You are on page 1of 62

PERANCANGAN PERCOBAAN

Dosen :
Ir.Hj.Tjutju S. Achyar, M.S.
BUKU ACUAN
 Federer, W.T. 1967. Experimental Design, Theory and
Aplication. Oxford & IBH Publishing Co., New Delhi.
 Gomez, K.A. and A.A. Gomez. 1983. Statistical
Procedures for Agricultural Research. John Wiley &
Sons. Inc. New York.
 Meilgaard, M.G., V. Civille and B.J. Carr. 1987. Sensory
Evaluation Techniques. Vol 1 & 2. CRC. Press.
 Steel, R.G.D. and J.H. Torrie.1981. Principles and
Procedures of Statistics. A Biometrical Approach,
Mc. Graw-Hill International Book Co., Tokyo.
 Vincent Gasperz. 1992. Teknik Analisis dalam Penelitian
Percobaan. Tarsito. Bandung.
POKOK BAHASAN
1. Rancangan Dasar
1.1. Rancangan Acak Lengkap (RAL)
1.2. Rancangan Acak Kelompok (RAK)
1.3. Rancangan Bujur Sangkar (RBS)
2. Metode Pengujian Rata-rata
2.1. Least Significant Difference (lsd)
2.2. Uji Tukey (Honestly Difference Test)
2.3. Uji Dunnet
2.4. Uji Duncan (Duncan’s Multiple Range Test)
2.5. Uji Scott Knott
3. Missing Plot Technique
4. Transformasi Data
5. Percobaan Faktorial
6. Rancangan Faktorial Confounding
6.1. Split Plot Design
6.2. Strip Plot Design
6.3. Split-Split Plot Design
RAL

C A B E C
B D A E E
E A D B D
E A D C B
C D C A B

Sumber Ragam DB
Perlakuan 4
Galat 20
Total 24
RAK

B B C A E
C A A C A
D E D E D
E C B D B
A D E B C
I II III IV V

Sumber Ragam DB

Blok / Ulangan 4
Perlakuan 4
Galat 16
Total 24
Lajur
RBS

Baris B D A E C
E B D C A
C E B A D
A C E D B
D A C B E
Sumber Ragam DB
Baris 4
Lajur 4
Perlakuan 4
Galat 12
Total 24
Nilai pH Sari Buah Sirsak
Ulangan
Perlakuan Total X
1 2 3
A 4,02 3,93 3,43 11,38 3,79
B 3,95 4,00 4,10 12,05 4,02
C 4,17 4,20 4,24 12,61 4,20
D 4,10 4,12 4,20 12,42 4,14
E 3,90 3,86 3,97 11,73 3,91
F 3,80 3,90 3,95 11,65 3,88
G 3,67 3,80 3,85 11,32 3,77
H 4,07 4,04 4,00 12,11 4,04
I 4,00 3,95 4,04 11,99 4,00
J 3,84 4,02 3,92 11,78 3,93
Total 39,52 39,82 39,70 119,04
Keterangan
 A = Kontrol / Tanpa Bahan Pengawet
 B = CMC 0,15%
 C = CMC 0,30%
 D = CMC 0,45%
 E = Pektin 0,15%
 F = Pektin 0,30%
 G = Pektin 0,45%
 H = Gum Arab 0,15%
 I = Gum Arab 0,30%
 J = Gum Arab 0,45%
 FK = (119,04) 2
30
 472,3507

 JK Total = 4,022 + … + 3,922 – FK = 0,8003


JK Perlakuan = 11,38  3...  3,92  FK
2 2

 JK Galat = JK Total – JK Perlakuan


= 0,8003 – 0,5206 = 0,2797

Sumber DB JK KT Fh F.05
Ragam
Perlakuan 9 0,5206 0,0578 4,13* 2,39
Galat 20 0,2797 0,014
Total 29 0,8003
UJI LANJUTAN
 Uji LSD (Least Significant Difference)
LSD = tα/2;Dbgalat x Sd = 2,09 x 0,0966 = 0,20

A - B  -0,23* E - J  - 0,02 D - H  0,10


B - D  -0,12 G - H  0,27 *
C - F  -0,23* E - I  0,09
 Selisih rata-rata perlakuan yang lebih kecil atau
sama dengan LSD tidak menunjukkan adanya
perbedaan diantara kedua perlakuan tersebut
 Uji HSD

G A F E J I B H D C
3,77 3,79 3,88 3,91 3,93 4,00 4,02 4,04 4,14 4,20
KT Galat 0,014
sx    0,0683
r 3
HSD  q ( , p,db)  s x  5,01  0,0683  0,34
G 3,77 b A 3,79 b
A 3,79 b B 4,02 ab
F 3,88 ab C 4,20 a
E 3,91 ab D 4,14 a
J 3,93 ab E 3,91 ab
I 4,00 ab F 3,88 ab
B 4,02 ab G 3,77 b
H 4,04 ab H 4,04 ab
D 4,14 a I 4,00 ab
C 4,20 a J 3,93 ab

Keterangan : Rata-rata perlakuan yang ditandai huruf yang sama tidak


berbeda menurut Uji HSD pada taraf nyata 5%
 Uji Dunnet
2 KTGalat
sd   0,0966
r
   t  s d  3,07  0,0966  0,30
 Susun rata-rata perlakuan alfabetis dengan menempatkan perlakuan
standar / pembanding paling atas
Beda dengan A
A 3,79 -
B 4,02 0,23
C 4,20 0,41*
D 4,14 0,35*
E 3,91 0,12
F 3,88 0,09
G 3,77 - 0,02
H 4,04 0,25
I 4,00 0,21
J 3,93 0,14

 Keterangan : Rata-rata yang diberi tanda bintang (*) nyata berbeda


dibandingkan dengan perlakuan standar
 Uji Duncan
KTGalat
sx   0,0683
r
LSR  s x  SSR
2 3 4 5 6 7 8 9 10
SSR 2,95 3,10 3,18 3,25 3,30 3,34 3,36 3,38 3,40
LSR 0,20 0,21 0,22 0,22 0,23 0,23 0,23 0,23 0,23

G A F E J I B H D C
3,77 3,79 3,88 3,91 3,93 4,00 4,02 4,04 4,14 4,20

G 3,77 e A 3,79 de
A 3,79 de B 4,02 abcd
F 3,88 cde C 4,20 a
E 3,91 bcde D 4,14 ab
J 3,93 bcde E 3,91 bcde
I 4,00 abcde F 3,88 cde
B 4,02 abcd G 3,77 e
H 4,04 abc H 4,04 abc
D 4,14 ab I 4,00 abcde
C 4,20 a J 3,93 bcde

 Keterangan : Rata-rata perlakuan yang ditandai huruf yang sama tidak berbeda
menurut Uji Duncan 5%
No Rata-rata Uji Duncan Uji Scott - Knott
1. 15,13 a a
2. 15,34 ab a
3. 15,46 ab a
4. 15,61 abc a
5. 15,74 abcd b
6. 15,77 abcd b
7. 15,81 abcd b
8. 15,86 bcd b
9. 15,95 bcd b
10. 16,00 bcd b
11. 16,23 cd b
12. 16,35 d b
 Susun nilai rata-rata dari yang terkecil sampai yang terbesar
 Tentukan :
B0

2S (  2)
2
0

  3,14159
B0  Jumlah kuadrat te rbesar antar semua pasangan gugus nilai rata - rata
 (Y  Y.. ) 2  a SY
2

S 2
 i.

ta
0

Yi.  Nilai rata - rata perlakuan ke - i


Y..  Nilai rata - rata umum
t  Banyaknya nilai rata - rata
SY  SG2 / r  Ragam galat rata - rata
2

SG2  Ragam galat percobaan


r  Banyaknya pengamatan / ulangan
a  Derajat bebas galat

 Sebaran λ didekati oleh sebaran X2 dengan DB = a0 = t / (-2)


 Kaidah Pengujian
Jika λ > X2 signifikan nilai rata-rata yang diuji tidak seragam
 Terus dilakukan iterasi sampai diperoleh λ < X2
No Rata-rata Gugus Kum + Kum - B0

1 3,77 1/2-10 3,77 35,91 0,0438


2 3,79 1-2/3-10 7,56 32,12 0,0886
3 3,88 1-3/4-10 11,44 28,24 0,1028
4 3,91 1-4/5-10 15,35 24,33 0,1138
5 3,93 1-5/6-10 19,28 20,40 0,1257*
6 4,00 1-6/7-10 23,28 16,40 0,1164
7 4,02 1-7/8-10 27,30 12,38 0,1081
8 4,04 1-8/9-10 31,34 8,34 0,1023
9 4,14 1-9/10 35,48 4,20 0,0600
10 4,20 - 39,68 - -
(39,68) 2
FK   157,45
10
(3,77) 2 (35,91) 2
B 01    FK  0,0438
1 9
(7,56) 2 (32,12) 2
B 02    FK  0,0886
2 8
.
.
.
(35,48) 2 ( 4,20) 2
B 09    FK  0,0600
9 1
 B0
 
2 S 0 (  2)
2

 (Y  Y.. ) 2  a S Y
2


2 i.
S0
(t  a)
(0,014)
a  20 t  10   0,0047
2
SY
3
(  Yi ) 2
 (Y Y
2
i.  Y.. ) 2  i 
n
(39,68) 2
 3,77 2  ...  4,20 2   0,1758
10
0,1758  20(0,0047)
  0,0090
2
S0
10  20
22
(0,1257)
  7  19,20
22
2(0,009)(  2)
7
t 10
a0    8,75
 -2 22 / 7  2
2.05 ; 8.75 = 16,55   > 2  Gugus perlakuan (1 – 5) nyata berbeda
Dibandingkan dengan gugus perlakuan (6 – 10)

Perlakuan terus dilanjutkan sampai  lebih kecil dari 2

Hasil Uji

G 3,77 b A 3,79 b
A 3,79 b B 4,02 a
F 3,88 b C 4,20 a
E 3,91 b D 4,14 a
J 3,93 b E 3,91 b
I 4,00 a F 3,88 b
B 4,02 a G 3,77 b
H 4,04 a H 4,04 a
D 4,14 a I 4,00 a
C 4,20 a J 3,93 b
Missing Plot Tehnique
t X i.  r X .j  X ..
X̂ ij 
( t - 1)(r - 1)
X̂ ij  Nilai duga data yang hilang
X i.  Total perlakuan berplot hilang
X .j  Total ulangan berplot hilang
t  Banyaknya perlakuan
r  Banyaknya ulangan
Ulangan
Perlakuan Total
1 2 … j … r

1
2
.
.
.
i * Xi.
.
.
.
.
t
Total X.1 . . . . . . X.j . . . . . X..
.
6A.  4  .2  (  ..  c  f)
A2   a1
15
6C.  4  .1  (  ..  a 1  f)
C1   c1
15
6F.  4  .4  (  ..  a 1  c1 )
F4   f1
15
Dan seterusnya sampai diperoleh nilai yang konstan

Ulangan
Total
1 2 3 4

A 3,57 * 3,49 3,65


B 3,34 3,32 3,00 3,26
C * 3,00 3,00 3,21
D 2,71 2,84 2,81 2,65
E 2,61 2,64 2,58 2,47
F 2,45 2,51 2,47 *
Total X..
Tabel Sidik Ragam

Sumber Ragam DB JK KT Fh F.05

Ulangan (r – 1)
Perlakuan (t – 1)
Galat (t – 1)(r – 1)-1
Total (tr - 1)-1
Ulangan
Perlakuan Total
1 2 3 4

A * A.
B B.
C * C.
D D.
E E.
F * F.
Total X.1 X.2 X.3 X.4 X..
 ..
C1  F4  p
21
6A.  4  .2  (  ..  p  p)
A2  a
(6 - 1)(4 - 1)
6C.  4  .1  (  ..  p  a)
C1  c
15
6F.  4  .4  (  ..  a  c)
F4  f
15
PERCOBAAN FAKTORIAL
 Faktor I : Umur Inokulum (A)
a1 = 2 hari
a2 = 3 hari
a3 = 4 hari
a4 = 5 hari
a5 = 6 hari
a6 = 7 hari
 Faktor II : Konsentrasi Inokulum (B)
b1 = 10%
b2 = 15%
b3 = 20%
Kombinasi perlakuan
1. a1b1 7. a1b2 13. a 1 b3
2. a2b1 8. a2b2 14. a 2 b3
3. a3b1 9. a3b2 15. a 3 b3
4. a4b1 10. a4b2 16. a 4 b3
5. a5b1 11. a5b2 17. a5b3
6. a6b1 12. a6b2 18. a 6 b3

Bila ulangan / blok ada 3 maka TSR sebagai berikut :

Sumber Ragam DB JK KT Fh F.05


Ulangan 2 3,28
Perlakuan (17) 1,96
 Umur Inokulum (A) 5 2,49
 Kons Inokulum (B) 2 3,28
 Interaksi AB 10 2,12
Galat 34
Total 53
b1 b2
a1 a1b1 a1b2
a2 a2 b 1 a2b2

Simple Effect A pada b1 = a2b1 – a1b1


Simple Effect A pada b2 = a2b2 – a1b2
Simple Effect B pada a1 = a1b2 – a1b1
Simple Effect B pada a2 = a2b2 – a2b1
Main Effect A = ½ {(a2b1 – a1b1) + (a2b2 – a1b2)}
Main Effect B = ½ {(a1b2 – a1b1) + (a2b2 – a2b1)}
Interaksi AB = {(a2b1 – a1b1) - (a2b2 – a1b2)}
tidak terjadi interaksi

50

b1 b2
45
40
35
30
a1 15 35
a2 25 45
b1
25
b2
20
15
10
5
0
a1 a2

terjadi interaksi

50
45

b1 b2
40
35
a1 15 45 30
25
b1

a2 35 25 20
b2
15
10
5
0
a1 a2
Notasi Khusus
Faktor I : A : a0 dan a1
Faktor II : B : b0 dan b1
Faktor III : C : c0 dan c1

Kombinasi Perlakuan
1. a0b0c0 (1) 5. a1b0c0 (a)
2. a0b0c1 (c) 6. a1b0c1 (ac)
3. a0b1c0 (b) 7. a1b1c0 (ab)
4. a0b1c1 (bc) 8. a1b1c1 (abc)
Efek (1) a b c ab ac bc abc Total

A - + - - + + - +
B - - + - + - + +
C - - - + - + + +
AB + - - + + - - +
AC + - + - - + - +
BC + + - - - - + +
ABC - + + + - - - +
Sumber Ragam DB JK KT Fh F.05

Ulangan / Blok 2
Perlakuan (7)
A 1
B 1
C 1
AB 1
AC 1
BC 1
ABC 1
Galat 14
Total 23
Faktorial : 3 faktor
 Jenis madu : 3 taraf : m1 = madu kapuk

m2 = madu kopi
m3 = madu rambutan
 Waktu desikasi : 3 taraf : w1 = 2 hari

w2 = 3 hari
w3 = 4 hari
 Jenis desikan : d1 = kapur tohor

d2 = silika gel
Model linier :
xijkl= µ + Ri + Mj + Wk + Dl +(MW)jk + (MD)jl +
(WD)kl + (MWD)jkl + εijkl
Sumber Ragam DB JK KT Fh F.05

Kelompok 2 3,18
Jenis Madu (M) 2 3,28
Waktu Desikasi (W) 2 3,28
Jenis Desikan (D) 1 4,13
Interaksi MW 4 2,65
MD 2 3,28
WD 2 3,28
MWD 4 2,65
Galat 34
Total 53
TABEL SIDIK RAGAM
Sumber Ragam DB F (1) F (2) F (3) F.05

Kelompok 2 2,15 0,06 2,36 3,18


Jenis Madu (M) 2 708,03* 0,13 74,73* 3,28
Waktu Desikasi (W) 2 3,47* 3,70* 36,38* 3,28
Jenis Desikan (D) 1 4,45* 11,69* 36,96* 4,13
Interaksi MW 4 0,68 4,15* 2,29 2,65
MD 2 0,19 2,19 30,38* 3,28
WD 2 6,19* 0,00 0,56 3,28
MWD 4 1,15 4,35* 0,78 2,65
Galat 34
Total 53

Keterangan : (1) Kadar total asam (mek / kg)


(2) Laju desikasi (% / hari)
(3) Kadar HMF (mg / 100 g)
Tabel 1. Pengaruh Lama Desikasi (W) dan Jenis Desikan (D) terhadap Kadar
Total Asam

Jenis Desikan
Lama Desikasi
Kapur tohor (d1) Silika gel (d2)
Dua hari ( w1) 27,99 a 29,71 b
A A
Tiga hari (w2) 28,99 a 34,41 a
B A
Empat hari (w3) 29,84 a 31,67 b
A A
Keterangan : Rata-rata yang ditandai huruf kecil yang sama (arah tegak) dan huruf
besar yang sama (arah mendatar) tidak berbeda nyata menurut
Uji Duncan 0.05
Tabel 2. Kadar Total Asam Tiga Jenis Madu

Jenis Madu Kadar Total Asam


(mek / kg)
Madu kapuk (m1) 38,97 a
Madu kopi (m2) 32,81 b
Madu rambutan (m3) 15,59 c

Keterangan : Rata-rata yang ditandai huruf yang sama tidak berbeda nyata menurut
Uji Duncan 0.05
Tabel 3. Pengaruh Lama Desikan (W) dan Jenis Desikan (D) terhadap Laju
desikasi tiga jenis madu

Waktu desikasi
Jenis Madu
2 hari 3 hari 4 hari
Kapur Tohor Madu kapuk (m1) 2,94 a 2,41 ab 2,51 b
(d1) A A A
Madu kopi (m2) 2,17 b 2,08 b 3,18 a
B B A
Madu rambutan (m3) 2,05 b 2,75 a 2,36 b
B A B
Silika gel Madu kapuk (m1) 2,69 a 2,81 a 2,51 b
(d2) A A A
Madu kopi (m2) 2,94 a 2,81 a 3,02 ab
A A A
Madu rambutan (m3) 2,53 a 2,69 a 3,54 a
B B A
Keterangan : Rata-rata yang ditandai huruf kecil yang sama (arah tegak) dan huruf
besar yang sama (arah mendatar) tidak berbeda nyata menurut
Uji Duncan 0.05
Tabel 4. Pengaruh Jenis Desikan (D) terhadap Kadar HMF pada tiga jenis
madu

Jenis Desikan
Jenis Madu
Kapur tohor (d1) Silika gel (d2)
Madu kapuk (m1) 1,19 b 1,27 b
B A
Madu kopi (m2) 0,33 c 0,72 c
B A
Madu rambutan (m3) 1,85 a 2,26 a
B A
Keterangan : Rata-rata yang ditandai huruf kecil yang sama (arah tegak) dan huruf
besar yang sama (arah mendatar) tidak berbeda nyata menurut
Uji Duncan 0.05
Tabel 5. Pengaruh Lama Desikasi Terhadap Kadar HMF

Lama Desikasi Kadar HMF


(mg / 100 g)
Dua hari (w1) 0,85 c
Tiga hari (w2) 1,15 b
Empat hari (w3) 1,87 a

Keterangan : Rata-rata yang ditandai huruf yang sama tidak berbeda nyata menurut
Uji Duncan 0.05
SPLIT PLOT DESIGN
(Rancangan Petak Terpisah)
Main Plot Factor (Faktor Petak Utama)
 Kira-kira efeknya sudah diketahui

 Memerlukan tempat yang luas

 Memerlukan bahan yang banyak


Sub Plot Faktor (Faktor Anak Petak)
a1b1 a2b2 a4b2
a1b3 a2b3 a4b3
a1b2 a2b1 a4b1
a3b3 a3b1 a2b3
a3b1 a3b2 a2b2
a3b2 a3b3 a2b1
a2b2 a1b2 a3b2
a2b3 a1b1 a3b1
a2b1 a1b3 a3b3
a4b2 a4b3 a1b3
a4b1 a4b1 a1b1
a4b3 a4b2 a1b2

I II III
a1 a2 a4

a3
a3 a2

a2 a1
a3

a4 a4 a1
a1 a2 a4

a3 a3
a3

a2 a1 a2

a4 a4 a1
b1 b2 b2
a1 a2 b3 a4 b3
b3
b2 b1 b1
b3 b1 b3
a3 a3
a3 b2 b2
b1
b2 b3 b1
b2 b2 b2
a2 a1 a2
b3 b1 b1
b1 b3 b3
a4 b2 a4 b3 a1 b3
b1 b1 b1
b3 b2 b2
b1 b2 b2
b3 b3 b3
b2 b1 b1
b3 b1 b3
b1 b2 b2
b2 b3 b1
b2 b2 b2
b3 b1 b1
b1 b3 b3
b2 b3 b3
b1 b1 b1
b3 b2 b2
TSR
Sumber Ragam DB JK KT Fh F.05

Ulangan 2
Main Plot A 3
Galat (a) 6
Sub Plot B 2
Interaksi AB 6
Galat (b) 16
Total 35
2 KT Galat (a)
Sd A 
rb
2 KT Galat (b)
Sd B 
ra
2 KT Galat (b)
Sd B pada tiap taraf A 
r
2 {(b - 1) KTG (b)  KTG (a)}
Sd A pada tiap taraf B 
rb
(b - 1) KTG (b) (t b )  KTG (a) (t a )
t* 
(b - 1) KTG (b)  KTG (a)
1 2

d2v2 d2v1 d2v3


v2d3 v2d4 v2d2 v2d1

d3v2 d3v1 d3v3


v1d3 v1d4 v1d2 v1d1
d1v2 d1v1 d1v3

v3d3 v3d4 v3d2 v3d1


d4v2 d4v1 d4v3
TSR TSR

SR DB SR DB

Ulangan 2 Ulangan 2
Jarak tanam (D) 3 Varietas (V) 2
Galat (a) 6 Galat (a) 4
Varietas (V) 2 Jarak tanam (D) 3
Galat (b) 4 Galat (b) 6
Interaksi DV 6 Interaksi VD 6
Galat (c) 12 Galat (c) 12
Total 35 Total 35
UJI LANJUTAN

2 KT Galat (a)
Sd D 
r.v
2 KT Galat (b)
Sd V 
r.d
2 [(d - 1) KTG c  KTG b]
Sd V pada D 
r.d
2 [(v - 1) KTG c  KTG a]
Sd D pada V 
r.v
1 2

d2 v2

d3
v1

d1

v3
d4
1 2
V2 V1 V3 d3 d4 d2 d1

d2 v2

d3
v1

d1

v3
d4
2
1

d2V2 d2V1 d2V3


V2d3 V2d4 V2d2 V2d1

d3V2 d3V1 d3V3

V1d3 V1d4 V1d2 V1d1


d1V2 d1V1 d1V3

V3d3 V3d4 V3d2 V3d1


d4V2 d4V1 d4V3
ANALISIS DWI RAGAM

1 2 3 Total
Perlakuan
X Y X Y X Y X Y

A XA. YA.
B XB. YB.
C XC. YC.
D XD. YD.
E XE. YE.
F XF. YF.
Total X.1 Y.1 X.2 Y.2 X.3 Y.3 X.. Y..
XY
(X.1 )( Y.1 )  (X.2 )( Y.2 )  (X.3 )( Y.3 ) (X..)(Y..)
JHK Ulanga n  
6 18
(X Y )  ...  (X F. )( YF. )
JHK Perlakuan  A. A.  FK
3
JHK Total  (X A1 )( YA1 )  ...  (X F3 )( YF3 )  FK
JHK Galat  JHK Total - JHK Ulanga n - JHK Perlakuan

ANALISIS DWI RAGAM RAK

Sumber Ragam DB JKX JKY JHK XY


Ulangan 2
Perlakuan 5
Galat 10
Total 17
Ŷ  b 0  b1x  b1 
 xy JHK Galat XY

x 2
JK Galat X
JK Regresi  b1 (JHK Galat XY)

Sumber Ragam DB JK KT Fh F.05


Regresi 1
Galat Terkoreksi 9
Total 10

JK Galat Terkoreksi  JK Galat y - JK Regresi


Bila Fh  F.05  sign  b1  0  Ŷ  b 0  b1x dapat dipercaya  Y dipengaruh i oleh x
 Y terkoreks i  YOBS(i)  b1 ( x L  x )
(JHK total XY) 2
RAL : JK Total terkoreks i  JKY total -
JK Total X
RAK : JK Perlakuan terkoreksi  JK (Perlakuan  Galat) terkoreks i - JK Galat terk oreksi
JHK (P  G) 2
JK (Perlakuan  Galat) terkoreks i  JK ( P  G ) y 
JKX (P  G)
SPLIT SPLIT PLOT DESIGN
(Kesukaan terhadap Kekerasan Brokoli)

Faktor I : Suhu Penyimpanan


A a1 = 5C
a2 = 10C
a3 = 15C
a4 = 20C
Faktor II :Kemasan
B b1 = pvc
b2 = pf
Faktor III :Jumlah Lubang / Kemasan
C c1 = 8 lubang
c2 = 16 lubang
c3 = 24 lubang
Ulangan 1 2 3 Total
a1b1c1 3,8 3,2 3,7
a1b1c2 3,4 3,3 4,1
a1b1c3 4,2 4,3 4,3
a1b2c1 4,1 4,3 4,2
a1b2c2 4,5 4,7 4,9
a1b2c3 4,6 4,7 4,8
a2b1c1 4,2 4,1 4,0
a2b1c2 3,8 3,7 3,6
a2b1c3 3,7 3,6 3,5
a2b2c1 3,2 3,3 3,4
a2b2c2 3,1 3,0 3,2
a2b2c3 3,0 3,1 3,1
a3b1c1 5,0 5,1 5,2
a3b1c2 4,8 4,9 4,8
a3b1c3 4,9 5,0 4,8
a3b2c1 3,8 3,7 3,8
a3b2c2 3,7 3,6 3,5
a3b2c3 3,6 3,6 3,5
a4b1c1 3,5 3,5 3,4
a4b1c2 3,4 3,3 3,3
a4b1c3 3,6 3,6 3,7
a4b2c1 3,2 3,2 3,3
a4b2c2 3,3 3,3 3,4
a4b2c3 3,1 3,0 3,2
Total
Tabel Sidik Ragam

Sumber Ragam DB JK KT Fh F.05


Ulangan 2
Suhu (Main Plot) A 3
Galat (a) 6
Kemasan (Sub Plot) B 1
Interaksi AB 3
Galat (b) 8
Jumlah lubang (Sub Sub Plot) C 2
Interaksi AC 6
BC 2
ABC 6
Galat (c) 32
Total 71
Tabel 1
1 2 3 Total
a1
a2
a3
a4
Total

Tabel 2
b1 b2 Total
a1
a2
a3
a4
Total
Tabel 3 1 2 3 Total
a1b1
a1b2
a2b1
a2b2
a3b1
a3b2
a4b1
a4b2

Tabel 4 Total

c1 c2 c3 Total
a1
a2
a3
a4
Total
Tabel 5 :

c1 c2 c3 Total
b1
b2
Total

•Dari Tabel data awal, JK yang bisa dihitung adalah JK Ulangan, JK Perlakuan dan JK Total.
•Dari Tabel 1  JK A dan JK Galat a
•Dari Tabel 2  JK B dan JK AB
•Dari Tabel 3  JK Galat b
•Dari Tabel 4  JK C dan JK AC
•Dari Tabel 5  JK BC
•JK ABC = JK Perlakuan – JK A – JK B – JK C – JK AB – JK AC – JK BC
•JK Galat c = JK Total – JK Ulangan – JK Perlakuan

You might also like