame
pr vrtetimin e t dhnave. N sistemin sovjetik prokuroria i takon mekanizmave
t shtetit me detyr t siguroj zbatimin e ligjit nga ana e te gjitha subjekteve t
drejtsis. N shum vende t Evrops sot autorizimet e prokuroris jan t
rregulluara me legjislacionin penal ashtu q prokurori ka rol zotrues n hetimet
paraprake. Ai ka t drejt t kryej vet do veprim hetimor q e mon t arsyeshm.
Ky parim ndeshet edhe me dy parime tjera; se policia gjyqsore ka hapsir t
madhe pr hetime me iniciativ dhe n parimin se prokurori krkon nga policia
gjyqsore t kryej veprime t deleguara. Prokuroria funksionon brenda pushtetit
gjyqsor si organ unik dhe i centralizuar , prokurorit i sht e njohur e drejta q t
pushoj procedimin penal ne raste t parashikuara me kod. Prokurori duke qen
prfaqsues i shtetit dhe mbrojts i interesave t shoqris duhet t jet objektiv
dhe i pa anshm n do rast.
GJYKATAT DHE LUFTIMI I KRIMINALITETIT
Praktika e gjykatave sht e ndrlidhur me legjislacioni penal dhe me qndrimet e
s drejts penale dhe kjo mbshtetet n zgjidhjet ligjore n procesin e luftimit t
kriminalitetit dhe t shqiptimit t sanksioneve penale. Kur gjykatsi e shqyrton nj
lnd ai sht i obliguar t zgjedh n mes t shum alternativave q i ofron
norma penale dhe kshtu individualizohet politika gjyqsore q buron nga politika
ligjdhnse. Kjo politik gjyqsore do t thot interpretim dhe zbatim i normave dhe
i disa rasteve inkriminuese. Gjykatsi po ashtu sht i obliguar gjat puns s tij
q gjykimin e tij ta harmonizoj edhe me konceptin e risocializimit. Pavarsia e
gjykats sht nj parim i njohur botrisht dhe e rregulluar edhe me rezolutn e
asambles s prgjithshme n kombeve t bashkuara me 1985. Kjo pavarsi
nnkupton n radh t par zgjedhjen e shtjes me paansi dhe sipas ligjit pa
ndikime apo ndrhyrje. Funksioni i gjykatsit sht shum i rndsishm dhe nuk
lejohet arbitraritet e as kundrthnie q nuk jan n pajtim me funksionin
gjyqsor. Gjykatsi duhet t veproj n kuadr t ligjit dhe n frymn e tij dhe ai
duhet t ket njohuri t gjra nga e drejta penale dhe shkencat e tjera q luftojn
kriminalitetin dhe t tjera. N duart e gjykatsve gjenden fatet e shum personave
t pafat t cilve duhet ndihmuar q t kthehen n shoqri dhe n jet andaj
gjykatsi duhet t ket personalitet dhe prgjegjsi shoqrore dhe etike ndaj
shoqris dhe ndaj vetit. Gjyqsin bashkkohore e shoqrojn shum pasoja t
dmshme t cilat ndikojn n kualitetin e tyre e sidomos sa i prket shfrytzimit
t shkencave bashkkohore dhe njohurive shkencore, andaj gjykatsit duhet t
ken njohuri n kt drejtim me qllim t kryerjes me sukses t detyrs. Po ashtu
penges tjetr sht edhe numri i shumt i lndve qe gjykatsit duhet t i

Faqe 19 prej 35

zgjidhin. Si prfundim gjykatave duhet t ju kushtohet rndsi e madhe sepse edhe

nse n politikn kriminale programohet puna e subjekteve tjera n luftimin e
kriminalitetit nj mos-efikasitet i gjyqsis do t sillte n pyetje luftimin e till t
kriminalitetit.

ROLI I ORGANEVE T TJERA N LUFTIMIN E KRIMINALITETIT

Me qllim t ekzekutimit t dnimit t heqjes s liris dhe sanksioneve tjera n t
gjitha sistemet shoqrore ka institucione n t cilat realizohet risocializimi dhe
bhen trajtime tjera t posame. Kto institucione mund t jen t prgjithshme,
t przier dhe specializuara. Pastaj ka dhe ndarje tjera si entet ndshkimoreprmirsuese pr t rritur dhe pr t mitur, pastaj pr meshkuj dhe pr femra.. N
t gjitha sistemet e bots bhet ndarja e t dnuarve ne t mitur dhe madhor, n
t femrave dhe t meshkujve. Pastaj n varsi t shkalls s siguris n
institucione t tipit t mbyllur, gjysm i mbyllur dhe i hapur. Pastaj institucione pr
delikuent t smur fizikisht dhe mentalisht. Pastaj institute si spitale private pr
shrimin e narkomanve dhe alkoolistve. Pastaj jan edhe institucionet e
specializuara pr trajtim special t dnuarve. Andaj suksesi i arritur n kto
institucione sht pjes prbrse e politiks kriminale.
RNDSIA E LEGJISLACIONIT PENAL DHE POLITIKS NDSHKIMORE PR
POLITIKN KRIMINALE
N kuadr t aktiviteteve pr luftimin krimit sht me rndsi normimi i sjelljeve t
inkriminuara si sjellje t rrezikshme pr shoqrin. Me kto norma ju bhet me dije
qytetarve q t mos kryejn vepra penale dhe ktu shprehet forca preventive e
norms dhe funksionimi i saj. Nse kto norma prkrahen nga nj numr i madh i
qytetarve ather edhe forca e tyre sht m e madhe. N kt drejtim sht me
rndsi q norma t zhvillohet n pajtim me ndrrimet shoqrore dhe ta ndjek
zhvillimin e psikologjis masive i cili paraqitet krahas ndryshimeve sociale dhe t
mendimit n tersi. Legjislacionit penal i prket nj rol i rndsishme pr zhvillimin
e politiks ndshkimore dhe luftimin e kriminalitetit. Legjislacioni penal inkriminon
me norma t veta disa sjellje me t cilat mbrohet shoqria dhe vlerat e saj. Dhe
kur nj organ i inkriminon sjelljet e tilla ai e bn kt n pajtim me nevojn e
ruajtjes s sistemit t caktuar politiko shoqror dhe t vlerave t tij. Andaj kur
inkriminohen disa sjellje me qllim q t mbrohet shoqria, njeriu dhe vlerat e tyre
duhet t kihet parasysh q t jen aso sjellje q sulmojn vlerat themelore dhe
fundamentale t shoqris. N kt drejtim duhet t prcaktohen kriteret dhe
suazat e shpalljes s disa sjelljeve si t rrezikshme dhe kryesit e tyre t shpallen

Faqe 20 prej 35

prgjegjs n aspektin penal. Me rastin e inkriminimit t sjelljeve si t rrezikshme

ligjet penale i prcaktojn edhe sanksionet penale pr veprat e caktuara. Dhe
kushtet pr caktimin apo zbatimin e dnimit n raste t caktuara. Ky prcaktim
shprehet vemas pr dnimet e heqjes s liris dhe me t holla ku ekziston dnimi
dhe maksimumi i dnimit. T gjitha kto zgjidhje ligjore kan tendenc t caktuar
t politiks kriminale q sht rezultat i organit legjislativ t cilin ai e zbaton
prmes ligjit penal dhe sistemit t judikaturs. Pra n munges t ligjit nuk mund
t realizohet funksioni gjyqsor dhe t jetsohen qllimet e politiks kriminale n
kuadr t puns s organeve t judikaturs n do sistem jan t parashtruara
principet themelore. Politika kriminale sht e obliguar q vazhdimisht ti ndjek dhe
ti studioj qndrimet e ndryshme t popullsis n lidhje me ligjet penale n fuqi dhe
pastaj t harmonizojn pastaj kto me qndrimet dhe botkuptimet shoqrore.
legjislacioni penal sht i ndrtuar sipas kushteve dhe krkesave t lufts kundr
kriminalitetit duke u pasuruar me dispozita q parashikojn vepra kriminale e
sidomos ato aktuale si trafiku i drogs, i armve, korrupsioni etj. E drejta penale e
do shteti sht unike ajo sht lindur dhe zhvilluar me shtetin pa ndar. Procesi i
i prsosjes i legjislacionit penal sht proces i prhershm dhe dinamik i
prcaktuar nga qndrimet e politiks kriminale dhe nga kushtet e dhna t jets
shoqrore. Zgjidhja e normave ligjore sht nj gj kurse sjelljet e praktiks n
shqiptimin dhe ekzekutimin e dnimit sht dika tjetr.
LIGJI I PROCEDURS PENALE
Prcakton rregullat m t cilat sigurohet q askush i pafajshm t mos dnohet
dhe q fajtorit ti ipet dnimi ne kushtet q i parasheh ligji penal dhe at n baz t
procedurs n mnyr ligjore. N ligjin penal sanksionohen parimet kryesore t
procedimit penal si: respektimi i ligjit, pavarsia e gjykatave, prezumimi i
pafajsis , e drejta e mbrojtjes, ndalimi i gjykimit dy her pr t tjetrn vepr,
prdorimi i gjuhs etj. Subjektet e procedimit penal jan; gjykata, prokuroria,
policia gjyqsore, i pandehuri dhe mbrojtsi i tij, i dmtuari, paditsi, dhe i padituri
civil. Prokurori , policia gjyqsore dhe i dmtuari akuzues prfaqsojn paln
akuzuese q v n lvizje ndjekjen penale ndrsa i pandehuri dhe mbrojtsi i tij
jan pala q i kundrvihen akuzs. Prokurori dhe i pandehuri jan pjesmarrs t
domosdoshm kurse paditsi dhe i padituri civil vetm n disa raste t
parashikuara me ligj. Ndrsa gjykata sht subjekti kryesor i procedimit penal ajo
duke u mbshtetur n veprimtarin e subjekteve t tjera bn vlersimin e provave
dhe vendos nse akuza e ngritur nga prokurori sht e drejt apo jo. Juridiksioni
( jus-dicere, me thn ligjin ose , me zbatu ligjin) sht juridiksion administrativ dhe
gjyqsor. N juridiksionin gjyqsor jan detyrat e ngarkuar me ligj t gjykatave.
shtjet q kan t drejt t shqyrtojn gjykatat jan civile dhe penale. Penal kan

Faqe 21 prej 35

t bjn me veprat penale dhe ato civile kan t bjn me t drejtat civile. T
gjitha veprat penale hyjn n juridiksionin penal q ushtrohet nga gjykatat penale.
Gjat ushtrimit t detyrave t tyre organet e procedimit penal duhet t vrtetojn
kryerjen e veprs penale, t zbulojn fajtorin dhe ti sqarojn rrethanat e tjera.
Mirpo si dihet veprat penal jan kryer n t kaluarn andaj andaj edhe ngjarjet
nuk perceptohen drejt dhe si rrjelloj rrethanat e kryerjes s veprs penale dhe
fajtori duhet t sqarohen vetm prmes provave. Provat kan nj vend t
rndsishm dhe jan njoftime mbi faktet dhe rrethanat q lidhen me veprat
penale q merren n prputhje me ligjin sipas procedurs dhe shrbejn pr t
vrtetuar fajsin apo mosfajsin e t pandehurit. Provat duhet t marren nga nj prej
burimeve t parashikuara e ligj. Burimet duhet t garantojn gjetjen e s vrtets
n procesin penal. Andaj mosrespektimi i dispozitave pr faktet e procedimit sht
shkak pr pavlefshmrin vetm n rastet e parashikuara e ligj. Objekt i provave
jan ato fakte q kan lidhje me akuzn q i bhet t pandehurit , n kt drejtim
zbulimi i s vrtets krkon konstatim me siguri t fakteve q kan lidhje me
shtjen dhe pr kt qllim sht e nevojshme q t prcaktohet rrethi i fakteve
dhe i rrethanave q sht i nevojshm pr do rast, pra t prcaktohet objekti i t
provuarit me t cilin kuptojm trsia e fakteve q jan t nevojshme pr zgjidhjen
e drejt t shtjes. Rndsi t veant ka edhe respektimi i normave procedurale
t cilat ndalojn veprimet e paligjshme.
LIGJI MBI EKZEKUTIMIN E SANKSIONEVE PENALE
Rregullon parime t veanta n t cilat bazohet sistemi i ekzekutimit t dnimit
pr heqjen e liris. N kt sistem dominon parimi i risocializimit me t cilin edhe
sht caktuar qllimi kryesor i ekzekutimit t dnimit me heqjen e liris. Kjo filozofi
bashkkohore e dnimit t heqjes s liris si mjet i prmirsimit shoqror dhe
riadaptimit t dnuarve i ka shtruar ktij sistemi krkesa mjaft serioze . Prve
parimit t risocializimit dhe humanitetit dhe individualizmit parashihet edhe parimi
i prgjegjsis penale, pra realizimin e programit t riedukimit. Kjo duke pasur
parasysh se kryesit e veprave penale e bjn aktin kriminal pr arsye se e kan
humbur ndjenjn e prgjegjsis personale dhe shoqrore. Andaj me an t
riedukimit mund ndryshohen kto ndjenja n drejtim t ndjenjs s prgjegjsis.
Pastaj n kuadr t sistemit t ekzekutimit t dnimeve sht parapar edhe
aftsimi i t dnuarve dhe profesionalizimi i tyre pr t kryer pun t ndryshme.
N kt drejtim zhvillohet nj program apo aktivitet , sportiv, muzikor, edukues etj.
Po ashtu parashihet edhe afrimi i ndihms pr inkuadrimin e t dnuarve pas
dnimit n jetn e rndomt ne liri. Ekzekutimi i heqjes s liris prfshin,
dnimet, masat e sigurimit dhe masat edukative. Ekzekutimi i dnimit fillon kur
vendimi pr t merr formn e prer. Ndaj t dnuarit duhet t veprohet duke

Faqe 22 prej 35

respektuar dinjitetin njerzor t tij dhe duke e ruajtur shndetin fizik dje psikik t
tij. N lidhje me trajtimin e t dnuarve me heqje t liris n kombet e bashkuara
jan nj tersi rregullash. Ku mes tjerash parashihen se nuk duhet br asnj trajtim
me nj paragjykim, si psh, pr shkak t racs, seksit gjuhs, fes etj. Pastaj n do
vend ku mbahen t burgosurit duhet t mbahen regjistr ku pr do t burgosur t
shnohen t dhnat e nevojshme. Trajtimi duhet t jet i till q tek ata t nxis
respektin ndaj vets dhe t zhvilloj ndjenjn e prgjegjsis etj.
SANKSIONET PENALE DHE POLITIKA KRIMINALE
Politika kriminale bashkkohore edhe pse gjithnj e m shum po orientohet drejt
preventivs dhe risocializimit ajo nuk heq dor nga sanksionet penale , dnimeve
dhe atyre organeve q zbatojn ato . N kushtet e sotshme procedimi i penal dhe
zbatimi i sanksioneve penale jan nj mjet i domosdoshm pr mbrojtjen e
shoqris dhe t individve nga sjelljet e rrezikshme shoqrore. Dnimet jan
sanksionet m t vjetra penale t cilat edhe kan ndryshuar shum n krahasim
me koht e kaluara e me t edhe qllimet e shoqris n kt drejtim. Dnimet e
prmbajn elementin represiv mirpo ato sot shrbejn n radh t par
risocializimin e delikuenteve dhe rehabilitimin e tyre. Bazuar n kta struktura e
dnimeve sht llojllojshme si dnimet kryesore dhe ato t dors s dyt. Tani
dnimet m t shpeshta jan dnimet me heqjen e liris, dnimet me t holla,
konfiskimi i pasuris, dhe n disa vende dnimi me vdekje. Prfshihen edhe
dnimet si masa sigurie etj. Si ndalimi i shtrimit t profesionit, dbimi i t huajve
nga vendi etj. Roli mbrojts i dnimeve sht parapengimi i kryerjes s mtejme t
veprave penale dhe n risocializimin tyre dhe nse arrihen kto dy objektiva
ather dnimi e ka arrit arsyeshmrine e vet. Tani gjithnj e m shum po flitet
dhe sht e qart se dnimet dhe represionet nuk kan arrit efekte pozitive n
praktikn e deritashme t politiks kriminal e andaj krkohen masa t reja t cilat
qojn drejt mbrojtjes s mirfillt t shoqris dhe drejt risocializimit t kryesve t
veprave penale. Pra masat represive duhet t ja lshojn vendin politiks s
prevencionit t gjer shoqror, edukimit, prmirsimit dhe shrimit t njeriut,
ngritjen e moralit, kulturs dhe disiplins etj. Prve studimit t formave t
reagimit shoqror kundr kriminalitetit dhe metodave t ndshkimit, historia e s
drejts penale njeh qysh nga kohrat e hershme edhe problemin e bazs juridike
dhe shoqrore si dhe problemin e qllimit t ndshkimit. Pra t shpjegohet se bas
t kujt shteti ka t drejt t t shqiptoj dhe ekzekutoj dnimet ndaj kryesve ndrsa
qllimi ndshkimit sht parandalimi apo pengimi i veprimeve t rrezikshme
shoqrore dhe riedukimin e kryesve t veprave penale. Dnimi penal sht ajo
mas q zbatohet nga shteti prmes gjykatave n baz t ligjit kundr personave
q kan kryer vepr penale. Dnimi penal duhet t ket qllime t caktuara ,

Faqe 23 prej 35

mbrojtjen e rendit kushtetues dhe t drejtave themelore t njeriut nga veprat

penale. Dnimi sht edhe edukimi i shtetasve pr respektimin e ligjit.
PARIMET THEMELORE T LUFTS PREVENTIVE
Me parandalimin e kriminalitetit merren shum organe shtetrore, shoqrive dhe
institucioneve si forca t posame preventive. N procesin e luftimit preventiv
sht me rndsi t prcaktohen detyrat, rolet dhe qllimet dhe sistemi i
prevencionit duhet t kt mbshtetje shkencore duke filluar nga analizat dhe
prpunimi i faktorve social dhe dukurive antishoqrore. Forma e luftimit t
kriminalitetit prmes lufts penale juridike sht e domosdoshme por n kt
drejtim kriminaliteti mund t luftohet edhe m suksesshm edhe me an t
preventivs. Pr kt na bind edh e kaluara. Pr kt arsye mendimi politik
kriminal i kohve t fundit
orientohet gjithnj e m shum n drejtim t
risocializimit preventiv pr delikuentet duke konsideruar se ktu qndron thelbi i
zgjidhjes s ksaj dukurie. Ky prevencion qndron n kuadr t dy drejtimeve t
kundrta s pari n pengimin e ndikimeve negative e kriminogjene q jan t
ndrlidhura me mjedisin shoqror ose me personalitetin e individit dhe do t
mund ta rrisin formimin negativ t personalitetit dhe ta kushtzojn paraqitjen e
ardhshme t kriminalitetit po qe se ai nuk luftohet. Drejtimi i dyt ka t bj me
risocializimin e delikuenteve ekzistues prmes trajtimeve te ndryshme. Prve ktij
prevencioni sht edhe prevencioni juridiko penal i cili ka pr detyr ta parandaloj
shkeljen e normave juridike nga personat e caktuar. N mesin e parimeve n t
cilat duhet t mbshtetet prevencioni shoqror jan: ligjshmria, humaniteti,
angazhimi i gjer i qytetarve, pastaj qasje e diferencuar n mjetet dhe metodat t
lufts kundr kriminalitetit, harmonizimi i t gjitha veprimeve dhe bazueshmria
shkencore. Planifikimi i prevencionit duhet br duke u nisur nga detyrat dhe
qllimet. Masat preventive jan t shumllojshme.
LLOJET E PARANDALIMIT SHOQROR
Bhet nj ndarje si:
1. prevencioni primar-ndrlidhte me krijimin e kushteve n mikromjedisin i cili
vepron rezistues ndaj kriminalitetit
2. prevencioni sekondar- nderlidhet me aplikimin e masave shoqrore ndaj
kryesve potencial
3. prevencioni terciar-me procedim ndaj individve me qllim t pengimit t
tyre t mos kryejn srish vepr inkriminuese.
PARANDALIMI I PRGJITHSHM SHOQROR

Faqe 24 prej 35

Prevencioni mund t ndahet n baz t cilsive dhe elementeve n a) prevencionin

e prgjithshm social, b) n prevencionin e posam dhe c) ne prevencionin
individual.
Prevencioni i prgjithshm sht aktivitet me karakter shoqror q sht i
orientuar n drejtim t luftimit t kriminalitetit si dukuri negative shoqrore t nj
mjedisi t caktuar socio-kulturor. Pra ai ka t bj m ndryshimin e atij mjedisi
dhe evitimin e shkaqeve t prgjithshme t sjelljes s inkriminuar etj. Masat e
prevencionit t prgjithshm social jan t shumta si: ekonomike, sociale, politike,
kulturore , edukative etj. Pra kto masa merren varsisht nga problemet e
identifikuara q ndikojn n paraqitjen e sjelljeve inkriminuese. Kto masa t
prevencionit t prgjithshm do t duhej ta prcillnin normalisht zhvillimin e
shoqris pavarsisht nga ndikimet kriminogjene n nj mjedis t caktuar.
PARANDALIMI INDIVIDUAL
Ky prevencion i cili quhet edhe terciar sht i ndrlidhur me individ t caktuar
konkret dhe me ndihmn e tij mnjanohen ndikimet negative t sjelljeve
kriminale. sht fjala pr individ t caktuar apo grupe individsh pr t cilt
duhet pasur kujdes q t shptohen. Kjo arrihet me masa t caktuara me karakter
t prgjithshm e sidomos kriminologjik dhe individual q karakterizohen ndaj
personave t caktuar. Ky parandalim ka t bj me personat t cilat ende nuk kan
kryer vepra penale por t cilt mund t kishin sjellje kriminale n baz t
elementeve relevante. Ky sht parandalim n baz t aktivitetet t judikaturs
penale dhe m s shpeshti aplikohet ndaj personave t mitur t cilt shprehin n
sjelljet e tyre devijime t ndryshme por t cilat sjellje ende nuk kan fituar karakter
t veprimeve t inkriminuara.
Kjo politik bazohet n konceptin e zbulimit t
hershm t delikunetve potencial n mnyr q t merren masa preventive ndaj
tyre. Ky prevencion krkon angazhim jo vetm t organeve shtetrore por edhe t
organizatave shoqrore dhe t institucioneve t posame me specialist t
fushave t ndryshme.
BARTSIT KRYESOR T PARANDALIMIT-PREVENCIONIT
ROLI PARANDALUES I FAMILJES
Familja sht grup themelor i shoqris i cili mbledh rreth vets njerz t lidhur me
martes dhe pasardhsit e tyre, eventualisht nj rreth m t ngusht apo m t
gjer njerzish prej gjaku apo lidhje tjera me qllim q ti knaqin nevojat e
ndryshme biologjike, ekonomike, sociale , edukative, motive etj.
Familja si
bashksi paraqet faktorin me m rndsi n zhvillimin dhe formimin e
personalitetit t njeriut. Bashksia familjare sht bashksi e cila e mbron dhe
orienton antarin e vet e sidomos fmijt, ajo kujdeset pr fmijt dhe t rinjt ,
Faqe 25 prej 35

forcon stabilitetin e tyre psikologjik dhe zhvillon tek ata ndjenjn e prgjegjsis.
Mirpo me zhvillimet e reja familja sht duke u transformuar dhe po krijohen
dobsime n lidhjet familjare. Kta ndryshime t reja q kan br q familja t
jet e paaft t kryej me sukses rolin edukativ kan imponuar q n shum vende
t merren masa shoqrore q t kompozohet kjo munges. Andaj edhe jan
formuar shume shrbim e dhe ndihma pr familje si, kshillimoret familjare,
shrbimet pr adoptime, qendrat pr fmijt, klubet e t rinjve, bashksit e
banimit etj. N kuadr t ktyre masave me rndsi sht ti kushtohet vmendje e
posame aftsimit t familjes dhe realizimit t suksesshm t funksionit edukues
dhe pr ti vrejtur me koh simptomat e paprshtatshmris te fmijt dhe pr t
marr masa me qllim t korrigjimit t tyre dhe orientimit t tyre m shpejt drejt
rrugs s drejt t zhvillimit. Prve familjes e cila mund t ndikoj n sjelljet
kriminale t miturve ndikon edhe faktor t tjer si kushtet ekonomike, kulturore,
papunsia, varfria etj. Kjo sepse familja si faktor kriminogjen nuk mund t
shikohet ndaras nga ndikimi i faktorve te tjer t shoqris. Roli i familjes si
preventiv mund t jet m i suksesshm nse familja ka jet t harmonizuar dhe
kushte t volitshme ekonomike. Mirpo ndikimi i familjeve t degraduara, me
shum antar, me prindr t papunsuar nuk mund t jep rezultate t suksesshme
prandaj sht e domosdoshme q faktori shoqror prmes politikave kriminal t
ndrmerr masa t ndryshme preventive.
ROLI PARANDALUES I SHKOLLS
Shkolla trajtohet si nj institucion i cili ka forc t madhe ndikuese n aspektin e
edukimit , t ngritjes kulturore e edhe n aspektin e zhvillimit emocional dhe
intelektual dhe n formimin n tersi t personalitetit. Kjo pr arsye se ajo ka
kontakte me pjesn m t madhe t rinis q nga rinia e hershme e deri n mishin
e pjekuris. Pasi q fmijt qndrojn n shkoll pr nj koh t gjat arsimtart e
tyre mund ti vrejn pa vshtirsi shenjat e veanta dhe mund t parashikojn
trajtimin individual t atyre q i shfaqin shenjat e paprshtatshmris s sjelljet
veta. Pr kt arsye shkolla sht n gjendje ti korrigjoj devijimet psikike e t
tjera t rinjve dhe ti orientoj drejt. Andaj n shkoll duhet t kryhen procese t
ndryshme edukative n mnyr q shkolla ti eliminoj dukurit negative n sjelljet e
rinis, mosinteresimin, vjedhje t imta, ikjen nga shkolla etj. Hulumtimet e
ndryshme tregojn delikuentet e mitur n numrin m t madh e ln shkolln dhe
nuk merren me pun t dobishme dhe kryejn vepra kriminale. Kta t mitur t
ikur nga shkolla jetojn m s shpeshti n ambiente me nivel t zhvilluar
ekonomiko- kulturor , me trafik t zhvilluar se sa ata t mitur q jetojn n
ambiente t pa zhvilluara ekonomiste si n fshatra apo qyteza. Shkolla s bashku
me disa institucione tjera marrin pjes s bashku n formimin e brezit t ri. Mnyra
duke ua hapur dyert sjelljeve kriminale t t rinjve t cilt sikur t mos ishin m

Faqe 26 prej 35

pjes e shkolls i nnshtrohen qndrimit te keq t shoqris., familjes s parregullt

dhe sjelljeve delikuent. Rruga e till nuk shpie n riedukim. Po ashtu nga shkollat
krkohet q planet msimore ti harmonizojn me nevojat emocionale dhe social
t njerzve te rinj, pra nevoja q do vend ta prpunoj sistemin e arsimit q ti
prgjigjet strukturs s tij sociale. Pr shkak t qasjes individuale dhe q t
evitohen pasoja e mossuksesit n arsim shum vende jan zhvilluar shkolle
speciale pr nxnsit me pengesa q punojn n baz t programit i cili ju
prgjigjet atyre. Kshtu jan hapur shkolla pr persona t shurdhr, subnormal,
pastaj pr prmirsimin e nxnsve etj.
ROLI PARANDALUES I PRGATITJES , ORIENTIMIT PROFESIONAL DHE
PUNSIMIT
N mesin e kriminelve dhe delikuenteve t do vendi ka shum persona pa
arsimim adekuat e pa profesion. Andaj konsiderohet se me ndihmn e formimit t
rregullt profesional dhe me evitimin e papunsis mund t arrihen rezultate t
konsiderueshme preventive. Gjendja e papunsis ushtron efekte negative si n
aspektin secila ashtu edhe n at individual. Pr shkak t pamundsis t
plotsimit t nevojave materiale pr jetes t antareve t familjes , dhe t
pamundsis s shkollimit dhe mbrojtjes shndetsore vjen deri te paraqitja e
smundjeve dhe e sjelljeve kriminale. Andaj pr kt qllim sht me rndsi t
formohen plane parandaluese pr orientim profesionale dhe punsim q mund ti
ndihmoj shum persona n procesin e prshtatshmris nga aspekti profesional.
Andaj n shum vende formohen qendra pr arsimim profesional q ju sigurojn
njohje t nevojshme praktike dhe teorike atyre q dshirojn dhe u nevojiten kto
pr tu punsuar.
ROLI PARANDALUES I INSTITUCIONEVE T SPECIALIZUARA
Jan institucione ku aktivitetet prmirsuese bhen n baz t njohurive
profesionale t cilat njohuri i ofrojn sociologjia, pedagogjia, dhe disiplina t tjera
shkencore. Andaj ktyre institucioneve ju takon nj rol i madh n procesin e
prevencionit dhe t risocializimit t personave me sjellje devijonte. Zakonisht kto
institucione krijohen pr fmij dhe n kuadr t tyre bjn pjes edhe klinikat e
ndryshme si kshilluese, psikologjike etj. sht me rndsi q afr shkollave t
ket institucione t cilat prkujdesen pr fmijt q kan probleme me sjellje. N
kt proces sht me rndsi edhe kontributi i puntorve t shkollave dhe atyre
social . N do shoqri t organizuar fmijt dhe t rinjt duhet t prcillen gjat
tr jets s tyre duke filluar nga familja e deri n punsimin e tyre. Kjo prcjellje
duhet t prfshij ehe ndihmse n rast nevoje pr profesionalizimin e tyre. Andaj
kto programe dhe funksione duhet t mbshtetn n politikn kriminale.

Faqe 27 prej 35

ROLI PARANDALUES I NDIHMS POSTPENALE- Qndrimi ne burg l gjurm t

caktuara n personalitetin e t dnuarit dhe t cilat mund t kn ndikim n t m
pastaj. Prandaj sht e nevojshme q ktyre t ju ofrohet ndihma e caktuar. N
politikn bashkkohore t lufts ndaj kriminalitetit i kushtohet vmendje dhe
kujdes personit t posa liruar nga dnimi i heqjes s liris. Pas kryerjes s veprs
penale kryesi ju nnshtrohet masave t ndryshme represive duke filluar nga
familja , shoqria , procedura penale , shpallje e dnimit , vuajtja e dnimit dhe
dalja n liri. T gjitha kto ln prshtypje dhe ndikime n personalitetin e tij. Andaj
n ter kt proces mbett pak vend pr punn preventive dhe pr prmirsimin e
plot t ktyre personave.
Prandaj sht detyr e sistemeve demokratike
shoqrore q t i shfrytzojn t gjitha mundsit shkencore dhe profesionale dhe
me an t programeve bashkkohore t politiks kriminale q t ju ofrohet ndihm
t dnuarve t tille sepse po qe se ata lihen pas dore ata mund t hasni n
probleme t ndryshme dhe si zgjidhje t merren prap me sjellje kriminale. Kto
ndihma jan t dy llojshme t brendshme dhe t jashtme. T brendshme jan
dhnia e guximit dhe kshillave pr personin e dnuar se si ti zgjidh problemet
m,e t cilat do t ballafaqohet pas daljes nga burgu. Ndrsa ndihma e jashtm
sht sigurimi i ndonj pune, ndihma materiale, zgjidhja e prkohshme e
vendbanimit etj. Prvoja tregon se kjo ndihm postpenale nuk funksionon sa duhet
gj q mund t ket pasoja t dmshme pr sjelljet e tyre t mtutjeshme t
personave t dnuar.
ROLI PARANDALUES I TRAJTIMIT INDIVIDUAL DHE GRUPOR
Si metod shum e suksesshme pr trajtimin e delikuenteve dhe parandalimit t
kriminalitetit n prgjithsi kohve t fundit prmendet edhe puna sociale n
grupe, e cila zbatohet me delikuent t caktuar n institucione por edhe me ata q
jan n liri si antar t grupeve dhe bandave t t rinjve para paraqitjes s
sjelljeve devijonte. Rndsia e ktij trajtimi sht se secili individ mendon ndryshe
n mnyrne vet, gjykon , ndrsa krejt ndryshe do t reagoj kur gjendet ne grup e
ndryshe kur sht vetm. N grupe mund t ndikohet nga t tjert . Andaj n
kuadr t ktij trajtimi te personat e caktuar formohen botkuptime pozitive dhe
ngritn kualitete personale , dhe n kt mnyr arrihet riedukimi i delikuenteve
dhe risocializimi i tyre. Terapin n grupe e zbatojn psikologt dhe psikiatrit ndaj
delikuenteve me pengesa neurotike e pengesa tjera ndrsa kshillimin n grupe e
bjn sidomos personat q kan m shum prvoj n kryerjen e proceseve
edukative. Aplikimi i ksaj metode t trajtimit ndaj grupeve t rinjve me sjellje
problematike gjithnj e m tepr po sendrtohet n praktikn e politiks kriminale
dhe preventive t shum vendeve si Franc, Gjermani, Greqi etj.
ROLI PARANDALUES I ORGANIZATAVE NDRKOMBTARE

Faqe 28 prej 35

N fushn e lufts kundr kriminalitetit rol t rndsishm kan edhe organizatat

dhe shoqatat e ndryshme ndrkombtare. Sepse krimi sht dukuri q nuk sht i
mbyllur por ka karakter ndrkombtar. Kshtu n kt drejtim rol t rndsishm
preventiv luajn se pari Kombet e Bashkuara dhe institucionet e tyre t
specializuar. Pastaj vijn edhe organizata t ndryshme si organizata
ndrkombtare e puns, organizata botrore e shndetsis, organizata
ndrkombtare pr t drejtat penale, Shoqata pr ndihm personave t dnuar
etj. N kto organizata jan mbajtur dhe mbahen takime ku diskutohet pr masat e
ndryshme parandaluese ndaj kriminalitetit si strategjia e lufts kundr
kriminalitetit , politika e prgjithshme sociale , masat e respektimit t drejtave t
njeriut etj.

OPINIONI PUBLIK SI FAKTOR I PARANDALIMIT T KRIMINALITETIT

ROLI DHE RNDSI E OPINIONIT PUBLIK
N luftimin e kriminalitetit nuk bn t kufizohet vetm n punn e aparatit
shtetror por duhet t bhet mobilizimi i ter mass n kt luft. Prvoja e
deritanishme ka treguar se pa angazhimin e ktij faktori, pra pa pjesmarrjen e
qytetarve nuk mund t luftohet me sukses krimi. Kjo do t thot se politiks
bashkkohore kriminale duhet t i interesoj jo vetm funksionimi i organeve
shtetrore por edhe i gjith opinioni. Kjo krkes shtrohet pasi q opinioni nuk
sht i prgatitur aq sa duhet pr funksione preventive ndaj kriminalitetit, arsyeja
e ksaj qndron se qytetart mbshtetn pr s teprmi n ligje dhe besimi n
fuqin dhe forcn e ligjeve. Kohve t fundit ka tendenc n shum vende t
angazhimit t qytetarve n kt drejtim, kjo po shprehet si iniciativ e qytetarve
q t mbrohen nga sulmet e ndryshme t inkriminuara nga dhuna dhe n
ndihmesn e risocializimit t dnuarve. Pr kt qllim n shum vende sht
duke u br nj bashkpunim i ngusht n mes t policis dhe me qytetart dhe
jan themeluar disa institucione t posame t cilat kan hartuar programe
speciale pr prkujdesje ndaj t rinjve.
MJETET E INFORMIMIT DHE PARANDALIMI I KRIMINALITETIT
N drejtim t aktivizimit t opinionit pr luft kundr kriminalitetit rol t
rndsishm luan edhe informimi i drejt i qytetarve n lidhje me sjelljet
kriminale n nj mjedis t caktuar. Arritja e informimit t qytetarve n lidhje me
kto bhet n mnyra t ndryshme si mjetet informimit publik ( radio, televizion,
filmi, shtypi etj). Roli i tyre sht i madh pasi q ato paraqesin nj rol t
rndsishm edukativ. Me qllim t nxitjes s efekteve pozitive t qytetarve
shtypi nuk duhet t bjer nn ndikimin e efekteve sensacionale por duhet t jep

Faqe 29 prej 35

informata t sakta dhe objektive qoft n lidhje me kriminalitetin si dukuri por

edhe ne rastet e posame t aktivitetit kriminale. Vetm me informime t sakta do
t zgjohej interesimi pozit ndr qytetart pr angazhim n dhe rendsin e
prevencionit shoqror kundr kriminalitetit.
POLITIKA KRIMINALE BASHKKOHORE,MJETET DHE METODAT E
PARANDALIMIT T KRIMINALITETIT
Politika kriminale sht politik n luftimin e kriminalitetit andaj edhe ka karakter
klasik dhe nacional. Prmbajtja e saj dhe esenca nxjerrn nga esenca e sistemit
shoqror e politik dhe sht e lidhur me politikn, filozofin, kulturn dhe traditat
e saj me sistemin e vlerave t saja etj. Detyra themelore e politiks kriminale
sht organizmi i lufts s suksesshme kundr kriminalitetit, ajo prfshin dy fusha
t ndrlidhura me parandalimin: fushn penalo-juridike dhe fushn e prevencionit
t prgjithshm social. N fushn e par politika kriminale si shkenc politike duhet
t formoj modelin prgjithshm t s drejts penale, ti shpreh dhe ti realizoj
principet e rendit shoqror dhe e gjith kjo t sendrtohet me qllimet e shoqris
s caktuar. Ndrsa fusha e dyt sht pjes e fushs s gjr t politiks sociale.
Kjo luft duhet t atakoj kriminalitetin n t gjitha drejtimet . Politika kriminale
duhet t ket planin dhe programin e vet t cilat lidhen edhe me planet e gjra t
zhvillimit t shoqris. Politika kriminale duhet ti prfshij dhe ti prsos t gjitha
mjetet dhe metodat e saja n luftn kundr kriminalitetit dhe t gjitha kto t jen
n harmoni me normat dhe vlerat e shoqris s caktuar.
KRIMI I ORGANIZUAR , KORRUPSIONI DHE POLITIKA KRIMINALE
Disa forma t luftimit t krimit t organizuar- Lufta kundr krimit t organizuar k
br q politika kriminale t orientohet drejt futjes s rregullave dhe koncepteve t
reja si krimi i organizuar, organizat kriminale etj. Krimi i organizuar sht dukuri
sa e vjetr dhe ere n vende t ndryshme te bots. Qysh n shekujt e kaluar flitet
pr grupe kriminale t organizuara q merreshin me kontrabandim, korrupsion,
shprdorim, trafikimin e drogs etj. Jo vetm ekonomia botrore i shfrytzon
lehtsit q ofrohen nga teknologjit e reja por edhe grupe kriminale i shfrytzojn
kto mundsi , ktyre rrethanave duhet shtuar edhe ndryshimet politike e sidomos
n vendet n tranzicion. N Evrop pr her t par nocioni i krimit t organizuar
sht dhn n Itali ( 1982 nocioni i organiizats kriminal et tipit mafioz). Krimi i
organizuar nuk mund t luftohet dhe t parandalohet nse nuk studiohen format
dhe mnyrat e veprimit t tij. Pr tu luftuar krimi i organizuar n venet n
tranzicion e edhe ne Kosov duhet t ket nj strategji nacionale dhe t mirfillt
t masave parandaluese. Kjo duhet t bhet n prputhje me legjislacionin penal
Faqe 30 prej 35

dhe t kompetencave t organeve shtetrore. Gjat luftimit t krimit t organizuar

zakonisht duhet pasur parasysh se ai njrn pal e ka n pushtet pr ka edhe
mund t quhet krimi i shtetzuar. Rregullimi ligjor i luftimit t krimit t organizuar
prkufizohet me inkriminime t reja , plotsime dhe ndryshime dhe me riorganizim
t organeve t zbulimit, ndjekjes, dhe gjykimit. Pra krimi i organizuar si dukuri
mund t luftohet me nj veprimtari unike dhe t prbashkt t ter sistemit
shoqror pasi q njra an q e mundson krimin e organizuar sht edhe
pushteti.
KORRUPSIONI si dukuri shfaqet ne te gjitha sferat e jetes shoqerore
shteterore. Korrupsioni shtrihet n veprimtarin e partive, n qeverisjen qendrore
dhe n at vendore pastaj ne organizatat shtetrore dhe joqeveritare pastaj n
ekonomit shtetrore dhe private. N korrupsion grshetohen e drejta me moralin,
burokracin, veprimtaria me qilim pasurimi, diktaturat me demokracin, krimin
dhe shkeljen ligjit, krkesa pr jetes m t mir t qeveritarve, etj. Korrupsioni
sht nj krcnim serioz pr t gjitha regjimet politike e po ashtu edhe pr
regjimet demokratike. Korrupsioni trajtohet si nj krim i bardh pasi q ngjyra e
bardh sht m e prshtatshmja. N luftn kundr korrupsionit jan prfshi edhe
shum organizata ndrkombtare si nj kriter pr administrim t mir ekonomik.
Korrupsioni sht nj epidemi shtetrore kriminale me rrezik pr shtetin dhe
shoqrin q e ka lejuar. Ky fenomen duhet t luftohet q n fillim sepse nse ai
thellohet duke mposhtur shtetin dhe duke e br sistem korruptim do t jet m
vshtir. Korrupsioni si dukuri kriminale sht i lidhur me krimin e organizuar dhe
sht krcnim m i madh pr stabilitetin politik dhe ekonomik t do vendi. N
kt drejtim nga zyrtart evropian Ballkani konsiderohet si der prmes t cils
kalon droga dhuna dhe trafikimi. Korrupsioni e dmton rend ekonomin enj
shteti dhe ndikon n uljen e efikasitetit t lufts kundr krimit t organizuar. N
kt drejtim sipas analizave organet tatimore renditn t part 59% pastaj doganat
55% dhe policia 48% me mitmarrje. Dhe fusha ku kryhet m s shumti korrupsioni
sht kalimi i mallrave n dogana dhe tek marrja e llisencave pr ushtrim
profesioni dhe pr leje ndrtim. N kt drejtim SHBA llogariten n mesin e 10
shteteve me pak ta korruptuara t bots dhe ky sht nj fenomen modern.
NDIKIMI I KRIMIT T ORGANIZUAR N GJENDJEN E SIGURIS DHE
LEGJISLACIONI I RI N LUFTIMIN E KTYRE DUKURIVE NEGATIVE T
SHOQRIS
Politika kriminale n vendet demokratike prve tjerash duhet pasur parasysh
ndikimin krimit dhe krimit t organizuar si jan trazirat aktet terroriste etj. Kjo
sepse gjendja e siguris n vend ka ndikim t theksuar n luftimin dhe

Faqe 31 prej 35

parandalimin e kriminalitetit n prgjithsi. Pra n nj gjendje t siguris q sht

me e brisht do t jet m vshtir zbulimi dhe luftimi krimit. Zbatimi i
legjislacionit eksitus dhe nxjerrja e normave t reja sht sfid e madhe pr do
shtet. sht me rndsi q prve miratimit t ligjeve t reja n kt fush sht
me rndsi q t rritet ndrgjegjja politike dhe publike m luftn kundr
korrupsionit ky sht edhe nj rekomandim i Kshillit evropian pr vendet e
Evrops juglindore. Nj nga tiparet m t zakonshme t ktij legjislacioni sht
edhe parashikimi pr: prgjegjsin dhe detyrimet e personave zyrtar pr
deklarimin e t ardhurave dhe pasuris, ndalimi i konfliktit t interesave,
parandalimi i do lloj korrupsioni gjat prokurorimit n qeveri, sanksione te veanta
administrative, pastaj formimi i komisioneve te veanta pr monitorimin e puns
s organeve t zbatimit t ligjeve dhe veprimtaris gjyqsore dhe duke propozuar
strategjit t reja t puns. Prms konventave t ndryshme parashihet edhe nj
pun e prbashkt ndrkombtare pr hetim t prbashkta hetimore , ngrirja e
llogarive bankare, sekuestrimi i mallit pr t parandaluar transferimin e tij etj. T
gjitha kto me qllim t luftimit dhe parandalimit t kriminalitetit , krimit t
organizuar dhe akteve terroriste. N drejtim t luftimit t korrupsionit parashihen
edhe autoritete t veanta anti-korrupsion detyr e t cilave sht t ndrmarrin
procedura t veanta dhe duke prdorur mjete t posame n luftn dhe
parandalimin e korrupsionit.
DISA FORMA T LUFTIMIT T KORRUPSIONIT
N kt drejtim Dr. Gjonqa si detyra t prhershme t bashkpunimit
ndrkombtar rekomandon: afrimin e legjislacionit kombtar me at
ndrkombtar, ratifikimin dhe nnshkrimin e instrumenteve ndrkombtare n
fushn penale , bashkpunimi gjyqsor, bashkpunimi n fushn e dorzimit dhe
ekstradimit t kriminelve, bashkpunimi ndrkombtar n fushn e krimeve
financiare, etj. Lufta kundr krimit t organizuar dhe korrupsionit krkon trajtim t
gjithanshm, organizim dhe i rregullim si n rrafshin nacional ashtu edhe n at
ndrkombtar. Reformimi i policis dhe gjyqsis n drejtim t organizimit t
organeve speciale pr luftimin e krimit, rolin e theksuar t mediave etj. Korrupsioni
dhe efektet e tij ekonomike dhe sociale jan tejet serioze, ai prodhon varfri dhe
rnie t prgjithshme ekonomike e shoqruar me paknaqsis shoqrore ndaj
reformave dhe zhvillimeve demokratike dhe humbjen e besimit te organet e
shrbimit publik shtetror. Zgjidhja dhe tejkalimi i problemeve n luftn kundr
krimit t organizuar dhe korrupsionit arrihet me analizn e gjendjes ekzistuese t
ksaj dukurie, masat specifike , formimi i institucioneve t specializuar pr luftimin
e krimit t organizuar dhe korrupsionit , qeverisje e mire, ligjshmri n kryerjen e
funksioneve, qasje shkencore e profesionale n zbulimin dhe luftimin e korrupsionit

Faqe 32 prej 35

, edukimi i opinionit dhe mobilizimi i mediave etj. Prve rregullimit legjislativ ,

politiks ndshkimore, dhe programeve tjera t organeve qeveritare politike dhe
parlamentare duhet pasur parasysh edhe dy drejtime a) Q do barts i
funksioneve politike , publike dhe profesionale pr t cilin prfolt apo msohet
pr tolerim ndaj korrupsionit pr shkak t prgjegjsis politike t suspendohet
ose shkarkohet nga detyra. Dhe b) Zyrtart duke filluar nga ai administrativ e deri
te rezidenti n raste t involvimit n korrupsion ose shprdorim t detyrave zyrtare
ose mundsim dhe ndihm n kto dukuri t largohet vet nga detyra apo posti si
akt moral pa procedura t veanta.
DELIKUENCA E T MITURVE DHE POLITIKA KRIMINALE
KRIMINALITETI I T MITURVE
Qllimi parsor i rregullimit t pozits s t miturit n legjislacionin penal sht
parandalimi dhe risocializimi i tyre e jo ndshkimi pr pasojat e shkaktuara ndaj
shoqris me veprimet e tyre inkriminuese. Legjislacioni penal duhet t jet faktor
i luftimit t delikuencs s t miturve dhe t mos lejohet asnj rrethan q
ndihmon paraqitjen e delikuencs s t miturve. Luftimi i delikuencs tek t miturit
ka rndsi m t madhe se sa luftimi i kriminalitetit tej t rriturit. Pasi q shoqria
duhet t luftoj m gjat veprimet e delikuenteve i cili me koh nuk sht kthyer
nga rruga gabuar se sa veprimet e personave te rritur. Pastaj fmijt dhe t miturit
duhet t vshtrohen si viktima e jo si kriminel. Delikuenca e t miturve prfshin
kryesit me prgjegjsi penale prej 14 deri 18 vje. Ndrsa fmijt deri 14 vje dhe
t cilt nuk kan prgjegjsi penale. Jo edhe ndryshon varsisht prej shteteve .
Psh. Te Iraku, India Egjipti prgjegjsia penale fillon me 7 vje, n Turqi 11 vje,
Austri, Zvicr, Danimark fillon 15 vje N Shqipri, Kosov fillon me 14 vje. Po
ashtu edhe limit i lart ndryshon, mirpo n pjesn m t madhe t Evrops
pranohet limiti 18 vje. Kriminaliteti i t miturve sht pjes prbrse e
kriminalitetit n prgjithsi dhe n shum vende ai studiohet velma nga
kriminaliteti i t rriturve.

RIEDUKIMI I FMIJVE ME SJELLJE DEVIJONTE

Ndodh q prindrit dhe arsimtart t ankohen n sjelljet e fmijve dhe t rriturve
duke i cilsuar si t paprmirsueshm. Sjellja e ktyre t miturve moti e ka
preokupuar vmendjen e psikologve, sociologve, kriminalistve , pedagogve,
neuropsikiatrive. Ekzistojn dy grupe t mdha shpjegimesh lidhur m sjelljet
devijonte t rinjve. Njra i shpjegon si pasoj e trashgimit ose t paaftsis s

Faqe 33 prej 35

tyre pr tu adaptuar m mjedisin social ngase vuajn nga dmtime n sistemin

qendror nervor dhe n tjetrn q kto sjellje i shpjegon si pasoj e ndikimit negativ
t mjedisit social n formimin e tyre emocional dhe moral , pra si pasoj e
lshimeve gjat edukimit t tyre n etapa t ndryshme. E vrteta shkencore
qndron n sintezn e ktyre dy pikpamjeve . Shkaqet e sjelljes devijonte mund
t jen n vet fmijn, ne vet familjen apo jasht saj, pastaj nn ndikimin
negativ t programeve filmore televizive, n shtypin e verdh n literatur etj. I
riu i len pas dore nga familja, i mohuar dhe pa dashuri prindrore, i papranuar nga
moshatart dhe nga t tjert, duke mos pasur prvoj t mjaftueshme jetsore i
qaset prdorimit t mjeteve dhe formave m t lehta , sjelljeve devijonte e t cilat
nuk i pranon mjedisi shoqror. Kto ai i prdor pr padrejtsit q i bhen ose pr
tu vet-vrtetuar. Simptomat e sjelljes devijant duken n familje, fmija i trajtuar
keq, , pa ushqim t mjaftueshm, pa veshmbathje si shokt, pa lodra pr loj, pa
mundsi t luaj me shok, i ln pas dore, i prmuar, pa dashuri prindrore, nuk i
jepet mundsi pr t vepruar ai do t filloj m sjellje devjinat pr tu hakmarr
prindrve, sillet n mnyr arrogante dhe m kokfortsi, trajton keq vllain apo
motrn , bredh rrugve n vend se t shkoj n shkoll, mson gjra t pa mira
nga antaret e grupit, duke filluar t vjedh sende. Nse kto simptoma nuk
kuptohen hert dhe drejt fmija do ti prforcoj kto sjellje devijonte dhe do tu
kundrvihet normave morale dhe ligjit dhe veprimet e tij shndrrohen ne
delikuenc. Fjala adoleshenc vjen nga latinishtja dhe do t thot rritem ose
piqem. sht nj etap e zhvillimit social, emocional dhe intelektual q e zhvendos
t miturin drejt te rriturit. Puberteti sht periudha kur individi arrin pjekurin
seksuale dhe bhet i aft t riprodhoj vetn. Adoloshenca sht nj periudh
gjat s cils ndodhin ndryshime n organizm t cilat manifestohen me dukuri t
rndsishme dhe kritike. Kto ndryshime mund t ken edhe karakter t rnd
patologjik. Individt q nga lindja deri n moshimin e tyre kalojn nga kriza n
kriz. N rast se tek adoleshenca mungon kriza ather kemi t bjm me nj
dukuri patologjike, pra t shfaqjes se disa dukurive jo t zakonshme. Kriza e
adoleshencs sht rregullim i brendshm dhe i jashtm dhe q prjetohet jo
njlloj nga t gjith dhe sht nj proces evolutiv gjat t cilit adoleshentt mund
t psojn zhgnjime ose mund t shkojn drejt konsultimit t identitetit t tyre.
Andaj riedukimi i fmijve dhe i t rinjve duhet t filloj q nga etapa e par me t
hetuar sjelljet devijonte dhe t vazhdohet derisa i riu t kuptoj pr pasojat e
sjelljeve t tilla.
POZITA E FEMRS SI VIKTIM DHE DSHMITARE DHE POLITIKA KRIMINALE
Pozita e femrs si viktim dhe dshmitare duhet studiuar nga ana sociologjike ,
psikologjike, filozofike dhe juridike n drejtim t hartimit t programeve dhe ligjeve

Faqe 34 prej 35

pr mbrojtjen e tyre. Prparimi i grave dhe arritja e barazis mes grave dhe
burrave sht yshtje e te drejtave t njeriut dhe kusht pr drejtsin sociale. n
shoqri rat dhe vajzat i nnshtrohen dhun fizike, seksuale dhe psikologjike, pra
grat shpesh bhen viktima t dhunimit dhe abuzimeve ngacmimeve seksuale dhe
krcnimit , kto i pengojn ato q t gzojn t drejtat dhe lirit e tyre themelore.
Andaj kto rrethana tregojn rndsin e trajtimit t siguris dhe mbrojtjes s
viktimave dhe dshmitarve n sistemet gjyqsore t do vendi. Pasojat e
veprimeve si t lndimeve trupore dhe psikike paraqesin viktimizimin primar
ndrsa viktimizimi sekondar paraqet reagimin negativ t mjedisit social prmes
reagimit joadekuat ose te gabuar t organit t ndjekjes. Andaj me qllim t
zvoglimit t viktimizimit sekondar rekomandohen kto veprime: Pyetja n policinga punonjsi i gjinis s njjt, pyetja n pranin e personit t besueshm, dhe t
angazhohen njsit speciale t policis pr artet e dhunimeve dhe t dhuns
familjare. Pyetja n Gjykat- pyetja n munges t akuzuarit, ndalimi i pyetjes mbi
jetn seksuale t viktims, regjistrimi me video-kamer si prov pr gjykat. Pastaj
masat pr mbrojtje si dshmitar- ndryshimi i identitetit, ndryshimi i vendbanimit,
mbrojtja e prkohshme e t dhnave t dshmitarit, masa t mbrojtjes fizike dhe
teknike, rehabilitimi social, rikualifikimi profesional, dhnia e kshillave e mnyra
tjera t caktuara me ligj. Sipas ligjit viktim q paraqitet n cilsin e dshmitarit
sht secili person t cilit me vepr penale i sht cenuar apo rrezikuar ndonj
drejt e tij personale apo pronsore dhe i cili posedon informatat me rndsi pr
procedurn penale dhe me paraqitjen e s cils jeta, shndeti, liria ose prona e tij
do ti ekspozohej rrezikut dhe i cili sht pajtuar t bashkpunoj me organet e
jurisprudencs. N fund duhet t theksohet se trajtimi i gruas si viktim apo
dshmitare sipas shum fakteve dhe rrethanave ka cilsi t dalluara n krahasim
me meshkujt , andaj edhe vende t ndryshme kan hartuar programe t ndryshme
n kt drejtim.

Faqe 35 prej 35