EFEKT LADY MAKBET

Marzena Szczurek, Łukasz Stec, Jakub Michalik

KIM BYŁA LADY MAKBET?
LADY MAKBET
Lady Makbet, bohaterka tragedii wielkiego odrodzeniowego dramatopisarza Williama Shakespeare’a
pt. „Makbet” Poznajemy ją w scenie piątej aktu I, podczas czytania listu od Makbeta. W liście mąż
informuje ją o swoim rychłym powrocie do domu wraz z królem Szkocji, Dunkanem. Pisze też żonie o
przepowiedni czarownic, według której pisane mu jest bycie królem Szkocji. Lady Makbet postanawia
popchnąć męża do wypełnienia proroctwa i zaczyna knuć spisek przeciw Dunkanowi. Dowiadujemy
się tutaj, że jest kobieta stanowczą i bardzo ambitną, powoduje nią chęć zdobycia władzy dla męża i
siebie. Jest też przebiegła i sprytna. Jednak Lady Makbet wie, iż kobiety postrzegane są jako osoby
słabe i uległe, dlatego tez prosi złe duchy o pomoc: „Przybądźcie, o wy duchy, żywiciele zabójczych
myśli, z płci mej mię wyzujcie i napełnijcie mię od stóp do głowy nieubłaganym okrucieństwem! (...)”.

Podczas spotkania Lady Makbet i Makbeta, kobieta popycha męża do zbrodni, jest bezwzględna i
nieustępliwa. Widząc wahanie małżonka przed popełnieniem ohydnego zabójstwa, wyszydza go i
wyśmiewa, nazywając tchórzem, krytykuje jego słabość. Lady Makbet ma jasno wyznaczony cel –
uczynienie swego męża królem Szkocji i dąży do niego bez względu na konsekwencje. Bohaterka
podsyca w Makbecie ambicję i żądzę władzy, powołuje się na przepowiednię czarownic. Wykorzystuje
też miłość Makbeta do siebie aby namówić go do morderstwa.
 CHARAKTERYSTYKA
Lady Makbet jest osobą zimną, wyrachowaną, zupełnie pozbawioną zasad moralnych i niezdolną
do refleksji nad swoim postępowaniem. Wszystko to sprawia, że wyrzuty sumienia traktuje jako
przejaw słabości, coś, co jej nie dotyczy.

Zmiana w zachowaniu Lady Makbet następuje po przejęciu przez Makbeta władzy w Szkocji.
Zbrodnia i wspólna straszna tajemnica odsuwają od siebie małżonków. Makbet odrzuca kochającą
żonę – dokonane morderstwa pozbawiły go wrażliwości, a jego miłość do małżonki wygasła i
zamieniła się w obojętność. Lady Makbet cierpi z tego powodu, dręczą ją także wyrzuty sumienia,
które przybierają postać zjaw i majaków. Kobieta krąży nocami po zamku, bezskutecznie próbując
zmyć z rąk niewidzialną krew Dunkana. Pod wpływem popełnionych okrutnych zbrodni Lady Makbet
popada w obłęd, do czego przyczynia się również obojętność męża. Nie mogąc dłużej znieść
targających nią wyrzutów sumienia i szaleństwa, popełnia samobójstwo.
EFEKT LADY MAKBET
EFEKT LADY MAKBET

Najnowsze badania z zakresu psychologii i neurobiologii wskazują na istnienie zależności pomiędzy

przeżywaniem zdarzeń związanych z naruszaniem przyjętych norm moralnych a potrzebą uruchomienia
aktywności fizycznej ukierunkowanej na osiągnięcie czystości w wymiarze fizykalnym. Przypuszczalnie
oznacza to, że kiedy „gryzie sumienie”, nieświadomie staramy się uspokoić, zapewniając sobie
krystaliczny wizerunek - przynajmniej zewnętrznie.
AKTYWNOŚĆ NEURONALNA W STRUKTURACH WYSPY I
ZAKRĘCIE CZOŁOWYM PRZYŚRODKOWYM
W dużej mierze te części odpowiadają za rozwiązywanie dylematów moralnych poprzez ocenę zdarzeń
pod kątem ich etycznej poprawności. Wzmożona aktywność tych obszarów jest kojarzona z
przeżywaniem negatywnych emocji, takich jak wstyd czy poczucie winy.

Wcześniejsze badania wykazały m.in. że obniżona aktywność kory przedczołowej jest charakterystyczna
dla osób przejawiających cechy osobowości psychopatycznej. Uszkodzenia w obrębie tych struktur
skutkują tendencją do ignorowania konfliktów o charakterze moralnym i pomijaniem aspektu
etycznego i podmiotowego przy podejmowaniu decyzji dotyczących rozstrzygnięć w obrębie
dylematów.
KRESOMÓZGOWIE

Każda półkula jest dzielona na cztery płaty czołowy , ciemieniowy, potyliczny i skroniowy. Wyróżnia się
jeszcze wyspę (insula), lub płat wyspowy, który jest sporym fragmentem pofałdowanej kory ukrytej w
bruździe bocznej, niejako wepchniętym do środka półkuli. Czasami funkcjonuje jeszcze tradycyjny
termin płat limbiczny określający pewne struktury ulokowane na powierzchni przyśrodkowej (jak
hipokamp i zakręt obręczy).
W przeprowadzanych badaniach zaobserwowano, że podjęcie fizycznej aktywności związanej z
czyszczeniem skutkuje obniżeniem spontanicznej aktywności neuronalnej w strukturach wyspy i zakręcie
czołowym przyśrodkowym.

Zatem osłabienie spontanicznej aktywności w obrębie wspomnianych struktur, w wyniku działania

związanego z myciem, redukuje dyskomfort związany z przeżywaniem konfliktów natury etycznej oraz
negatywnych emocji.

Dodatkowo w badaniu wykazano, że w wyniku zastosowanej procedury eksperymentalnej obniża się

ilość połączeń funkcjonalnych pomiędzy wyspą i zakrętem czołowym środkowych, co osłabia wpływ
emocji związanych z oceną moralną bodźców, a w konsekwencji zmniejsza gotowość do
prezentowania działań spełniających wysokie standardy moralne, jako środka służącego reparacji
wcześniejszego nieetycznego zachowania.
EKSPERYMENT

Grupa naukowców z Chin zaplanowała eksperyment z użyciem funkcjonalnego rezonansu

magnetycznego (fMRI) w celu zobrazowania neuronalnych mechanizmów łączących metaforyczny i
fizykalny aspekt „potrzeby bycia czystym”. W badaniu mierzona była spontaniczna aktywność sieci
neuronalnych przed i po wystąpieniu asocjacji lub fizycznej aktywności związanej z myciem i
czyszczeniem, poprzedzonych przywołaniem wspomnienia nieetycznego zachowania związanego z
indywidualnym doświadczeniem każdego z uczestników eksperymentu.
EKSPERYMENT
W badaniu wzięło udział 37 osób (21 kobiet i 16 mężczyzn), studentów Uniwersytetu, którzy dobrowolnie
zgłosili się do uczestnictwa w eksperymencie oraz przeszli pomyślnie procedurę kwalifikującą. Wszyscy
uczestnicy eksperymentu w przeszłości nie byli leczeni psychiatrycznie ani neurologicznie. Ponadto
każda z osób badanych, w ramach kwestionariusza służącego zebraniu podstawowych danych, m.in.
metrykalnych, została poproszona o przywołanie i opisanie najbardziej nieetycznego czynu, którego
dopuścili się w swoim życiu. Następnie badani oceniali poziom obserwowanych u siebie emocji
wzbudzonych przez przywołaną opowieść ze swojego życia. W 4-stopniowej skali, określającej siłę
natężenia emocji, badani szacowali przeżywaną w związku z przywołanym wspomnieniem
intensywność poczucia winy, wstydu, a także m.in. złości, strachu, obrzydzenia, smutku, poczucia ulgi
czy dumy. Do dalszej części eksperymentu (związanej z badaniem fMRI) zostały zaproszone osoby, u
których poczucie winy i wstydu dominowało nad pozostałymi emocjami.
Uczestników poinformowano, że badanie skupia się na ocenie świadomych i nieświadomych nastawień
konsumenckich oraz mechanizmów ich konstruowania.
EKSPERYMENT
Badani zostali podzieleni na dwie grupy. Eksperyment rozpoczynał się od rejestracji stanu wyjściowego
aktywności mózgowej. Kolejno badanych proszono o przywołanie i ponowne opowiedzenie najbardziej
nieetycznego czynu z historii swojego życia. W tym czasie następowała druga rejestracja pobudzenia
neuronalnego w ramach badania fMRI. Następnie u badanych z pierwszej grupy wzbudzane były
asocjacje związane z czyszczeniem, poprzez prezentowanie obrazów przedstawiających nawilżane
chusteczki do mycia. Pozostali uczestnicy po obejrzeniu tych samych zdjęć, byli zachęcani do użycia
prezentowanych chusteczek. W tym celu po uprzedniej rejestracji obrazu aktywności
neuronalnej badani byli wysuwani z cewy rezonansu i nadal utrzymując głowę na tyle nieruchomo, na
ile to możliwe, myli twarz chusteczką podaną przez eksperymentatora. Na tym etapie wykonywano
ostatnią rejestrację obrazu aktywności mózgowej. Po zakończeniu badania z użyciem fMRI, uczestnicy
ponownie wypełniali kwestionariusze zawierające m.in. skale służące ocenie aktualnie przeżywanego
stanu emocjonalnego, z uwzględnieniem emocji, o które byli pytani przed rozpoczęciem procedury
neuroobrazowania.
WYNIKI

W obu grupach, po wzbudzeniu asocjacji związanych z myciem lub po podjęciu fizycznej aktywności
związanej z czyszczeniem, odnotowano spadek subiektywnie przeżywanego poczucia winy i wstydu.
Jednocześnie zauważono, że podjęcie realnego działania związanego z myciem w sytuacji, w której
wzbudzony został dyskomfort związany z przekroczenia obowiązujących norm moralnych, powoduje
wzrost pozytywnych emocji (m.in. dumy, pobudzenia), czego nie zaobserwowano w następstwie
aktywacji asocjacji związanych z czyszczeniem, nierealizowanych w działaniu.
WYNIKI

w pierwszej z omawianych grup na skutek wprowadzenia zmiennej związanej z myciem wzmocniły się
połączenia funkcjonalne pomiędzy wyspą, a przedklinkiem i płacikiem ciemienowym górym po prawej
stronie oraz zakrętem obręczy po przeciwnej stronie, przy równoczesnym osłabieniu połączeń z
obszarami w środkowym zakręcie czołowym przyśrodkowym po stronie lewej. W drugiej grupie
osłabienie połączeń nastąpiło pomiędzy strukturami górnego zakrętu czołowego a zakrętem
zaśrodkowym, przy jednoczesnym ich wzmocnieniu pomiędzy zakrętem czołowym przyśrodkowym a
zakrętem czołowym górnym.
INNE EKSPERYMENTY
Naukowcy z Uniwersytetu w Luksemburgu przeprowadzili prosty eksperyment. Prosili 76 ochotników, żeby
po zakończeniu 15-minutowej rozgrywki w pełną przemocy grę komputerową, wybrali sobie drobny
upominek z przygotowanego wcześniej zestawu.
Początkujący gracze częściej wybierali produkty przeznaczone do higieny osobistej, takie jak żel pod
prysznic, pastę do zębów czy dezodorant. Ponadto, wykazywali większy poziom niepokoju
spowodowany grą.