Zajęcia 1

Psychologia społeczna w porównaniu z pokrewnymi

dyscyplinami
Psychologia społeczna jest nauką poświęconą badaniom tego, jak ludzie wzajemnie
myślą o sobie, wpływają na siebie i kontaktują się ze sobą. Od socjologii odróżnia ją
większa koncentracja na pojedynczym człowieku w zakresie przedmiotu i częstsze
wykorzystywanie procedury eksperymentalnej w zakresie metodologii. W porównaniu z
psychologia osobowości mniejsza wagę przywiązuje się w niej do różnic
indywidualnych, a większa do ogólnych prawidłowości rządzących społecznym
spostrzeganiem i oddziaływaniem

Opisz znaczenie konstruktów społecznych

Znaczenie wpływu społecznego

Efekt, jaki na nasze myśli, uczucia, zachowania wywiera wyobrażona lub
rzeczywista obecność innych ludzi

Np. Konformizm, naśladownictwo, posłuszeństwo wobec autorytetu

Zajęcia 1 1
 Scharakteryzuj rolę jaką odgrywa potrzeba dobrego
mniemania o sobie w motywacji społecznej człowieka
Złudzenie ponadprzeciętności:

błąd poznawczy polegający na przecenianiu swoich cech i umiejętności

względem innych ludzi; dotyczy zwłaszcza trudno mierzalnych obszarów:
inteligencji, zdolności prowadzenia pojazdów, moralności czy poczucia humoru.

Np. Deklaracje Polaków o kontynuowaniu pracy pomimo otrzymywania

dochodu gwarantowanego – znacznie mniejszy procent uważa, iż tak
samo postąpiliby inni;

Np. Badania wskazujące na to, iż większość polskich kierowców uważa, iż

przekraczanie przez nich dozwolonej prędkości jest bezpieczne, gdyż są
dobrymi kierowcami, bezbłędnie oceniają sytuację na drodze;

Potrzeba uzasadniania własnego postępowania:

znalezienie uzasadnienia zewnętrznego (spada prawdopodobieństwo

wystąpienia przykrego stanu emocjonalnego); jeśli się nie uda – uzasadnienie
wewnętrzne i zmiana postawy zgodnie z zachowaniem

obrona stanowiska niezgodnego z własną postawą

proces pojawiający się gdy ktoś wyraża opinię/postawę sprzeczną ze swoją

osobistą opinią

eksperyment Cohena polegający na poproszeniu studentów o napisanie eseju

mówiącego pozytywnie o policji; zaproponowano im nagrodę pieniężną o różnej
wysokości - jeśli była ona duża, studenci nie musieli się sami przekonywać; jeśli
był to tylko 1 $ musieli sami przekonać się, że w tym co piszą jest jakaś prawda;

Niewystarczająca kara:

dysonans wzbudzony wtedy, gdy osoba nie ma wystarczającego uzasadnienia

zewnętrznego, żeby nie angażować się w pożądane przez nią działanie czy
żeby zrezygnować z pożądanego obiektu

zwykle prowadzi do obniżenia atrakcyjności danego działania/przedmiotu

(nieskuteczność surowych kar – one tylko uczą nas by unikać przyłapania);

Autoperswazja:

Zajęcia 1 2
 trwała zmiana postawy w wyniku prób usprawiedliwiania samego siebie

eksperyment Freedmana dot dzieci w przedszkolu – dzieci zagrożone łagodną

karą, same rezygnowały z zabawy z “zakazaną” zabawką - robotem.

Scharakteryzuj jaką rolę odgrywa potrzeba zgodności

własnych ocen z rzeczywistością w motywacji
społecznej człowieka
Pojawienie się dysonansu poznawczego (związanego z pojawieniem się
przykrego stanu emocjonalnego) w momencie gdy w naszym systemie
poznawczym znajdują się dwa niezgodne ze sobą elementy

np. Nasza ocena odmienna od rzeczywistości - potrzeba adekwatności do

rzeczywistości.

Opisz na czym polega subiektywność sytuacji

społecznych
Zachowania społeczne są nie tyle zależne od obiektywnej sytuacji, ile od jej interpretacji
dokonywanej przez ludzi.

Efekt aktora-obserwatora:

odmienne interpretowanie zjawisk w zależności od tego czy się w nich

samemu uczestniczy (atrybucja sytuacyjna)

czy tylko je obserwuje (atrybucja dyspozycyjna)

Wpływ czynników sytuacyjnych na zachowanie w danej sytuacji:

np. Studentów podzielono na dwie grupy - “skorych do współpracy” i “skorych

do rywalizacji”; grali oni w tę samą grę ekonomiczną, ale raz nazwaną
“Wall street”, za drugim razem “Community” - nazwa gry miała znaczący wpływ
na przyjęcie strategii przez graczy, praktycznie niezależnie od tego, jak zostali
skategoryzowani na początku.

Zajęcia 1 3
 zajęcia 2

Stanfordzki eksperyment więzienny Zimbardo i jego

implikacje
tło teoretyczne i historyczne
Stanfordzki eksperyment więzienny był przeprowadzony w 1971 roku przez psychologa
Philipa Zimbardo na Uniwersytecie Stanforda. Był to eksperyment psychologiczny
mający na celu badanie dynamiki zachowań więźniów i strażników w warunkach
więziennych. Tło historyczne eksperymentu wynikało z zainteresowania badaniem
wpływu sytuacyjnych czynników na zachowanie jednostek. W latach 60. XX wieku, w
Stanach Zjednoczonych, pojawiły się liczne przypadki nadużyć w więzieniach, co
wywołało zaniepokojenie i potrzebę zrozumienia, jak środowisko więzienne wpływa na
zachowanie ludzi.
Podstawą teoretyczną eksperymentu był socjalny model roli, który sugeruje, że
zachowanie jednostki jest determinowane przez rolę społeczną, jaką pełni, oraz przez
oczekiwania społeczne związane z tą rolą. Zimbardo zakładał, że jednostki wchodzące
w rolę strażników i więźniów będą się dostosowywać do swoich ról i odgrywać
zachowania zgodne z tymi rolami.
przebieg badania

1. Rekrutacja uczestników:

zajęcia 2 1
 a. Spośród 70 ochotników, którzy zgłosili się do udziału w eksperymencie,
wybrano 24 zdrowych i psychicznie stabilnych studentów. Przed rozpoczęciem
eksperymentu uczestnicy zostali poddani badaniu lekarskiemu, aby upewnić
się, że są w dobrym stanie zdrowia.

2. Przydzielenie ról:

a. Uczestnicy zostali losowo przydzieleni do roli więźniów lub strażników.

Więźniowie otrzymali numery identyfikacyjne, a strażnicy otrzymali swoje
uniformy i akcesoria, takie jak pałki gumowe i klucze.

3. Rozpoczęcie eksperymentu:

a. Eksperyment rozpoczął się wieczorem, gdy uczestnicy zostali aresztowani

przez prawdziwą policję, co miało na celu dodatkowo uwikłać ich w rolę
więźniów. Następnie zostali przewiezieni do specjalnie zaaranżowanego
więzienia w podziemiach budynku uniwersyteckiego.

4. Dynamika więzienia:

a. Już w pierwszych dniach eksperymentu zaczęła się rozwijać dynamiczna

interakcja między więźniami a strażnikami. Strażnicy zaczęli wykorzystywać
swoją władzę, stosować psychiczne i emocjonalne tortury, a więźniowie zaczęli
odczuwać upokorzenie i dezorientację. Zimbardo pełnił rolę nadzorcy więzienia
i nie interweniował w nadużycia strażników.

5. Eskalacja przemocy:

a. Z biegiem czasu przemoc i dehumanizacja ze strony strażników nasilały się.

Więźniowie byli poniżani, zmuszani do wykonywania upokarzających
czynności, izolowani w karcerze i doświadczali psychicznej presji. Niektórzy
zaczęli wykazywać objawy dużej dezorientacji i stresu.

6. Przerwanie eksperymentu:

a. Po sześciu dniach eksperyment został przerwany. Kiedy Zimbardo zobaczył, jak

poważne były negatywne skutki eksperymentu na zdrowie psychiczne
uczestników, zdecydował się zakończyć go. Uczestnicy zostali uwolnieni, a
następnie przeprowadzono z nimi sesje debriefingu, aby omówić przeżycia i
zrozumieć, jak eksperyment wpłynął na nich emocjonalnie.

ogólne wyniki badania

zajęcia 2 2
 Wyniki eksperymentu więziennego w Stanfordzki wykazały, ze warunki więzienne oraz
role społeczne mają silny wpływ na zachowanie jednostek. Oto niektóre z głównych
wniosków;

Emocjonalne reakcje więźniów:

Więźniowie doświadczyli silnego stresu, dezorientacji, lęku i poczucia

bezradności. Niektórzy wykazywali objawy depresji i traumy psychicznej. Wielu
z nich zapominało, że uczestniczą w eksperymencie i uważali warunki więzienia
za rzeczywiste.

Dehumanizacja więźniów:

Strażnicy prowadzili działania mające na celu dehumanizację więźniów,

traktując ich jako obiekty, upokarzając ich i ograniczając ich godność. To
prowadziło do pogorszenia stanu psychicznego więźniów, którzy zaczęli tracić
poczucie tożsamości i autonomii.

Etyczne spustoszenie strażników:

Strażnicy stopniowo przyjmowali rolę tyranów, stosując przemoc, znęcanie się i

wykorzystując swoją władzę. Wielu z nich wykazywało oznaki sadystycznej
przyjemności z wykonywanych czynności, co sugeruje, że rola i środowisko
więzienne mogą zmieniać zachowanie jednostek.

Zaburzenia percepcji społecznej:

Zarówno więźniowie, jak i strażnicy zniekształcili swoją percepcję społeczną,

traktując siebie nawzajem zgodnie z rolami, które odgrywali. Strażnicy stali się
bardziej autorytarni i despotyczni, podczas gdy więźniowie czuli się bezsilni i
bezwartościowi.

Eksperyment więzienny w Stanfordzie dostarczył niepokojących wniosków na temat

wpływu sytuacji społecznych na zachowanie jednostek oraz podkreślił znaczenie
etycznych aspektów w badaniach psychologicznych. W rezultacie, eksperyment ten
odegrał istotną rolę w dalszym rozwoju etycznych wytycznych i procedur w prowadzeniu
badań nad zachowaniem ludzkim.
oryginalne wnioski
Autor udowodnił tezę, że normalny człowiek w pewnych warunkach może stać się
niezwykle brutalny. Nie musi przy tym cierpieć na zaburzenia psychiczne, wystarczy,

zajęcia 2 3
 aby miał narzuconą rolę, którą musi odgrywać. Stanfordzki eksperyment również
pokazał, że role, które przyjmujemy w życiu mogą kształtować naszą osobowość.
współczesne interpretacje wyników
Stanfordzki eksperyment więzienny, przeprowadzony przez Philipa Zimbardo w 1971
roku, badający wpływ roli społecznej na zachowanie jednostek, również spotkał się z
różnymi interpretacjami na przestrzeni lat. Oto niektóre z różnic między oryginalną a
współczesną interpretacją tego eksperymentu:

Oryginalna interpretacja - efekt sytuacyjny:

Oryginalna interpretacja eksperymentu Zimbardo skupiała się na efekcie

sytuacyjnym. Zimbardo argumentował, że negatywne zachowania więźniów i
strażników wynikały z manipulacji warunkami środowiskowymi, a nie z cech
osobowościowych uczestników. Zimbardo podkreślał, że kontekst więzienny i
rola społeczna odegrały kluczową rolę w kształtowaniu zachowań.

Krytyka eksperymentu:

Współczesne interpretacje eksperymentu więziennego zwracają większą

uwagę na krytykę badania i metodologię. Krytycy eksperymentu wskazywali na
nieetyczne warunki, w jakich uczestnicy byli umieszczeni, oraz na manipulację
emocjonalną, jakiej byli poddawani. Istnieje również debata na temat stopnia, w
jakim wyniki eksperymentu są generalizowalne na rzeczywiste więzienia i
sytuacje społeczne.

Rola indywidualnych różnic:

Współczesne interpretacje eksperymentu więziennego podkreślają również

znaczenie indywidualnych różnic w zachowaniu uczestników. Zamiast zakładać,
że wszyscy uczestnicy będą reagować w ten sam sposób, badacze zwracają
uwagę na cechy osobowości, wartości i motywacje, które mogą wpływać na to,
jak jednostki dostosowują się do ról społecznych.

Kontekst społeczny:

Współczesne interpretacje eksperymentu więziennego zwracają uwagę na

kontekst społeczny i systemy władzy, w których zachodzą interakcje. Badacze
analizują wpływ hierarchii władzy, norm grupowych i oczekiwań społecznych na
zachowanie jednostek w podobnych sytuacjach.

zajęcia 2 4
 Refleksja etyczna:

Współczesne interpretacje eksperymentu więziennego podkreślają również

ważność refleksji etycznej i konsekwencji dla uczestników. Eksperyment
Zimbardo jest często przywoływany jako przykład, jak badania mogą naruszać
prawa i dobro uczestników.

Eksperyment Milgrama nad posłuszeństwem autorytetowi

tło teoretyczne i historyczne
Eksperyment Milgrama został przeprowadzony w 1961 roku i składał się z sytuacji, w
której uczestnicy byli proszeni o wykonanie serii "szoków elektrycznych" na fikcyjnej
osobie, gdy ta popełniła błąd w nauce. W rzeczywistości, osoba otrzymująca szoki była
aktorem udającym ból, a szoki nie były naprawdę zadawane. Eksperyment miał na celu
zbadanie, jak daleko uczestnicy będą kontynuować wydawanie szoków, nawet w
obliczu potencjalnie szkodliwych konsekwencji dla osoby biorącej udział w badaniu.
Tło historyczne eksperymentu Milgrama wiąże się z wydarzeniami związanych z II
wojną światową i procesem norymberskim, które skłoniły Stanleya Milgrama,
psychologa z Uniwersytetu Yale, do przeprowadzenia badania dotyczącego
posłuszeństwa wobec autorytetu.
Po zakończeniu wojny i ujawnieniu informacji na temat masowych zbrodni popełnionych
przez nazistowskie Niemcy, takich jak Holokaust, pojawiło się pytanie, dlaczego ludzie
byli zdolni do takiego okrucieństwa. To zainteresowanie skłoniło Milgrama do
przeprowadzenia eksperymentu, który miał na celu zbadanie, jak daleko ludzie są
skłonni iść w wykonywaniu rozkazów autorytetu, nawet jeśli są sprzeczne z ich własnym
sumieniem.
Podstawą teoretyczną eksperymentu Milgrama był pojęty model agresji wobec
autorytetu. Milgram zakładał, że większość ludzi ma naturalną skłonność do
posłuszeństwa i że społeczne normy oraz wpływ autorytetu mogą sprawić, że jednostki
będą wykonywać działania, które są sprzeczne z ich własnymi przekonaniami
moralnymi.
przebieg badania
Przebieg eksperymentu Milgrama można opisać w następujący sposób:

1. Rekrutacja uczestników:

zajęcia 2 5
 a. Uczestnikami eksperymentu byli wolontariusze, którzy zgłosili się w odpowiedzi
na ogłoszenia o badaniu. Wybierano osoby różniące się wiekiem, płcią i
zawodem, aby reprezentować różne grupy społeczne

2. Spotkanie w laboratorium:

a. Uczestnicy spotykali się w laboratorium, gdzie spotykali się z

eksperymentatorem, który przedstawiał im cel badania i wyjaśniał procedury.

3. Losowanie ról:

a. Każdy uczestnik miał za zadanie losować swoją rolę - uczestnika lub

"nauczyciela". W rzeczywistości, rola "nauczyciela" była ustalona i zawsze
należała do uczestnika, podczas gdy drugą osobą była współpracująca z
eksperymentatorem osoba udająca "ucznia".

4. Wyjaśnienie procedur:

a. Eksperymentator wyjaśniał uczestnikom, że badanie ma na celu sprawdzenie,

jak karanie wpływa na pamięć. Uczestnikom pokazywano "elektryczny
generator szoków", choć w rzeczywistości nie były one prawdziwe.

5. Rozpoczęcie eksperymentu:

a. Nauczyciel (uczestnik) i uczeń (aktor) byli umieszczani w oddzielnych

pomieszczeniach, tak aby nie mogli się ze sobą komunikować. Nauczyciel
otrzymywał elektrodę, która miała dostarczać szoki "ucznia", a eksperymentator
wydawał polecenia dotyczące zadawania szoków za każdy błąd.

6. Wydawanie szoków:

a. Nauczyciel otrzymywał polecenia od eksperymentatora, aby zadawać szok

"ucznia" za każdy błąd. Poziom szoku był stopniowo zwiększany w miarę
kolejnych błędów.

7. Reakcje "ucznia" i sugestie eksperymentatora: "Uczeń" udawał ból i protestował w

odpowiedzi na szoki, a eksperymentator zachęcał nauczyciela do kontynuowania
procedury mimo oznak oporu.

8. Kontynuacja eksperymentu:

a. Jeśli nauczyciel wyrażał wątpliwości lub chciał przerwać eksperyment,

eksperymentator używał różnych sugestii i zachęt do kontynuacji.

zajęcia 2 6
 9. Zakończenie eksperymentu:

a. Eksperyment kończył się, gdy uczestnik zadawał maksymalny poziom szoku,

odmawiał dalszego uczestnictwa lub poprosił o przerwanie badania.

ogólne wyniki badania

Eksperyment Milgrama dostarczył kilka ważnych psychologicznych wyników, które miały
duże
znaczenie dla zrozumienia natury ludzkiej podporządkowującej się autorytetowi i
wpływu społecznego. Oto niektóre z głównych wniosków:

Posłuszeństwo wobec autorytetu: Wyniki eksperymentu wykazały, że znaczna

część osób jest skłonna posłuchać autorytetu i wykonać nieetyczne czyny, nawet
jeśli jest to sprzeczne z ich własnym sumieniem. Ta tendencja do posłuszeństwa
wobec władzy może być silna i może prowadzić do zachowań, które jednostka
normalnie by odrzuciła.

Społeczne wpływy:

Eksperyment podkreślił siłę społecznych wpływów, które mogą nakłaniać

jednostki do działania wbrew swoim własnym przekonaniom i wartościom
moralnym. Obecność autorytetu, który wydaje polecenia, oraz obecność innych
osób, które wykonują te same polecenia, może wpływać na zmniejszenie oporu
i zwiększenie posłuszeństwa.

Destrukcja autonomii:

Eksperyment ilustruje, w jaki sposób jednostki mogą utracić poczucie kontroli i

autonomii pod wpływem autorytetu. Osoby uczestniczące w eksperymencie
często wydawały się zdysocjowane i zdezorientowane, a decyzje podejmowane
przez nich były wynikiem oddania się instrukcjom badacza.

Procesy usprawiedliwiania: Milgram zauważył, że niektórzy uczestnicy

eksperymentu usprawiedliwiali swoje działania, twierdząc, że ponoszą
odpowiedzialność za swoje czyny. Wydaje się, że jednym z mechanizmów
obronnych, które uczestnicy używali, było przekonanie o tym, że to badacz jest
odpowiedzialny za decyzje, a nie oni sami.

Indywidualne różnice: Eksperyment wykazał, że istnieją duże indywidualne różnice

w zakresie skłonności do posłuszeństwa. Niektórzy uczestnicy wykazywali silną

zajęcia 2 7
 tendencję do posłuszeństwa, podczas gdy inni sprzeciwiali się autorytetowi i
odmówili wykonania poleceń.

współczesne interpretacje wyników

Oryginalna interpretacja wyników eksperymentu Milgrama była skoncentrowana na
zaskakującym poziomie posłuszeństwa wykazanym przez uczestników. Stanley
Milgram argumentował, że wyniki eksperymentu dowodzą istnienia ogromnej tendencji
do podporządkowywania się autorytetowi i wykonywania nieetycznych poleceń.
Oryginalna interpretacja skupiała się na psychologicznych mechanizmach, takich jak
deindywidualizacja, rozmycie odpowiedzialności czy internalizacja autorytetu.
Współczesna interpretacja wyników eksperymentu Milgrama jest bardziej zróżnicowana
i uwzględnia różne czynniki, które mogą wpływać na posłuszeństwo. Istnieje większe
zrozumienie, że posłuszeństwo wobec autorytetu jest wynikiem interakcji wielu
czynników społecznych, behawioralnych i indywidualnych. Współczesne interpretacje
eksperymentu podkreślają następujące różnice:

Kontekst społeczny: Współczesne interpretacje kładą większy nacisk na rolę

kontekstu społecznego i norm społecznych w kształtowaniu posłuszeństwa.
Zrozumienie, że zachowanie jednostki jest ukształtowane przez interakcję z grupą
społeczną i otoczeniem społecznym, jest teraz bardziej powszechne.

Indywidualne różnice: Współczesne badania zwracają większą uwagę na

indywidualne czynniki, takie jak cechy osobowości, motywacje i wartości, które
mogą wpływać na skłonność do posłuszeństwa. Zrozumienie, że nie wszyscy ludzie
reagują w taki sam sposób na polecenia autorytetu, jest teraz bardziej
uwzględniane.

Etyka badawcza: Współczesne interpretacje eksperymentu Milgrama koncentrują

się również na aspektach etycznych badania. Badacze zwracają uwagę na stres i
niepokój doświadczany przez uczestników oraz na zagrożenia związane z
naruszaniem norm etycznych. Wprowadzenie bardziej rygorystycznych standardów
etycznych w badaniach psychologicznych jest teraz powszechne.

Kontynuacja badań: Współczesne interpretacje eksperymentu Milgrama

uwzględniają również dalsze badania i replikacje eksperymentu. Istnieje większe
zrozumienie ograniczeń eksperymentu, takich jak brak reprezentatywności próby,
błąd selekcji uczestników czy zniekształcenia związane z rolą aktora.

zajęcia 2 8
 Eksperyment Rosenthala i Jacobson a samospełniające się
proroctwo
tło teoretyczne i historyczne
W latach 60 XX. wieku Robert Rosenthal wspólnie z nauczycielką Lenore F.
Jacobson przeprowadził eksperyment w San Francisco, w szkole podstawowej West
Coast. Dotyczył on wpływu oczekiwań i wymagań społecznych na ludzkie
zachowanie.
przebieg badania
W eksperymencie przeprowadzonym w szkole podstawowej w West Coast, w San
Francisco, Rosenthal wspólnie z inną badaczką, nauczycielką Lenore F. Jacobson,
przeprowadził szereg testów na inteligencję wśród uczniów rozpoczynających naukę.
Po zakończeniu testów Rosenthal wskazał nauczycielom grupę tych uczniów, którzy
uzyskali największą liczbę punktów, co pozwalało przypuszczać, że właśnie oni powinni
osiągnąć szczególnie dobre wyniki w trakcie roku szkolnego. Powtórzone rok później
testy potwierdziły te przypuszczenia: uczniowie z omawianej grupy, w porównaniu z
pozostałymi uczniami, w największym stopniu poprawili wyniki swoich testów na IQ.
Istotą tego eksperymentu było jednak to, że Rosenthal wprowadził nauczycieli w błąd,
ponieważ po zakończeniu pierwszej serii testów wskazał nauczycielom przypadkowo
wybranych uczniów, zarówno tych, którzy uzyskali wysokie jak i zupełnie przeciętne
wyniki.
ogólne wyniki badania
Zgodnie z przypuszczeniami Rosenthala nauczyciele zaczęli poświęcać tym uczniów
więcej uwagi i zainteresowania, ci zaś, nie chcąc zawieść oczekiwań nauczycieli,
zaczęli poświęcać więcej uwagi na naukę, co rzecz jasna przyniosło spodziewane
efekty.
oryginalne wnioski
Wyniki eksperymentu Rosenthala i Jacobson dowodzą występowania tzw. efektu
oczekiwań interpersonalnych, inaczej zwanego samospełniającą się
przepowiednią. Polega on na tym, że jeśli jedna osoba oczekuje od drugiej
określonych zachowań, to z czasem te zachowania się pojawią.

zajęcia 2 9
 Samospełniające się proroctwo-Nasze oczekiwania w stosunku do
czyjegoś zachowania niekiedy wpływają na te zachowania w sposób, który
powoduje spełnienie naszych oczekiwań

Na przykład oczekiwania nauczycieli co do uzdolnień ich uczniów

efekt Pigmaliona, efekt golema

współczesne interpretacje wyników

Kontrowersje:

Eksperyment przeprowadzony przez Rosenthala i Jacobson (1968/1992) do dziś

wzbudza kontrowersje, zarówno w środowisku naukowym, jak i nauczycieli
praktyków.

Naukowcy, krytykując eksperyment Pigmaliona, wskazują na liczne błędy

metodolo- giczne, które rzekomo zostały popełnione w trakcie badania,
nadinterpretację wyników oraz wyrażanie w raporcie opinii zgodnych z
obiegowymi przekonaniami (Snow 1995; Wineburg 1987; Spitz 1999). Zarzuty
te były jednak systematycznie odpierane przez Rosenthala (1991a, 1991b,
1995).

W przypadku praktyków krytyka była związana z obawą, że wyniki

eksperymentu i kolejnych badań dostarczą pretekstu do obwiniania środowisk
nauczycielskich za edu- kacyjne porażki uczniów pochodzących z grup
społecznie zaniedbanych (Rist 1987).

W eksperymencie Pigmaliona nie została poruszona inna równie

kontrowersyjna kwestia – negatywnego wpływu oczekiwań nauczycieli na
funkcjonowanie szkolne uczniów. Uzyskane przez Rosenthala i Jacobson
(1968/1992) wyniki, sugerują, że tego typu relacja faktycznie zaistniała.

Eksperyment Rosenhana nad zjawiskiem etykietowania

tło teoretyczne i historyczne

zajęcia 2 10
 przebieg badania

W ramach badania ośmiu „pseudopacjentów” (wybranych przez Rosenhana jako

zróżnicowaną grupę zdrowych osób) próbowało uzyskać dostęp do szpitali
psychiatrycznych. W fazie diagnozowania medycznego stwierdzili (niezgodnie z
prawdą), że słyszą wewnętrzne głosy, najczęściej niezrozumiałe, a czasem
interpretowane jako słowa „pusty”, „dziurawy”. Były to jedyne symptomy na jakie
„pacjenci” skarżyli się lekarzom. Oprócz fałszywych imion i nazwisk oraz
szczegółów dotyczących zatrudnienia, wszystkie personalne informacje ujawnione
psychiatrom były prawdziwe. W przypadku hospitalizacji, pseudopacjenci mieli
„zachowywać się normalnie” i twierdzić, że czują się dobrze i nie słyszą już żadnych
głosów.

Pseudopacjentami byli: student psychologii, trzech psychologów, pediatra,

psychiatra, malarz i gospodyni domowa. Żadne z nich nigdy nie przejawiało
problemów ze zdrowiem psychicznym. Zostali poproszeni, by przez cały czas
zachowywali się normalnie, nie zdradzając żadnych
objawów psychopatologicxnych (nie licząc zeznania o słyszeniu głosów
podczas fazy diagnozowania). „Pacjenci” mieli pozostać w szpitalu do czasu, aż
psychiatrzy uznają ich za zdrowych.

Okazało się, że cała grupa została zakwalifikowana do leczenia szpitalnego,

siedmiu z diagnozą schizofrenii, jeden z diagnozą zaburzen maniakalno-
depresyjnych. W trakcie hospitalizacji żaden członek personelu medycznego nie
zorientował się, że są oni „fałszywymi pacjentami”, chociaż takie podejrzenia
przejawiali inni, prawdziwi, pacjenci: trzydziestu pięciu z ogólnej liczby stu
osiemnastu pacjentów wyraziło podejrzenie, że uczestnicy eksperymentu są w
rzeczywistości zdrowi psychicznie.

W przypadku wszystkich uczestników uznano, że zostali oni wyleczeni wskutek

hospitalizacji. Ich pobyt w szpitalu trwał od siedmiu do pięćdziesięciu dwóch dni, ze
średnią dziewiętnastu dni.

Personel medyczny opisywał zachowanie pacjentów w kategoriach

psychopatologicznych. Przykładem jest sporządzanie notatek w ramach badania,
co psychiatrzy zinterpretowali jako „kompulsywne pisanie” ze źródłem
patologicznym. Jednocześnie, prawdziwi pacjenci interpretowali to samo
zachowanie jako dowód na to, że pseudopacjenci prowadzą badania lub są
dziennikarzami. Psychiatrzy nie zgodzili się na wypuszczenie ze szpitala

zajęcia 2 11
 „pacjentów” przed stwierdzeniem, że są oni wyleczeni. Warunkiem dokonania
takiego stwierdzenia było przyjęcie do wiadomości przez „pacjentów”, że są chorzy
psychicznie.

Po opublikowaniu przez Rosenhana wyników badania, pracownicy pewnego

znanego szpitala psychiatrycznego stwierdzili, że w ich placówce taka błędna
diagnoza byłaby niemożliwa. Celem udowodnienia, Rosenhan uzgodnił z nimi, że
podczas 3-miesięcznego okresu wyśle swoich kolejnych pseudopacjentów, którzy
będą starali się uzyskać dostęp do szpitala. W wyniku eksperymentu z ogólnej
liczby 193 nowych pacjentów za uczestników badania Rosenhana uznano 41,
natomiast 42 następnych uznano za „podejrzanych”. W rzeczywistości Rosenhan
nie wysłał żadnego pseudopacjenta i wszystkie przypadki „wykrycia” symulantów
były nieadekwatne.

ogólne wyniki badania

Rosenhan zwrócił uwagę na to, że lekarze skłonni są raczej popełniać błąd polegający
na rozpoznawaniu choroby u osoby zdrowej, niż mylić się w przeciwną stronę i nie
rozpoznawać choroby u osoby rzeczywiście chorej. Dzieje się tak ze względu na fakt,
że nierozpoznanie choroby może być bardzo groźne w skutkach. Stwierdzenie choroby
somatycznej u kogoś, kto faktycznie jest zdrów, jest jednak czymś zupełnie innym od
błędnego zdiagnozowania osoby jako chorej psychicznie. Choroba psychiczna wiąże
się bowiem z poważnymi konsekwencjami natury osobistej, prawnej i społecznej –
osoba chora psychicznie to osoba stygmatyzowana.
Rosenhan podkreślał, że wyniki jego badania z udziałem pseudopacjentów nie
świadczą o braku profesjonalizmu, czy dobrych chęci wśród pracowników szpitali.
Przeciwnie – zauważał, że znakomita część personelu składała się z dobrze
przygotowanych osób chcących nieść pomoc cierpiącym pacjentom. To sytuacyjny
kontekst, w jakim się znaleźli – kontekst szpitala psychiatrycznego, z jego wyraźnie
zaznaczonymi granicami między „zdrowymi” a „chorymi”, „uprzywilejowanymi”
a „pozbawionymi praw”, ze ścisłą hierarchią i powszechnym postrzeganiem pacjentów
przez pryzmat ich społecznej roli – prowadził do zniekształceń w postrzeganiu i błędów
we wnioskowaniu.

etykietowanie-ocenianie kogoś powierzchownie, posługując się schematami

zajęcia 2 12
 zajęcia 3
Niewerbalne kanały komunikacji – przykłady
komunikatów, różnice międzykulturowe, różnice
międzypłciowe, typowe właściwości poszczególnych
kanałów
Przykłady komunikatów
mimika,

gesty,

spoglądanie,

głos,

pozycja ciała,

dotyk,

zachowania przestrzenne,

wygląd;

Różnice międzykulturowe
Japończycy powstrzymujący się przed ujawnianiem negatywnych emocji, różne
akcenty i przystosowywanie się do innych klas społecznych (zbliżanie się w

zajęcia 3 1
 sposobie mówienia) w celu zbliżenia

Włosi i ich bogaty zasób emblematów (gesty mające umowne znaczenie), różne
znaczenie znaków “tak” i “nie” w zależności od miejsca, różne sposoby dotykania
innych ludzi w zależności od kultury (kultury kontaktowe i niekontaktowe)

Różnice międzypłciowe
kobiety (teoretycznie xdd) lubią być dotykane przez mężczyzn, ALE jeśli jest to
przejaw ciepła, a nie dominacji; kobiety ubierające się zależnie od jednej z sześciu
klas sytuacji;

Mimika
~40 mięśni mimicznych;

uśmiech - bardzo trudny do udawania, najczęściej społeczny;

sześć rodzajów mimiki odpowiadającym emocjom: szczęście, zdziwienie, smutek,

strach, gniew, wstręt/pogarda;

uśmiech Pan Am (linie lotnicze - uśmiech wymuszony, profesjonalny) czy uśmiech

Duchenne (angażujący również mięśnie mimiczne wokół oczu);

Spoglądanie (gaze)
otwiera kanał komunikacji(od dzieciństwa),

wskazuje na skierowanie uwagi;

wzajemne spoglądanie to kontakt wzrokowy (intymność);

ważny sygnał lubienia i nielubienia;

może być odebrane jako groźba;

Głos
częściowo prawdziwy obraz osobowości;

znaczenie akcentów;

ton głosu,

jego prędkość;

zajęcia 3 2
 Gesty
ilustratory

wskazywanie, podkreślanie, wyliczanie na palcach czy pokazywanie

kształtu/rozmiaru TAAAAKA RYBA BYŁA)

emblematy (ustalone, umowne znaczenie)

Dotyk
silny sygnał społeczny ze względu na związki z seksem czy przemocą;

“miejsca dotykania” na ciele różniące się ze względu na relację i płeć:

odmienne dla ojca/matki, przyjaciela innej/tej samej płci itp.;

kierowany ściśle określonymi zasadami;

może mieć silnie pozytywny wpływ;

Zachowania przestrzenne
zorientowanie ciała,

manipulowanie otoczeniem fizycznym,

przestrzeń i terytorium osobiste

strefy intymna

osobista

społeczna

publiczna

Wygląd
ubiór

np. Służbowy

wskazujący na status społeczny

zależny od mody

jako narzędzie do samoprezentacji

zajęcia 3 3
 atrakcyjność fizyczna

Funkcje komunikacji niewerbalnej

Komunikacja niewerbalna (inaczej KNW) jest jedynym środkiem porozumiewania się
zwierząt. Podobne sygnały są używane przez człowieka. Odtworzono ewolucyjne źródła
niektórych z nich, np. pokazywanie przez zwierzęta zębów w gniewie pochodzi z akcji
atakowania, lecz obecnie zwierzę korzysta z tego sygnału, choć nie ma zamiaru by
faktycznie gryźć.
Funkcje komunikacji niewerbalnej:

Wyrażanie emocji

twarz wyodrębniła się jako obszar o szczególnym znaczeniu komunikacyjnym,

który może ujawnić przynajmniej sześć emocji (szczęście, zdziwienie, strach,
smutek, gniew, wstręt lub pogarda); te wyrazy emocji pojawiają się wyraźniej w
obecności innych ludzi i do pewnego stopnia są zamierzonymi komunikatami.
Badania nad odkodowywaniem wyrazów emocjonalnych pozwalają na
porównanie, w jakim stopniu korzystamy z informacji przekazywanej za
pośrednictwem trzech kanałów (mimika, ton głosu, ruch ciała). Odbywa się to w
ten sposób, że badanym demonstruje się tylko twarz albo tylko ciało bądź
nagrany głos filmowany w czasie różnych stanów emocjonalnych. Rosenthal i
DePaulo uzyskali następujące wyniki: najwięcej informacji przenosiła mimika,
następnie ciało, a najmniej ton głosu.

Wskazywanie postaw międzyosobowych

zwierzęta prowadzą swe życie całkowicie za pośrednictwem KNW. Jedną z

najważniejszych postaw wobec innych jest przyjacielskość-wrogość. Głównymi
sygnałami sympatii są: uśmiechanie się, spoglądanie, bliskość fizyczna,
dotykanie, pozycja ciała z otwartymi ramionami, głos o podwyższonym tonie.
Wysyłanie pozytywnych sygnałów społecznych jest ważną umiejętnością
społeczną, a jej brak prowadzi do osamotnienia i niekompetencji społecznej.
Sygnały NW są bardziej efektywne niż werbalne. Przeprowadzono eksperyment
(Argyle i in.), w którym werbalne komunikaty mające charakter nadrzędności,
równości i podporządkowania były prezentowane w niewerbalnym stylu
dominacji, równości i podporządkowania, w dziewięciu kombinacjach
przedstawionych na nagraniach wideo. Styl niewerbalny wywarł większy wpływ

zajęcia 3 4
 niż werbalny; kiedy komunikaty werbalne i niewerbalne wchodziły w konflikt,
zawartość werbalna była pomijana.

Podtrzymywanie komunikacji werbalnej

gdy dwoje ludzi ze sobą rozmawia, ciągle emitują oni nieprzerwany strumień
sygnałów NW. Mówiący wykorzystuje ton głosu, jego natężenie i rytm do
modyfikowania znaczenia słów; mówiący towarzyszy swoim wypowiedziom
gestami, które je ilustrują; spojrzenia są zsynchronizowane z mową w
szczególny sposób; Kendon ustalił, że długie spojrzenie pojawiało się tuż przed
końcem wypowiedzi. Głównym powodem jest to, że ludzie potrzebują
sprzężenia zwrotnego bazującego na reakcji innych. Słuchacze często
wykorzystują wyrazy mimiczne, szczególnie do wyrażania zadowolenia,
zdumienia itd. Elementy wokalizacyjne takie jak „mhm”, „naprawdę?”
dostarczają sprzężenia zwrotnego i nie są uważane za przerywanie.

Pozdrowienia i inne rytuały

sygnały NW są powiązane, np. uśmiech jest powszechnie łączony ze

spojrzeniem i przyjacielskim tonem głosu. Większość zachowań społecznych
składa się z sygnałów werbalnych oraz niewerbalnych. Rytuały i ceremonie są
powtarzanymi wzorcami zachowań, które nie mają żadnej funkcji
instrumentalnej, lecz rodzą określone konsekwencje społeczne. W ich skład
wchodzą śluby, promocje, przywitania i pożegnania, gdzie dokonuje się zmiana
statusu lub relacji.

Właściwości komunikacji werbalnej

Mowa jest najbardziej złożonym środkiem porozumiewania się. Austin zwrócił
uwagę na takie wypowiedzi jak: obietnice, rozkazy, przeprosiny, obwinianie kogoś.
Uważa on, że nie są one ani prawdziwe, ani fałszywe natomiast wywierają wpływ
na to, co się wydarzy. Był skłonny uzasadnić, że wszystkie wypowiedzi mają
właśnie taki charakter i można na nie patrzeć, jako na elementy zachowania
społecznego, których zadaniem jest w jakiś sposób wpłynąć na słuchacza.

Wszystkie są „aktami mowy”.

Wspólny słownik- język jest możliwy jedynie wtedy, gdy istnieje wspólny słownik.
Aby mówić na jakiś określony temat dwóch ludzi potrzebuje wspólnych słów.

zajęcia 3 5
 Konwersacja.

Grzeczność- zasadniczy element umiejętności konwersacyjnych. Podstawowe

zasady: bycie przyjacielskim, dbałość o samoocenę innych, unikanie zmuszania
innych, jak mówić „nie”, unikanie łamania reguł.

Przystosowanie- gdy dwóch ludzi się spotyka, często upodabniają się do siebie,
mówią w podobny sposób.

Właściwości komunikacji niewerbalnej

Używając komunikacji niewerbalnej jesteśmy mniej świadomi wysyłanych sygnałów
niewerbalnych. Komunikacja ta służy do okazywania emocji - dotyk, uśmiech, uczucia.
Jest ona ciągła i wieloznaczna. Niektóre wiadomości łatwiej przekazać gestami niż
słowami - na przykład kształty, szczególnie jeśli nie znamy dobrze języka rozmówcy, by
określać rzeczy właściwie.
Rosenthal i DePaulo zbadali, ze mimika ( w porównaniu do postawy ciała i tonu głosu)
wyraża najwiecej emocji. Twarz najlepiej pokazuje szczescie, następnie gniew; głos -
smutek i strach; ciało - napięcie i odprężenie. Ludzie często nawzajem „zarażają”
emocjami, np. nasz partner jest smutny i my przejmujemy te emocje na siebie.

Rodzaje wypowiedzi
Polecenia i instrukcje. Są stosowane w celu wywarcia wpływu na zachowanie
innych; mogą być uprzejmie perswazyjne bądź autorytarne.

Pytania. Są ukierunkowane na uzyskanie informacji werbalnej; mogą być otwarte

lub zamknięte, osobowe albo bezosobowe.

Informacja. Może być udzielana w odpowiedzi na pytanie, być częścią wykładu lub
występować w dyskusji nad rozwiązaniem problemu.

Są to najbardziej podstawowe rodzaje wypowiedzi, choć są również inne:

Mowa nieformalna. Składa się z okazjonalnych pogawędek, żartów i plotek i jest

skierowana bardziej na wzmocnienie i uprzyjemnienie relacji społecznych, niż
przenoszenie jakiejś specyficznej informacji.

Wyrażanie emocji i postaw międzyludzkich. Dostarcza szczególnego rodzaju

informacji; jednakże, taka informacja jest zwykle przenoszona i to bardziej
efektywnie - niewerbalnie.

zajęcia 3 6
 Wypowiedzi wykonawcze (performative utterance). Są to akty mowy, gdzie
wypowiedź, czegoś dokonuje, na przykład, w trakcie głosowania, sądzenia,
nazywania.

Zwyczaje społeczne. Należą tu standardowe sekwencje, jak dziękowanie,

przepraszanie, powitanie itp.

Wypowiedzi ukryte. Ważniejsze znaczenie występuje na drugim planie, na przykład:

„Jak mówiłem Premierowi... *

Omów znaczenie wspólnego słownika dla efektywności

komunikacji
Aby mówić na jakiś temat dwoje ludzi potrzebuje wspolnego słownika, obszaru na który
może się wypowiedzieć. Wspólny słownik jest bardzo ważny, ponieważ gdy jedna osoba
jest botanikiem a druga lekarzem, nie za bardzo znajda wspólny temat. To samo tyczy
się języka, którego używamy. Jeżeli rozmawiamy z Niemcem, nie znając niemieckiego,
jedynie angielski, którego Niemiec nie potrafi, to nie jesteśmy w stanie się z nim
dogadać za pomocą komunikacji werbalnej.

Badanie dotyczące wspolnego słownika :

Omów zasady grzeczności w komunikacji werbalnej

Możemy definiować grzeczność jako „formy zachowań, które tak dalece, jak to tylko
możliwe, są ugodowe i nagradzające innych". Proponujemy w tym miejscu kilka
podstawowych zasad.

zajęcia 3 7
 1. Bycie przyjacielskim. Czynienie spotkań miłymi - ciepła akceptacja innych osób -
jest zapewne kluczem do grzeczności, z którego wynika wszystko inne. Częściowo
dzieje się to za pośrednictwem słów, lecz bardziej za pośrednictwem niewerbalnego
stylu, w jakim przekazuje się wypowiedzi.

2. Dbałość o samoocenę innych. Osoby biorące udział w interakcji musza dokładać

wszelkich starań, by uniknąć narażania na szwank ,,twarzy" albo samooceny
drugiego. Należy maksymalizować pochwały i odniesienia do sukcesów drugiej
osoby, skromnie zaś je minimalizować w swoim przypadku.

3. Unikanie zmuszania innych. Pośrednie prośby są grzeczniejsze, ponieważ dają

innym swobodę wyboru; „Mógłbyś odebrać telefon" jest grzeczniejsze niż „Odbierz
telefon". Możliwe jest umieszczenie wypowiedzi na skali niedyrektywności od
„łagodzenia" do „wymuszania". Z łagodzeniem mamy do czynienia wówczas, gdy
polecenia lub prośby przekazywane są jako pytania, podpowiedzi lub sugestie z
uzasadnieniem; wymuszenie jest przeciwieństwem - „Odbierz ten cholerny telefon
przez wzgląd na Pete'a".

4. Jak mówić „nie" lub nie zgadzać się. W Japonii jest bardzo niegrzecznie mówić „nie"
i unika się pytań, na które mogłaby paść taka odpowiedz. Również dla nas bardziej
grzecznie jest akcentować miejsca, w których się zgadzamy, a minimalizować
niezgodę, tak jak w „Tak, ale..". Odmowy powinny być otoczone wypowiedziami,
które zawierają zgodę lub inne pozytywne komponenty, włączając w to również
pozytywne elementy niewerbalne (Leech, 1983).

5. Należy unikać łamania reguł. Jest wiele rodzajów zachowań, które powszechnie są
traktowane jako niegrzeczne, ponieważ, łamią normalne reguły zachowania.
Przykładami są: przerywanie, wciskanie się do kolejki, mówienie zbyt dużo lub
opowiadanie niewłaściwych dowcipów.

Omów mechanizmy sprzyjające i niesprzyjające

skuteczności komunikacji werbalnej
Mechanizmy sprzyjające komunikacji werbalnej:

aktywne słuchanie (należy pamiętać, aby okazać rozmówcy zainteresowanie i

gotowość zrozumienia)

zajęcia 3 8
 usuwanie i ograniczenie „szumów w kanale” (trzeba być świadomym barier
komunikacyjnych, np. podejrzewając, że możesz nie zostać dobrze zrozumianym
mów językiem prostym, jednoznacznym, stosuj krótkie zdania, jeżeli wiem, że mój
rozmówca niedosłyszy na lewe ucho lub słabo zna język polski, a zamierzam
skutecznie z nim się komunikować, to muszę wziąć poprawkę na zaistniałe bariery
komunikacyjne)

Warto stosować komunikat "ja", np. "kiedy mówisz do mnie takim tonem, zaczynam
się denerwować" zamiast: "Zawsze mnie denerwujesz!".

jasny cel i intencje komunikatuwarto wiedzieć co chcemy przekazać i

dostosowywać pod przekaz chociażby ton głosu

Mechanizmy niesprzyjające komunikacji werbalnej:

niedostosowanie komunikatu do odbiorcy

używanie różnych języków

pochodzenie z różnych warstw społecznych, kultur, środowisk zawodowych, grup

wiekowych itp.

nadmiar informacji w jednym komunikacie

brak spójności komunikatu

stan emocjonalny nadawcy i odbiorcy, trudności w utrzymaniu uwagi

czynniki biologiczne, na przykład niesprawny narząd mowy, słuchu

Omów zagadnienie kodów mowy

Kody mowy, znane również jako kody komunikacyjne, to zestawy zasad i konwencji
stosowanych w ramach danej społeczności w celu przekazywania informacji za pomocą
mowy. Kody mowy pomagają w porozumiewaniu się i rozumieniu siebie nawzajem,
umożliwiając społecznościom tworzenie skutecznych systemów komunikacyjnych.
Kody mowy w klasach społecznych:
(wywiad z ludźmi którzy przeżyli tornado w USA)

robotnicy (w porównaniu do ludzi klasy średniej)

zajęcia 3 9
 stosowali swą własną perspektywę, ich prezentacje były trudne do zrozumienia
jeśli słuchacz nie był obecny w czasie samego wydarzenia. Podawało
KONRETNE INFORMACJE

Bernstein: ,,ludzie z klasy średniej w Anglii stosują ROZWINIĘTY kod

LONGWISTYCZNY ,,robotnicy używają kodu OGRANICZONEGO''

1. Kod rozwinięty: (klasa średnia)

mniej założeń co do punktu widzenia słuchaczy,

mniej zależny od kontekstu,

bliższy ,,poprawnej'' mowie wyuczonej w szkole,

bardziej standardowa gramatyka,

więcej zdań podrzędnych,

obszerniejszy slownik

2. Kod ograniczony: (robotnicy)

mniej obszerny

uboższy

został stworzony do podtrzymywania stosunków twarzą w twarz w zaprzyjaźnionej

grupie - dla tego celu może być nawet lepszy niż rozwinięty

Dzieci z klasy robotniczej używają : krótszych zdań, rzadziej korzystają ze zdań

podrzędnych, mają uboższy słownik, mowa bardziej konkretne, rzadziej bierze się pod
uwagę punkt widzenia słuchaczy, stosują więcej zakończeń typu ,,nieprawdaż''/,,no
wiesz''
Dzieci z klasy robotniczej przechodziły na bardziej rozwinięty kod w przypadku tematów
szkolnych lub abstrakcyjnych

70% osób (Detroit) -> podwójna negacja (np. nie mogę nie jeść)

97% (Norwich) nie wymawiało końcowego ,,s'' przy czasownikach (,,she like him
very much'')

Matki do dzieci: ,,bo tak jest'', ,,bo tak mówię), kontrolują swe dzieci ,,groźbami'',

Dzieci z klasy średniej stosowały bardziej ograniczony kod w czasie nieformalnych

pogawędek

zajęcia 3 10
 2% osób (Detroit) -> podwójna negacja (np. nie mogę nie jeść)

2% (Norwich) nie wymawiało końcowego ,,s'' przy czasownikach (,,she like him very
much'')

Matki do dzieci: ,,jest tak ponieważ ..(wytłumaczenie)..'', kontrolują swe dzieci

,,umotywowanymi wyjaśnieniami konsekwencji działań''

zajęcia 3 11
 zajęcia 4
ATRAKCYJNOŚĆ INTERPERSONALNA I ZWIĄZKI
UCZUCIOWE

Psychologiczne czynniki sprzyjające atrakcyjności interpersonalnej:

częstość kontaktów: im częściej widzimy i kontaktujemy się z drugą osobą,

tym większe prawdopodobieństwo, że zostanie naszym przyjacielem → EFEKT
CZĘSTOŚCI KONTAKTÓW:

powstaje w wyniku naszego oswojenia się z innymi osobami czy prostej

dostępności do osób, które są blisko nas:

im częściej jesteśmy wystawieni na ekspozycję danego bodźca, tym

bardziej jesteśmy skłonni ten bodziec polubić → EFEKT CZYSTEJ
EKSPOZYCJI

eksperyment Zajonca: im częściej studenci mieli kontakt z fotografią

danej osoby, tym większą sympatię do niej wykazywali

ujawnia się w każdym wieku (od małych dzieci bawiących się w

przedszkolach do ludzi starszych mieszkających w domach pomocy
społecznej)

oprócz odległości rzeczywistej (fizycznej), na częstość kontaktów ma wpływ

również odległość psychologiczna (funkcjonalna), np.: ludzie mieszkający

zajęcia 4 1
 na tym samym piętrze zawierają więcej przyjaźni ze sobą niż z
mieszkańcami innych pięter

podobieństwo: im bardziej opinie innych są podobne do naszych własnych,

tym bardziej jesteśmy skłonni polubić te osoby

w relacjach interpersonalnych dominuje dobieranie się w pary bardziej na

zasadzie podobieństw, a rzadziej przeciwieństw

badania wykazują, że ludzie tworzą lepsze jakościowo stałe związki, kiedy

wyznawane przez nich wartości są podobne

podobieństwo (oprócz wartości) dotyczy szczególnie:

ludzkich postaw;

osobowości;

pochodzenia;

poglądów politycznych;

zainteresowań

istotność podobieństwa dla zjawiska atrakcyjności interpersonalnej:

1) ludzie będący podobni do nas, dostarczają społecznego wsparcia dla

naszych własnych cech i wierzeń - potwierdzają, że mamy rację, a my
lubimy tych, którzy się z nami zgadzają

2) ludzie mają skłonność myśleć negatywnie o osobach, które się z nimi

nie zgadzają w ważnych kwestiach, ponieważ przypominają im o
spotkanych w przeszłości innych, niemiłych, niemoralnych osobach
tworzących złe doświadczenia → brak zgody w ważnych kwestiach
prowadzi do silnej niechęci

podobieństwo w kwestii wyglądu:

ludzie dobierają się w ramach swoich kręgów społecznych, co sprawia,

że już na starcie są do siebie podobni

ludzie fizycznie podobni do nas wydają się wzbudzać większe zaufanie

zajęcia 4 2
 ludzie upodabniają się do siebie w czasie trwania relacji - podobny styl
życia, zwyczaje, naśladownictwo

ludzie szukają osób podobnych do swoich rodziców, sami będąc do

nich podobni

odwzajemniona sympatia:

świadomość, że ktoś inny nas lubi jest dla nas atrakcyjna

może za to odpowiadać samospełniające się proroctwo →

zjawisko polegające na tym, że określone oczekiwania w stosunku
do pewnych zachowań lub zdarzeń wpływają na nie w sposób,
który powoduje spełnienie oczekiwań

samospełniające się proroctwo występuje, gdy informacja o

mającym się zdarzyć incydencie pochodzi z wiarygodnego dla
jednostki źródła i jest efektem nieświadomym pojawiającym się
mimowolnie

studenci którym powiedziano, że rozmawiają przez telefon z

atrakcyjną kobietą, rozmawiali z nią w sposób ujawniający jej
najlepsze strony w związku z czym sprawiali, że czuła się ona
bardziej kompetentna i darzona sympatią

efekt kameleona → ludzie mają tendencję do przybierania podobnej

postawy, naśladowania gestów i manieryzmów partnerów interakcji

współwystępuje to z sympatią, poczuciem dobrego kontaktu,

bezpieczeństwa i więzi

sprzyja sprawnej współpracy i pomaganiu drugiej osobie

osoby bardziej empatyczne robią to częściej i bardziej

atrakcyjność fizyczna: im bardziej dana osoba podoba nam się wizualnie, tym
bardziej skłonni jesteśmy ją polubić, a im bardziej kogoś lubimy, tym
przyjemniejszy wydaje nam się jego wygląd:

„To co jest piękne, jest i dobre”:

założenia przyjmowane w stosunku do ludzi atrakcyjnych:

zajęcia 4 3
 odnoszą oni więcej sukcesów

wykazują większą inteligencję i lepsze kompetencje zawodowe

są lepiej przystosowani, bardziej sprawni społecznie

piękno twarzy → silny stereotyp polegający na przeświadczeniu, że

pozytywne cechy idą w parze z urodą

efekt halo (aureoli) → tendencja do przypisywania pozytywnych lub

negatywnych cech osobowościowych na podstawie pierwszego
pozytywnego lub negatywnego wrażenia, np.:

punktualność jest dla mnie ważną wartością - spotykam nową

osobę i zauważam, że jest ona punktualna - zatem jestem skłonny
myśleć o niej w pozytywnych kategoriach (osoba ta jest
inteligentna, przyjazna, uczciwa)

spotykam osobę, którą

oceniam jako niekulturalną i
agresywną — będę skłonny
o niej myśleć jako o kimś,
kto jest leniwy i ma
ograniczone poglądy

Pani Gosia - WAŻNE

zajęcia 4 4
 stereotyp ten nie zawsze jednak się sprawdza przez utrwalone,
odwrotne stereotypy, według których np.: piękne kobiety są bardziej
próżne i egoistyczne od tych mniej atrakcyjnych czy przystojni
mężczyźni są mniej inteligentni od tych mniej atrakcyjnych

atrakcyjność a wina:

ludzie — w stosunku do osób urodziwszych — są skłonni zakładać

raczej niewinność niż winę — gdy jednak stwierdza się, że osoba
atrakcyjna wykorzystała swoją urodę do osiągnięcia korzyści — będą
wobec niej bardziej surowi

nauczycielki były skłonne przypisywać winę dzieciom mniej schludnym,

mniej atrakcyjnym fizycznie, zaś dzieci bardziej atrakcyjne spotykały się
z odwrotnymi, pozytywnymi opiniami

kulturowe standardy piękna:

atrakcyjność twarzy jest w dużej mierze uniwersalna:

symetryczność

symetryczność twarzy może wskazywać na prawidłowość

rozwoju, lepsze zdrowie czy wyposażenie genetyczne

preferencje symetryczność wykazują już niemowlęta (wczesna

ekspozycja na kulturowe standardy piękna)

schemat dziecięcości

zbiór cech wyglądu (duże oczy i łagodne rysy twarzy, wąski

nos, szerokie usta), które czynią osobę uroczą i wywołują w
obserwatorze tendencje opiekuńcze

oznaki młodego wieku (do pewnego stopnia) zwiastują

potencjał rozrodczy w przypadku kobiet)

przeciętność

twarze zbliżone do średniej tego, co spotykane jest w populacji

(prototyp ludzkiej twarzy) są uważane za bardziej atrakcyjne

przeciętne twarze prawdopodobnie wywołują u nas poczucie

znajomosci, a co za tym idzie, nie wywołują zagrożenia

zajęcia 4 5
 obsypywanie pochwałami:

ludzie lubią być chwaleni, ale cenią sobie pochwały najbardziej wtedy,
kiedy są on szczerze i zrozumiałe

jeżeli osoba chwaląca może zyskać coś na udzieleniu nam pochwały, to

nie spotka się ona z aprobatą

zjawisko ingracjacji → stosowanie strategii (polegających np. na

udzielaniu pochwał) w celu manipulowania innymi lub zdobywaniu ich
sympatii

efekt zysku-straty:

zjawisko polegające na tym, że tym bardziej lubimy daną osobę, im

więcej wysiłku musieliśmy włożyć w zmianę jej pierwotnej opinii o nas
(tj. nie lubiani na początku znajomosci, teraz jesteśmy lubiani),
natomiast tym mniej lubimy daną osobę, im więcej jej pierwotnej
sympatii straciliśmy (tj. jeżeli na początku znajomości nas lubiła, a teraz
nas nie lubi)

do jego wystąpienia konieczne jest stopniowa zmiana postawy

względem danej osoby (nagła zmiana stosunku do jednostki odbierana
jest jako podejrzana i nieszczera)

niedoskonałość:

ludzie mają tendencję do darzenia większą sympatią osób, które

popełniają błędy, nie są doskonałe w każdej dziedzinie

Teorie atrakcyjności interpersonalnej:

teoria wymiany społecznej → to, co ludzie sądzą (pozytywnie lub negatywnie)

o swoim związku z inną osobą, będzie zależało od tego, jak pojmują nagrody,
które daje im ten związek, koszty, na jakie się narażają, co sądzą o tym, na jaki
związek zasługują, i jakie jest, ich zdaniem, prawdopodobieństwo nawiązania
lepszych stosunków z kimś innym:

poziom odniesienia - bilans (wyrażony w terminach kosztów i nagród),

jakiego oczekujemy od danego związku

zajęcia 4 6
 porównawczy poziom odniesienia - bilans (wyrażony w terminach
kosztów i nagród), jakiego oczekujemy od danego związku, w porównaniu z
innym, możliwym związkiem

ludzie mający wysoki poziom odniesienia łatwiej nawiązują nowe

relacje

ludzie mający niski poziom odniesienia trudniej nawiązują nowe

relacje, przez co zwykle zostają w obecnie utworzonych związkach

teoria równości → teoria, w której przyjmuje się, że ludzie czują się

najszczęśliwsi w związkach, w których zarówno koszty, jak i zyski będące
udziałem jednej ze stron są w przybliżeniu takie same, jak koszty i zyski
przypadające drugiej stronie

Ewolucyjna interpretacja zjawiska miłości:

inwestycyjny model związku → teoria, w której przyjmuje się, że to, co ludzie

wnoszą w dany związek, zależy od satysfakcji, jaką im daje; satysfakcji
definiowanej w kategoriach nagród, kosztów a także poziomu odniesienia i
porównawczego poziomu odniesienia oraz inwestycji, którą stracą gdy się z
tego związku wycofają

wraz ze wzrostem ponoszonych kosztów maleje satysfakcja ze związku

przykłady inwestycji zawierają zarówno dobra materialne (finanse, środki,

własność np. dom), jak i niematerialne (dobro emocjonalne dzieci, czas i
energia emocjonalna przeznaczana na budowanie związku czy poczucie
własnej integralności)

zajęcia 4 7
 im więcej inwestujemy w dany
związek, tym mniej jest
prawdopodobne, że go
opuścimy, nawet jeśli inny,
potencjalny związek wydaje
nam się bardziej atrakcyjny

przykład braku kalkulacji porównawczego

poziomu odniesienia :(

relacje wymiany → relacje interpersonalne oparte na potrzebie równości (tj. na

potrzebie wyrównywania stosunku kosztów i zysków)

ludzie rejestrują własny wkład i oczekują profitów, jeżeli ich zdaniem więcej
włożyli w dany związek niż z niego skorzystali

relacje darowizny → związki, w których ludzie troszczą się przede wszystkim o

zaspokojenie potrzeb drugiej osoby

np. rodzicielstwo

zajęcia 4 8
 Trójczynnikowa teoria miłości
Znany powszechnie we współczesnej psychologii jako twórca triangulacyjnej teorii
miłości (charakteryzującej wzajemne skomplikowane związki międzyludzkie w
terminach zależności pomiędzy trzema komponentami: intymnością, namiętnością
oraz zaangażowaniem) amerykańskI profesor psychologii Robert Sternberg
zmodyfikował swoje rozumienie praw psychologicznych leżących u podłoża
związków miłosnych.

zajęcia 4 9
 DWUCZYNNIKOWA TEORIA MIŁOŚCI
Dwuskładnikowa teoria miłości ujmuje dwa zasadnicze elementy tego fenomenu:
(teoria trójczynnikowa) oraz zawartość treściowa
i rozwój (teoria miłości jako opowieści). Teoria miłości jako opowieści stanowi próbę
sprecyzowania, w jaki sposób powstają i rozwijają się różne odmiany miłości
opisywanej dotąd jako kombinacja trzech wyróżnionych przez Sternberga
składników podstawowych.

PODSTAWOWE ,,SKŁADNIKI MIŁOŚCI’’

Do podstawowych „składników miłości” zalicza Sternberg: intymność,
namiętność i zaangażowanie.

zajęcia 4 10
 Intymność obejmuje według niego wszelkie pozytywne uczucia i działania
wzmagające przywiązanie i bliskość partnerów wyrażające się w dbałości o dobro
partnera,
przeżywaniu szczęścia z jego powodu,
szacunku i przekonaniu, że można liczyć
na niego w potrzebie, wzajemnym
zrozumieniu oraz dzieleniu się
przeżyciami i dobrami.

Namiętność opisuje jako przeżywanie

silnych emocji, zarówno pozytywnych jak i
negatywnych, którym towarzyszą: przypływ energii, marzenia na jawie oraz silna
motywacja do fizycznej bliskości. Dynamika namiętności
szybko osiąga szczytowe natężenie i równie szybko gaśnie, a pod jej wpływem
człowiek często traci intelektualną kontrolę nad własnym zachowaniem.

zajęcia 4 11
 Pojęcie ZAANGAŻOWANIA równoznaczne jest ze świadomą decyzją i odnosi się
do wszelkich działań mających na celu przekształcenie miłości w trwały związek.
Jest to więc ten ze
składników miłości, którego nasilenie
może podlegać świadomej kontroli w największym stopniu.

zajęcia 4 12
zajęcia 4 13
 MIŁOŚĆ BRATERSKA - uczucie zaangażowania, bliskości w stosunku do drugiej
osoby, któremu nie towarzyszy namiętność ani pobudzenie fizyczne

Ludzie mogą odczuwać miłość braterską w związek nieseksualnych ( bliska przyjaźń)

oraz seksualnych, w których przeżywają oni uczucie głębokiej bliskości ( miłość
braterska), lecz jednocześnie nie odczuwają namiętności czy podniecenia

MIŁOŚĆ EROTYCZNA - intensywna tęsknota za drugą osobą, której towarzyszy

fizjologiczne pobudzenie. Kiedy wszystko układa się dobrze - druga strona również nas
kocha - przeżywamy ogromne spełnienie i ekstazę, a kiedy nie - odczuwamy głęboki
smutek i rozpacz.

STYLE PRZYWIĄZYWANIA SIĘ A ZWIĄZKI UCZUCIOWE

STYL PRZYWIĄZYWANIA SIĘ - kształtowane jest, kiedy jesteśmy jeszcze dziećmi.
Podstawą teorii stylów przywiązywania się jest następujące założenie; sposób, w jaki
uczymy się przywiązywać do innych osób we wczesnym dzieciństwie, wyznacza nasz
przyszły -jako osób dorosłych- sposób nawiązywania kontaktów.
Styl przywiązywania się oparty jest na poczuciu bezpieczeństwa -
mają opiekunów żywo reagujących na ich potrzeby, ujawniających pozytywne emocje w
trakcie nawiązywania z innymi kontaktów. Takie niemowlęta ufają swoim opiekunom, nie
boją się, że mogą zostać odrzucone i spostrzegają siebie jako osoby lubiane i chciane
Styl przywiązywania się oparty na unikaniu - styl przywiązania się do drugiej osoby,
którego cechą charakterystyczną jest tłumienie potrzeby nawiązywania intymnych
kontaktów z tą osobą, ponieważ realizacja tej potrzeby zakończyła się niepowodzeniem;
ludzie, dla których charakterystyczny jest ten styl przywiązywania się, z trudnością
nawiązują bliskie kontakty z innymi.
Styl przywiązywania się lękowo- ambiwalentny - styl przywiązywania si do drugiej
osoby, którego cechą charakterystyczną jest niepokój wynikający z niepewności, czy
druga osoba odpowie na potrzebę nawiązania intymnego kontaktu; rezultatem jest
wyższy nić przeciętnie poziom lęku.

KULTUROWE ZRÓŻNICOWANIE MIŁOŚCI

Uważana jest za emocję uniwersalną, różne aspekty miłości są inaczej akcentowane w
różnych kulturach

zajęcia 4 14
 • Kultury indywidualistyczne kładą duży nacisk na romantyczny komponent miłości,
ważniejsza jest namiętność
• Kultury kolektywistyczne podkreślają społeczne aspekty małżeństwa, ważniejsza jest
intymność

zajęcia 4 15
 zajęcia 5a
Odnieś się do stwierdzenia, że kultura to
zaprogramowanie umysłu
Wg Hofstede, "Kulturowe programowanie umysłu" odnosi się do procesu, w którym
jednostki w danej kulturze są narażone na konkretne wartości, przekonania, normy i
wzorce zachowań, które są internalizowane i wpływają na ich myślenie i
zachowanie. Jest to rodzaj społecznego programowania, które ma wpływ na nasze
postrzeganie świata, podejmowanie decyzji, komunikację i interakcje społeczne.

W koncepcji Hofstedego istnieją różnice kulturowe między narodami, które można

opisać za pomocą pięciu głównych wymiarów kulturowych, takich jak indywidualizm
kontra kolektywizm, unikanie niepewności, męskość kontra kobiecość, odległość
władzy i orientacja czasowa. Te wymiary odzwierciedlają różnice w wartościach i
priorytetach kulturowych, które wpływają na sposób myślenia i zachowania
jednostek.

Na przykład, jeśli kultura ma wysoką wartość kolektywizmu, jednostki mogą być

bardziej skłonne do skupiania się na grupowych interesach, współpracy i lojalności
wobec grupy, podczas gdy w kulturach o wyraźnym indywidualizmie jednostki mogą
bardziej dążyć do realizacji własnych celów i niezależności. Podobnie, jeśli kultura
ma wysokie unikanie niepewności, jednostki mogą preferować jasne zasady, unikać
ryzyka i dążyć do minimalizowania niepewności.

zajęcia 5a 1
 Kulturowe programowanie umysłu nie oznacza, że jednostki są całkowicie
zdeterminowane przez swoją kulturę, ale sugeruje, że kultura ma istotny wpływ na
nasze przekonania, postawy i zachowania. Jednocześnie, jednostki mogą być także
kreatywne i adaptować się do różnych kontekstów kulturowych, ale ogólnie rzecz
biorąc, kultura wpływa na nasze spojrzenie na świat i kształtuje naszą identyfikację
społeczną.

Stwierdzenie, że kultura to zaprogramowanie umysłu, według Hofstedego, odnosi

się do wpływu, jaki kultura ma na nasze myślenie, wartości i zachowania poprzez
proces socjalizacji. Aby lepiej zrozumieć to stwierdzenie, warto rozróżnić pojęcia
takie jak natura ludzka, kultura i osobowość.

Natura ludzka: Natura ludzka odnosi się do podstawowych cech, które są

powszechne dla wszystkich ludzi niezależnie od kultury, takie jak potrzeba
przetrwania, potrzeba przynależności społecznej, zdolność do komunikacji i
rozwoju poznawczego. Istnieją pewne uniwersalne cechy i podstawowe
motywacje, które można odnaleźć we wszystkich kulturach, ale sposób ich
wyrażania i interpretacji może się różnić w zależności od kultury.

Kultura: Kultura odnosi się do ogółu wartości, wierzeń, norm społecznych,

języka, tradycji i innych elementów przekazywanych z pokolenia na pokolenie w
danym społeczeństwie. Kultura kształtuje nasze postrzeganie świata, system
wartości, wzorce zachowań, sposoby komunikacji i wiele innych aspektów
naszego życia. Jest to swoiste "programowanie umysłu", które odbywa się
przez proces socjalizacji i uczenia się w ramach danej kultury.

Osobowość: Osobowość odnosi się do unikalnego wzorca cech i zachowań

jednostki, które są trwałe i charakterystyczne dla niej. Osobowość jest
częściowo ukształtowana przez naszą biologiczną strukturę i tendencje, ale
również jest formowana przez wpływ kultury i doświadczenia życiowe. Kultura
wpływa na naszą osobowość poprzez kształtowanie naszych wartości,
przekonań, preferencji i stylów zachowań.

W kontekście stwierdzenia Hofstedego, że kultura to zaprogramowanie umysłu,

można to interpretować jako to, że nasze myślenie, wartości i zachowania są
wynikiem wpływu kultury na naszą osobowość poprzez proces socjalizacji. Kultura
dostarcza nam zestawu wzorców, reguł i norm, które kształtują nasze oczekiwania,
sposoby postrzegania świata i interakcji z innymi ludźmi. Jest to rodzaj "programu",

zajęcia 5a 2
 który jest internalizowany przez jednostki i wpływa na ich sposoby myślenia i
zachowań.

Jednak warto pamiętać, że kultura nie jest jedynym czynnikiem kształtującym naszą
osobowość i umysł. Istnieją również czynniki biologiczne, genetyczne, społeczne i
indywidualne, które wpływają na naszą osobowość i zachowania. Kultura jest ważnym,
ale tylko jednym z wielu elementów, które wpływają na nasze umysły i osobowość.

Omów źródła kulturowego zróżnicowania (wg koncepcji

Hofstede lub Nisbetta)
Według koncepcji Hofstedego, istnieje kilka źródeł kulturowego zróżnicowania, które
wpływają na nasze myślenie, zachowanie i wartości. Oto cztery główne źródła
zróżnicowania kulturowego według Hofstedego:

Indywidualizm kontra kolektywizm: Ten wymiar odnosi się do sposobu, w jaki

kultura wpływa na nasze postrzeganie siebie i nasze relacje z innymi ludźmi.

zajęcia 5a 3
 Kultury indywidualistyczne, takie jak Stany Zjednoczone czy kraje europejskie,
skupiają się na wartościach indywidualnych, autonomii i niezależności. Z kolei
kultury kolektywistyczne, takie jak Japonia czy kraje afrykańskie, stawiają większy
nacisk na wartości grupowe, wspólnotę i harmonię społeczną.

Unikanie niepewności: Ten wymiar dotyczy stopnia, w jakim kultura toleruje lub
unika niepewności, nieznanych sytuacji i ryzyka. Kultury o wysokim unikaniu
niepewności, takie jak Japonia czy kraje śródziemnomorskie, dążą do
minimalizowania ryzyka poprzez ustanawianie jasnych zasad, procedur i hierarchii.
Z kolei kultury o niskim unikaniu niepewności, takie jak Stany Zjednoczone czy kraje
nordyckie, są bardziej otwarte na nowe sytuacje, eksperymenty i zmiany.

Męskość kontra kobiecość: Ten wymiar odnosi się do rozróżnienia ról płciowych i
wartości związanych z męskością i kobiecością w danej kulturze. Kultury o wysokiej
męskości, takie jak Japonia czy kraje zachodnioeuropejskie, kładą nacisk na
konkurencyjność, sukces zawodowy i dominację mężczyzn. Z kolei kultury o
wysokiej kobiecości, takie jak Skandynawia czy Holandia, promują równość płci,
opiekę społeczną i jakość życia.

Odległość władzy: Ten wymiar odnosi się do sposobu, w jaki kultura radzi sobie z
nierównościami społecznymi i hierarchią władzy. Kultury o wysokiej odległości
władzy, takie jak Indie czy kraje latynoamerykańskie, akceptują większe różnice w
hierarchii społecznej i uznają autorytet i władzę. Natomiast kultury o niskiej
odległości władzy, takie jak Skandynawia czy Holandia, dążą do większej równości
społecznej i minimalizacji hierarchii.

Orientacja czasowa: Ten wymiar odnosi się do sposobu, w jaki kultura radzi sobie
z czasem. Kultury przeszłościowe skupiają się na przeszłości, tradycji i utrzymaniu
stabilności. W takich kulturach istotne są przekazywanie dziedzictwa, przeszłe
doświadczenia i poszanowanie tradycji. Z kolei kultury przyszłościowe skupiają się
na przyszłości, innowacjach i zmianach. W takich kulturach ważne jest planowanie,
zdobywanie nowych umiejętności i dążenie do postępu.

Warto zaznaczyć, że te wymiary nie są jednoznaczne i nie odzwierciedlają każdej

jednostki w danej kulturze, ale opisują ogólne wzorce zachowań i wartości. Ponadto,
Hofstede kontynuował rozwijanie swojej koncepcji, dodając kolejne wymiary, takie jak
orientacja czasowa czy indulgencja kontra powściągliwość, aby bardziej kompleksowo
opisać zróżnicowanie kulturowe.

zajęcia 5a 4
 Koncepcja Richarda Nisbetta, amerykańskiego psychologa społecznego, również
wyjaśnia źródła kulturowego zróżnicowania. Nisbett wskazuje na cztery główne czynniki
wpływające na kulturowe różnice w myśleniu i zachowaniu:

Klimat i środowisko: Według Nisbetta, różnice klimatyczne między regionami

geograficznymi mogą wpływać na rozwój kulturowy. Na przykład, ludzie
mieszkający w strefach klimatów o dużych zmianach sezonowych, takich jak
Europa Wschodnia i Ameryka Północna, mogą bardziej akcentować planowanie,
precyzję i zdolność do przewidywania przyszłości, w porównaniu do kultur o
klimatach bardziej jednostajnych.

Gospodarka i zasoby: Ekonomia i dostęp do zasobów również wpływają na

różnice kulturowe. W kulturach, gdzie zasoby są ograniczone, takich jak niektóre
kraje azjatyckie, wartościowane są oszczędność, dyscyplina i wspólnota, aby
efektywnie zarządzać dostępnymi zasobami. Natomiast w kulturach o bogatszych
zasobach, jak wiele zachodnich krajów, większy nacisk może być położony na
indywidualizm i samowystarczalność.

Historia i tradycja: Nisbett zauważa, że różnice w historii i tradycji poszczególnych

kultur również wpływają na różnice w myśleniu i zachowaniu. Przykładowo, kraje o
długiej historii agrarnej mogą wykazywać większe przywiązanie do tradycji,
hierarchii i lojalności wobec rodziny. Z kolei kraje o historii przemysłowej mogą
bardziej kłaść nacisk na mobilność społeczną i wartości związane z sukcesem
zawodowym.

System społeczny: Nisbett wskazuje również na rolę systemu społecznego jako

czynnika wpływającego na różnice kulturowe. Na przykład, systemy społeczne
oparte na zasadach kolektywizmu, jak w krajach azjatyckich, mogą promować więzi
społeczne, współpracę i harmonię. Z kolei systemy społeczne oparte na
indywidualizmie, jak w niektórych krajach zachodnich, mogą kłaść większy nacisk
na autonomię jednostki i realizację osobistych celów.

Nisbett podkreśla, że te czynniki nie działają oddzielnie, ale wzajemnie oddziałują i

wpływają na kulturowe różnice. Różnice kulturowe wynikają z kompleksowej kombinacji
tych czynników oraz innych społecznych, historycznych i geograficznych kontekstów,
które kształtują nasze myślenie i zachowanie w zależności od naszej przynależności
kulturowej.

zajęcia 5a 5
 Omów czym są wymiary kultur narodowych wg
koncepcji Hosftede

Omów poszczególne wymiary kultur narodowych wg

Hofstede

zajęcia 5a 6
 zajęcia 5b
Na czym polega uporczywość myślenia
automatyczne?/ Jakie są korzyści płynące z myślenia
automatycznego?/ Jakie są negatywne konsekwencje
myślenia automatycznego?

zajęcia 5b 1
 Jakie są korzyści płynące z myślenia kontrolowanego?
Pozwalają na dokładniejsze zgłębienie tematu i trafniejszą analizę sytuacji, pozwala
dostrzec kontrargumenty lub czynniki wcześniej pomijane, co czasem zapewnia nam
bezpieczeństwo w sytuacjach losowych lub obiektywniejsze spojrzenie na sytuacje
społeczne.

Omów paradoksalne konsekwencje wypierania myśli

Tworzy zniekształcenia poznawcze, co może odbijać się na to jak funkcjonujemy w
społeczeństwie i naszych relacjach z innymi, jak również to jak czujemy się ze sobą

zajęcia 5b 2
 Heurystyki decyzyjne
Uproszczone uogólnione strategie podejmowania decyzji

Heurystyka dostępności – przypisywanie większego prawdopodobieństwa

zdarzeniom, które łatwiej przywołać do świadomości i są bardziej
nacechowane emocjonalnie.
Np. Komunikacja tzw. “zgonów covidowych” w mediach

Heurystyka reprezentatywności - klasyfikacji na podstawie częściowego

podobieństwa do przypadku typowego, który już znamy.
Np. Kategoryzowanie ludzi do zawodów

Spostrzeganie społeczne - proces rozpoznawania i oceniania przez

człowieka sensu zachowań oraz względnie trwałych właściwości innych ludzi

Omów mechanizm działania ukrytych teorii osobowości.

Ukryta teoria osobowości to typ schematu używany do grupowania różnych cech
osobowości (np. wielu ludzi uważa, że ktoś, kto jest uprzejmy, jest zarazem szczodry).
Schematy generalnie dostarczają nam dodatkowych danych, którymi można uzupełnić
luki. Dzięki schematom nie musimy dokładnie poznawać danej osoby, aby plus minus
mieć jakieś pojęcie o tym, kim prawdopodobnie jest. Ukryta teoria osobowości składa
się z naszych przekonań co do tego, jakie cechy osobowości występują razem. Na
podstawie kilku znanych cech danej osoby wysnuwamy wnioski o charakterze danej
osoby. (np. jak ktoś jest skąpy to zakładamy, że jest również zgryźliwy).

Omów międzykulturowe różnice w funkcjonowaniu ukrytych teorii

osobowości.

zajęcia 5b 3
 W kulturze amerykańskiej silnie zaznacza się ukryta teoria osobowości dot.
atrakcyjności: „to, co piękne, jest dobre”. Zakłada się, że ludzie piękni mają mnóstwo
innych wspaniałych cech. W Chinach za to istnieje ukryta teoria osobowości
charakteryzująca osobę, która ucieleśnia tradycyjne chińskie wartości (tworzenie i
utrzymywanie harmonii interpersonalnej, harmonii wewnętrznej i ren qin –
przywiązywanie wagi do związków z innymi).
Kultury mają różne pojęcia typów osobowości – kategorii osób, które można określić za
pomocą prostych etykietek słownych. Np. „osobowość artystyczna” – ktoś jest twórczy,
wrażliwy i oryginalny. Chińczycy nie mają schematu charakteryzującego typ artysty. W
Chinach natomiast wyróżnia się shi gu – typ osobowości, który charakteryzuje się
zaradnością, dbaniem o rodzinę, posiadaniem umiejętności społecznych i
powściągliwością.

Omów założenia teorii atrybucji.

Teoria atrybucji to teoria opisująca sposoby, którymi się posługujemy do wyjaśniania
przyczyn własnych zachowań i zachowań innych ludzi.
Atrybucje dzielimy na:

1. wewnętrzną – przypuszczenie, że czyjeś zachowanie wynika z przyczyn leżących

po jego stronie, na przykład z jego postawy, charakteru lub osobowości (np. „moja
żona pomogła mi, bo jest bezinteresowną osobą” albo „powiedział mi coś
przykrego, bo jest egocentrycznym draniem”)

2. zewnętrzną – przypuszczenie, że czyjeś zachowanie wynika z sytuacji, w jakiej

znajduje się ta osoba; założenie, że większość ludzi w tej sytuacji zareagowałaby
tak samo. (np. pomogła mi, bo chciała zrobić dobre wrażenie na znajomych” albo
„powiedział mi coś przykrego, bo ma w tym tygodniu tyle kłopotów w pracy”).
Przyczyn czyjegoś zachowania zwykle dopatrujemy się w nim samym. Sytuacja
(wyjaśnienie zewnętrzne) niekiedy jest trudna do spostrzeżenia i może uchodzić
naszej uwagi.

Omów założenia modelu współzmienności.

Model współzmienności to teoria, wg której tworząc wyobrażenie o innej osobie,
przyjmujemy do wiadomości i analizujemy więcej niż jedną informację. Systematycznie
sprawdzamy zależności pomiędzy obecnością lub brakiem pewnych czynników

zajęcia 5b 4
 sprawczych a pojawianiem się lub niepojawianiem danego zachowania.
Sprawdzamy 3 podstawowe aspekty informacji: (model Kelleya)

1. zgodność (jak inni ludzie zachowują się, wobec tego samego bodźca? - np. czy
każdy jest niemiły wobec tej osoby, której nie lubi aktor?)

2. wybiórczość (reakcja aktora na inne bodźce – np. czy aktor wobec wszystkich jest
taki niemiły?)

3. spójność (jak często pojawia się obserwowane zachowanie tego samego aktora,
wobec tego samego bodźca w różnych okolicznościach – np. kiedy aktor zazwyczaj
jest niemiły dla tej osoby?)
Model współzmienności zakłada, że ludzie tworzą atrybucje przyczynowe w sposób
logiczny i racjonalny.

Omów założenia modelu dwustopniowego procesu atrybucji.

Według tego modelu w pierwszej kolejności wyjaśniamy czyjeś zachowania przez
tworzenie automatycznych atrybucji wewnętrznych i dopiero później zastanawiamy się
nad możliwymi przyczynami sytuacyjnymi. Wygląda to w skrócie tak:
zachowanie → etap 1: atrybucja – tworzę atrybucję wewnętrzną (np. automatycznie
oceniam zachowanie innej osoby). Jeżeli jestem zmęczona, zajęta, rozkojarzona albo
po prostu nie mam motywacji by się zastanowić nad tym zachowaniem to zatrzymuję
się na tym 1 etapie i pozostaję przy atrybucji wewnętrznej (dyspozycyjnej)→ etap 2:
mogę zastanowić się nad sytuacją i rozważyć inne wyjaśnienia, np. sytuacyjne – to
jednak wymaga ode mnie zasobów czasu, energii i motywacji. Następuje modyfikacja
pierwotnej atrybucji (z etapu 1), ponieważ biorę pod uwagę inne możliwe przyczyny
zewnętrzne. TWORZĘ OSTATECZNĄ ATRYBUCJĘ.
Generalnie na samym początku zakładamy, że czyjeś zachowanie wynika z cech danej
osoby. Później zaczynamy brać pod uwagę sytuację, w jakiej ta osoba się znalazła. Ale
czasem pozostajemy przy pierwszym wrażeniu i słabo bądź wcale nie dokonujemy
modyfikacji pierwszej atrybucji.

Omow miedzykulturowe roznice w zakresie bledow atrybucyjnych

W kulturach zachodnich podkreśla się autonomię jednostki. Osobę spostrzega się jako
niezależną i samodzielną. W kulturach Azji Wschodniej, np. w Chinach, Japonii i Korei
podkreśla się natomiast autonomię grupową. Poczucie własnego Ja jednostka czerpie z
przynależności do grupy społecznej.

zajęcia 5b 5
 Ludzie z kultur indywidualistycznych (Zachód) wolą atrybucje dyspozycyjne, gdy chodzi
o innych. Ludzie z kultur kolektywistycznych wolą atrybucje sytuacyjne. Nie jest jednak
tak, że osoby z kultur kolektywistycznych w ogóle nie formułują atrybucji
dyspozycyjnych – również to robią, z tym, że są bardziej świadomi wpływu sytuacji na
zachowanie i bardziej skłonni do uwzględniania tego wpływu w swoich ocenach.
Eksperyment – pisanie referatu z odgórnie przypisanej pozycji. Amerykańscy uczestnicy
eksperymentu popełniali podstawowy błąd atrybucji i przypisywali poglądy zawarte w
referacie jego autorowi – pomimo że wiedzieli, iż stanowisko nie było od niego zależne.
Uczestnikom z Korei, Japonii i Chin przytrafiło się dokładnie to samo – popełnili również
podstawowy błąd atrybucji. Jednakże w drugim etapie, gdzie uczestnicy sami byli
postawieni w podobnej sytuacji (mieli napisać referat z pozycji, której sami nie wybierali)
wystąpiła różnica między obiema kulturami. Uczestnicy z kultury zachodniej nadal
pozostali przy takiej samej ocenie, a uczestnicy z kultury Wschodniej dokonując oceny
uwzględnili czynniki sytuacyjne.
Czyli: podstawowy błąd atrybucji często dotyczy wszystkich, jednakże osoby z kultur
wschodniej Azji częściej uwzględniają informacje sytuacyjne przy formułowaniu
atrybucji. Ludzie z kultur zachodnich pozostają przy pierwszym etapie: pierwszym
wrażeniu, podczas gdy osoby z kultur kolektywistycznych korygują informacje z
pierwszego etapu.

zajęcia 5b 6
 zajęcia 6
Przedstaw i omów trójskładnikową teorię postawy

Wojciszke - względnie stałą skłonność do pozytywnego lub negatywnego

ustosunkowania się człowieka względem innych ludzi lub przedmiotów
Zimbardo i Leippe - wartościujące nastawienie oparte na elementach
poznawczych, reakcjach uczuciowych oraz intencjach co do przyszłości i na
zachowaniu.

Trójskładnikowa teoria postawy

komponent poznawczy - myśli i przekonania na temat właściwości obiektu postawy

komponent emocjonalny - emocje i uczucia kojarzone z obiektem postawy

komponent behawioralny - dające się zaobserwować działania wobec obiektu

postawy

Omów metody badania postaw deklaratywnych i utajonych

Greenwald i Banaji, twórcy koncepcji utajonego poznania społecznego, wprowadzili
dwie kategorie postaw: jawnych i utajonych. Według ich koncepcji, na procesy
poznawcze, sferę emocji oraz zachowania - leżące u podstaw powstawania postaw -
mogą wpływać także określone doświadczenia, których jednostka nie jest w stanie
zidentyfikować w sposób świadomy. Stosowanie pomiarów bezpośrednich w postaci

zajęcia 6 1
 słownych deklaracjach, które wystarcza do badania postaw jawnych, przy procesach
automatycznych, niekontrolowanych, nie wystarcza. Rozwiązaniem problemu okazała
się metoda badawcza zwana prymowaniem afektywnym. Prymowanie (zwane także
torowaniem bądź poprzedzaniem, ang. priming) polega na aktywizowaniu bodźca
podstawy przez jego krótką ekspozycję (np. zdjęcie czarnoskórego mężczyzny), a
potem mierzeniu czasu decyzji, czy wyświetlone tuż potem słowo np. kwiatek ma
znaczenie pozytywne czy negatywne. Pozytywna postawa względem obiektu skraca
czas reakcji na słowa pozytywne (negatywna na negatywne), jeżeli jest niezgodność
bodźca i postawy - istotnie wydłuża czas reakcji.
Jedną z najbardziej rozpowszechnionych, standaryzowanych technik pomiaru
niejawnych postaw jest Test Utajonych Skojarzeń (Implicit Association Test – IAT)
autorstwa zespołu Greenwald, McGhee i Schwartz (1998). Test ten wykorzystuje czas
odpowiedzi jako wskaźnik siły skojarzeń między słowami bądź obiektami
prezentowanymi na zdjęciach, reprezentującymi określone kategorie pojęciowe.

Omów mechanizmy powstawania postaw

Geneza postaw – emocje przeżywane w przeszłości w stosunku do jej obiektu, z
przekonań człowieka o jego własnościach oraz z własnych zachowań wobec tego
obiektu. Kluczowa jest rola emocji.

Omów konsekwencje postaw dla przetwarzania informacji i dla

zachowania
Konsekwencje postaw dla przetwarzania informacji (wpływ postaw powoduje z jednej
strony ułatwienie, a z drugiej deformację przetwarzania informacji):

postawa stanowi użyteczne narzędzie przetwarzania danych - dzięki wykształconej

już postawie człowiek nie musi na nowo ustosunkowywać się do obiektu za każdym
razem, gdy ten pojawia się w otoczeniu, wskutek czego podejmuje decyzje szybciej
i z mniejszym wysiłkiem;

tendencyjność – jeżeli mamy silną postawę wobec danego obiektu, to z większym

trudem zauważamy zachodzące w nim zmiany, a przede wszystkim popadamy w
tendencyjne przetwarzanie informacji na jego temat; np. badanie, w którym
proszono badanych o ocenę wzrostu różnych polityków i im bardziej pozytywny
stosunek do polityka, tym wyższa ocena; przy czym wpływ wywiera nie tylko
postawa własna, ale także innych ludzi;

zajęcia 6 2
 w celu potwierdzenia słuszności własnych poglądów poszukujemy informacji
zgodnych z postawami, a w celu uniknięcia nieprzyjemnego dysonansu unikamy
informacji z postawami tymi sprzecznych (np. palacze unikają informacji o
konsekwencjach palenia); to zjawisko nazywa się hipotezą selektywnej ekspozycji;

samo pojawienie się obiektu postawy w polu widzenia aktywizuje skojarzoną z nią
pozytywną lub negatywną reakcję uczuciową, która utendencyjnia przetwarzanie
aktualnych informacji; wpływ ten jest automatyczny i niespecyficzny; pojawienie się
obiektu obdarzonego uczuciami pozytywnymi przyspiesza dokonywanie
pozytywnych, a opóźnia dokonywanie negatywnych sądów na tematy z nim
niezwiązane, odwrotnie zaś oddziałuje pojawienie się obiektów budzących postawę
negatywną;

argumenty zgodne z własną postawą są przetwarzane krócej i w sposób bardziej

automatyczny, a argumenty z nią sprzeczne poddawane są dłuższej analizie i
krytyce poprzez celowe wydobywanie z pamięci informacji podtrzymujących
początkową postawę.

Konsekwencje postaw dla zachowania:

postawy ważne, dotyczące kwestii, które wywierają bezpośredni wpływ na nasze

losy, chętniej wprowadzamy w życie niż postawy wobec kwestii, które osobiście nas
nie dotyczą;

postawy wywodzące się z naszych osobistych doświadczeń z danym obiektem

generują zachowania bardziej z nimi zgodne, bo te postawy są dla nas ważniejsze,
jaśniej zdefiniowane i bardziej oporne na zmianę od tych przyjętych od innych ludzi;

postawy mogą wpływać na zachowanie, kształtując albo sposób spostrzegania ich

obiektu, albo świadome intencje zachowania się w ten, a nie inny sposób wobec
niego;

strategia rozwiązywania problemu zgodności zaowocowała dwiema teoriami

wyjaśniającymi sposób wpływania postaw na zachowanie:

model tendencyjnego spostrzegania obiektu postawy, który zakłada, że postawy

wpływają na zachowanie, kształtując sposób spostrzegania ich obiektów; teoria
tendencyjnego spostrzegania obiektu postawy bazuje na wpływie postawy na
interpretację i pamięć o danych o jej obiekcie; kluczowe dla tego modelu jest
pojęcie aktywizacji postawy; wyniki badań wykazują, że postawy są

zajęcia 6 3
 aktywizowane wskutek samego pojawienia się ich obiektu; przeżywanie nawet
słabych pozytywnych uczuć w kontakcie z danym obiektem powoduje
tendencyjność w jego spostrzeganiu;

teoria działań przemyślanych, zgodnie z którą postawa oddziałuje poprzez

kształtowanie świadomej intencji zachowania się w ten, a nie inny sposób
wobec danego obiektu; zgodnie z teorią działań przemyślanych zachowanie
jest bezpośrednią konsekwencją świadomej intencji działającego człowieka;
treść intencji uwarunkowana jest dwoma czynnikami: postawą człowieka wobec
danego działania oraz subiektywnym przekonaniu o treści norm społecznych
dotyczących danego zachowania; ta subiektywna norma zależy z kolei od
przekonania człowieka, że inni ważni dla niego ludzie uważają, że powinien się
w dany, a nie inny sposób zachowywać, oraz od motywacji do
podporządkowania się tym wymaganiom; zgodność rzeczywistego zachowania
z postawą jest tym większa, im słabiej intencja pozostaje uzależniona od norm
obowiązujących w danej sytuacji.

Omów założenia teorii zachowań planowanych

Teoria zachowań planowanych to rozszerzona teoria działań przemyślanych. Zakłada
ona, że intencje zależą nie tylko od postawy wobec zachowania i subiektywnej normy,
lecz także od trzeciego czynnika, jakim jest spostrzegana przez człowieka kontrola
zachowania, czyli oczekiwanie, że jest w stanie je zrealizować.

Omów założona procesualnego modelu perswazji

Procesualny model perswazji zakłada, że ostateczny efekt komunikatu perswazyjnego
zależy od co najmniej pięciu etapów jego przetwarzania:

uwaga - warunkiem skutecznego oddziaływania przekazu jest jego zauważenie

przez odbiorcę (np. produkty umieszczone w sklepie na półkach na poziomie
oczu);

zrozumienie treści komunikatu przez odbiorców – gdy odbiorca ma charakter

masowy, oznacza to z reguły liczebną przewagę tych, którzy lepiej rozumieją
przekazy raczej proste niż złożone;

uleganie przekazowi, akceptacja jego argumentów;

utrzymywanie tej zmienionej postawy;

zajęcia 6 4
 wykorzystanie zmienionej postawy we własnym zachowaniu odbiorcy komunikatu.

Wystąpienie każdego kolejnego etapu uwarunkowane jest zaistnieniem etapu

poprzedniego. Najłatwiej jest ściągnąć uwagę odbiorcy i sprawić, by nas zrozumiał,
trudniej sprawić, by uległ naszym argumentom, a najtrudniej utrzymać zmienioną
postawę i wprowadzić ją w życie.

Omów założenia teorii dwutorowości perswazji

Teoria dwutorowości perswazji uwzględnia dwa rodzaje procesu zmiany postaw:

1. Głębokie przetwarzanie informacji, skoncentrowane na jakości argumentów

przekazu

2. Powierzchowne przetwarzanie informacji skoncentrowane na drugorzędnych

czynnikach

Powyższe dwa rodzaje procesu zmiany postaw uwzględnia m.in. model szans
rozpracowania przekazu (Richard Petty i John Cacioppo 1990). Zakłada on, że
zmiana postawy może przebiegać dwoma torami: centralnym i peryferyjnym.

1. Centralny tor perswazji – staranne i przemyślane przetwarzanie informacji

zawartych w przekazie. Zmiana postawy odbiorcy zależy głównie od jakości
argumentacji i ma trwały charakter,

2. Peryferyjny model perswazji – nie bazuje na merytorycznej wartości, ale na

czynnikach związanych z przekazem, np. sympatyczność lub antypatyczność
nadawcy, poziom jego autorytetu, reakcje innych na przekaz. Zmiana
postawy odbiorcy jest oparta na sygnale sugerującym pozytywny lub
negatywny stosunek do przekazu i nie ma charakteru trwałego.

Podobne rozróżnienie formułuje model heurystyczno-systematyczny Shelly Chaiken

(1980).

Przetwarzanie systematyczne ma charakter przemyślany i “głęboki”

Przetwarzanie heurystyczne to zastępowanie merytorycznej analizy

automatycznymi regułami

Podstawową różnicą między dwoma torami perswazji jest poziom rzeczywistego

rozpracowania przekazu i zawartej w nim argumentacji przez odbiorcę (rozpracowanie
silne przy centralnym, słabe przy peryferyjnym).

zajęcia 6 5
 Szanse rozpracowania przekazu rosną, kiedy odbiorca jest motywowany do jego
przetwarzania (z jakiegoś powodu chce się z nim zapoznać), oraz wtedy, kiedy jest w
stanie to zrobić, czyli jest zdolny do przetwarzania przekazu dzięki warunkom
wewnętrznym (np. poziom inteligencji), albo zewnętrznym (wystarczająca ilość czasu).

Gdy zarówno motywacja, jak i zdolność do przetwarzania przekazu są duże,

perswazja toczy się torem centralnym.

Kiedy brak jest albo motywacji, albo zdolności, albo ich obu, przekaz nie jest
rozpracowywany i perswazja toczy się torem peryferyjnym.

Teorie dwutorowości perswazji wykorzystują rozróżnienie między świadomym i

automatycznym przetwarzaniem informacji.
Wykorzystanie np. w reklamach – obecność dystraktorów uniemożliwia świadome
przetwarzanie informacji, a wymusza automatyczne i nie wymagające uwagi.
Trzy kategorie zmiennych, wywierających wpływ na perswazję:

Jakość i liczna argumentów - wpływają na wnioski odbiorcy, gdy perswazja toczy

się torem centralnym

Wiarygodność, atrakcyjność nadawcy, podobienstwo do odbiorcy, długość

przekazu, reakcje współodbiorców - mają znaczenie przy perswazji toczącej się
torem peryferyjnym

Trzecia grupa zmiennych to taka, która determinuje którym torem potoczy się
perswazja: ważność postawy, stopie w jakim postawa osobiście dotyczy odbiorcy,
dystraktory, powtórzenia argumentów, inteligencja i wiedza odbiorcy.

Omów założenia teorii dominacji społecznej

W złożonym społeczeństwie pewne grupy znajdują się wyżej, a inne niżej w hierarchii
statusu - prestiżu oraz władzy i zasobów materialnych (stratyfikacja społeczna).
Teoria dominacji społecznej opisuje, w jaki sposób powstaje hierarchia statusu i jakie
mechanizmy ją podtrzymują (Pratto, Sidanius i Levin, 2006).
Społeczeństwa wytwarzają trzy rodzaje systemów hierarchii grupowej:

1. Hierarchie wiekowe (dorośli maja więcej władzy niż dzieci)

2. Hierarchie płci (mężczyźni mają więcej władzy niż kobiety)

3. Hierarchie arbitralne – pewne grupy społeczne mają więcej władzy niż inne na
podstawie przynależności klasowe, kastowej, narodowej czy religijnej

zajęcia 6 6
 Hierarchie wieku i płci są podobne w wielu społeczenstwach, natomiast arbitralne
bardzo zróżnicowane.
Przyczyną stabilności hierarchii prestiżu oraz innych hierarchii są liczne mechanizmy jej
uzasadniania i podtrzymywania, w rodzaju wzorców międzypokoleniowych
dziedziczenia pozycji społecznej.
Kluczową rolę odgrywają tu mity legitymizujące istniejący porządek społeczny, czyli
społecznie podzielane wartości, postawy i przekonania przypisujące wartości i ważności
poszczególnym przedstawicielom wyżej położonych grup społecznych. Przykład:
ideologia merytokratyczna – przekonanie, że system powinien nagradzać zdolności i
kwalifikacje jednostek, a więc sukces powinni osiągać ci, którym się on należy.
Ludzie zwykle lepiej oceniają grupy własne (do których należą) od grup obcych (do
których nie należą). Wyjątek stanowią społeczenstwa o silnie ustabilizowanej hierarchii -
członkowie grup upośledzonych przejawiają słabą skłonność do preferowania grupy
własnej (czasem nawet brak skłonności), a także do deprecjonowania grup stojących
wyżej w hierarchii. Wiele badan wskazuje, że członkowie grup upośledzonych
przejawiają pozytywne postawy wobec grup uprzywilejowanych. Jest to widoczne,
zwłaszcza, gdy postawy są mierzone za pomocą miar ukrytych, a nie deklaratywnych.
Innym mechanizmem podtrzymującym hierarchię jest samoupośledzanie przejawiane
przez grupy położone niżej (np. Przekonanie kobiet, że zasługują na niższą płacę niż
mężczyźni).
Grupy stojące najniżej w hierarchii są często piętnowane (stygmatyzowane).
Napiętnowanie to silna dewaluacja jakiejś osoby spostrzeganej jako łamiąca
powszechną normę społeczną, przez posiadanie jakiejś cechy, dokonanie jakiegoś
czynu, lub przynależność do odrzucanej grupy społecznej. Osoby napiętnowane budzą
lęk i pogardę, są odczuwane jako zagrożenie porządku społecznego i same doznają
silnego zagrożenia i wykluczenia społecznego.

Omów założenia modelu treści stereotypu

Model treści stereotypu (Cuddy, Fiske, Glick 2008; Fiske 2002) zakłada, że dwoma
podstawowymi wymiarami treści stereotypów grupowych są sprawczość (kompetencja)
oraz wspólnotowość (ciepło).
Sprawczość i wspólnotowość są niezależnymi wymiarami treści, a każde z nich można
sklasyfikować jako pozytywne lub negatywne – otrzymujemy więc czteropolową
klasyfikację stereotypów.

zajęcia 6 7
 Stereotyp jednorodnie negatywny dotyczy grup, które widziane są jako pozbawione
zarówno sprawczości, jak i wspólnotowości. (Ludzie uważani za głupich i złych,
szkodliwych dla społeczenstwa. Główna wzbudzana emocja to pogarda).
Stereotyp jednorodnie pozytywny dotyczy grup widzianych jako wspólnotowe i
sprawcze. (Grupy głównego nurtu, do których większość aspiruje. Główna wzbudzana
emocja to podziw).
Stereotypy zawistne dotyczą grup postrzeganych jako kompetentne, ale wrogie, a
przynajmniej wyzute z przyjazności. Są to grupy o wysokiej pozycji społecznej, które
sobie dobrze radzą, ale robią to tylko w swoim interesie. (np. Mniejszości żydowskie,
główna wzbudzana emocja to zawiść).
Stereotypy paternalistyczne dotyczą grup spostrzeganych jako ciepłe i wspólnotowe,
ale pozbawione kompetencji (np. Osoby starsze, inwalidzi, główna wzbudzana emocja
to litość).
Model treści stereotypu zakłada, że przypisywanie określonego poziomu
wspólnotowości i sprawczości jest wyrazem społecznie podzielanych stereotypów,
wynikających ze stosunków międzygrupowych. Dwa podstawowe aspekty stosunków
międzygrupowych to hierarchia statusu i konflikt międzygrupowy.

MTS zakłada, że kompetencja członków różnych grup społecznych jest im

przypisywana w taki sposób, że uzasadnia istniejącą hierarchię statusu
(przedstawiciele grup wyżej położonych są spostrzegani jako bardziej kompetentni,
a więc zasługujący na swoja pozycję i odwrotnie). Przypisywanie większej
sprawczości członkom grup uprzywilejowanych uzasadnia ich przywileje.

Drugi wymiar uwzględniany przez MTS to rywalizacja i konflikt międzygrupowy.

Grypy nie rywalizujące z naszą są spostrzegane jako bardziej wspólnotowe (miłe,
przyjazne, życzliwe i układne), natomiast grupy rywalizujące z naszą jako nie
przyjazne i wrogie (mniej wspólnotowe).

Spostrzeganie grup na wymiarze sprawczym wynika z ich zróżnicowania pod względem

statusu i podtrzymuje to zróżnicowanie, natomiast spostrzeganie grup na wymiarze

zajęcia 6 8
 wspólnotowym wynika z ich zróżnicowania pod względem przyjazności-wrogości i
również podtrzymuje to zróżnicowanie. Dlatego stereotypy zawierają dwa niezależne
rodzaje treści - sprawcze i wspólnotowe.

Omów konsekwencje treści stereotypów

Treść stereotypów ma konsekwencje dla emocji. Według MTS ( Model Treści
Stereotypu) wyróżniamy 4 główne rodzaje emocji związanych ze stereotypami:

Litość: wzbudzana przez grupy pozbawione sprawczości i wspólnotowości (

kobiety w tradycyjnych rolach, staruszkowie czy osoby upośledzone); jest emocją
ambiwalentną - obrazuje zarówno pozytywne współczucie jak i negatywny smutek.

Pogarda: wzbudzana przez osoby pozbawione zarówno sprawczości jak i

wspólnotowości, a więc mające niski status i wrogie intencje.

Zawiść: emocja jaką wywołują osoby z grup kompetentnych ale wyzutych ze

wspólnotowości, w rodzaju bogaczy, którzy mają co prawda wysoką pozycję, ale i
złe intencje, gdyż eksploatują innych.

Podziw: emocja, jaką budzą osoby obdarzane cnotami zarówno sprawczymi jak i
wspólnotowymi; na podziw zasługują ludzie osiągający w zasłużony sposób
wysokie wyniki.

Innym rodzajem następstw stereotypów stanowią konsekwencje behawioralne, czyli

dotyczące zachowań kierowanych na członków różnych stereotypizowanych grup
społecznych.

Ułatwianie-szkodzenie: a więc to, czy zachowania są dla nich korzystne, czy

szkodliwe.

Aktywność - bierność owych zachowań, czyli to, czy polegają one na otwartym i
bezpośrednim zamierzeniu do jakiegoś celu, czy też mają charakter raczej
pośredni, ukryty i polegają na zaniechaniu.

Te dwa wymiary dają nam w sumie 4 kombinacje zachowań:

Aktywne ułatwianie: działania otwarcie skierowane na spowodowanie zysku dla

jakiejś grupy, czyli np. Pomaganie, wspieranie

Aktywne Szkodzenie: działania jawnie skierowane na spowodowanie strat

członków stereotypizowanej grupy: atakowanie, znieważanie.

zajęcia 6 9
 Bierne ułatwianie: wymuszone współdziałanie z członkami danej grupy, którego
głównym celem są zyski własne, a zyski dla grupy stereotypizowanej są efektem
ubocznym, jak zatrudnianie członków grupy odrzucanej lecz uważanej za
kompetentną w celu ugrania na tym korzyści.

Bierne Szkodzenie: wyrządzanie krzywdy przez zaniechanie, pomijanie ( np. W

awansie), ignorowanie.

Omów założenia modelu treści stereotypu

Fiske i współpracownicy formułują ogólny Model Treści Stereotypu (MTS), zakłada
on, że sprawczość (autorzy nazywają KOMPETENCJĄ) i wspólnotowość (autorzy
nazywają CIEPŁEM), są także dwoma podstawowymi wymiarami treści wszelkich
stereotypów grupowych- dotyczących PŁCI, WIEKU,NARODOWOŚCI ORAZ
PRZYNALEŻNOŚCI ETNICZNEJ i ZAWODOWEJ.
Rozwinięcie:
Sprawczość i wspólnotowość są niezależnymi wymiarami treści - kategoryzujemy
je: pozytywny negatywny
SKUTKUJE TO: czteropolową klasyfikacją stereotypów

Stereotypy jednorodnie negatywne: dotyczy grup, które widziane są jako

pozbawione sprawczości , jak i wspólnotowości(żyjący z zasiłku, bezdomni,
biedni). Ludzie uważani, za głupich i złych, pasożyty szkodliwe dla społeczeństwa,
reakcja emocjonalna na nich to POGARDA.

zajęcia 6 10
 Stereotypy jednorodne pozytywne: dotyczą grup, widzianych jako wspólnotowe
(dobre) i sprawcze (kompetentne). Tak widzi się ,,grupy głównego nurtu’’ TYPOWE
DLA DANEGO SPOŁECZEŃSTWA GRUPY ODNIESIENIA, do których należy lub
aspiruje większość przedstawicieli społeczeństwa. Emocja wzbudzana PODZIW.

Stereotypy zawistne: charakter ambiwalentny (tak jak

stereotyp męskość i kobiecość). Dotyczą grup spostrzeganych jako kompetentne,
ale wrogie, a przynajmniej nieprzyjazne, np. Bogaci, Żydzi, Japończycy. Uważani za
nieprzyjazne, mają wysoką pozycję społeczną, dobrze sobie radzą, ale czynią to
wyłącznie w służbie własnych interesów. Przykład: Mniejszości żydowskie (zaradni,
ale popierają siebie ze szkodą dla innych) Emocja wzbudzana ZAWIŚĆ.

Stereotypy paternalistyczne: dotyczą grup postrzeganych jako ciepłe i wspólnotowe

, ale bez kompetencji. Przykład: kobiety w tradycyjnych rolach żon i matek i osoby
starsze, są dobre i pozbawione złych zamiarów, ale bezradne. Emocja LITOŚĆ

Czyli przedstawiciele grup położonych wyżej są spostrzegani, jako bardziej

kompetentni, czyli zasługują na swoją pozycję, a ci niżej- niekompetentnych. Profesor
uchodzi za mądrzejszego od asystenta.
POŁOŻENIE W HIERARCHII POMAGA UJEDNOZNACZNIC DWUZNACZNE
INFORMACJE, ciężko ocenić, kogo komentarz jest bardziej wnikliwy, profesora czy

zajęcia 6 11
 asystenta.
Wyższa pozycja w hierarchii to też większy dostęp do zasobów materialnych. Profesor
zarabia więcej niż asystent, ale jest przecież mądrzejszy według tego toku
rozumowania, wiec na to zasługuje. Mężczyźni są spostrzegani jako bardziej
kompetentni i obdarzeni umiejętnościami przywódczymi, więc zarabiają więcej, ta
różnica ,,staje się’’ sprawiedliwa.
PRZYPISYWANIE WIĘKSZEJ SPRAWCZOŚCI GRUPOW UPRZYWILEJOWANYM
UZASADNIA OWE PRZYWILEJE.
Sądy usprawiedliwiające ową hierarchię są w większym stopniu formułowane przez
osoby wierzące w SPRAWIEDLIWOŚĆ PORZĄDKU SPOŁECZNEGO i to, że niektóre
grupy społeczne są ,,z natury’’ bardziej uprzywilejowane od innych.

Badania inspirowane Przez MTS .

Nie pozostawiają wątpliwości, że grupy o wyższym statusie są

SPOSTRZEGANE jako bardziej kompetentne, a korelacja ta jest bardzo silna i
wynosi średnio 0,81 dla rozmaitych badanych grup.
Badania eksperymentalne: uczestnikom opisywano fikcyjne grupy imigrantów,
przedstawiane jako obdarzone niskim lub wysokim statusem materialnym.
Grupie o wysokim statusie przypisywano wiecej kompetencji (w opisie nie było
słowa o kompetencjach)
Przykład:Drugi wymiar stosunków międzygrupowych uwzględniany przez MTS
to rywalizacja i konflikt między grupami. T E CO NIE RYWALIZUJĄ-
spostrzegane jako obdarzone cnotami wspólnotowymi- miłe przyjazne,
życzliwe, układne (można utrzymać je na podporządkowanej pozycji). T E CO
RYWALIZUJĄ-nieprzyjazne i wrogie, wymagają podporządkowania.
PRZYKŁAD: na istniejących grupach, badania, grupy rywalizacje z nasza
spostrzegamy jako pozbawione zalet wspólnotowych (korelacja –0,29),
BADANIA EKSPERYMENTALNE: uczestnik badania ma się z kimś spotykać w
kontekście rywalizacji, spostrzega się te osobę, jako bardziej ,,zimną’’ niż
podczas spotkania jej w kontekście współpracy. Odbywało się to w GRZE
TYPU DYLEMAT WIĘŹNIA, dla połowy nazwano ją ,,grą zespołową’’ (warunki
współpracy), dla połowy nazwano ,,zwycięzca bierze wszystko’’(warunki
rywalizacji). Różnice w spostrzeganiu partnera zostały wywołane nastawieniem
na współpracę lub rywalizację. Nawet zostały te różnice silne po zakończeniu
gry)

zajęcia 6 12
 Drugi wymiar stosunków międzygrupowych uwzględniany przez MTS to rywalizacja
i konflikt między grupami. T E CO NIE RYWALIZUJĄ-spostrzegane jako
obdarzone cnotami wspólnotowymi- miłe przyjazne, życzliwe, układne (można
utrzymać je na podporządkowanej pozycji). T E CO RYWALIZUJĄ-nieprzyjazne i
wrogie, wymagają podporządkowania.
PRZYKŁAD: na istniejących grupach, badania, grupy rywalizacje z nasza
spostrzegamy jako pozbawione zalet wspólnotowych (korelacja –0,29), BADANIA
EKSPERYMENTALNE: uczestnik badania ma się z kimś spotykać w kontekście
rywalizacji, spostrzega się te osobę, jako bardziej ,,zimną’’ niż podczas spotkania jej

zajęcia 6 13
 w kontekście współpracy. Odbywało się to w GRZE TYPU DYLEMAT WIĘŹNIA, dla
połowy nazwano ją ,,grą zespołową’’ (warunki współpracy), dla połowy nazwano
,,zwycięzca bierze wszystko’’(warunki rywalizacji). Różnice w spostrzeganiu
partnera zostały wywołane nastawieniem na współpracę lub rywalizację. Nawet
zostały te różnice silne po zakończeniu gry)
SPOSTRZEGANIE GRUP NA WYMIARZE SPRAWCZYM WYNIKA Z ICH
ZROZNICOWANIA POD WZGLĘDEM STATUSU I PODTRZYMUJE TO
ZROZNICOWANIE,
SPOSTRZEGANIE GRUP NA WYMIARZE WSPOLNOTOWYM WYNIKA Z ICH
ZRÓŻNICOWANIA POD WZGLĘDEM PRZYJAZNOSCI-WROGOŚCI I RÓWNIEŻ
PODTRZYMUJE TO ZRÓŻNICOWANIE.
Dlatego STEREOTYPY zawierają dwa niezależne rodzaje treści- sprawcze i
wspólnotowe.

Omów źródła stereotypów i uprzedzeń

Większość stereotypów przyjmuje się ze swojego otoczenia społecznego. Dowodzi
tego bardzo wczesne ich pojawianie się, także w stosunku do grup, z którymi ma
się niewiele kontaktów. W badaniu przeprowadzonym przez Barbarę Weigl na
Opolszczyźnie, już siedmiolatki uważają Cyganów i Żydów za mniej dobrych,
prawdomównych, czystych i pracowitych niż Niemców. Choć jest to nie bez
znaczenia, że poglądy czy stereotypy w dużej mierze brały od rodziców, badania
wykazały także, że ogromny wpływ miało szersze otoczenie społeczne.

Bezpośrednim dowodem społecznej natury stereotypów jest słabnięcie

stereotypowych sądów u jednostek, u których podważono przekonanie, że inni
członkowie grupy własnej myślą o danej grupie w stereotypowy sposób. Stereotypy
pełnią więc funkcję depozytu wiedzy społecznej o różnych grupach i rodzajach
osób. Są przekazywane i podzielne za pośrednictwem licznych przekazów
kulturowych, poczynając od bajek i czytanek szkolnych a kończąc na filmach czy
reklamach.

Stereotypy są podtrzymywane na drodze komunikacji społecznej, wskutek tego, że

ludzie chętniej przekazują innym informacje zgodne niż sprzeczne z nimi.

Przykładem może być badanie na temat seryjnym przekazywaniem informacji

jak w zabawie w głuchy telefon ( Lyons i Kashima). Ich uczestnicy uczyli się (
albo nie) stereotypu pewnej grupy fikcyjnej grupy narodowej. Potem część

zajęcia 6 14
 badanych otrzymała charakterystykę pewnej konkretnej osoby, składającą się z
opisów zachowań po części zgodnych a po części sprzecznych ze stereotypem
owej grupy. Zadaniem badanego było sporządzenie własnej charakterystyki tej
osoby i przekazanie jej kolejnemu badanemu, który sam również taką
charakterystykę sporządzał - i tak w sumie 4 razy. Informacje zgodne ze
stereotypem były dobrze przekazywane niemal w całości, a proporcja informacji
z nim sprzeczna spadała z przekazu na przekaz.

Dużą rolę w przekazywaniu i podtrzymywaniu stereotypów odgrywa język, o czym

świadczy wiele zjawisk zarówno bardzo widocznych jak i trudnych do zobaczenia.

Łatwo dostrzegalnym sposobem jest używanie określeń negatywnych na opisanie u

członków grupy obcej tego, co u członków grupy własnej określamy mianem
pozytywnym, np. Zamiłowanie do narodu u Polaków nazywamy patriotyzmem, a u
Niemców lub Ukraińców nacjonalizmem.

Międzygrupowa asymetria językowa: polega na abstrakcyjnym opisie zachowań i

zdarzeń stawiających w dobrym świetle członków grupy własnej, a w złym -
członków grupy obcej.

Omów konsekwencje stereotypów i uprzedzeń

Stereotypy mają wiele konsekwencji, wpływają np. Na OCENY osób z
różnych stereotypizowanych grup. Zarówno siebie, jak i własną grupę ludzie oceniają
wyżej niż innych i inne grupy. (to samo zjawisko jak przy porównaniu JA-INNI).
=Pozytywne zachowania naszej grupy, a negatywne obcej WYJAŚNIANE W KAT.
CECH, różne dwuznacznościrozstrzygamy zawsze na plus własnej grupy a na minus
takiej co łączą nas antagonistyczne relacje.
=Negatywne zachowania naszej grupy, pozytywne obcej TŁUMACZONE CZYNNIKIEM
SYTUACYJNYM
Nazywamy to OSTATECZNYM BŁĘDEM ATRYBUCJI.
Wpływ zindywidualizowanych informacji na oceny osób , których te informacje dotyczą
jest bardzo silny! Podczas gdy wpływ stereotypów znacznie słabszy!
Osoby oceniające, oceniają konkretne jednostki pod wpływem stereotypów na
mocy DWÓCH MECHANIZMÓW:

zajęcia 6 15
 1. Posługiwania się stereotypami jako strukturą wiedzy Stereotypy to struktury
wiedzy sterujace procesami poszukiwania, rozumienia i zapamiętywania info. O
konkretnych osobach. Spostrzegając Joanne Kowalska jest spostrzegana w wielu
różnych kategoriach, nasze własne cele i sytuacja w jakiej ją spotkamy, decyduje o
rodzaju zaktywizowanej kategorii (u Fryzjera-kobieta, w gabinecie-lekarka). Nasza
uwaga już na wstępie musi być przeciągnięta w jakiś sposób do
tej właśnie kategorii, co zakłada model wpływu stereotypów na oceny (Kunda i
Spencer), sformułowali tezę, że zarówno aktywizacja jak i zastosowanie stereotypu
pozostaje pod wpływem trzech motywów, czy też sytuacyjnie zaktywizowanych celo
osoby dokonującej ocen, są to: ZROZUMIENIE OCENIANEJ
JEDNOSTKI, DĄZENIE DO POZYTYWNEJ SAMOOCENY, CELOWE UNIKANIE
UPRZEDZEN

2. Wykorzystywanie stereotypów jako racjonalizacji (USPRAWIEDLIWIEŃ,

istniejących stosunków międzygrupowych) Badania wskazują, że stopień
antagonizmu między jakąś stereotypizowaną grupą a grupą własną jest
usprawiedliwiany i podtrzymywany ocenami ich wspólnotowości (gr. Przyjazne są
spostrzegane jako ciepłe, a nie-zimne). Pozycja grup w hierarchii statusu jest
usprawiedliwiana i powstrzymywana ocenami ich sprawczości(gr. Nadrzędne
KOMPETENTNE, podporządkowane=niekompetentne, niskie położenie w hierarchii
jest kompensowane, w wymiarach niezwiązanych ze
statusem, biedny ale szczęśliwy)

a. Badania: Kay. Jost, Young Odnośnie negatywnego i pozytywnego

spostrzegania ofiary. Ofiara jest spostrzegana negatywnie, pod tymi względami,
które ludzie uznają za przyczynę ich złej sytuacji, ludzie biedni są uważani za
mniej inteligentnych a otyli za pozbawionych samokontroli. KAŻDY MA NA TO
NA CO ZASŁUŻYŁ=wiara w ogólną sprawiedliwość świata. Natomiast
pozytywne spostrzeganie ofiar dotyczy tych względów, które nie uchodzą za
przyczynę ich nieszczęść, osoby biedne widzi się jako uczciwsze
i szczęśliwsze od bogatszych. Zła sytuacja jest im kompensowana w
wymiarach niezwiązanych przyczynowo z sytuacja, w której się znalazły.

Stereotypy wpływają na odczuwane emocje w stosunku do stereotypizowanych grup.

Nawet jeśli sytuacja nie dotyczy nas jako jednostki, mamy skłonność do doświadczania
emocji w imieniu własnej grupy. Jeśli za granicą John mówi, że Polacy to pijacy i
złodzieje i mówi, że my to wyjątek, to jesteśmy rozgniwani. EMOCJONALNIE

zajęcia 6 16
 REAGUJEMY W IMIENIU DANEJ GRUPY w zależności od stopnia IDENTYFIKACJI z
tą grupą, oraz od stponia AKTYWIZACJI przynależności grupowej (czy
jednostka myśli o sobie jako o jej przedstawicielu )
Badania Yzerbyta i współpracownikw:
Francuskojęzyczny uniwersytet w Belgi, studentom dawano do przeczytania artykuł,
który opisywał decyzję władz z uniwersytetu z flamandzkiej części Belgii, by wszystkie
studia odbywały się tam w jeżyku ang. Wywołało to gniew. Na początku, zaznaczano w
arkuszu: student/profesor. Największygniew został wywołany u osób przynależących do
kat. Studenci i tych, którzy silnie identyfikowali się ze swoim uniwerkiem (mierzono
kwestionariuszem). Gniew słabszy, kiedy uczestnikom nie
aktywizowano przynależności do gr. Student. Słabsze tez, u tych co słabo identyfikowali
się z rola studenta własnego uniwerku.
Konsekwencje stereotypów i uprzedzeń wpływają na kierowane
zachowania (dyskryminacja), a nawet stopień w jakim są oni traktowani jako
ludzie (dehumanizacja) wobec grup stereotypizowanych. Sama świadomość, że jest
się obiektem stereotypizacji, może zmienić własne zachowanie.
Swoich traktuje się lepiej niż obcych. To jak traktujemy obcych zależy od czego czy w
hierarchii grupowej są usytułowani , wyżej czy niżej od naszej grupy. DWA
PODSTAWOWE WZORCE KIEROWANE NA GRUPY NIŻEJ ZLOKALIZOWANE W
HIERARCHII TO IZOLACJA I DYSKRYMINACJA.
Izolacja- otrzymujemy systans fizyczny, kontakty są ograniczone, segregacji. Jeśli
prawo tego nie wspiera (RPA) to ludzie sami z siebie kamuflują tendencje
izolacjonistyczne, nie chca wyglądać na kogoś uprzedzonego. Badanie: siedziała osoba
kaleka, w warunkach łatwej wymówki na 2 monitorach wyświetlano dwa różne filmy i
tylko 17% badanych usiadło obok, reszta unikała kontaktu pod pozorem, że film
interesuje je bardziej. W warunkach trudnej wymówki, kiedy wyświetlano na drugim
monitorze ten sam film, nie można było łatwo uzasadnić więc 58% badanych siadało.
Dyskryminacja- to gorsze traktowanie, atakowanie, zabijanie, ośmieszanie,
niedopuszczanie do zasobów. Pogarsza stan zdrowia, to stresor społeczny.
Podstawową reakcja na dyskryminację jest obrona, osoby dyskr. Sa bardziej wrażliwe
na przejawy dyskryminacji, występuje też inny rodzaj obrony –model odrzucenia-
identyfikacji, utożsamianie się z własną mniejszościową grupą, chroni jednostkę przed
spadkiem samooceny, czarni Amerykanie, mają wyższą samoocenę niż biali,

zajęcia 6 17
 bo identyfikuja się z własną grupą i dobrze o niej myślą. Oczywiście pamiętajmy o walce
o równouprawnienie.
Claude Steele odkrył zjawisko ZAGROŻENIA STEREOTYPEM- spadek sprawności
działania w dziedzinach objętych stereotypem pod wpływem samej swiadomosci, ze oto
jest się członkiem stereotypizowanej grupy, który może okazac się raz jeszcze gorszy w
danej dziedzinie.
Badanie: Studentki Stanforda były proszone o rozwiazanie trudnych zadań z
matematyki (dziedzina gdzie kobiety stereotypowo są gorsze). Połowie powiedział, że
rozwiazywane zadanie jest ,,sprawiedliwe płciowo’’, dobrane tak, że nie dyskryminuje
kobiet. Polowie nic nie mówił, pozwolił działac stereotypowi. Te niepoinstruowane
wypadły znacznie gorzej!
Świadomość, że należy się do grupy uważanej za gorszą pod jakimś względem
prowadzi do pogorszenia wyników: wywołuje to reakcje stresową, inicjuje procesy
uważnego śledzenia własnego zachowania i ewentualnych odznak nadchodzącej
porażki, tłumienie myśli pochłania zasoby pamięci operacyjnej.
Dehumanizacja- uprzedzenia przejawiają się mniejszym współczuciem i mniejsza
empatią w stosunku do nich, mniejsza torką o ich stan i dobro, wykluczeniem ich poza
wspolnotę ludzką. Na co dzień wsytępuje w łagodniejszych przejawach niż ludobójstwo,
takich jak częściowe zawieszenie obowiazywania norm moralnych w stosunku do
obcych INFRAHUMANIZACJA przedstawiona przez LEYENSA i współpracowników.
INFRAHUMANIZACJA- tendencja do słabszego przypisywania specyficznie ludzkich
emocji członkom grup obcych niż członkom własnej grupy. Swoim przypisujemy
silniejsze przezywanie emocji jak współczucie i melancholia. Kofta wykazali
infrahumanizację w minimalnej sytuacji miedzygrupowej:

zajęcia 6 18
 Omów metody modyfikacji i redukcji uprzedzeń (kontakt
międzygrupowy, zmiany kategoriyzacji, tłumenie stereotypów)
Stereotypy trudno zmienić, warto, bo często są niesprawiedliwe i szkodliwe,
nasilają koflkity społeczne i marnotrawią talenty jednostek pochodząch z
,,niewłasciwych’’grup spolecznych.
Mają też swoje funkcje: unikanie zagrożeń, przechowują wiedzę, ułatwiają
przetwarzanie info, regulują stosunki międzygrupowe
KONCEPCJE MODYFIKACJI STEREOTYPÓW I UPRZEDZEŃ:
Kontakt miedzygrupowy: teoria kontaktu, najlepiej redukować uprzedzenia
poprzez bezpośredni kontakt z członkami stereotypizowanych grup, szczególnie gdy:
członkowie obu grup maja podobny status, wspólne cele, wzajemnie współpracują, a
kontakty te są wspierane przez władze, prawo, obyczaj. Przykład: E. Aronson ,,klasa
układanka’’- dzieli się dzieci w klasie na grupy, wymieszane, że w każdej są dzieci
o różnym pochodzeniu etnicznym, otrzymuje zespół wspólne zadania,
każdy dostaje jakisfragment czegoś, można to rozwiązać tylko jeśli wszyscy
będą wspolpracowac. Obserwowano spadek uprzedzeń! Działa to tylko gdy
zabawa zakończy się sukcesem, bo jeśli nie powiedzie się, obwinia
się mniejszości. Inne badania wskazują, że każdy rodzaj
kontaktu, wystarcza do redukcji. Dlaczego tak się dzieje? Rola trzech czynników:
wiedzy ( poszerzamy wiedze, widzimy, że są podobni i tez odmienni i dlaczego), emocji
i empatii(przyjmowanie cudzej perspektywy)
Zmiana kategoryzacji
Redukcja uprzedzeń polegająca na zmianach kategoryzacji osób z grup
obcych. Jedna mozliwość to REKATEGORYZACJA-czyli zmiana kategorii, czyli
inspirowanie ludzi, by spostrzegali innych nie jako przedstawicieli grupy obcej, lecz jako
reprezentantów jakiejsszerszej kategorii (Adam student AWF, pomysle o nim jako
studencie jak ja i mamy wspólne MY)
DEKATEGORYZACJA zaniechanie kategorii, inspirujemy ludzi by patrzyli na jednostkę
w sposób spersonalizowany a nie grupowy, nie jako członka stereotypizowanej grupy.
(Myślę o Adamie nie jako studencie AWF ale jako o fajnym uśmiechniętym brunecie)

zajęcia 6 19
zajęcia 6 20
 Tłumienie Stereotypów: metoda tłumienia i przeciwdziałania to świadoma kontrola,
powstrzymywanie się od tego, aby wpłynęły na nasze sady i zachowania. Próby
kontrolowania, mogą skutkować EFEKTEM SPRĘZYNY, czyli wzrostem wpływu
stereotypu na spostrzeganie i zachowanie, gdy człowiek już przestaje się kontrolować.
Badanie: poproszono, by opisano typowy dzień z życia osoby przedstawionej
na zdjeciu (skinheada) . Część badanych poproszono, by postarali się nie wpadac w
stereotypy a innych nie, faktycznie badani starający się napisali mniej stereotypowe
charakterystyki, samokontrola okazała się skuteczna. Do czasu! Gdy następnym razem
pisali bez instrukcji, napisali bardziej stereotypowo niż kontrolni. Stereotypy powróciły z
podwójną siłą!
Paradoksalnie zjawisko sprężyny jest efektem wzrostu dostępności stereotypu wskutek
prób jego kontrolowania. Zjawisko to nie jest nieuchronne, proces kontroli
można zautomatyzować.

zajęcia 6 21