Bota shqiptare e nnujit

Biodiversiteti i Mesdheut sht nga m t bukurit, por ndrkoh dhe nga m t

rrezikuarit n bot. Pr shkenctart ska asnj dyshim: Aktiviteti i njeriut n
Mesdhe sht shkaktari kryesor pr rrezikimin e flors dhe fauns detare

Mesdheu prve se djep i qytetrimeve, sot sht edhe vendi ku numrohen

m shum lloje t fauns nnujore n Bot. Por, nga ana tjetr: Biodiversiteti i
llojeve n Mesdhe, sipas shkenctarve sht m i rrezikuar se n do det
tjetr t bots. Ashtu si merret me mnd fajtori kryesor n t gjith kt histori
sht vet njeriu. Koht e fundit po punohet shum dhe pr eksplorimin e
bots nnujore shqiptare, fal ekspedits krkimore shkencore, t organizuar
nga RPM Nautical Foundation dhe ekipi shqiptar i arkeologjis. Studiuesit kan
konstatuar se n Mesdhe peshqit prbjn vetm nj pjes t vogl t llojeve
n det, q kompletojn vetm dymbdhjet pr qind. Kurse, nj kuot shum
m t madhe, sipas tyre, prbjn krustacet me 19 pr qind dhe molusqet -
krmillat dhe gjarprinjt e ujit me 17 pr qind. Besohet se jan mbi rreth
230.000 llojet q gjallojn n detin Mesdhe. Ndrkoh Ekspedita krkimore
shkencore e organizuar nga RPM Nautical Foundation dhe ekipi shqiptar i
arkeologjis tashm i kan shtrir krkimet e tyre edhe n zonn e Karaburunit
dhe ishullit t Sazanit. Krahas zbulimeve t rndsishme t anijeve historike po
zhvillohet paralel edhe nj dokumentim dhe fotografim i t gjitha gjallesave
ujore q hasen prgjat bregut shqiptar. Katalogimi dhe krijimi i arkivit t
ktyre t dhnave bhet nga Qendra Shqiptare e Krkimeve Detare, e cila po
prgatit edhe nj botim fotografik mbi t gjitha speciet e hasura deri me tani.
Specialisti i biologjis detare Derek Smith nga Universiteti i Washingtonit ka
disa vite q i sht bashkangjitur ekspedits arkeologjike me synimin pr t
mbledhur sa m shum t dhna mbi speciet dhe anomalit detare q
aparaturat e anijes amerikane Herkules hasin gjat studimit t tyre. Gjithsesi
Derek Smith dhe zhytsi tjetr i ekspedits Howard Phoenix sjellin pr publikun
shqiptar, pr her t par imazhe nga gjallesat q jan pjes e detrave tan.
MAPO po boton t ilustruar disa prej ktyre lloje gjallesash q jetojn n Detin
Mesdhe, t marra fal fotografive, realizuar nga Derek Smith, Howard Phoenix,
RPM Nautical Foundation dhe Qendra Shqiptare e Krkimeve Detare.
 Flora dhe vegjetacionit
Tipet kryesore te bimesise

Pergjate brigjeve te lumenjve dhe vecanerisht ne grykederdhjet e lumenjve, nje

rol te rendesishem ne fizionomine e kesaj bimesie luajne shoqerimet bimore te
klases Phragmitetea, ku shoqerimi me kryesor eshte ai me kallmishten
(Phragmites australis). Eshte nje shoqerim qe shquhet per nje plasticitet te
larte ekologjik: si ne mjedise me ujra te embla (subasociacioni typicum) ashtu
edhe ne ato me kripezim disi te larte (subasociacioni halophyllum). Prania e
ketij shoqerimi ne kushte te ndryshme ekologjike eshte rezultat i formave te
shumta poliploide te species dominante te tij (Phragmites australis 2n= 36, 48,
72, 84, 96.

Speciet shoqeruese me vlera me te larta te sasimbuleses perfaqesohen nga

lloje higrofile e heliofile te tilla si Typha angustifolia, Lythrum salicaria, Cladium
mariscus, Alisma plantago-aquatica, Sparganium erectum etj. Ne mjedise
plotesisht ujore shoqerimi ka tendence monofitike. Krahas shoqerimit te
lartpermendur, shpesh ne brigjet e lumenjve ne situata analoge vihen re edhe
shoqerime apo bashkeshoqerime te species se mesiperme me llojet Typha
angustifolia, T. latifolia apo Scirpus lacustre (Scirpo Phragmitetum,
Bolboschoeno - Phragmitetum australis, Typhetum angustifoliae, Typhetum
latifoliae..
Ne pjese te lumenjve me ujra me rrjedhje te ngadalshme, vecanerisht prane
grykederdhjeve te tyre, vende mocalore, te pasura me lende minerale, kudo ne
Shqiperi, takohen edhe shoqerimet

Glycerio-sparganietum neglecti. Llojet dominante Glyceria plicata e

Sparganium erectum shoqerohen nga Glyceria fluitans, Juncus effusus,
Nasturtium officinale, Veronica beccabunga, Callitriche cophocarpa, Apium
nodiflore, Bidens tripartita, Apium nodiflorum, Catabrosa aquatica etj.

Shoqerimi me dominant kashten e kenetes (Cyperus longus) e vendeve

ligatinore e buze kanaleve. Lloji dominant shoqerohet nga Carex sp. div.,
Lysimachia nummularia, Veronica scutellata, Eleocharis palustris, Alisma
plantago - aquatica etj.
 Shoqerimi me dominant klodin (Cladium mariscus) takohet ne ligatina alkaline
dhe lloji dominant shoqerohet nga lloje te ndryshme te gjinise Carex (presje).

Ne vende me lluce, vende ranore me lageshti, ku toka eshte oligomezotrofike,

rritet shoqerimi i truskes se verdheme (Cyperus flavescens), ku pervec llojit
dominannt takohen edhe lloje te tjera njevjecare te gjinise se truskes (Cyperus)
dhe te zhukes (Juncus).

Nje vend te rendesishem ne kete tip vegjetacioni zene pyjet aluvionale, te cilet
i perkasin kryesisht klasave Alno-Populetea dhe Salicetea purpurea. Ne keto
pyje ne pergjithesi nuk formohet humus dhe toka eshte lymore, keshtu qe
kushtet edafike jane krejtesisht te ndryshme nga ato te formacioneve te tjera
bimore. Perberesit kryesore te pyllit aluvional jane: Populus alba, Salix alba,
Salix purpurea, Salix amplexicaulis, Salix elaeagnos subsp. angustifolia, Alnus
glutinosa, Alnus incana (ne vendet malore), Platanus orientalis etj. Ne ujra me
rrjedhje te qete substrati eshte lymor e ketu mbizoterojne shoqerimet me Alnus
glutinosa,Fraxinus angustifolia, Ulmus laevis,Salix alba,etj

Nder shoqerimet me te perhapura per vendin tone eshte ai me plepin e bardhe

(Populetum albae balcanicum). Fizionomia e ketij pylli percaktohet nga plepi i
bardhe (Populus alba) dhe shtrihet nga bregdeti deri ne zonat malore duke
ndjekur rrjedhat e lumenjve e te perrenjeve. Shoqerimi me plepin e bardhe ka
nje fizionomi karakteristike si nga ana ekologjike ashtu dhe nga ana floristike.
Pyjet me plep te bardhe (Populus alba) zhvillohen me nje vitalitet te larte ne
mjedise me shume lageshtire e qe permbyten rregullisht. Ne krahasim me
shoqerimet e tjera te klases Alnopopuletea, shoqerimi i plepit te bardhe
dallohet per nje higrofili me te theksuar. Ne mjediset me shkalle lageshtie me
te ulet speciet karakteristike te tij paraqiten me zhvillim te dobet e shpesh nuk
kalojne lartesine e katit shkurror. Ne grykederdhjet e lumenjve, ne mjedise me
toka aluvionale ranoreargjilore, te cilat permbyten nga uji here pas here gjate
vitit, e ne mjaft raste uji qendron ketu per nje periudhe te gjate kohe, rritet
shoqerimi i verriut te zi (Alnus glutinosa) me frasherin e ujit (Fraxinus
angustifolius).

LLOJET E BIMEVE NE LAGUNEN E

 KARAVASTASE
Ne brendesi te zones Divjake-Karavasta ndeshen ekosisteme te ndryshme te dallueshme, qe
mund te klasifikohen ne sisteme tokesore, ujrash te embla dhe ligatinore. Brenda ekosistemit
tokesor ndeshen duna ranore te dallueshme, pyje pishash Mesdhetare, Makie dhe friganas
(shoqerime bimore mesdhetare). Dunat ranore nuk jane te mirezhvilluara. Bimesia shfaqet ne
nje distance prej 15- 20 m nga bregdeti. Lloje pionere, te tilla si Brokra Bregdetare,
Kembekuqja, jane zevendesuar gradualisht nga bimesi tipike dune mbizoteruar me shumice
nga Elimi i mbushur, dhe me ralle nga Amofila e ranishteve. Pylli Mesdhetar i pishave eshte
vendosur ne jug te deltes se Shkumbinit deri ne jug te deltes se lumit Seman duke mbuluar
nje zone prej rreth 1100 ha. Pylli i Divjakes perfaqeson nje ekosistem te rendesishem dhe
interesant fale diversitetit te struktures se tij dhe bukurise se mjedisit te vet shplodhes.
Fizionomia e ketij pylli eshte krijuar nga llojet e pishave Pisha e eger dhe Pisha e Bute, te
cilat tek tuk perzihen me peme gjetherenese dhe ne vecanti Vidhin e vogel, Rrenjen, Plepin e
bardhe, Verrin e zi. Shkurret perfaqesohen nga lloje tipike Mesdhetare, te cilat, sipas rastit,
formojne kacube shume te dendura. Llojet me te perhapura te ketij formacioni shkurror jane:
Mersina, Shqopa e eger, Xina, Dellinja e Kuqe. Ne shumicen e rasteve pylli shoqerohet me
nje numer lianash si Morenxa e eshper, Urthi, Kulpra e bute. Interes te vecante paraqesin
llojet endemike si Asteri shqiptar, Salepi shqiptar sikurse dhe nje forme hibride Salepi (O.
albanica x O. coriophora).r