Πόσο καλά ξέρεις το αλφάβητο της Βυζαντινής Ιστορίας;

Έλεγξε τις γνώσεις

σου από το Άλφα
ως το Ωμέγα
κάνοντας κλικ σε
κάθε γράμμα

A B Γ Δ Ε Ζ Η Θ Ι Κ Λ Μ Ν Ξ Ο Π Ρ Σ Τ Υ Φ Χ ΨΩ
Βάνα Δουληγέρη
A
AΙΡΕΣΕΙΣ | Οι παρεκκλίσεις από την ορθή χριστιανική διδασκαλία (Ορθοδοξία), όπως αυτή διατυπώθηκε επίσημα από την Εκκλησία, με τη συνδρομή του Κράτους, στις Οικουμενικές Συνόδους.
Ήταν δογματικές διαμάχες, που συνδυάζονταν με πολιτικές σκοπιμότητες. Αιρέσεις που κυριάρχησαν ήταν ο Αρειανισμός (4ος αι) και Μονοφυσιτισμός (5ος αι.)

AΡΕΙΑΝΙΣΜΟΣ | Αίρεση που κυριάρχησε κατά τον 4ο αι. και δίδασκε ότι ο Υιός είναι δημιούργημα του Πατρός, αμφισβητώντας τη θεότητά του. Προκάλεσε αντιπαραθέσεις
και είχε μεγάλη διάδοση τόσο ανάμεσα στους υπηκόους της αυτοκρατορίας όσο και ανάμεσα στους Γότθους και τα άλλα γερμανικά φύλα (εκτός των Φράγκων). Καταδικάστηκε από
τις οικουμενικές συνόδους της Νίκαιας (325) και της Κωνσταντινούπολης (381).

ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΡΩΜΑΪΚΗΣ ΟΙΚΟΥΜΕΝΗΣ | Η ανόρθωση της ρωμαϊκής εξουσίας στη Δύση και η επανάκτηση εδαφών της Ρωμ. Αυτοκρατορίας. Αποτέλεσε όραμα
πολλών Αυτοκρατόρων με πρώτο τον Ιουστινιανό που έθεσε αυτό το στόχο στο επίκεντρο της εξωτερικής πολιτικής του.

ΑΝΕΙΚΟΝΙΚΗ ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΑ | Η αραβική τέχνη, σύμφωνα με την οποία η απεικόνιση του Θεού και ανθρώπινων μορφών θεωρείται προσβολή και για την παράσταση
της πίστης χρησιμοποιούνται μοτίβα γεωμετρικά ή από το φυτικό και ζωικό βασίλειο. Χαρακτηριστικά δημιουργήματα της Α.Τ. είναι τα τεμένη (τζαμιά) Κόρδοβας & Δαμασκού.

ΑΡΑΒΟΥΡΓΗΜΑΤΑ | Έργα της αραβικής τέχνης, λεπτές δαντελωτές διακοσμητικές συνθέσεις, με ανεξάντλητη ποικιλία υλικών και σχημάτων.
ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ –ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗ ΕΙΚΟΝΩΝ | η οριστική αναστήλωση των εικόνων από τη Σύνοδο του 843- Θεοδώρα κ Μιχαήλ ο Γ΄
ΑΚΡΙΤΕΣ| Οι στρατιώτες που προστάτευαν τα ανατολικά σύνορα (άκραι) του Βυζαντίου.
ΑΚΡΙΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ| Δημοτικά Άσματα που εξυμνούν τους αγώνες των ακριτών εναντίον των Αράβων και το ορόσημο-αφετηρία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας.
ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΑ| Η Άρχουσα Τάξη των αξιωμάτων (ή αστική) και από τον 8ο προς τον 9ο αι. άρχισε να σχηματίζεται η νέα αριστοκρατία της γης (ή επαρχιακή).

Πίσω
B
ΒΥΖΑΝΤΙΟ | Το χριστιανικό κράτος της ελληνορωμαϊκής Ανατολής, που αναδύθηκε μέσα από τους κόλπους του Ρωμαϊκού Κράτους.
Οι όροι Βυζάντιο και Βυζαντινοί είναι μεταγενέστεροι. Οι κάτοικοι της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας αυτοπροσδιορίζονταν με ονομασίες
που δηλώνουν τη ρωμαϊκή προέλευση του κράτους (Ρωμαίοι/Ρωμηοί, Ρωμανία, Πολιτεία/Κράτος Ρωμαίων). Πηγή: Σχ. Εγχ. Μεσαιωνική και Νεότερη
Ιστορία, β΄ Γυμνασίου

BΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ | Η ιστορία του Βυζαντίου εκτείνεται από το 330 (ίδρυση Κωνσταντινούπολης) ή από το 324 (ο Κων/νος
Μονοκράτορας) έως το 1453 (Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς). Διαιρείται στην: *Πρώιμη Βυζαντινή Περίοδο
(330/324-610) * Μέση Βυζαντινή Περίοδο (610-1204) *Ύστερη Βυζαντινή Περίοδο (1204-1453)
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΜΕΤΑ ΤΡΟΥΛΟΥ | Αρχιτεκτονικός ρυθμός που προήλθε από το συνδυασμό του κατά μήκος άξονα των βασιλικών
(μακρόστενων ρωμαϊκών κτιρίων) με τον καθ' ύψος άξονα των περίκεντρων (κυκλικών ή πολυγωνικών) κτιρίων. Θολοσκεπής βασιλική
που καλύπτεται με τρούλο στο κεντρικό τμήμα.

BΥΖΑΝΤΙΝΗ Ν. ΙΤΑΛΙΑ | Η Β. Ν. Ιταλία στις αρχές του 10ου αι περιλάμβανε τα θέματα Λογγοβαρδίας, Καλαβρίας και Λουκανίας και
συνόρευε στο βορρά με κρατίδια που προσπαθούσαν να κρατήσουν την αυτονομία τους έναντι του Βυζαντίου και του Γερμανικού
Κράτους. Ο Ιω. Τσιμισκής συνένωσε τα 3 ιταλικά θέματα και ίδρυσε το κατεπανάτο Ιταλίας (περί το 975). Ο κατεπάνω (=ο διοικητής)
της Ιταλίας έδρευε στο Μπάρι.

Πίσω
Γ
ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ | η πολιτική του Θεοδοσίου Α’ που παραχώρησε στους ηγέτες των Γερμανών ανώτερες θέσεις στο
στρατό και τη διοίκηση, για να επιτύχει την ενσωμάτωσή τους, αλλά προκάλεσε σοβαρό κίνδυνο εκγερμανισμού του κράτους. Τότε
βυζαντινοί λόγιοι και πολιτικοί αντέδρασαν οργανώνοντας ένα είδος πατριωτικού και αντιγερμανικού κόμματος. Το κόμμα αυτό
ξεσήκωσε το λαό της πρωτεύουσας που εξόντωσε τους Γότθους και τον αρχηγό τους Γαϊνά (400). Έτσι εξουδετερώθηκε προσωρινά ο
γοτθικός κίνδυνος που επανεμφανίστηκε προς τα τέλη του 5ου αι.

ΓΕΝΙΤΣΑΡΟΙ | Το επίλεκτο τάγμα (νέος στρατός) που συγκρότησαν οι Οθωμανοί από αιχμαλώτους και χριστιανούς εφαρμόζοντας το παιδομάζωμα.

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟΣ | Ο δάσκαλος του 1ου κύκλου σπουδών του Βυζ. εκπ/κού συστήματος. Τα παιδιά φοιτούσαν αντί διδάκτρων στον 1ο
κύκλο από 7 περίπου ετών και μάθαιναν ανάγνωση, γραφή και γραμματική.

ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΤΗΣ | Ο δάσκαλος του 2ου κύκλου σπουδών του Βυζ. εκπ/κού συστήματος. Τα παιδιά φοιτούσαν αντί διδάκτρων στον
2ο κύκλο από 12 ετών. Μάθαιναν ρητορική και φιλοσοφία, αριθμητική, γεωμετρία, αστρονομία και μουσική. Μεταξύ άλλων
διδάσκονταν τον Όμηρο, κλασικούς και μεταγενέστερους συγγραφείς.

Πίσω
Δ
ΔΙΑΤΑΓΜΑ | Επίσημη απόφαση- θέσπισμα που εκδίδεται από τον Αυτοκράτορα. Σημαντικά διατάγματα:
•

•
Διάταγμα των Μεδιολάνων (Μιλάνου): η συμφωνία του Κωνσταντίνου και του Λικίνιου (313), με την οποία αναγνώρισε στους Χριστιανούς ελευθερία άσκησης της λατρείας τους και έτσι
εξίσωσε τα δικαιώματά τους με αυτά των άλλων θρησκειών του Ρωμαϊκού Κράτους.
Διάταγμα Θεοδοσίου Β’ ίδρυσης του Πανεπιστημίου της Κωνσταντινούπολης (425)
• Θεοδοσιανός Κώδικας, στον οποίο περιλήφθηκαν όλα τα αυτοκρατορικά διατάγματα που είχαν εκδοθεί μετά το 312, δημοσιεύτηκε το 438.
• Διάταγμα Ιουστινιανού 529 Αναστολής Νεοπλατωνικής Ακαδημίας

ΔΥΝΑΤΟΙ | Οι πιο εύποροι πολίτες. Είχαν ευγενική καταγωγή, όμως όχι όλοι. Ιδιοκτήτες γης είτε από κληρονομιά ή από αγορά είτε από
αυτοκρατορική παραχώρηση γης μαζί με τους εγκατεστημένους σε αυτές παροίκους. Εισέπρατταν ό,τι θα εισέπραττε το κράτος από τη γη αυτή.
Κατοικούσαν στις πόλεις, αν και η περιουσία τους ήταν στην ύπαιθρο. Στην υστεροβυζαντινή περίοδο αυξήθηκε η πολιτική τους δύναμη και μειώθηκε η δύναμη του Αυτοκράτορα.

ΔΗΜΟΣ | Οι πολυάριθμες λαϊκές μάζες, που αποτελούνταν από φτωχούς που εργάζονταν περιστασιακά ή ήταν άνεργοι.
ΔΗΜΟΙ | Αθλητικά σωματεία- φατρίες του Ιπποδρόμου με πολιτική δύναμη. Διοργάνωναν τις αρματοδρομίες, φρόντιζαν για την εξεύρεση και
εκπαίδευση αλόγων και ηνιόχων, την οργάνωση και αμοιβή του προσωπικού των στάβλων, των ηθοποιών, χορευτών κ.λπ. Διευθύνονταν αρχικά από
ιδιώτες, όμως σταδιακά ο έλεγχος πέρασε στους αυτοκράτορες. Υπήρχαν οι Λευκοί, Ερυθροί, Βένετοι (Γαλάζιοι) και Πράσινοι ανάλογα με το χρώμα της
στολής των ηνιόχων τους.
ΔΡΟΜΩΝ | ο επικρατέστερος τύπος πλοίου του Βυζαντινού πολεμικού ναυτικού. Με πλήρωμα περίπου 200 ερέτες (κωπηλάτες). Στο κατάστρωμά του
επέβαιναν πολεμιστές που επεδίωκαν την εκ του σύνεγγυς μάχη με τον εχθρό. Στο τέλος του 7ου αιώνα εφοδιάστηκαν με ειδική συσκευή στη πλώρη
τους, με την οποία εξακόντιζαν το υγρό πυρ.

Πίσω
Ε
ΕΞΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΚΡΑΤΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ| Η σταδιακή απομάκρυνση της κρατικής διοίκησης από τις λατινικές της ρίζες. Σημαντική αλλαγή του 7ου αι, κατά την
οποία επίσημη γλώσσα στην πολιτ. και στρατ. διοίκηση έγινε η ελληνική, ενώ οι ρωμαϊκοί τίτλοι αντικαταστάθηκαν από ελληνικούς. Πρώτος ο Ηράκλειος υιοθέτησε τον τίτλο
βασιλεύς με τη χριστιανική προσθήκη «πιστός έν Χριστώ». Η εξέλιξη αυτή σηματοδοτεί σε συμβολικό επίπεδο το οριστικό τέλος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και την αρχή της
μεσαιωνικής ελληνικής Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Πηγή: Σχ. Εγχ, Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία, β΄ Γυμνασίου

ΕΘΝΟΓΕΝΕΣΗ| Η δημιουργία ενός νέου έθνους, η ανάπτυξη εθνικών δεσμών σε μια πληθυσμιακή ομάδα. Στη Μεσαιωνική Ιστορία συναντάμε τον όρο στην Εθνογένεση των
Βουλγάρων: Στην περιοχή μεταξύ Δούναβη και Αίμου που εποίκισαν οι Βούλγαροι και αφού νίκησαν (680) τα βυζαντινά στρατεύματα και εξανάγκασαν τον Κωνσταντίνο Δ’ σε
συνθήκη ειρήνης και αναγνώριση του κράτους τους, βρήκαν εγκατεστημένους πολλούς σλαβικούς πληθυσμούς, τους οποίους και προσπάθησαν να υποτάξουν. Μετά από πολλές
συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις διαμορφώθηκε το βουλγαρικό έθνος (εθνογένεση Βουλγάρων). Στο νέο κράτος οι ολιγάριθμοι αλλά πολιτικά και στρατιωτικά κυρίαρχοι Βούλγαροι
έδωσαν το όνομα και την οργάνωση, ενώ οι πολυάριθμοι Σλάβοι συγκρότησαν τη λαϊκή βάση και έδωσαν τη γλώσσα.

ΕΤΟΣ ΕΓΙΡΑΣ | Το 622, έτος της Εγίρας (αποδημίας Μωάμεθ από τη Μέκκα στη Μεδίνα), που καθιερώθηκε ως αφετηρία του αραβικού χρον/γικού συστήματος.

ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ | σφοδρή πολιτική, θρησκευτική, πνευματική διαμάχη που συγκλόνισε το Βυζάντιο από τις αρχές του 8ου ως τα μέσα του 9ου αι. και συνδέθηκε με το
ερώτημα: είναι σύμφωνη με τις παραδόσεις της Ορθοδοξίας ή όχι η λατρεία των εικόνων; Εικονολάτρες/ εικονόφιλοι= υπέρ εικόνων# Εικονομάχοι/Εικονοκλάστες= κατά εικόνων.
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ | Η βυζαντινή εκπαίδευση διαιρούταν σε 3 είδη: α) την κοσμική, β) την εκκλησιαστική και γ) τη μοναστική εκπαίδευση. Τα σχολεία ήταν ιδιωτικά ή εκκλησιαστικά.
ΕΚΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ | Η διάδοση του Χριστιανισμού από το Βυζαντινό κράτος σε άλλους λαούς με θρησκευτικό και πολιτικό κίνητρο. Το Βυζάντιο εκχριστιάνισε πληθυσμούς
της Δ. Μ. Ασίας, της Λυδίας, της Καρίας, Αιθιοπίας, Συρίας, Αιγύπτου (Ιουστινιανός), τους Μοραβούς Σλάβους, Βουλγάρους (Μιχαήλ ο Γ΄), τους Ρώσους (Βασίλειος ο Β΄).

Πίσω
Ζ
ΖΑΤΡΙΚΙΟΝ | Το βυζαντινό σκάκι. Ήταν το ίδιο με το δυτικό «σκάκι», πριν προστεθούν οι μακρινές κινήσεις βασίλισσας και
αξιωματικού. Παιζόταν σε ορθογωνική επιφάνεια. Ο ιστορικός Μιχ. Δούκας, στο έργο του «Βυζαντινοτουρκική Ιστορία» (1462),
σημειώνει ότι οι λέξεις: ζατρίκιον, σατράντζ & σκάκι δήλωναν όλες το ίδιο παιχνίδι. Πηγή: "Οι άγνωστες εποχές του Ελληνικού Σκακιού», Παναγής Σκλαβούνος.

ΖΕΥΓΑΡΙΟΝ | Μονάδα μέτρησης της έκτασης γης, την οποία μπορεί να καλλιεργήσει ένα ζευγάρι βοδιών σε μία ημέρα και
χρησιμοποιείται ως δημοσιονομικός όρος. Η μέτρηση των προϊόντων γινόταν με ειδικές μονάδες μήκους, βάρους, όγκου και
επιφάνειας. Από την εποχή του Ιουστινιανού καθιερώνεται ένα ενιαίο σύστημα μέτρησης. Η κρατική εξουσία επιβάλλει τη χρήση των
επίσημων μέτρων και σταθμών και αντίγραφά τους τοποθετούνται σε κάθε πόλη και χωριό.

ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ | Η Βυζ. ζωγραφική είναι η τέχνη, που αναπτύχθηκε στο Βυζαντινό κράτος από την ίδρυση της πρωτεύουσας έως την
πτώση και των τελευταίων τμημάτων της Αυτοκρατορίας στα χέρια των Τούρκων. Περιλαμβάνει όμως και έργα που φιλοτεχνήθηκαν
έξω από τα εκάστοτε σύνορά της, σε περιοχές που βρίσκονταν υπό την ισχυρή πολιτιστική επιρροή της. Χωρίζεται στη μνημειακή
ζωγραφική (τοιχογραφίες και ψηφιδωτά), στις φορητές εικόνες (με την τεχνική της αυγοτέμπερας) και στις μικρογραφίες, που γίνονται
πάνω σε φύλλα περγαμηνής και εντάσσονται σε βιβλία σε συνδυασμό με ένα κείμενο, το οποίο εικονογραφούν ή απλώς συνοδεύουν.
Πηγή: «Η Βυζαντινή Ζωγραφική», Τίτος Παπαμαστοράκης.

Πίσω
Η
ΗΣΥΧΑΣΜΟΣ | Θεολογικό κίνημα. Σύμφωνα με τους Ησυχαστές, η επικοινωνία με το Θεό επιτυγχάνεται με τη
μοναξιά, τη σιωπή, τον ασκητισμό και την προσευχή. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε επιπρόσθετα, για να δηλώσει
θρησκευτικά, πολιτικά και κοινωνικά κινήματα του 14ου και 15ου αιώνα στο Bυζάντιο.

ΗΛΙΑΚΑ ΡΟΛΟΓΙΑ | Η πιο διαδεδομένη ομάδα οργάνων για τη μέτρηση του χρόνου στο Βυζάντιο. Ανακαλύφθηκαν
πέντε τύποι ηλιακών ρολογιών: τα σφαιρικά, τα κοινωνικά, τα επίπεδα ή οριζόντια, τα κυλινδρικά και τα πολλαπλών
όψεων. και αποτελούν μικρά αρχιτεκτονήματα. Εδράζονταν σε σταθερή βάση, εξ ολοκλήρου από πέτρα, κυρίως από
μάρμαρο, τοποθετημένα σε χώρους όπου μπορούν να τα συμβουλευτούν όλοι. Από αυτά, με τη συνεχή έρευνα και
εξέλιξη της μηχανικής επιστήμης, προήλθαν τα μεταφερόμενα/ φορητά ηλιακά ρολόγια, μηχανισμοί που αποτελούν το
αποκορύφωμα της μηχανικής και τεχνολογικής εξέλιξης των ηλιακών ρολογιών. Πηγή: Η Τεχνολογία στο Βυζάντιο, Μπούμπα Ελένη Νακατσιάδου

Πίσω
Θ
ΘΕΟΔΟΣΙΑΝΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ | Συλλογή νόμων που εκδόθηκε από το Θεοδόσιο το Β΄ και στην οποία περιλήφθηκαν όλα τα
αυτοκρατορικά διατάγματα που είχαν εκδοθεί μετά το 312 και δημοσιεύτηκε το 438. Η έκδοσή του διευκόλυνε σημαντικά την απονομή
της δικαιοσύνης. Τα σωζόμενα βιβλία της συλλογής αποτελούν σήμερα πολύτιμη πηγή για τη μελέτη των κοινωνικών συνθηκών.

ΘΕΜΑΤΑ | Διοικητικό σύστημα που κατέτμησε τις Ανατολικές κτήσεις του Βυζαντίου σε διοικητικές περιφέρειες με δικό τους στρατό.
Προήλθε από την επιτακτική ανάγκη της άμυνας εναντίον των Αράβων και εγκαθιδρύθηκε από τους διαδόχους του Ηρακλείου στη Μ.
Ασία στη διάρκεια του 7ου αι. Στα τέλη του 7ου αι. εξαπλώθηκε και στις ευρωπαϊκές επαρχίες του κράτους. Η στρατιωτική και πολιτική
διοίκηση των επαρχιών, η οποία στο παλαιό διοικητικό σύστημα της αυτοκρατορίας ασκούνταν από διαφορετικά πρόσωπα, ενώθηκαν
στο πρόσωπο του στρατηγού. Ο στρατηγός ασκούσε την ανώτατη εξουσία μέσα στα όρια του θέματος.

ΘΕΜΑΤΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ | Αποτελούνταν από ελεύθερους αγρότες, στους οποίους το κράτος παραχωρούσε στρατιωτικά κτήματα ή
στρατιωτόπια. Με τα έσοδά τους οι στρατιώτες συντηρούσαν τις οικογένειές τους, αγόραζαν τον οπλισμό τους. Αντικατέστησε τους
παλαιούς μισθοφορικούς στρατούς και αποτέλεσε ένα είδος εθνικού στρατού που αποδείχθηκε εξαιρετικά αποτελεσματικός για την
άμυνα της αυτοκρατορίας.

Πίσω
Ι
ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΕΙΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ | Νομική συλλογή που περιελάμβανε τους πριν από τον Ιουστινιανό αυτοκρατορικούς νόμους.

ΙΠΠΟΔΡΟΜΟΣ | χώρος δημόσιας ψυχαγωγίας που προοριζόταν για ιπποδρομίες και αρματοδρομίες αλλά και χώρος έκφρασης
της λαϊκής βούλησης. Στα διαλείμματα μεταξύ των αγώνων οι θεατές μπορούσαν να παρακολουθήσουν παραστάσεις από
χορευτές, ηθοποιούς, μίμους, ακροβάτες και θηριοδαμαστές. Προηγείται χρονικά της ίδρυσης της Κωνσταντινούπολης και υπήρξε
κληροδότημα του Σεπτίμιου Σεβήρου, πιθανόν σε χρήση ήδη από το 2ο αιώνα.

ΙΣΛΑΜ | (επί λέξει «αφοσίωση και πίστη στο θέλημα του Θεού»), μονοθεϊστική θρησκεία που ίδρυσε ο Μωάμεθ (περ. 570-632).

ΙΑΤΡΙΚΗ | Εφαρμόστηκε και αναπτύχθηκε στις μεγάλες πόλεις από μεγάλους ιατρούς. Παράλληλα, γράφτηκαν πολλές μελέτες για τα θεραπευτικά
μέσα και τη φαρμακολογία. Τα έργα των Ιπποκράτη και Γαληνού αποτέλεσαν θεμέλια της βυζαντινής ιατρικής. Μεγάλη είναι η βυζ. συνεισφορά στη
βοτανική, τη φαρμακολογία, τη χειρουργική. Έχουν καταγραφτεί περ. 700 ουσίες από φυτά, ζώα ή ορυκτά, από τα οποία μπορούν να
παρασκευαστούν φάρμακα & πάνω από 200 είδη χειρουργικών εργαλείων. Τα νοσοκομεία ήταν φιλανθρωπικά ιδρύματα υπό την αιγίδα της
Εκκλησίας. Η Ιατρική ήταν υψηλού επιπέδου κρίνοντας από τις περίπλοκες τεχνικές κατασκευής των φαρμάκων, τα εργαλεία χειρουργικής, τις
ειδικότητες (οφθαλμιατρική, γυναικολογία και μαιευτική, δερματολογία, οδοντιατρική, καρδιολογία, ορθοπεδική), καθώς και από τους
εργαστηριακούς ελέγχους. Πηγή: Εξερευνώντας τον κόσμο του Βυζαντίου

Πίσω
 Κ
ΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ | Το νομοθετικό έργο του Ιουστινιανού καταγραφής, οργάνωσης & αναθεώρησης των
ρωμαϊκών Νόμων. Επειδή το πλήθος και οι αντιφάσεις των νόμων δυσκόλευαν την ομαλή απονομή της δικαιοσύνης, συνέστησε
επιτροπή ειδικών με επικεφαλής τον Τριβωνιανό για την αναθεώρηση του ισχύοντος Δικαίου. Περιελάμβανε τον Ιουστινιάνειο Κώδικα
με τους πριν από τον Ιουστινιανό αυτοκρατορικούς νόμους, τον Πανδέκτη που περιλάμβανε γνώμες Ρωμαίων νομικών και τις
Εισηγήσεις, εγχειρίδιο για τους αρχάριους σπουδαστές της Νομικής. Οι Νεαρές εκδόθηκαν μετά το 534 και γράφηκαν οι περισσότερες
στα ελληνικά, γιατί οι υπήκοοι του ανατολικού τμήματος κυρίως δεν κατανοούσαν τη λατινική. Το Ιουστινιάνειο Δίκαιο αποτέλεσε τη
βάση του Δικαίου της Νεότερης Ευρώπης.

ΚΑΚΩΣΕΙΣ |Tα τολμηρά οικονομικά του μέτρα του Νικηφόρου Α' (802-811) στις αρχές του 9ου αι, που απέβλεπαν στην ανάκαμψη
του εμπορίου και την αύξηση των εσόδων του κράτους, όπως ονομάστηκαν από τους εχθρούς του.
ΚΟΜΜΕΡΚΙΟΝ | Φόρος επί των εμπορικών συναλλαγών, όπως ο τελωνειακός δασμός. Εμφανίστηκε περίπου το 800 μ.Χ.

ΚΑΣΤΡΟΠΟΛΙΤΕΙΑ | Οχυρωμένος οικισμός, που συγκέντρωνε τις βασικές λειτουργίες μιας πόλης, κτισμένος σε καίρια θέση που
έλεγχε τα περάσματα των δρόμων και προσέφερε προστασία στους κατοίκους του σε εποχές πολέμων π.χ. Μυστράς.

ΚΑΤΑΦΡΑΚΤΟΙ | Μονάδα βαρέος ιππικού του βυζαντινού στρατού.

Πίσω
Λ
ΛΑΪΚΟΤΡΟΠΗ/ ΔΗΜΩΔΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ | Τα λογοτεχνικά έργα που δημιούργησε ο λαός και όχι οι λόγιοι- οι εγγράμματοι. Σημαντικότερα
δείγματα της δημώδους λογοτεχνίας θεωρούνται τα ηρωικά άσματα- ακριτικά τραγούδια που έψαλλαν περιφερόμενοι τραγουδιστές στις επαρχίες της
Μ. Ασίας.

ΛΟΓΙΑ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ | Το σύνολο των έργων που παράγονται στη χρονική περίοδο που ορίσαμε ως βυζαντινή, (330/324 μ.Χ. έως 1453) από τους
Λόγιους. Καλύπτει ευρύ φάσμα κλασικών σπουδών και επιστημονικών ειδικοτήτων: Θεολογία, Εκκλησιαστική ποίηση, Ιστοριογραφία, Χρονικά,
Γεωγραφία, Φιλοσοφία, Ρητορική, Επιστολογραφία, Δίκαιο, Μουσική, Ιατρική, Μαθηματικά, Αστρονομία, Ζωολογία, Βοτανική, Ορυκτολογία, Αλχημεία
και Πολεμική Τέχνη.

ΛΑΤΙΝΟΚΡΑΤΙΑ- ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΙΑ | Η ιστορική περίοδος από το 1204-1261, κατά την οποία το Βυζάντιο παρέμεινε κάτω από Λατινική Κυριαρχία,
μετά την άλωση της Κων/λης από τους Βενετούς. Αρχίζει με τη διανομή των βυζαντινών εδαφών ανάμεσα στους Λατίνους που βρήκε ωφελημένους τους
Βενετούς, καθώς έλαβαν το μεγαλύτερο μέρος της Βασιλεύουσας και τα σημαντικότερα λιμάνια και νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου Πελάγους. Τελειώνει
με την ανάκτηση της Κων/λης από τον αυτοκράτορα της Νίκαιας Μιχαήλ Η' Παλαιολόγο (1261)

ΛΥΩΝ ΣΥΝΟΔΟΣ | Η πρώτη απόπειρα Ένωσης των δύο Εκκλησιών μετά το Σχίσμα του 1054. Έγινε στη Λυών το 1274 και αφορά τη βυζαντινή
συναίνεση υποταγής της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Καθολική, με αντάλλαγμα την πολιτική ή κυρίως τη στρατιωτική στήριξη. Προκάλεσε μεγάλη
αντίδραση και έντονη ανθενωτική προπαγάνδα απ' όλες τις πλευρές (κλήρο, λαό, μοναχούς). Πηγή: Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού. Δες και ΦΕΡΡΑΡΑ-ΦΛΩΡΕΝΤΙΑ

Πίσω
Μ
ΜΟΝΟΦΥΣΙΤΙΣΜΟΣ | Αίρεση, οι οπαδοί της οποίας θεωρούσαν ότι η θεία φύση απορρόφησε την ανθρώπινη στο πρόσωπο του
Χριστού. Αν και καταδικάστηκε από την Δ' Οικουμενική Σύνοδο της Χαλκηδόνας (451), κυριάρχησε στις ανατ. επαρχίες του
Βυζαντινού Κράτους (Συρία, Παλαιστίνη, Αίγυπτος). Η καταπίεση των Μονοφυσιτών από τη βυζ. κυβέρνηση υπήρξε ένας από τους
παράγοντες που διευκόλυναν αργότερα τις αραβικές κατακτήσεις (630-650). Οι Μονοφυσίτες αποδέχτηκαν την κυριαρχία των
Αράβων, για να απαλλαγούν από τη σκληρή στάση της κυβέρνησης της Κωνσταντινούπολης.
ΜΑΓΝΑΥΡΑ| Πανδιδακτήριο- Ανώτερη Σχολή της που ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του Βάρδα και αποτελεί σταθμό στην ιστορία της
βυζαντινής εκπαίδευσης. Τη διεύθυνσή της ανέλαβε ο Λέων Φιλόσοφος ή Μαθηματικός, διάσημος επιστήμονας της εποχής του. Το
πανεπιστήμιο περιλάμβανε τις σχολές της φιλοσοφίας, της γεωμετρίας, της αστρονομίας και της γραμματικής. Η Μαγναύρα
αποτελούσε επίσης και Αίθουσα Τελετών του Μεγάλου Παλατιού.
ΜΥΡΙΟΒΙΒΛΙΟΣ| Φιλολογικό Έργο του λόγιου και Πατριάρχη Φώτιου 280 φιλολογικών δοκιμίων- συγγραμμάτων για έργα
ελάχιστα γνωστά στους συγχρόνους του. Πρόκειται για μια λογοτεχνική εγκυκλοπαίδεια, η οποία καλύπτει συγγραφείς τόσο της
κλασικής αρχαιότητας όσο και της πρώιμης βυζαντινής περιόδου.
ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071) ΚΑΙ ΜΥΡΙΟΚΕΦΑΛΟ(1176) | Οι σημαντικότερες μάχες/ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους, που
παγίωσαν τη θέση τους στη Μ. Ασία, επέφεραν τον εξισλαμισμό των ανατ. επαρχιών και προδίκασαν το τέλος της Β. Αυτοκρατορίας.

Πίσω
Ν
ΝΕΑΡΕΣ | Οι νέοι νόμοι. Στο σχολικό βιβλίο γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στις Νεαρές του Ιουστινιανού και τις Νεαρές της
Μακεδονικής Δυναστείας, που απέβλεπαν κυρίως στον περιορισμό της μεγάλης γαιοκτησίας.

Πίσω
Ξ
ΞΥΛΟΚΑΣΤΡΑ | Ξύλινες πολεμικές κατασκευές -κάστρα, με τα οποία ήταν πλοία εξοπλισμένα τα χελάνδια και οι
δρόμωνες (πλοία), απ’ όπου οι πολεμιστές μπορούσαν να εκσφενδονίζουν βλήματα εναντίον των εχθρικών πλοίων .
Ήταν ξύλινοι πύργοι στη μέση του μεγάλου ιστού, από όπου οι στρατιώτες χρησιμοποιούσαν τα ακόντια και τα τόξα
τους ή χτυπούσαν τον εχθρό με πέτρες και σίδερα.

ΞΥΛΟΣΤΕΓΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ | Βασιλική με ξύλινη στέγη. Ονομάζεται και «ελληνιστικού τύπου» βασιλική, καθώς
επικρατούσε στις περιοχές του ελληνορωμαϊκού κόσμου.

Πίσω
Ο
ΟΡΓΑΝΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ| Πολλά από τα όργανα της αρχαίας εποχής πέρασαν στην βυζαντινή. Υπήρχαν:
Α) Τα τοξωτά έγχορδα, στα οποία ανήκουν
1. η αχλαδόσχημη λύρα με δοξάρι,
2. τα όργανα της οικογένειας της άρπας και του ψαλτηρίου( σαντούρι, κανονάκι, άρπα) και
3. της οικογένειας του λαούτου (πανδούρα, θαμπούρα, ταμπούριν).
Β) Τα Αερόφωνα, στα οποία περιλαμβάνονται οι αυλοί (σουραύλια πλαγίαυλοι), εκκλησιαστικό όργανο, τούμπα, σάλπιγγα, βούκινο, σύριγγα Πανός
Γ) Τα κρουστά ή μεμβρανόφωνα.
Τα όργανα στο Βυζάντιο ήταν κυρίως φορητά. Η χρήση τους συνδεόταν με τη λαϊκή διασκέδαση, τον ιδιωτικό βίο
(γάμοι, ονομαστικές εορτές και πανηγύρεις) το στράτευμα και τις τελετές του Παλατιού.
Κλεοπάτρα Χατζηλία, Ιστορικός Πολιτισμού Τα μουσικά όργανα της βυζαντινής περιόδου Πηγή: Πεμπτουσία,13/3/ 2014

ΟΜΟΣΠΟΝΔΟΙ | Σώμα μισθοφορικού στρατού που συγκροτήθηκε από συμμαχικούς λαούς, όπως και οι βουκελλάριοι

Πίσω
Π
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ | Ιδρύθηκε με διάταγμα από το Θεοδόσιο το Β΄ στην Κων/λη το 425. Διέθετε 16
ελληνόφωνες και 15 λατινόφωνες έδρες διδασκαλίας. Χάρη στο πνευματικό αυτό ίδρυμα, η Βασιλεύουσα άρχισε να συναγωνίζεται τις
άλλες μεγάλες πόλεις της Ανατολής (Αθήνα και Αλεξάνδρεια). Η οριακή έστω αριθμητική υπεροχή των ελληνόφωνων εδρών δείχνει ότι
ο πολιτιστικός χαρακτήρας της Κωνσταντινούπολης και του ανατολικού τμήματος ήταν σε μεγάλο βαθμό ελληνικός.
ΠΕΝΗΤΕΣ | Οι αγροτικές μάζες, που αποτελούνταν από ελεύθερους γαιοκτήμονες, ακτήμονες γεωργούς που μίσθωναν γη για
καλλιέργεια και παροίκους που ήταν δεμένοι με τη γη ή είχαν προσωπική εξάρτηση από τους κυρίους της.
ΠΑΡΟΙΚΟΙ | Ο όρος τον 4ο αι. δήλωνε τον εξαρτημένο εργάτη. Πολλοί πλήρωναν ενοίκιο στο κράτος για τη γη που καλλιεργούσαν, όχι
όμως όλοι. Κατά την
Υστεροβυζαντινή περίοδο, πάροικοι χαρακτηρίζονταν όλοι οι κάτοικοι μιας περιοχής που ήταν κάτω από τη δικαιοδοσία ενός δυνατού
προσώπου με τη μορφή της πρόνοιας και ήταν εξαρτημένοι από αυτόν ως προς τους φόρους, τα νομικά ζητήματα και την προστασία τους.
ΠΡΟΝΟΙΑ | θεσμός της Δυναστείας των Κομνηνών που προέβλεπε την ισόβια παραχώρηση αγροκτημάτων και φορολογικών
εσόδων στους ευγενείς, με αντάλλαγμα την παροχή στρατιωτικών υπηρεσιών. Οι ευγενείς αυτοί ονομάστηκαν Προνοιάριοι ή
Στρατιώτες και έγιναν η άρχουσα τάξη.
ΠΑΙΔΟΜΑΖΩΜΑ | Οθωμανικός Θεσμός στρατολόγησης χριστιανοπαίδων προς ενίσχυση του οθωμανικού στρατού.

Πίσω
Ρ
ΡΟΥΜΕΛΗ ΧΙΣΑΡ – ΚΑΣΤΡΟ ΡΟΥΜΕΛΗΣ| Το κάστρο που έκτισε ο Μωάμεθ Β’ στην ευρωπαϊκή ακτή του Βοσπόρου
μεταξύ του 1451 και του 1452, προτού αρχίσει την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης, για να εμποδίσει τον επισιτισμό
της Πόλης από τον Εύξεινο Πόντο.

ΡΩΜΑΪΚΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ | Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Η ρωμαϊκή Αυτοκρατορία διαιρέθηκε από το Θεοδόσιο
λίγο πριν το θάνατό του (395 μ. Χ.) σε Ανατολικό και Δυτικό τμήμα, για να διοικείται καλύτερα και μοιράστηκε στους
δυο γιους του: στον Αρκάδιο έδωσε το Ανατολικό τμήμα και στον Ονώριο το Δυτικό. Το Δυτικό ρωμαϊκό κράτος
καταλύθηκε το 476, ενώ το Ανατολικό (Βυζάντιο) έζησε άλλα χίλια χρόνια.

Πίσω
Σ
ΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΝΙΚΑ | Εξέγερση των δήμων του Ιπποδρόμου Πράσινων και Βένετων, που έμοιαζαν με αθλητικά σωματεία, αλλά είχαν και πολιτική ισχύ, και
του λαού της Κωνσταντινούπολης, που ονομάστηκε έτσι από το σύνθημα των Δήμων στον Ιππόδρομο (532). Την κατέστειλε αποφασιστικά (30.000 νεκροί)
ο Ιουστινιανός σε συνεργασία με τη σύζυγό του Θεοδώρα, ώστε ενίσχυσε την αυτοκρατορική εξουσία και περιόρισε σημαντικά τη δύναμη των δήμων.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΟΠΙΑ- ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΑ ΚΤΗΜΑΤΑ | Τα κτήματα που παραχωρούσε το κράτος σε ελεύθερους αγρότες στα θέματα με αντάλλαγμα τις
στρατιωτικές τους υπηρεσίες. Με τα αγροτικά έσοδα από τα κτήματα οι στρατιώτες συντηρούσαν τις οικογένειές τους, αγόραζαν τον οπλισμό τους και
κάλυπταν τα έξοδα των εκστρατειών.

ΣΚΛΑΒΗΝΙΕΣ |Πολιτικά αυτόνομες νησίδες σλαβικού πληθυσμού, διάσπαρτες ανάμεσα σε Έλληνες, που ιδρύθηκαν από τους Σλάβους στη σημερινή
ηπειρωτική Ελλάδα από τις αρχές του 7ου αι., όταν διάφορες σλαβικές ομάδες προχώρησαν νότια και εγκαταστάθηκαν σε εδάφη της Βυζ. Αυτοκρατορίας.
ΣΧΙΣΜΑ | Πρώτο σχίσμα 867: Η σύγκρουση και αποξένωση του πατριάρχη της Κων/λης Φώτιου Α´ και του πάπα Νικόλαου Α´ της Ρώμης. Ο Φ κατήγγειλε
την επέμβαση της Ρώμης στον εκχριστιανισμό της Βουλγαρίας, κατηγόρησε τη ρωμαϊκή εκκλησία για λειτουργικά και δογματικά λάθη, αναθεμάτισε τον
πάπα στη Σύνοδο του 867 και απέρριψε το δόγμα περί εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος και εκ του Υιού (filioque). Σχίσμα του 1054: Η οριστική
διαίρεση/ διάσπαση της κοινωνίας μεταξύ της Δυτικής και της Ανατολικής Εκκλησίας, όταν επικεφαλής τους ήταν ο Πάπας Ρώμης Λέων Θ' και ο
Πατριάρχης Κων/λης Μιχαήλ Κηρουλάριος, ύστερα από αμοιβαίους αναθεματισμούς που εξαπολύθηκαν τον Ιούλιο του 1054.

ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ | Κίνηση που εκδηλώθηκε στη Δύση τον 11ο αι., προήλθε από πρωτοβουλία των παπών και απέβλεπε αρχικά στην απελευθέρωση του
Παναγίου Τάφου και των Αγίων Τόπων που είχαν κατακτήσει οι Σελτζούκοι (1077), ενώ μετεξελίχτηκε σε κίνηση με οικονομικοπολιτικούς σκοπούς

Πίσω
Τ
ΤΖΙΧΑΝΤ| Ο ιερός πόλεμος των Μουσλίμ (πιστών του Ισλάμ) κατά των απίστων, για τη διάδοση της θρησκείας τους,
όπως απαιτούσε το Κοράνι. Ωστόσο, τους απαγόρευε να ασκήσουν καταναγκασμό στους Χριστιανούς και τους
Ιουδαίους. Όσοι έπεφταν στον πόλεμο γίνονταν μάρτυρες της πίστης και εξασφάλιζαν μια θέση στον Παράδεισο.
Πηγή: Σχ. Εγχ. Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία, β΄ Γυμνασίου

ΤΡΙΤΗ ΡΩΜΗ | Η Μόσχα, η οποία μετά την πτώση της Κων/λης στους Οθωμανούς και τη διάλυση της Βυζ.
Αυτοκρατορίας θεωρήθηκε ως η πόλη- Διάδοχος που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Τη θεωρία
αυτή διατύπωσαν οι Ρώσοι στις αρχές του 16ου αι., οι οποίοι αισθάνθηκαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της
βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής παράδοσης, καθώς η βυζαντινή ιδεολογία είχε επηρεάσει έντονα την ιδεολογία
του Μοσχοβίτικου Κράτους.

Πίσω
Υ
ΥΓΡΟ ΠΥΡ | Το βυζαντινό υπερόπλο. Εφευρέτης του θεωρείται ο Ελληνοσύρος αρχιτέκτονας Καλλίνικος από την
Ηλιούπολη της Συρίας (7ος αι.). Η σύνθεσή του αποτελούνταν κυρίως από νάφθα, νίτρο και άλλες εύφλεκτες ύλες,
όπως ο ασβέστης και η ρητίνη. Το μίγμα τοποθετημένο μέσα σε ειδικά δοχεία (σίφωνες) εκτοξευόταν μέσα από ειδικές
βαλλίστρες, αφού πρώτα ο χειριστής της βαλλίστρας άναβε το φυτίλι ή και ολόκληρο το δοχείο. Χρησιμοποιήθηκε
κυρίως σε ναυμαχίες.

ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ | Η ιστορική περίοδος που αρχίζει από την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους
Φράγκους 1204 και τερματίζεται με την άλωσή της από τους Τούρκους, το 1453.

Πίσω
Φ
ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ| Λέων ο Βυζάντιος (475-543) Μάξιμος ο Ομολογητής (580-662) Ιωάννης Δαμασκηνός (674-749) Αρέθας Καισαρείας (860-932) Μιχαήλ
Ψελλός (1018-1096) Μιχαήλ ο Εφέσιος (11ος αι.)Μιχαήλ Ανδρεόπουλος (11ος αι.) Νικηφόρος Βλεμμύδης (1197-1272) Γεώργιος Παχυμέρης (1242-1310)Μάξιμος Πλανούδης (1260-
1310)Βαρλαάμ ο Καλαβρός (1290-1348)Νικηφόρος Γρηγοράς (1295-1360)Γρηγόριος Παλαμάς (1296-1359) Δημήτριος Κυδώνης (14ος αι.)Νικόλαος Καβάσιλας (14ος αι.) Θεοφάνης
Νικαίας (14ος αι.)

ΦΕΡΡΑΡΑ ΦΛΩΡΕΝΤΙΑ- ΣΥΝΟΔΟΣ| Η σύνοδος του 1439, στην οποία υπογράφηκε από τον αυτοκράτορα Ιωάννη Η΄ τον
Παλαιολόγο μετά από την τουρκική κατάληψη της Θεσσαλονίκης και των Ιωαννίνων (1430) η ένωση των Εκκλησιών, δηλαδή η
υποταγή της Ορθόδοξης εκκλησίας στην Καθολική, προκειμένου να εξασφαλιστεί βοήθεια της Δύσης έναντι των Τούρκων, χωρίς
ουσιαστικό αποτέλεσμα. Η επίσημη ανακοίνωση της Ένωσης έγινε 12/12/ 1452. Η Κωνσταντινούπολη έπεσε 5 μήνες αργότερα.
Βλέπε και Λυών.

ΦΟΛΛΙΣ | Η μεγαλύτερη χάλκινη υποδιαίρεση του βυζαντινού νομισματικού συστήματος μέχρι και τον 11ο αι. Μαζί με τον Σόλιδο
ήταν τα χαρακτηριστικά νομίσματα της Β. Αυτοκρατορίας από τον 5ο ως τον 11ο αι.

Πίσω
Χ
ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΔΙΑΝΟΗΣΗ| Η ρητορεία και Θεολογία με σημαντικούς εκπροσώπους τους Μεγάλους Πατέρες της εκκλησίας, Μ.
Βασίλειο, Γρ. Νύσσης, Γρ. Ναζιανζηνό και Ιω. Χρυσόστομο. Οι Μ. Πατέρες, που είχαν σπουδάσει στις φημισμένες σχολές της Αθήνας
και άλλων κέντρων του Ελληνισμού τον 4ο αι, στράφηκαν συχνά κατά της αρχαίας ελληνικής θρησκείας, αλλά υπέδειξαν μια άλλη
στάση απέναντι στον Ελληνισμό: Αξιοποίησαν την αρχ. Ελλ. φιλοσοφία για τη διαμόρφωση του δόγματος της Τριαδικής Θεότητας και
την αντιμετώπιση των αιρέσεων και πρότειναν την επιλεκτική αξιοποίηση των κλασικών κειμένων. Έτσι, διευκόλυναν τον διάλογο
Χριστιανισμού και Ελληνισμού.
ΧΡΙΣΤΟΓΡΑΜΜΑ | Το μονόγραμμα του Χριστού, σημαντικό χριστιανικό σύμβολο, που μετέφερε ο Κων/νος ο Α΄ μετά τη νίκη του
επί του Μαξεντίου (312) από τη στρατιωτική σημαία στα νομίσματά του, ώστε να εκφράσει την εύνοιά του για τους Χριστιανούς.
ΧΑΝΟΙ | Οι ηγεμόνες των Βουλγάρων
ΧΕΛΑΝΔΙΟΝ | Βυζαντινό πολεμικό πλοίο με δύο ιστούς σε 2 παραλλαγές: το «ουσιακόν» με πλήρωμα περ. 110 ατόμων και το
«πάμφυλον» με πλήρωμα 120 έως 160 ατόμων. Εξακόντιζε υγρό πυρ.
ΧΡΥΣΟΒΟΥΛ(Λ)Ο | Επίσημη έγγραφη συμφωνία, υπογεγραμμένη από τον αυτοκράτορα και σφραγισμένη με τη χρυσή του βούλα.
ΧΙΤΩΝΑΣ |Βασική ενδυματολογική μονάδα της βυζαντινής φορεσιάς, που συνδυαζόταν με διαφορετικά ενδύματα.
Πίσω
Ψ
ΨΗΦΙΔΩΤΑ | Τέχνη και τεχνική των Βυζαντινών με ρίζες στην ύστερη Αρχαιότητα που αντικατέστησε τη δαπανηρή
διακοσμητική επένδυση από μάρμαρο. Οι ψηφίδες ήταν από διάφορα υλικά, μάρμαρο, φυσική πέτρα, χρυσό, ασήμι. Οι
ανταύγειες του φωτός πάνω στις ψηφίδες πολλαπλασίαζαν τη λάμψη και δημιουργούσαν εντύπωση μεγάλης
λαμπρότητας, συμβάλλοντας έτσι στην έξαρση του υπερβατικού κόσμου που απεικονιζόταν πάνω στην ψηφιδωτή
επιφάνεια. Πηγή: Βυζαντινά Ψηφιδωτά Βυζαντινή Ζωγραφική Βυζαντινή, Χατζηδάκη Νανώ.

ΨΙΜΥΘΙΟ: | Σκόνη ανθρακικού μολύβδου με λευκό χρώμα, την οποία χρησιμοποιούσαν, για να λευκαίνουν το
πρόσωπο. Τα ψιμύθια= τα στολίδια

Πίσω
Ω
ΩΡΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ | Μέθοδος μέτρησης του χρόνου που είναι πλέον σχεδόν εξαφανισμένη. Η αρχή μέτρησης της
ώρα που ορίζει και την αρχή μίας μέρας, δηλαδή η ώρα 0:00:00 αρχίζει καθημερινά με το ηλιοβασίλεμα. Δηλαδή, τα
μεσάνυχτα στην βυζαντινή ώρα εμπίπτουν στη χρονική στιγμή που δύει ο ήλιος. Λόγω των εποχιακών
διακυμάνσεων της διάρκειας μιας ημέρας (άλλη ώρα δύει ο ήλιος τον Ιούνιο και άλλη τον Δεκέμβριο, η ώρα
«μηδέν» μπορεί να ποικίλλει κατά αρκετές ώρες καθ' όλη τη διάρκεια του έτους. Σήμερα εφαρμόζεται σε πολύ λίγα
μέρη, όπως τα ορθόδοξα μοναστήρια του Αγίου Όρους και στο μοναστήρι της Ιεράς Λαύρας του Οσίου Σάββα του
Ηγιασμένου στη Δυτική Όχθη.

Πίσω Περισσότερα
Βάνα Δουληγέρη