GJITARET

LENDA: BIOLOGJI

KLASA:XA

PUNOI:
 GJITARET

 Gjitarët luajnë rol thelbësor (roli pré-grabitqar, të shpërndarjes sё farave) në çdo

ekosistem ku ato jetojnë. Ata janë veçanërisht të rëndësishëm për mbajtjen e shërbimeve
dhe funksioneve të ndërlidhura mes tyre, pёr rrjedhojë nё ruajtjen e qëndrueshmërisë së
një ekosistemi.
 Sipas një studimi qё vëzhgoi praninë e gjitarëve të vegjël në zonat e mbrojtura tё vendit,
llojet e identifikuara tё gjitarëve të vegjël ishin 23. Konkretisht, në Korab-Koritnik u
identifikuan 11-14 lloje, në Divjakë-Karavasta u identifikuan 9 lloje, në Lëpushë-Vermosh,
7–9 lloje, Bredhi i Hotovës, 7 lloje dhe Llogara-Karaburun 7 lloje.
 Në vazhdën e studimeve të mëparshme kryer nga studiues shqiptarë dhe të huaj, llojet e
identifikuara në vendin tonë, tё gjitarëve tё vegjël janё 31.
 PROBLEMET ME RUAJTJEN E GJITAREVE

 Ndёrsa problemet qё lidhen me ruajtjen e gjitarëve në vendin tonë, sa vijnё e shtohen, autorët theksojnё
nevojën e ruajtjes së tyre, veçanërisht tё llojeve endemike të Ballkanit. Këto specie, si në Shqipëri ashtu
edhe kudo në botë, përballen me probleme të ndryshme sic janё; degradimi ose shkatërrimi i habitateve
dhe pasojat e ndryshimeve klimatike qё vijnë e shtohen.
 I njëjti fakt vihet në dukje edhe nga një studim tjetër, i cili tenton tё bёjё njё vlerёsim tё rrezikut nga klima
ndaj gjitarëve në Evropë. Konkretisht, rreziku i ndryshimeve klimatike ndaj biodiversitetit vlerësohet duke
paras
 hikuar zonat që do të jenë klimatikisht të përshtatshme pёr tё jetuar në të ardhmen, si dhe duke matur
distancën/zhvendosjen që specieve do u duhet të përshkojnë për të arritur në këto vende. Ky proces
shërben edhe si një tregues i aftësisë së gjitarëve për tu përshtatur dhe evoluar në kohë, apo për të
kolonizuar habitate të reja qё nuk kërcënohen nga ndryshimet klimatike.
 Vlerësimi i rrezikut nga klima është i rëndësishëm për studiuesit, sepse ndihmon në përpilimin dhe
përcaktimin e statusit të gjitarëve qё gjenden në Listën e Kuqe të Llojeve (European IUCN Red List).
 Studimi i mësipërm tregon se 47% e gjitarëve në Evropë kërcënohen nga pasojat e ndryshimeve klimatike
dhe se tiparet e tyre, nuk mundësojnë përshtatjen me habitate të reja. Sipas studiuesve, llojet mё tё
rrezikuara nga ndryshimet klimatike, nuk janё shёnuar me rrezik tё zhdukjes, në Listë. Për këtë arsye,
përfshirja e tyre në listë dhe përcaktimi i duhur i statusit duhen rishikuar.
 Theksojmë se identifikimi në të ardhmen i habitateve të përshtatshme klimatikisht bashkё me njohjen e
aftësisё sё llojeve pёr tu përshtatur, mund të ndihmojë në ruajtjen e këtyre gjallesave, si në territorin e
vendit tonë, por edhe më gjerë.
 GJITARET NE SHQIPERI

 Kafshë kërbishtore që i ushqejnë të vegjlit e tyre me qumështin e prodhuar nga disa gjëndra
të veçanta, kanë trup të mbuluar me qime, me temp. të qëndrueshme dhe gjak të kuq e të
ngrohtë. Kanë hemisfera të trurit dhe shqisa veçanërisht të nuhaturit e të shijuarit më të
zhvilluar se kërbishtorët e tjerë, kafkë me 2 kandile, dhëmbë të diferencuar, mushkëri
alveolare, rruaza të kuqe të rrumbullakëta e pa bërthamë dhe zgavër të trupit të ndarë në
pjesë me anë të diafragmës. Të vegjlit zhvillohen në trupin e mëmës. Gj. e kanë prejardhjen
nga zvarranikët e lashtë (teriodontët). Sot njihen rreth 3200 lloje, të cilat ndahen në shumë
rende të përshtatura në mjedise të ndryshme, siç janë rendi i monotrematëve dhe rendi i
marsupialëve që janë Gj. më të vjetër, cetacetë, pinipedët e sirenienët që janë Gj. të ujit;
lakurlqët e natës që janë Gj. fluturues; barngrënësit e mëdhenj si ripërtypësit, elefantët;
majmunët Gj. të drurëve etj.
 Në Shqipëri jetojnë mjaft lloje që u përkasin rendeve të insektengrënësve (urithi, iriqi etj.), të
lakuriqëve të natës, brejtësve (miu, gjeri, ketri etj.), çiftthundrakëve (dhia e egër, kaprolli
etj.), mishngrënësve (dhelpra, çakalli, ariu, shqarthi etj.), etj. Gj. ka rëndësi të madhe
ekonomike, prej tyre me anë të zbutjes kanë dalë kafshët shtëpiake nga të cilat merret mish,
lëkurë, lesh etj., të tjerë ndihmojnë në zhdukjen e shumë dëmtuesve (insekte, brejtës etj.).
Por ndërmjet Gj. ka edhe dëmtues ose mbartës të parazitëve dhe të shkaktarëve të
sëmundjeve ‘të ndryshme. ‘Në vendin tonë gjitarë si derri i egër, lepuri, dhelpra, kunadhja,
zardafi, baldosa, qelbësi etj. gjuhen për vlerat e tyre ekonomike, ndërsa të tjerë më të rrallë, si
macja e egër, rrëqebulli, dhia e egër, kaprolli. etj. mbrohen me ligj.
Foto ilustruese
 GJITARET NE MESDHE

Balena Fin Foto ilustruese

 1.) Balenat fin (Balaenoptera physalus), ose balenat

zagar janë gjitarët e dytë më të mëdhenj në Tokë pas
balenës blu. Balenat më të mëdha mund të rriten deri në
90 këmbë (27.3 m) dhe peshojnë deri në 110 ton. Bëhet
fjalë për rreth 110 makina me sekuestrim të mesëm. Me
fat ju mund të dalloni balenën fin përpara bregut të
Garraf, rreth 10 milje (18 km) në jug të Barcelonës. Për
fat të keq ne nuk e kemi parë ende balenën fin.

 Balenat fin një nga kafshët më të mëdha që kanë dalë

ndonjëherë në tokë ushqehen me një nga kafshët më të
vogla, plankton ose krill. Planktoni më i madh është
rreth 1 mm ose 0.04 inç i gjatë. Si bëhet një balenë kaq e
madhe nga një kafshë kaq e vogël? Balena fin ka
zhvilluar një nofull fleksibël në mënyrë që të mund të
hapë gojën e saj aq të madhe sa në pak sekonda 70.000
litra ujë, ose ekuivalenti i një pishine të vogël, rrjedhin
në gojën e balenës. Balena ka një sistem të shkëlqyer
filtrimi dhe pak sekonda më vonë uji rrjedh jashtë duke
lënë krillin brenda.
 GJITARET NE MESDHE

2. Balenat me sqep
 Balenat me sqep të Cuvier mund të arrijnë deri në 20 këmbë (6.5 m) dhe ne i kemi parë ato disa
herë. Balena me sqep Curvier është zhytësi më i mirë në botë mes gjitarëve. Balenat me sqep të
Curvier zhyten shumë thellë dhe gjatë, deri në 3000 metra dhe mbi dy orë! Atje poshtë, balena me
sqep të Curvier kërkon kallamar dhe peshq të tjerë në det të thellë.
3. Delfinet me sqep te shkurter
 Delfinët e zakonshëm me sqep të shkurtër arrijnë deri në 8 këmbë (2,4 m) dhe peshojnë vetëm
0,2 ton (200 kilogramë). Ata janë kafshë argëtuese dhe pëlqejnë të shëtisin me përkulje në
varka. Është një notar i shpejtë që mund të arrijë lehtësisht 35 nyje (60 km/h), do të doja që
varka jonë të lundronte kaq shpejt.