PRINCIPET DHE METODAT E

RAJONIZIMIT
ZOOGJEOGRAFIK
Hyrje në zoogjeografi
• Kuptimi i biosferës, botanika, zoologjia, mikrobiologjia, përhapja mozaike e
botës së gjallë- ndryshimet klimatike dhe gjeografike

• Zoogjeografia –studion përhapjen e shtazëve në Tokë dhe ligjshmëritë e

kësaj përhapjeje.

• Objekti i i studimit të saj FAUNA- bashkësi e llojeve shtazore që popullojnë

një zonë gjeografike (kontinent të tërë, ishull ose çfarëdo rajoni gjeografik
dhe të hyrat në të gjitha biogjeocenozat e tyre).

• AREALI- objekt i studimit të zoogjeog. Zonat e përhapjes së llojeve, gjinive

dhe grupeve tjera sistematike të shtazëve në Tokë.

• Klima dhe mbulesa bimore e mjediseve të mëdha jetësore përckaton

karakterin e faunës së tyre : shkretëtira, tundra, tajga, deti etj.
• Karakteri i ndryshëm i faunave të pyjeve tropikale të shiut në Amerikë Jugore, Afrikë
dhe Azi.

• Shpjegimi: veprimi i faktorëve të ndryshëm që kanë vepruar në të kaluarën e përcakton

shkallën e ngjashmërisë ose ndryshueshmërisë mes faunave të zonave të ndryshme
gjeografike.
• Pra , mund të përmbledhim se zoogjeografia hulumton përhapjen e llojeve
dhe kategorive tjera sistematike (gjinive, familjeve etj.) në globin
tokësorë, studion përhapjen e komplekseve faunistike, e gjithashtu
edhe proceset e zgjerimit dhe zhdukjes së shtazëve, ose me fjalë tjera
proceset e zgjerimit dhe zvogëlimit të arealeve të tyre.

• Zoogjeografia përshkruese
• Zoogjeografia krahasuese
• Zoogjeografia shkakore-kauzale- Zoogjeografia ekologjike

• Zoogjeografia historike ose gjenetike- bashkimi i kontinenteve dhe ndarja e tyre në të

kaluarën, ndryshimet klimatike dhe mbulesës bimore në epokat e kaluara gjeologjike.

• Drejtimet e hulumtimeve zoogjeografike: faunistika-hulumtimi krahasues i përbërjes së

llojeve në fauna të caktuara
zoologjia gjeografike- hulumtimi i përhapjes së njësive të caktuara sistematike (p.sh.
Gjarpërinjve, brejtësve, fluturave etj.)
• Zoogjoegrafia ekologjike dhe historike-hulumtimi i përhapjes
së njësive të caktuara sistematike(p.sh. gjarpërinjëve , brejtësve,
fluturave të ditës etj.); -
• Gjeozologjia- studion kompleksin e tërë të shtazëve (zoota) në
landshaft (vis) ose në zonën e landshaftit .
Zoogjeografia dhe shkencat tjera
• Zoologjia dhe një sërë shkencash tjera lidhur me Tokën
• Sistematika zoologjike
• Teoria e evolucionit
• Paleozoologjia
• Fitogjeografia
• Ekologjia
• Klimatologjia dhe paleoklimatologjia
Qellimet e studimit te zoogjeografise
• Studimi i arealit – territorit në globin tokësor të cilin e
popullon popullata e llojit të caktuar.

• Sqarimin e shkaqeve të cilat caktojnë karakterin e

shpërndarjes gjeografike të organizmave të gjallë

• Studimin e ligjshmërive në formimin e faunave nën

ndikimin e faktorëve natyrorë dhe antropogjen

• Prognozimi i ndryshimeve në botën bimore dhe shtazore

në të ardhmen e afërt me qëllim të pengimit të varfërimit
të numrit të llojeve
• Detyrë e zoogjeografisë sistematike është karakterizimi i
rajoneve të tokës dhe oqeaneve sipas përbërjes së tyre
faunistike

• Në rajonizimin gjeografik mund të ekzistojnë dy qasje: qasja

faunogjenetike dhe ajo zonale klimatike.

• Qasja faunogjenetike mbështetet në hulumtimin detal të arealit të

llojeve dhe komplekseve faunistike si dhe në shpjegimin e dallimeve
të shkaktuara historikisht në mes të faunave (kompleksi faunistik,
fauna )

• Qasja zonale klimatike bazohet në studimin e bashkësive shtazore,

raportet e tyre me biotopin si dhe marrëdhëniet e nduarnduarta në
mes të shtazëve dhe të tyre me bashkësitë bimore. Shfrytëzohet
kriteriumi tipologjik (bashkësia jetësore e shtazëve)
Pasqyre e zhvillimit historik te zoogjeografise
• Zoogjeografia si shkencë në kuptimin rigoroz të fjalës është
produkt i shekullit XIX
• Biologu dhe zoogjeografi i madh Menzbir (1882) ka propozuar
ndarjen e katër fazave të zhvillimit të zoogjeografisë
1. Faza e pare: besimi i verbër në të vërtetën e dogmave biblike në
krijimin e botës
2. Mbizotërimi i teorisë së katastrofave
3. Shmangia nga teoritë e katastrofave dhe zgjerimi i principeve të
aktualizmit

4. Fitorja e mësimit Darvinian mbi evolucionin

• Sipas biogjeografitë amerikan Stewart në zhvillimin historik të
zoogjeografisë ekzistojnë tri periudha
Periudha e pare është e lidhur me punën e Karl Lineut i cili ka vënë
bazat e sistematikës së shtazëve
1. Periudha e dytë ka filluar me paraqitjen e mësimit të Darvinit
lidhur me evolucionin e shtazëve dhe bimëve përmes seleksionimit
natyror
2. Periudha e tretë e cila filloi në shekullin XX dhe zgjatë edhe sot
para së gjithash karakterizohet me ‘ekologjizimin e
zoogjeografisë’
• Dëshmitë e para lidhur me jetën e shtazëve janë paraqitur qysh
para erës së re në përmendoret e Egjiptit të vjetër, Asirisë,
Babilonisë dhe Kinës
• Në punimet e Aristotelit (322-284) p.e.s. kanë qenë të përshkruara
rreth 500 lloje të shtazëve dhe është propozuar klasifikimi i tyre i
pare.
• Kontributi I Karl Lineut ne zhvillimin e zoogjeografise: koncepti I llojit,
nomenklatura bineare, njohja e shtazeve specifike, koncepti
dogmatik I krijimit te botes se gjalle ne luginen mes lumenjve Tiger
dhe Eufrat dhe krijimi I botes se gjalle ne nje mal ne nje ujdhese ne
zonen tropikale: rreze malit – shtazet tropikale, ne brezat me larte
shtazet e klimes mesatare dhe edhe me larte shtazet polare
• Lomonosov:zbulimi i fosileve të butakëve të detit në majet e
maleve tregojnë se në këto vise dikur kanë ekzistuar bazenet detare
, dhe kush dyshon në këtë “ ka njohuri shumë të mangëta lidhur me
madhësinë dhe lashtësinë e botës.
• Periudha e dytë në zhvillimin e zoogjeografisë i takon fundit të
shekullit XVIII dhe gjysmës së pare të shekullit XIX –dominimi I
teorise se katastrofave- Zhorzh Kivije
• Si rezultat i hulumtimeve zoogjeografike në këtë periudhë u paraqit
edhe vepra e L. Shmarde (1853) “përhapja gjeografike e shtazëve”
• Para fillimit të periudhës së tretë (mesi i shek.XIX)-Në këtë
periudhë u botua vepra e shkencëtarit Ch. Lyjel (Lajel) “Bazat e
gjeologjisë “ e cila i dha goditje të forte teorisë së katastrofave dhe
përveq kësaj përgatiti trollin Darvinit për përpunimin shkencor të
teorisë së evolucionit .

• Lëvizjet shekullore të deteve dhe tokës dhe migrimet e shtazëve

të cilat janë provokuar nga këto ndryshime të lëvizjes së deteve dhe
tokës
 Kuptimi I faunes
• Fauna është bashkësi historikisht e ndërtuar e llojeve shtazore
të cilat jetojnë në rajon të caktuar dhe janë anëtarë të të gjitha
ekosistemeve të tij.
• Fauna përfshinë të gjitha shtazët e një rajoni apo lokaliteti edhe në
qoftë se ato jetojnë në ekosisteme të ndryshme
• Kështu në faunën e Evropës veriore bëjnë pjesë dreri i veriut,
shqiponja e stepave, mlyshi, flutura Mahaon, sfungjeri i ujërave
të ëmbla Spongilla
• në asnjë hulumtim faunistik nuk mund të konstatohet regjistri i plotë i
llojeve; shkaqet: llojllojshmeria e madhe e botes shtazore dhe
mungesa e specialisteve te grupeve shtazore
• Në kuptimin e faunës hyjnë jo vetëm përmbajtja sistematikore por
edhe ajo gjeografike.
• Fauna e kontinentit, ujdhesës, regjionit natyror me kushte lokale të
llojllojshme e jo principi topografik –perjashtim ndonje ekosistem
unikat si Liqeni I Bajkallit, Ohrit etj.
• Vetia më e rëndësishme e çfarëdo faune është përbërja llojore e saj.
• Si veti qenësore e çfarëdo faune është edhe natyra ekologjike e
llojeve të cilat e përbëjnë atë faunë tjera forma jetesore hasen ne
pyjet tropikale e tjera ne stepe
• Fauna mund të krahasohet në nivelin e llojeve, gjinive ose madje
edhe familjeve.
• Përpos lidhjeve faunistike nuk është asgjë më pak e
rëndësishme pjesëmarrja edhe e një vetie shumë të
rëndësishme të faunës – shkalla e pavarësisë së saj e
cila shprehet me praninë e llojeve ose gjinive endemike
• Sa më i lartë të jetë rangu sistematik i endemeve aq
më e pavarur është fauna.
• Shemb. I faunes se pavarur- Fauna e Australisë në përbërjen e së cilës
hyjnë tetë familje endemike të gjitarëve strajcorë dhe jo më pak se tri
familje endemike të shpendëve etj.
• Fauna e Neotropikut- tregon gjithashtu shkalle te larte te pavarsise gje qe
nuk eshte rast me faunen e Holarktikut
Struktura e faunes
• Secila faunë posedon strukturën e caktuar sistematike ose thënë ndryshe
radhitjen specifike të llojeve sipas gjinive, familjeve dhe kategorive më të larta
sistematike
• Për shkak të regjistrave jo të plotë faunistik posaçërisht për pakurrizorë
operohet vetëm me grupet më të hulumtuara më së shpeshti gjitarët,
shpendët dhe peshqit e ujërave të ëmbla.
• Sipas karakterit të përhapjes elementet gjeografike emërtohen si
veriore, jugore, perëndimore ose lindore; te pershtatshme per
analizen e struktures faunsitike te nje teritori te kufizuar
• termat: endemik, subendemik, mediteran, i Azisë së
Mesme, pjesës malore të Azisë, palearktik etj
• termat: eurosiberike, lindorosiberike, Azisë Qëndrore,
boreale, etj.
• Elementet autoktone dhe alohtone te struktures faunistike
• Autokton –kur eshte paraqitur, te dhenat ekologjike dhe
paleontologjike
• Sa i përket llojeve aloktone duhet konstatuar se prej nga kanë
ardhur, kur janë future në përbërjen e faunës dhe me çfarë rrugësh ka
rrjedhur shpërngulja e tyre.
• Kështu Lindrot (1949) i cili ka hulumtuar faunën e insekteve të
Skandinavisë ka zbuluar se shumë lloje të saj janë përshtatur në
lartësi të cilat nuk i ka mbuluar akulli dhe atje këto kanë përhapje të
ngushtë lokale
• Fauna e insketeve ka levizur drejt lartesive para shfaqjes se
akullnajave- dhe ato lartesi kane sherbyer si “refugjiume”- kjo eshte
fuana me e vjeter e Skandinavisë ne kuader te faunes relativisht te re
te saj.
 Analiza krahasuese e faunës
• Specifikat e një faune, ndryshimet e saj në raport me të tjerat
bëhen të qarta tek pasi që të krahasohen strukturat e tyre
• Analiza krahasuese fillon me studimin e regjistrave të llojeve të
faunave lokale
C  100
K
( A  B)  C

Ku C është numri i llojeve të përbashkëta për të dy faunat, A, B = numri

i llojeve në faunën e pare përkatësisht të dytë. Për këtë qëllim
përdoret edhe formula e Serensenit:

2C
K
A B
 ENDEMIZMI
• Një prej specifikave me të rëndësishme të faunës është endemizmi.
• Njësitë sistematike endemike janë llojet, gjinitë dhe kategoritë tjera
sistematike të cilat hasen vetëm në regjionin e caktuar dhe askund
tjetër.
• Sasia e endemeve në faunat e ndryshme është e ndryshme.
Përqindja më e madhe e endemeve është në faunat e ujdhesave –
ishujve, kurse në pjesët kontinentale në regjionet me reliev të thyer,
përkatësisht në vendet malore. Shkaku është se izolimi gjeografik
është kusht i domosdoshëm për speciacion.
• Në shumicën e faunave ekzistojnë të ashtuquajturit subendemët
ose taksonet gati endemike (gjinitë, llojet).
• Në kuptimin historik mund të flasim për endemizmin progresiv dhe
relikt
• Endemitet progressive (neoendemiti). Janë lloje ose gjini të cilat
janë paraqitur jo moti në një faunë dhe ende nuk janë përhapur
jashtë kornizave të territorit të saj.

• Në endemitet relikte (paleoendemitët) bëjnë pjesë shtazë areali i

të cilave në të kaluarën ka qenë shumë më i madh, kurse më vonë
janë ruajtur vetëm në një territor të caktuar. Si shembull tipik i
endemizmit relikt mund të na shërbej haterja Sphenodon
punctatus –Zelanda e Re
ORIGJINA DHE EVOLUCIONI I
FAUNES NE TOKE
 NDARJA ZOOGJEOGRAFIKE E
MJEDISIT TOKESOR
• Rajonizimi më i pranueshëm është si vijon:
Mbretëria Arktogea:
Mbretëria Paleogea: Nënmbretëria Palaearktike
Rajoni i Etiopisë Rajoni Eurosiberian
Rajoni Indo-Malajas Rajoni i Mesdheut të Lashtë
Rajoni i Madagaskarit Rajoni i Azisë Lindore
Rajoni i Polinezisë Nënmbretëria e Nearktikut
Rajoni Kanadez
Rajoni Sonor

Mbretëria Neogea: Mbretëria Notogea

Rajoni i Neotropikut Rajoni Australian
Rajoni i Karaibeve Rajoni i Zelandës së Re
Rajoni i Patagonisë
 MBRETERIA PALEOGEA
• Rajoni zoogjeografik i Etiopisë
• faktikisht përfshinë tërë kontinentin e Afrikës si dhe detin dhe
ujëdhesat përrreth
• Duke përfshirë plotësisht zonën tropikale dhe në mënyrë të
barabartë pjesën veriore dhe jugore të ekuatorit ky rajon ofron
kushte të volitshme për një faunë të begatshme
• Pjesa më e madhe e rajonit të Etiopisë përbëhet nga savanet e
tipave të ndryshme dhe nga pyjet e rralla (të parkut) e deri te
savanet barishtore të larta dhe shkretinore
• Pyjet e lagështa ekuatoriale në Afrikë mbulojnë pjesën
perëndimore dhe qëndrore të rajonit ekuatorial në
basenin e Kongos dhe në brigjet jugore të gjiut të
Guinesë.
 Gjitarët e Afrikës
• Gjinitë endemike të Damarit (Hyracoidea) dhe
dhëmbëshkulëve (Tubulidentata)

Insketngrënësi etiopian Damarët (Hyracoidea

(Orycteropus afer))

Antilopa afrikane
 Kali gjigant i Nilit
Dreri mi (Tragulus napu) Tragulidae
Hippopotamus amphibious

Bualli afrikan (Syncerus caffer)

Kali gjugj i Nilit

Choeropsis liberiensis

Giraffa kameleopardalis Okapia johnston Loxodonta africana

 Njëthundrorët e Afrikës

Rinoqeronti afrikan Zebra (Hippotigris)

Mishngrënësit

Hiena Ujku me jelë (Proteles cristatus) Qeni hienë (Lycaon pictus)

 Leopardi (Pardus pardus)
Luani (Panthera leo)

Maca e egër afrikane (Felix aurata)

Brejtësit

derrkuci gjemborë Hystricidae

ketrat bishtgjemborë fluturues (Anomaluridae)

Chrisochloridae (urithi i artë)

Potamogalidae
 Majmunët

Lori (Lorisidae)-gjysëmmajmunë Cercopitecidae- majmunët e Botës së Vjetër

 Mandrilët
Pavianët

Kollobusët
Struci dygishtor Coliidae Balaeniceps rex

Quela quela
 Zvarranikët

Hardhuca dragua
Gekoni Agama

Kameleoni
Cordylidae
Pitoni mbretëror Typhlops humbo
 Elapidae Kobra e zezë afrikane Hemachatus
Pithon sebae

Mamba (Dendroaspis) Mamba e gjelber Gjarperi vezengrenes Viperide

 Crocodilus niloticus Osteolaemus tetraspis

Ceciliet (amfibet pa këmbë)

Rhacophoridae
Bretkosat Pipidae

Calamoichthys

Polypterus (peshku shumëpendësh) Malapteruridae

 Pakurrizorët

Skolopendra helmuese
Theraphosa

Schistocerca gregaria Glossina palpalis- miza Ce-Ce

Qerdhja e termiteve