Zada~a br.

1
Na slikata e prika`an sklop koj se sostoi od
1
lizga~(1), vodilka(2) i ku}i{te(3). Vo sistemot na
zaedni~ka vnatre{na merka, za dadeniot sklop
da se opredeli:
Nalegnuvaweto so koe treba da se obezbedi labav
(lizga~ki) spoj pome|u lizga~ot(1) i
vodilkata(2).
Nalegnuvaweto so koe treba da se obezbedi cvrst
spoj pome|u vodilkata(2) i ku}i{teto (3).
Za izbarnite nalegawa da se opredelat grani~nite
merki, odstapuvawata, toleranciite i
toleranciite na nalegaweto. Pri toa rezultatite
da se prika`at grafi~ki i tabelarno.
Labavo spoj pome|u delovite (1) i (2) vo sistemot na zaedni~ka vnatre{na merka
mo`e da se ostvari so pomo{ na prioritetnite nalegawa H8/f8, H7/f7, H7/g6
(tabela 2). Site ovie nalegawa se so razli~na polo`ba na toleranciskite poliwa i so
razli~en kvalitet na toleranciite. Koj spoj }e se izbere zavisi od funkcijata i
cenata na ~inewe za negova izvedba. Za dadeniot primer se izbira labavo
nalegawe F36H7/f7.
Od tabela 1 za nominalen pre~nik F36 i tolerancisko pole H7 gi ot~ituvame gornoto
Ag i dolnoto Ad grani~no odstapuvawe.
Ag = 25 m =25 10-3 mm Ad= 0 m

Od tabela 2 za nominalen pre~nik F36 i tolerancisko pole f7 gi ot~ituvame gornoto

ag i dolnoto ad grani~no odstapuvawe.

ag = - 25 mm = - 25 10-3 mm ad= - 50 m =- 50 10-3 mm

2
Dg = D + Ag = 36 + 0.025 = 36.025 mm Dd = D + Ad = 36 + 0 = 36 mm

dg = d + ag = 36 + (-0.025) = 35.975 mm dd = d + ad = 36 + (-0.05) = 35.950 mm

Maksimalniot zazor (zjaj) Zmax = Zg e

Zmax = Zg = Ag - ad = 25 - (-50) = 75 m = 75 10-3 mm = Dg – dd = 36.025 - 35.95 = 0.075 mm

Minimalniot zazor Zmin = Zd e

Zmin = Zd = Ad - ag = 0 - (-25) = 25 m = 25 10-3 mm = Dd – dg = 36 – 35.975 = 0.025 mm

Toleranciite na nalegaweto - podra~jeto na varijacija na zazorot e

Tn = Zg - Zd = 75 - 25 = 50 m Tn = T + t =(Ag-Ad) + (ag-ad)=(25-0) + [-25-(-50)]= 50 m

Grafi~ko prika`uvawe na grani~nite odstapuvawa na merkata F36H7 i F36f7 .

3
 4
Cvrst spoj pome|u delovite (2) i (3) vo sistemot na zaedni~ka vnatre{na merka mo`e da
se ostvari so pomo{ na nalegaweto H7/r6 (tabela 2).
Od tabela 1 za nominalen pre~nik F44 i tolerancisko pole H7 gi ot~ituvame gornoto Ag
i dolnoto Ad grani~no odstapuvawe.
Ag = 25 m =25 10-3 mm Ad= 0 m

Od tabela 2 prodol`enie za nominalen pre~nik F44 i tolerancisko pole r6 gi ot~ituvame

gornoto ag i dolnoto ad grani~no odstapuvawe.

ag = 50 mm = 50 10-3 mm ad= 34 m = 34 10-3 mm

Dg = D + Ag = 44 + 0.025 = 44.025 mm Dd = D + Ad = 44 + 0 = 44 mm

dg = d + ag = 44 + 0.05 = 44.050 mm dd = d + ad = 44 + 0.034 = 44.034 mm

Maksimalniot preklop Pmax = Pg e

Pmax = Pg = Ad - ag = = 0 - 50 = - 50 m = -50 10-3 mm = Dd – dg = 44 – 44.05 = - 0.05 mm

Minimalniot preklop Pmin = Pd e

Pmin = Pd = Ag - ad = 25 - 34 = - 9 m = 9 10-3 mm = Dg – dd = 44.025– 44.034 = - 0.009 mm

Toleranciite na nalegaweto e
Tn = Pg - Pd = 50 - 9 = 41 m Tn = T + t =(Ag-Ad) + (ag-ad)=(25-0)+(50-34)= 41 m

Grafi~ko prika`uvawe na grani~nite odstapuvawa na merkata F44H7 i F44r6 .

5
 6
Otstapuvawe vo Tolerancii vo Zazaor -Preklop Tolerancija na
m m vo m nalegawe vo m
Merki
Nalegawe
vo mm
gorno dolno max min
50
F36H7 + 25 0 25
F36H7/f7 75 25
F36f7 -25 -50 25
F44H7 +25 0 25
F44H7/r6 -50 -9 41
F44r6 +50 +34 16
Zada~a br.2
7
Za nalegaweto na ~aurata(2) koja e izrabotena od materijal bronza i lizga~ot (3) koj
{to e izraboten od ~elik na temperatura t0 = 20 oC, F44H7/r6 da se opredeli
grani~anata temperatura nad(pod) koja cvrstoto nalegnuvawe preminuva vo
neizvesno.
Analizata za nalegaweto F44H7/r6 na temperatura t0=20 oC e izvr{eno vo prethodniot
primer. So zagrevawe ili ladewe na spoenite delovite se menuva nivniot volumen,
t.e. dol`inskite merki na ostvarenoto nalegawe. Zaradi toa {to vnatre{niot del e
izraboten od materijal bronza koja ima koeficient na linearno {irewe v= 18 10-6 K-
1
,a koj {to e pogolem od koeficientot na linearno {irewe na materijalot od koj {to e
izraboten nadvore{niot del (~elik) N= 12 10-6 K-1 pri zagrevawe }e se zgolemi
preklopot. Dodeka pri ladewe preklopot se namaluva, a cvrstoto nalegawe
preminuva vo neisvesno.

Promenata na dijametarot na vnatre{niot del e d = d v t

a promenata na pre~nikot na nadvore{niot del e D = D N t
Promenata na preklopot e ednakva na razlikata na promenata na dijametrite na
nadvore{niot i vnatre{niot del
P = d - D = d (v - N) t d=D
Grani~niot slu~aj vo koj najmaliot preklop se eliminira e koga Pd = 0, t.e. koga
cvrstote nalegawe preminuva vo neizvesno e za P = Pd pa sledi

Pd  0.009
t    34 o
C t  t o  t  20  34  14 o C
d ( v   N ) 44(18  12)10 6

Na temperatura od -14oC ova nalegawe e na granica da premine vo neizvesno. So

ponatamo{no namaluvawe na temperturata toleranciskite poliwa delumno se
poklopuvaat pa e mo`en zazor ili preklop zavisno od odnosot na ostvarenite
merki.

8
Zada~a br.3
9
Sklopot na klipot koj {to e izraboten od materijal na aluminimuska legura i cilindarot
koj {to e izraboten od materijal siv liv na rabotna temperatura treba da imaat
nalegawe F50H7/g6. Koj tolerancii na klipot i cilindarot treba da se predvidat na
temperatura na okolinata t0 = 20 oC pri izrabotka na sklopot taka da srednata
temperatura na klipot e tk = 150 oC, a srednata rabotna temperatura na cilindarot e
tc = 100oC.

Od tabela 1 za nominalen pre~nik F50 i tolerancisko pole H7 gi ot~ituvame gornoto

Ag i dolnoto Ad grani~no otstapuvawe.
Ag = 25 m =25 10-3 mm Ad= 0 m

Od tabela 2 za nominalen pre~nik F50 i tolerancisko pole g6 gi ot~ituvame gornoto

ag i dolnoto ad grani~no otstapuvawe.

ag = - 9 mm = - 9 10-3 mm ad= - 25 m =- 25 10-3 mm

Na rabotna temperatura
Dg = D + Ag = 50 + 0.025 = 50.025 mm Dd = D + Ad = 50 + 0 = 50 mm

dg = d + ag = 50 + (-0.009) = 49.991 mm dd = d + ad = 50 + (-0.025) = 49.975 mm

 10
T = Agrt – Adrt = 0.025 – 0 = 0.025 mm
t = agrt-adrt = -9 10-3 –(-25 10-3) = 0.016 mm

Promenata na dijametarot na klipot e

d = d k t = 50 23 10-6 (150-20) = 0.149 mm
k = 23 10-6 K-1 koeficient na linearno za aluminium

Promenata na dijametarot na cilindarot e

D = D c t = 50 9 10-6 (100-20) = 0.036 mm

c = 9 10-6 K-1 koeficient na linearno za SL

Presmetka na grani~nite merki na klipot na sobna temperatura
d= dgrt – dgst

dgst = dgrt – d = 49.991 – 0.149 = 49.842 mm

ddst = ddrt – d = 49.975 – 0.149 = 49.826 mm
Gornoto i dolnoto grani~no odstapuvawe se
ag = dgst – d = 49.842 – 50 = - 0.158 mm
Od tabela2 i 2 prodol`enie za F50 ovie otstapuvawa se zadovoleni so toleranciskoto
pole s8.

Presmetka na grani~nite merki na cilindarot na sobna temperatura

D= Dgrt – Dgst D= Ddrt - Ddst

Dgst = Dgrt – D = 50.025 – 0.036 = 49.989 mm

Ddst = Ddrt – D = 50 – 0.036 = 49.964 mm
Gornoto i dolnoto grani~no otstapuvawe se
11
Ag = Dgst – D = 49.989 – 50 = - 0.011 mm
Ad = Ddst – D = 49.964 – 50 = - 0.036 mm

Od tabela1 i tabela 1 prodol`enie za F50 ovie odstapuvawa se zadovoleni so

toleranciskoto pole N7.
Na sobna temperatura treba da se predvidi nalegawe F50N7/c8 za da na rabotna
nalegaweto e F50H7/g6.
 12

dgst = dgrt –d = 49.991 – 0.149 = 49.842 mm

agst = dgst – d = 49.842 – 50 = - 0.158 mm
adst = agst – t = -0.158 – 0.016 = - 0.174 mm

Ddst = Ddrt –D = 50 – 0.036 = 49.964 mm

Adst = Ddst – D = 49.964 – 50 = - 0.036 mm
Agst = Adst + T = -0.036 – 0.0125 = - 0.011 mm
Zada~a br.4
Za cvrst spoj so nominalna merka 100 mm da se izbere nalegawe koje obezbeduva
najmal Pd > 35 m i najgolem Pg <130 m preklop.

13
Tolerancijata na nalegaweto
Tn = Pg – Pd = 130 – 35 = 95 m

Mo`e da se podeli na del so otvorot i delot so nadvore{na merka vo sledniot odnos

T = 0.6 Tn = 0.6 95 = 57 m

t =Tn – T = 95 -57 = 38 m

Vo sistemot na zaedni~ka vnatre{na merka F100H8 so tolerancisko pole T = 54 mm

e najblisku do presmetanata tolerancija T. Za nadvore{na merka od tablica za
tolerancii treba da se izbere tolerancisko pole so dolno grani~no odstapuvawe
ad > T + Pd = 54 +35 = 89 m

Toleranciskoto pole “t” za d = 100 mm e so ad = 91 m.

Tolerancijata treba da e
t = Pg – ad = 130 – 91 = 39 m koja odgovara na kvalitet na tolerancijata IT7.

Sprema toa baranoto nalegawe e F100H8/t7.

14
15