การให้เหตุผลทาง

เรขาคณิ ต

โดย ครูนิกร ลาด

นอก
 ข้อความ
คาดการณ์
ข้อความคาดการณ์ (conjecture) คือ ข ้อความทาง
เสนอว่าเป็ นจริงแต่ยงั ไม่มใี คร สามารถพิสจ ู น์หรือหักล ้างได ้ นัก
คณิ ตศาสตร ์จะต ้องมีความระมัดระวังในการใช ้ข ้อความคาดการณ์
นั้น หรือกล่าวอีกนัยหนึ่ งได ้ว่า กระบวนการทีใช ่ ้ในการสังเกตหรือการ
ทดลองหลายๆ ครง้ั แล ้วรวบรวมข ้อมูลเพือหาแบบรู่ ่ าไปสู่
ปทีจะน
่ ความเป็ นไปได ้มากทีสุ
ข ้อสรุปทีมี ่ ด แต่ยงั ไม่ได ้พิสจ
ู น์วา่ เป็ นจริง
เรียกว่า ข้อความคาดการณ์
 ตัวอ
ย่**าวังนที่ 1 ครูนิกรกินมะม่วง วันที่ 2 ครูนิกรกินส ้ม วันที่ 3 ครูนิกรกินมะม่วง วันที่ 4 ครูนิกรกิน
ส ้ม วันที่ 5 6 ครูนิกรกินอะไร

ข้อความคาดการณ์
** 2 4 6 8 …………..
คือ วันที่ 5 ครูนิกรกินมะม่วง วันที่ 6 ครูนิกรกินส ้ม

ข้อความคาดการณ์ คือ จานวนที่ n เท่ากับ 2n

ประโยคมีเงื่อนไข
่
ประโยคทีประกอบด ่ อมต่
้วยข ้อความ 2 ข ้อความ ทีเชื ่ อกัน
ด ้วย ถ ้า…แล ้ว… เราะเรียกประโยคเหล่านั้นว่า ประโยคเงือนไข
่ โดย
ประโยคหลังคา “ถ้า” เป็ น เหตุ และประโยคหลังคา “แล้ว” เป็ น
ผล
ตัวอย่างเช่น
“ ถ้าแดงอยู ่จ ังหวัดยโสธร แล้วแดงอยู ่
ประโยคมีเงื่อนไข ( ต่อ )
่
ประโยคเงือนไขใด ่
เมือยอมร ับว่าเหตุเป็ นจริง เหตุน้ันจะทา
่ นจริงเสมอ เรียกประโยคเงือนไขนี
ให ้เกิดผลทีเป็ ่ ว่้ า
่ นจริง”
“ประโยคทีเป็

่
ประโยคเงือนไขใด ่
เมือยอมร ับว่าเหตุเป็ นจริง เหตุน้ันไม่
่ นจริงเสมอไป เรียกประโยคเงือนไขนี
ทาให้เกิดผลทีเป็ ่ ว่้ า
่ เป็ นจริง”
“ประโยคทีไม่
 ประโยคมีเงื่อนไข ( ต่อ )
ตัวอย่างที่ 1 ประโยคเงือนไขต่ ่ ้ นจริงหรือไม่เพราะเหตุใด
อไปนี เป็
“ ถ้า n เป็ นจานวนจริงใด ๆ แล้ว 2n เป็ นจานวนคู ่ ”
วิธที า ประโยคเงือนไข ่ : “ ถ ้า n เป็ นจานวนจริงใด ๆ แล ้ว 2n เป็ น
จานวนคู่ ” เป็่ นประโยคที่ เป็ ่ น ไม่เป็ นจริง
ตัวอย่างที 2 ประโยคเงือนไขต่อไปนี เป็ ้ นจริงหรือไม่ เพราะเหตุใด
เพราะ ถ ้า ่ n = 0.5 แล ้ว 2(0.5) = 3 เป็ นจานวนคี่
“ ถ้ารู ปสีเหลียม ่ ABCD เป็ นรู ปสีเหลี ่ ่
ยมผื นผ้า แล้วรู ป
่
สีเหลี ่ ABCD เป็ นรู ปสีเหลี
ยม ่ ่
ยมมุ มฉาก ”
วิธท ี า ประโยคเงือนไข ่ : รูปสีเหลี่ ยมมุ่ มฉากจะมีมุมทุกมุมเป็ นมุม
ฉาก สีเหลี ่ ยม ่ ABCD เป็ นรูปสีเหลี ่ ยมผื่ ่ ยมุ
นผ ้า จึงเป็ นรูปสีเหลี ่ มฉาก
ดังนั้น ประโยคเงือนไข
่ “ ถ ้ารูปสีเหลี ่ ยม ่ ABCD เป็ นรูปสีเหลี
่ ยมผื
่ นผ ้า
 ประโยคมีเงื่อนไข ( ต่อ )
่
ประโยคเงือนไขในภาษาไทยที ่
เราใช ้กันอยู่ อาจไม่ปรากฏในรูป ถ ้า…
แล ้ว… ……
……… น้ าเน่ ายุงจึงชุม หรือ ยุงชุมเพราะน้ าเน่ า หรือ ยุงชุม
เกิดจากน้ าเน่ า
แต่เขียนอยู่ในรูปประโยค ถ้า..…แล้ว…..ได ้ดังนี ้
“ ถ้าน้ าเน่ า แล้วยุงชุม ”
่
……ประโยคเงือนไขเป็ ่
นจริง เมือเหตุ ่ นจริง
เป็ นจริงแล ้วทาให ้เกิดผลทีเป็
เสมอ หรือกล่าวว่า เหตุทาให้เกิดผลทีระบุไว้่ เสมอ
่
เช่น ถ้า ΔABC เป็ นรู ปสามเหลียมหน้ าจว่ ั แล้ว Δ ABC มีดา้ นยาว
 ่
ในการเขียนบทกลับของประโยคเงือนไขใด ๆ นาเรา ผลของบท
้
กลับนันมาเป็ ้
นเหตุ และ นาเหตุของประโยคนันมาเป็ นผลได้
เช่น
ประโยค : ถ ้าฝนตก แล ้วรถติด
บทกลับ : ถ ้ารถติด แล ้วฝนตก
ประโยค : ถ ้า ABCD เป็ นรูปสีเหลี ่ ยมที ่ ่ ด ้านทังสี
มี ้ ยาวเท่
่ ากัน แล ้วเส ้น
้
ทแยงมุมทังสองเส ้นของ ABCD ตัดกันเป็ นมุมฉากและแบ่งครึง่ ซึง่
กันและกัน
บทกลับ : ถ ้าเส ้นทแยงมุมทังสองเส ้ ้นของ ABCD ตัดกันเป็ นมุมฉาก
ประโยค ถ ่ ้ารู
่ ป สามเหลี ่
ยมนั ้ นมี
และแบ่งครึงซึงกันและกัน แล ้ว ABCD เป็ นรูปสีเหลี
: ส ว
่ นสู ง ทั ้
งสามเส
่ ยมที่ ้นยาว่ ด ้าน ทังสี
มี ้ ่
เท่ ากั
น แล
ยาวเท่ากัน ้วรู ป สามเหลี ่
ยมรู ปหนึ ่ งเป็ นรูป สามเหลี ่
ยมด ้านเท่า
บทกลับ : ถ ้ารูปสามเหลียมรู ่ ปหนึ่ งเป็ นรูปสามเหลียมด ่ ้านเท่า
แล ้วรูปสามเหลียมนั ่ ้นมีสว่ นสูงทังสามเส
้ ้นยาวเท่ากัน
 …….ในทางคณิ ตศาสตร ์ ถ้าประโยคเงื่อนไขเป็ นจริง

และมีบทกลับเป็ นจริง อาจเขียนประโยคเดียวกันได้

่ เมือ่ ” เชือมประโยคทั
โดยใช้คาว่า “ ก็ตอ ่ ้
งสองนั
น ้
ได้ เช่น
่
…….ประโยค : ถ ้ารูปสามเหลียมใดเป็ ่
นรูปสามเหลียมด ้านเท่า
่
แล ้วสามเหลียมนั ้นมีด ้านยาวเท่ากันสามด ้าน
่
…….บทกลับ : ถ ้าสามเหลียมใดมี ด ้านยาวเท่ากันสามด ้าน แล ้ว
ประโยค : ถ ้า รูปสีเหลี ่ ยม ่ ABCD เป็ นรูปสีเหลี ่ ยมที ่ ่ ด ้านทังสี
มี ้ ยาวเท่
่ ากัน แล ้วเส ้นทแยง
้
มุมทังสองเส ้นของรูปสีเหลี ่ ยม ่ ABCD ตัดกันเป็ นมุมฉากและแบ่งครึง่ ่ นและกัน
ซึงกั
บทกลับ : ถ ้าเส ้นทแยงมุมทังสองเส ้ ้นของ ABCD ตัดกันเป็ นมุมฉากและแบ่งครึงซึ ่ งกั
่ น
และกัน แล ้ว ABCD เป็ นรูปสีเหลี ่ ยมที
่ ่ ด ้านทังสี
มี ้ ยาวเท่
่ ากัน
.......... รูปสีเหลี ่ ยม ่ ABCD เป็ นรูปสีเหลี ่ ยมที ่ มี ่
้ ยาวเท่
่ ด ้านทังสี ากัน ก็ตอ ่ เมือ่
เส ้นทแยงมุ ม ทั ้
งสองเส ้นของ ่ ABCD ้นมีสว่ ตันสู
ดกังนทัเป็
้ นมุมฉาก
ประโยค : ถ ้ารูปสามเหลี ยมนั งสามเส ้นยาวเท่ากัน แล ้วรูป
่ ่
สามเหลีและแบ่
่ ปงหนึ
ยมรู ครึ่ งเป็
งซึงกันรูนปและกั สามเหลีน ยมด
่ ้านเท่า
บทกลับ : ถ ้ารูปสามเหลียมรู ่ ปหนึ่ งเป็ นรูปสามเหลียมด ่ ้านเท่า แล ้วรูป
สามเหลียมนั ่ ้นมีสว่ นสูงทังสามเส ้ ้นยาวเท่ากัน
...….. รูปสามเหลียมรู ่ ปหนึ่ งมีสว่ นสูงทังสามเส ้ ้นยาวเท่ากัน ก็
่ ่ ้ ่
 การให้
เหตุ
การใหผ ลทาง
้เหตุผลทางเรขาคณิ ตมีความเกียวข ่ ้องกับ
เรขาคณิ
ในทางคณิ
คาอนิ ต ตสัจพจน์ และทฤษฎีบท
ศาสตร
ยาม บทนิ ยาม ์มี
ค าบางค าที
ใช่ ้เป็ นค าพื ้
นฐานในการสือ่
ความหมาย โดยไม่ต ้องกาหนดความหมายของคา เราเรียกว่า คาอนิ
บทนิ ย าม ่ หมายถึ ง ค าหรือ ข ้อความที ่
มี ก ารให ้
ยาม ตัวอย่าง คาอนิ ยาม ทีใช ้ในเรขาคณิ ต เช่น จุด เส้น และ
(Defined Terms)
ความหมาย
ระนาบ หรื อ ค าจ ากั ด ความไว ้อย่ า งชัดเจน
่ กคนจะได ้มีความเข ้าใจทีตรงกั
เพือทุ ่ น
เช่น บทนิ ยามของร ังสี
ร ังสี คือ ส่วนหนึ่ งของเส ้นตรงทีมี ่ จดุ ปลายเพียงจุดเดียว
บทนิ ยามของรู ปสามเหลียมหน้ ่ าจัว่
่
รูปสามเหลียมหน้ าจัว่ คือ รูปสามเหลียมที ่ ่ ด ้านยามเท่ากันสอง
มี
 การให้เหตุผล
ทางเรขาคณิ ต
่
(ต่อ)
ข ้อความในบทนิ ย ามทุ
ก บทนิ ย าม สามารถเขี
ย นให ้เป็ นประโยคที
เชือด่ ้วย “ก็ตอ ่ เมือ่ ” ได ้เสมอ
เช่น
บทนิ ยามของรู ปสีเหลี ่ ่
ยมจ ัตุร ัส
รู
ป สี ่ ยมจั
เหลี ่ ต ร
ุ ัส คื
่ อ รูปสี ่ ยมที
เหลี ่ ่ มุมทุกมุมเป็ นมุมฉาก
มี
ข ้อความบางข ้อความทียอมร ับว่าเป็ นจริงโดยไม่ต ้องพิสจ ู น์ เราเรียก
และมี ด ้านทุก ้ ด ้านยาวเท่
ข ้อความเหล่านันว่า สัจพจน์ ซึงเราใช า กั น ่ ้สัจพจน์เป็ นส่วนหนึ่ งในการให ้
เขี
เหตุผล เช่น ย นได้ เ ป็ น
่ ยมใดเป็
รูปสี1.เหลี ่ นรู ป สี ่ ยมจั
เหลี ่ ตรุ ัส ก็
ต อ
่ อ
เมื ่ รู
ป ่
เหลี
สี ่
ยม
มีเส ้นตรงเพียงเส ้นเดียวเท่านั้นทีผ่ ่ านจุดสองจุดที่
นั ้นมีมุมทุกมุมเป็ นมุมฉากและมีด ้านทุกด ้านยาวเท่ากัน
กาหนดให ้
 การ
พิ สู จ น์ ่
ข ้อความทางคณิ ตศาสตร ์ส่วนใหญ่ อยู่ในในรูปประโยคมีเงือนไข
การพิสจ
ู น์ข ้อความทางคณิ ตศาสตร ์แบ่งเป็ น 2 กรณี
1. การพิสจ ู น์วา่ ข ้อความเป็ นจริง
2. การพิสจ ู น์วา่ ข ้อความไม่เป็ นจริง

สาหร ับการพิสจ ู น์วา่ ข ้อความไม่เป็ นจริงอาจใช ้วิธก

ี าร
่ ก
ยกตัวอย่างสิงที ่ าหนดให ้หรือเหตุ แต่ผลทีได ่ ้ไม่จริง
เฉลย