PRELAZNI PROCESI

Zadatak #1:
+

Odredite vremensku funkciju napona na kondenzatorima kapaciteta C1 i C 2 i struje u kolu i(t ) u toku prelaznog procesa. U trenutku t = 0 zatvara se prekida. Kondenzatori su bili prethodno nabijeni na napone u1(0) = 100 (V ) i u2 (0) = 25 (V ) . Parametri kola su: R = 75 () , C 1 = 1 (F ) , C 2 = 2 (F ) .

C1

P i
+

C2

Rjeenje:
Serijsku vezu kondenzatora C1 i C 2 moemo zamijeniti jednim ekvivalentnim kondenzatorom C vrijednosti:
C = 1 106 2 106 2 C1 C 2 = = (F ) C 1 + C 2 1 106 + 2 106 3

Za pretpostavljeni smjer struje i , vrijedi:

uC (0) = u2 (0) u1(0) = 75 (V )

Za t 0 moe se postaviti jednaina naponske ravnotee:

Ri + uC = 0, i =C duC dt

odnosno:
RC duC + uC = 0 dt

Karakteristina jednaina dobijene diferencijalne jednaine glasi:

RCp + 1 = 0 , a njen korijen: p= 1 RC

Napon na kondenzatoru e biti u obliku:

uC (t ) = Ae pt = Ae RC = Ae
1 t t

gdje je = RC = 50 106 (s ) vremenska konstanta datog rednog RC kola. Konstantu A odreujemo iz poznatog nezavisnog poetnog uslova:
uC (0) = Ae
0 ,

A = 75 (V )
1

pa je vremenska promjena napona data u obliku:

uC (t ) = 75e 20000t ( V)

Struja u kolu e biti:

i(t ) = C duC 2 = 106 75 20000 e 20000t = e 20000t (A) dt 3

Vremenske funkcije napona na kondenzatorima C1 i C 2 e biti:

t t 1 1 106 20000t t 20000t 20000t 100 u1(t ) = u1(0) + i(t )dt = 100 + e dt = e + 50 0 = 100 50e 20000 C1 1 106

u1(t ) = 50 50e 20000t = 50(1 + e 20000t ) ( V)

t t t 1 1 106 20000t u2 (t ) = u2 (0) + i(t )dt = 25 + e dt = e 20000t 0 = 25 25e 20000t + 25 25 6 C2 2 20000 2 10 0 0

u2 (t ) = 50 25e 20000t = 25(2 e 20000t ) ( V)

Zadatak #2:
Kondenzator kapaciteta C1 nabijen na napon uC 1 (0) = 600 (V ) , prikljuuje se u trenutku t = 0 na elektrino kolo prema slici. Odredite: P a) vremenske funkcije napona na kondenzatorima C1 i C 2 u prelaznom reimu; i i2 i1 b) maksimalni napon na kondenzatoru kapaciteta C 2 u toku R2 prelaznog reima. C1 R1
+ +

Dato je:
R1 = 10000 () , R2 = 5000 () , C 1 = 10 (F ) , C 2 = 2 (F ) .

C2

Rjeenje:
a) Prije komutacije, t 0 , uC 1 (0) = 600 (V ) , uC 2 (0) = 0 (V ) . Nakon komutacije, t 0 , piemo jednaine ravnotee napona i struje:
i = C1 duC1 dt , i1 = i + i2 = C1 duC1 dt + C2 duC 2 dt , i2 = C 2 duC 2 dt

duC 2 duC1 + C2 uC1 + R1 C1 =0 dt dt duC 2 duC 2 duC1 + C2 + uC 2 = 0 R1 C 1 + R2C 2 dt dt dt

(1)

(2)

Iz jednaine (1) slijedi:

2

duC 2 dt

C duC1 1 R1C 2 C 2 dt

uC1

(3)

i njenim uvrtavanjem u jednainu (2) dobija se:

R1C1 duC1 uC1 C duC1 + C 2 (R1 + R2 ) 1 dt R1C 2 C 2 dt C1(R1 + R2 ) duC1 + uC 2 = 0 , odnosno:

R1C1

duC1 dt

R + R2 uC1 + uC 2 = 0 , odnosno: 1 dt R1

R2C 1

duC1

R + R2 uC1 + uC 2 = 0 , pa je konano: 1 dt R1 duC1 R + R2 + 1 uC1 dt R1

uC 2 = R2C1

(4)

Nakon diferenciranja jednaine (4), ona poprima oblik:

duC 2 dt = R2C1 d 2uC1 R1 + R2 duC1 + R1 dt dt 2

(5)

Zamjenom

duC 2 dt

iz jednaine (3) u jednainu (5) i sreivanjem, dobijamo diferencijalnu jednainu

drugog reda:
R2C 1 d 2uC1 dt
2

uC1 R1 + R2 C1 duC1 + + + =0 R C 2 dt R1C 2 1

(6)

ija e karakteristina jednaina biti:

R1 + R2 C1 1 R2C 1p2 + p+ + =0 R C2 R1C 2 1

odnosno, uz brojne vrijednosti date u formulaciji zadatka:

p2 + 130p + 1000 = 0

a njeni korijeni:
p1 = 8, 2 (s 1 ), p2 = 121, 8 (s 1 )

Rjeenje diferencijalne jednaine (6) traimo u obliku:

uC1 (t ) = A1e p1t + A2e p2t = A1e 8,2t + A2e 121,8t

(7)

Konstante A1 i A2 traimo iz nezavisnih i zavisnih poetnih uslova: nezavisni poetni uslov:

600 = A1 + A2
3

zavisni poetni uslov (iz jednaine (4)):

duC1 dt = R + R2 = uC 2 1 uC1 , odakle je: R1

R2C 1 duC1 dt duC1

R + R2 1 uC , a u trenutku t = 0+ : R2C 1 R1R2C 1 1 = uC 2 (0) R + R2 1 uC (0) , odnosno, uz brojne vrijednosti date u formulaciji zadatka: R2C1 R1R2C 1 1 10000 + 5000 10000 5000 10 106 600 = 18000 (V / s )

uC 2

dt 0+ duC1 dt 0+

(8)

S druge strane, opte rjeenje diferencijalne jednaine dato u obliku (7) moe se predstaviti kao:
duC1 (t ) dt duC1 dt 0+ = 8, 2A1e 8,2t 121, 8A2e 121,8t , a u trenutku t = 0+ :

= 8, 2A1 121, 8A2 , odnosno, uvaavajui (8):

18000 = 8, 2A1 121, 8A2

Sada imamo dvije jednaine sa dvije nepoznate:

600 = A1 + A2 18000 = 8, 2A1 121, 8A2

ije je rjeenje:
A1 = 485 (V ), A2 = 115 (V )

ime se dobija vremenska promjena napona na kondenzatoru kapaciteta C1 u obliku:

uC1 (t ) = 485e 8,2t + 115e 121,8t ( V)

(9)

Prema jednaini (4):

uC 2 = R2C1 duC1 R + R2 + 1 uC1 dt R1

i uz diferenciranje jednaine (rjeenja) (9):

duC1 dt

= 3977e 8,2t 14007e 121,8t

dobija se vremenska promjena napona na kondenzatoru kapaciteta C 2 u obliku:

uC 2 (t ) = 5000 10 106 (3977e 8,2t 14007e 121,8t ) + uC 2 (t ) = 528, 65e 8,2t 527, 85e 121,8t (V )

10000 + 5000 (485e 8,2t + 115e 121,8t ) 10000

(10)

b) Maksimalni napon na kondenzatoru kapaciteta C 2 u toku prelaznog reima, odreen je kao to slijedi. Kada prvi izvod vremenske promjene napona uC 2 (t ) izjednaimo sa nulom, dobija se trenutak t u kojem je napon uC 2 (t ) maksimalan:
duC 2 (t ) dt

= 528, 65 8, 2e 8,2t + 527, 85 121, 8e 121,8t = 0

4334, 93e 8,2t = 64292,13e 121,8t e 8,2t e

121,8t

64292,13 = 14, 83 4334, 93

e113,6t = 14, 83 113, 6t = ln(14, 83) = 2, 7

odakle je: t = 0, 0237 (s ) , pa je:

max uC = 528, 65e 8,20,0237 527, 85e 121,80,0237 = 405, 8 (V ) 2

Zadatak #3:
Kolo prema slici u trenutku t = 0 ukljuuje se na napon E = 3000 (V ) . Odrediti vremenske funkcije promjene napona na kondenzatoru i struja i1 , i2 i i3 poslije komutacije. Dato je: R1 = 1000 () , R3 = 2000 () , C = 10 (F ) .
P i1
+

R1 i2
+

i3 R3

Rjeenje:
Za t 0 , uC (0) = 0 (V )
nezavisni poetni uslov.

Nakon komutacije, t 0 , jednaine ravnotee napona mogu se predstaviti u obliku:

duC E = R1i1 + R3 i1 C dt E = R1i1 + uC

(1) (2)

Iz jednaine (2) slijedi:

i1 = E uC R1

(3)

pa njenim uvrtavanjem u jednainu (1) ona dobija oblik:

E = E uC + R3 du (E uC ) R3C C , odnosno: R1 dt

R3C

duC R R3 + 1 + 3 uC = R E dt R 1 1

(4)

Rjeenje diferencijalne jednaine (4) e biti u obliku:

uC (t ) = uC h (t ) + uC p (t )

pri emu je uC h rjeenje homogenog, a uC p rjeenje nehomogenog dijela diferencijalne jednaine (4) koje predstavlja napon na kondenzatoru u novom stacionarnom stanju:
uC p (t ) = R3 2000 E = V) 3000 = 2000 ( R1 + R3 1000 + 2000 duC = 0 ): dt

jer je prema jednaini (4) u novom stacionarnom stanju (kada je

1 + R3 u (t ) = R3 E , odakle je: u (t ) = R3 E Cp Cp R1 + R3 R1 R1

Diferencijalnoj jednaini (4) odgovara karakteristina jednaina:

R3 R3Cp + 1 + R = 0 1

iji je korijen:
R + R3 1000 + 2000 p= 1 = = 150 (s 1 ) R1R3C 1000 2000 10 106

Rjeenje homogenog dijela diferencijalne jednaine (4) imamo u obliku:

uC h (t ) = Ae pt = Ae 150t

dok je opte rjeenje dat kao:

uC (t ) = uC h (t ) + uC p (t ) = Ae 150t + 2000

Za nezavisni poetni uslov uC (0) = 0 (V ) , odreuje se integraciona konstanta A kao:

uC (0) = 0 = A + 2000 , odakle je: A = 2000 ( V)

pa je traena vremenska funkcija promjene napona na kondenzatoru nakon komutacije:

uC (t ) = 2000(1 e 150t ) ( V)
6

Vremenske funkcije struja u kolu nakon komutacije odreene su prema relacijama:

i1(t ) = E uC (t ) 3000 2000 + 2000e 150t = = 1 + 2e 150t (A) R1 1000

u (t ) = 10 106 2000 150e 150t = 3e 150t (A) i2 (t ) = C C dt i3 (t ) = i1(t ) i2 (t ) = 1 + 2e 150t 3e 150t = 1 e 150t (A)

Zadatak #4:
Odredite struje prelaznog reima u kolu ako se u trenutku t = 0 naglo ukljui prekida P . E = const . Takoe, odrediti i vremensku funkciju napona na krajevima zavojnice nakon komutacije.
P i1
+

R1

R2 i2 iL
L

Rjeenje:
Za t 0 , iL (0) = 0 (A)
nezavisni poetni uslov.

Nakon komutacije, t 0 , jednaine ravnotee napona i struja mogu se predstaviti u obliku:

E = R1i1 + L 0 = R2i2 L i1 = iL + i2 diL dt diL dt

(1) (2) (3)

Iz jednaine (2) slijedi:

i2 = L diL R2 dt

(4)

pa uvrtavanjem jednaina (3) i (4) u jednainu (1) ona dobija oblik:

R di di E = R1iL + L 1 L + L L , odnosno: R2 dt dt R1 diL L 1 + R dt + R1iL = E 2

(5)

Rjeenje diferencijalne jednaine (5) e biti u obliku:

iL (t ) = iLh (t ) + iLp (t )

pri emu je iLh (t ) rjeenje homogenog, a iLp (t ) rjeenje nehomogenog dijela diferencijalne jednaine (5) koje predstavlja struju kroz zavojnicu u novom stacionarnom stanju:
7

iLp (t ) =

E R1

diL = 0. dt Diferencijalnoj jednaini (5) odgovara karakteristina jednaina:

jer je prema jednaini (5) u novom stacionarnom stanju

R1 L 1 + R p + R1 = 0 2

iji je korijen:
p= R1 R2 (R1 + R2 )L

Rjeenje homogenog dijela diferencijalne jednaine (5) e biti u obliku:

iLh (t ) = Ae
pt

= Ae

R1 R2 t (R1 + R2 )L

dok je opte rjeenje dato kao:

iL (t ) = iLh (t ) + iLp (t ) = Ae

R1 R2 t (R1 + R2 )L

E R1

Za nezavisni poetni uslov iL (0) = 0 (A) , odreuje se integraciona konstanta A kao:

iL (0) = 0 = A + A= E R1 E , odakle je: R1

pa je traena vremenska funkcija promjene struje kroz zavojnicu nakon komutacije:

t E iL (t ) = (1 e (R1 + R2 )L ) R1 R1 R2

Napon na krajevima zavojnice moe se odrediti kao:

t di (t ) E R1 R2 uL (t ) = L L =L e (R1 + R2 )L , odnosno: dt R1 (R1 + R2 )L t R2 uL (t ) = E e (R1 + R2 )L R1 + R2 R1 R2 R1 R2

dok su struje i1(t ) i i2 (t ) odreene kao:

t L diL (t ) uL (t ) E = = i2 (t ) = e (R1 + R2 )L R2 dt R2 R1 + R2 t t t E E E R2 (1 e (R1 + R2 )L ) + (1 i1(t ) = iL (t ) + i2 (t ) = e (R1 + R2 )L = e (R1 + R2 )L ) R1 R1 + R2 R1 R1 + R2 R1 R2 R1 R2 R1 R2 R1 R2

Zadatak #5: Dato je RL kolo kao na slici. Odredite sve tri struje u prelaznom reimu ako se u trenutku t = 0 postavljanjem prekidaa u poloaj (1) ukljui elektromotorna sila (naponski izvor) E . U trenutku ukljuenja u kolu nije bilo energije. Poznato je: R1 = 5 () , R2 = 10 () , R3 = 10 () , L1 = 10 (mH ) , L3 = 20 (mH ) , E = 20 (V ) .
i3
(1)

L3

R3

i1
(2)

L1

R1

i2

R2

Rjeenje:
Za t 0 , i1(0) = 0 (A) , i2 (0) = 0 (A) , i3 (0) = 0 (A) , nezavisni poetni uslovi. Nakon komutacije, t 0 , jednaine ravnotee napona i struja mogu se predstaviti u obliku:
E = R1i1 + L1 0 = R3i3 + L3 i1 = i2 + i3 di1 + R2i2 dt di3 R2i2 dt

(1) (2) (3)

Iz jednaine (2) slijedi:

i2 = R3 L di i3 + 3 3 R2 R2 dt

(4)

pa njenim uvrtavanjem u jednainu (3) ona dobija oblik:

i1 = R R3 L di L di i3 + 3 3 + i3 = 1 + 3 i3 + 3 3 R2 R2 R2 dt R2 dt

(5)

odnosno, nakon diferenciranja:

R di di1 L d 2i3 = 1 + 3 3 + 3 R2 dt R2 dt 2 dt

(6)

Uvrtavanjem jednaina (2), (5) i (6) u jednainu (1), ona poprima oblik:
R R di L di L d 2i3 di + R3i3 + L3 3 E = R1 1 + 3 i3 + R1 3 3 + L1 1 + 3 3 + L1 3 2 R2 R2 dt R2 dt R2 dt dt

odnosno, nakon sreivanja:

R R di RR L1L3 d 2i3 + L1 + L3 + L1 3 + L3 1 3 + R1 + R3 + 1 3 i3 = E 2 R2 R2 dt R2 R2 dt

(7)

Rjeenje diferencijalne jednaine (7) traimo u obliku:

i3 (t ) = i3h (t ) + i3p (t )

Rjeenje nehomogenog dijela je:

i3p (t ) = E RR R1 + R3 + 1 3 R2 = 20 5 + 10 + 5 10 10 = 1 (A)

Diferencijalnoj jednaini (7) odgovara karakteristina jednaina:

R R RR L1L3 2 p + L1 + L3 + L1 3 + L3 1 p + R1 + R3 + 1 3 = 0 R2 R2 R2 R2

odnosno, uz brojne vrijednosti date u formulaciji zadatka:

20 106 p2 + 50 103 p + 20 = 0

iji su korijeni:
p1 = 500 (s 1 ), p2 = 2000 (s 1 )

Rjeenje homogenog dijela diferencijalne jednaine (7) e biti u obliku:

i3h (t ) = A1e p1t + A2e p2t = A1e 500t + A2e 2000t

dok je opte rjeenje dato kao:

i3 (t ) = i3h (t ) + i3p (t ) = A1e 500t + A2e 2000t + 1

Konstante A1 i A2 odreujemo iz poetnih uslova: nezavisni poetni uslov:

i3 (0) = 0 = A1 + A2 + 1

zavisni poetni uslov iz jednaine (2):

di3 R2i2 R3i3 , odnosno: = dt L3

R i (0) R3i3 (0) di3 = 22 =0 L3 dt 0+

Iz opteg rjeenja slijedi:

di3 (t ) = 500A1e 500t 2000A2e 2000t , odnosno: dt di3 (t ) = 500A1 2000A2 = 0 dt t = 0+

pa dobijamo dvije jednaine sa dvije nepoznate:

10

A1 + A2 + 1 = 0

A1 + 4A2 = 0

ije je rjeenje:
A1 = 4 (A), 3 A2 = 1 (A) 3

pa konano moemo napisati vremenski izraz za struju i3 (t ) nakon komutacije:

i3 (t ) = 1 4 500t 1 2000t e + e (A) 3 3

Prema jednaini (4):

i2 = R3 L di i3 + 3 3 R2 R2 dt

moe se odrediti vremenski izraz za struju i2 (t ) nakon komutacije:

i2 (t ) = 10 4 500t 1 2000t 20 103 + e 1 e + 10 10 3 3 4 500e 500t 1 2000e 2000t 3 3

i2 (t ) = 1 e 2000t (A)

Prema jednaini (3):

i1(t ) = i2 (t ) + i3 (t )

moe se odrediti vremenski izraz za struju i1(t ) nakon komutacije:

i1(t ) = 1 e 2000t + 1 i1(t ) = 2 4 500t 1 2000t e + e 3 3

4 500t 2 2000t e e (A) 3 3

Zadatak #6: Kolo iz prethodnog zadatka kratko se spaja prebacivanjem prekidaa iz poloaja (1) u poloaj (2). Pod pretpostavkom da se u poloaju (1) kolo nalazilo u stacionarnom reimu, odredite vremenske funkcije promjene struja nakon komutacije. Rjeenje:
Za t 0 vae nezavisni poetni uslovi:
i1(0) = E 20 = = 2 (A) 10 10 R2R3 5+ R1 + 10 + 10 R2 + R3
R3 10 =2 = 1 (A) R2 + R3 10 + 10

i2 (0) = i1(0)

i3 (0) = i1(0) i2 (0) = 2 1 = 1 (A)

11

Nakon komutacije, t 0 , provodi se slian postupak kao i u prethodnom zadatku, ali bez prinudnog reima (samo za slobodni reim), pa bi jednaine ravnotee imale oblik:
0 = R1i1 + L1 0 = R3i3 + L3 i1 = i2 + i3 di1 + R2i2 dt di3 R2i2 dt

na osnovu kojih proizilazi homogena diferencijalna jednaina po nepoznatoj struji i3 (t ) :

R R di RR L1L3 d 2i3 + L1 + L3 + L1 3 + L3 1 3 + R1 + R3 + 1 3 i3 = 0 2 R2 R2 dt R2 R2 dt

kojoj odgovara karakteristina jednaina:

R R RR L1L3 2 p + L1 + L3 + L1 3 + L3 1 p + R1 + R3 + 1 3 = 0 R2 R2 R2 R2

odnosno, uz brojne vrijednosti date u formulaciji prethodnog zadatka:

20 106 p2 + 50 103 p + 20 = 0

iji su korijeni:
p1 = 500 (s 1 ), p2 = 2000 (s 1 )

Rjeenje diferencijalne jednaine e biti u obliku:

i3 (t ) = A1e p1t + A2e p2t = A1e 500t + A2e 2000t

Konstante A1 i A2 odreujemo iz poetnih uslova, a koji se razlikuju od poetnih uslova u prethodnom zadatku: nezavisni poetni uslov:

i3 (0) = 1 = A1 + A2

zavisni poetni uslov:

R i (0) R3i3 (0) 10 1 10 1 di3 (t ) = 22 = = 0 (A) L3 dt 0+ 20 103

Iz opteg rjeenja slijedi:

di3 (t ) = 500A1e 500t 2000A2e 2000t , odnosno: dt di3 (t ) = 500A1 2000A2 = 0 dt t = 0+
12

pa dobijamo dvije jednaine sa dvije nepoznate:

A1 + A2 = 1

A1 + 4A2 = 0

ije je rjeenje:
A1 = 4 (A), 3 A2 = 1 (A) 3

tako da moemo napisati vremenski izraz za struju i3 (t ) nakon komutacije:

i3 (t ) = 4 500t 1 2000t e e (A) 3 3

Vremenski izrazi za struje i1(t ) i i2 (t ) nakon komutacije odreeni su kao:

i2 (t ) = R3 L di 10 4 500t 1 2000t 20 103 i3 + 3 3 = e e + 10 3 10 R2 R2 dt 3 4 500e 500t + 1 2000e 2000t 3 3

i2 (t ) = e 2000t (A) i1(t ) = i2 (t ) + i3 (t ) = e 2000t + i1(t ) = 4 500t 1 2000t e e 3 3

4 500t 2 2000t e + e (A) 3 3

Zadatak #7:
Elektrino kolo na slici nalazi se u stacionarnom reimu. U trenutku t = 0 prekida P se trenutno prebacuje iz poloaja (1) u poloaj (2). Odredite vremensku funkciju promjene napona na kondenzatoru poslije komutacije. Poznato je: R = 10 () , L = 10 (mH ) , C = 100 (F ) , E = 10 ( V), D e(t ) = 14,1 sin(1000t + 135 ) (V ) .
(1)

P
(2)

R R L
+

Rjeenje:
Za t 0 vae nezavisni poetni uslovi:
i(t ) = e(t ) Ze

Ze = R j = arctg

1 = Ze , C

Z e = R2 + (

1 2 1 ) = 102 + ( )2 = 10 2 () C 1000 100 106

{Im} 1 1 = arctg = arctg = = 45D 6 Re RC 4 { } 1000 10 100 10

~
+

e(t)

13

i(t ) =

14,1 sin(1000t + 135D ) = sin(1000t + 180D ) (A) 10 2 45D sin(1000t + 180D 90D ) 1 = = 10 sin(1000t + 90D ) (V ) 6 C 2 1000 100 10 iL (0) = E 10 = = 1 (A) R 10
iL+iC iL R L
+

uC (t ) = i(t )

uC (0) = 10 (V ) ,

Nakon komutacije, t 0 , mogu se postaviti jednaine ravnotee (poslije prebacivanja prekidaa iz poloaja (1) u poloaj (2), kolo dobija strukturu kao na slici):
duC duC E = R iL + C + uC + RC dt dt 0=L diL du RC C uC dt dt

iC
+

C R

(1) (2)

Iz jednaine (1) slijedi:

iL = E uC du 2C C R R dt

(3)

diL 1 duC d 2uC = 2C dt R dt dt 2

(4)

pa uvrtavanjem jednaine (4) u jednainu (2) ona dobija oblik:

1 duC du d 2uC L duC d 2uC RC C uC = 2LC RC + uC , odnosno: 0 = L 2C 2 2 dt R dt dt dt R dt 2LC d 2uC dt
2

L duC + + uC = 0 RC + R dt

(5)

Diferencijalnoj jednaini (5) odgovara karakteristina jednaina:

L 2LCp 2 + RC + p + 1 = 0 , odnosno, uz brojne vrijednosti date u formulaciji zadatka: R p2 + 103 p + 0, 5 106 = 0

iji su korijeni:
p1,2 = 500 j 500 (s 1 )

Rjeenje diferencijalne jednaine (5) ima oblik:

uC (t ) = e 500t (A1 cos 500t + A2 sin 500t )

14

nezavisni poetni uslov:

uC (0) = A1 = 10 ( V)

zavisni poetni uslov (prema jednaini (1)):

duC (t ) E uC (t ) iL (t ) = dt 2RC 2C E uC (0) iL (0) 10 (10) 1 duC (t ) = = = 5000 ( V / s) 6 2RC 2C dt 0+ 2 10 100 10 2 100 106

S druge strane:
duC (t ) = 500e 500t (A1 cos 500t + A2 sin 500t ) + e 500t (500A1 sin 500t + 500A2 cos 500t ) dt duC (t ) = 500A1 + 500A2 , pa je: dt 0+ 500A1 + 500A2 = 5000

odakle je A2 = 0 (V ) . Traeno rjeenje je:

uC (t ) = 10e 500t cos 500t ( V)

Zadatak #8:
U elektrinom kolu koje se nalazi u stacionarnom stanju, trenutno se, u trenutku t = 0 , zatvara prekida P . Odredite napone na kondenzatoru i zavojnici, te struju u grani sa prekidaem u toku prelaznog reima. Poznato je:
R = 40 () , R1 = 10 () , L = 0,1 (H ) , C = 20 (F ) , e(t ) = 100 sin(1000t 45D ) ( V).
R1 R

e(t)

Rjeenje:
Za t 0 prinudni reim u kolu prije komutacije:
iL (t ) = e(t ) R + R1 + j (L 1 1 ) 40 + 10 + j (1000 0,1 ) C 1000 20 106 2 sin(1000t 45D ) 2 sin(1000t 45D ) = = = 2 sin(1000t 90D ) = 2 cos 1000t (A) 1+ j 2 45D = 100 sin(1000t 45D ) = 100 sin(1000t 45D ) = 50 + j 50

uC (t ) =

i(t ) 2 cos 1000t = = 50 2 cos(1000t 90D ) ( V) D 6 j C 1000 20 10 90

uC (0) = 0 ( V)
15

iL (0) = 2 (A) ,

iP

iL C

Za t 0 prinudni reim u kolu nakon komutacije:

i(t ) = e(t ) 100 sin(1000t 45D ) = = 10 sin(1000t 45D ) (A) 10 R1

to je ujedno i partikularno rjeenje nehomogenog dijela diferencijalne jednaine. Za t 0 slobodni reim u kolu nakon komutacije:
iL = C duC dt diL + uC = 0 dt

RiL + L RC

duC d 2uC + LC + uC = 0 , odnosno: dt dt 2 d 2uC dt

2

LC

+ RC

duC + uC = 0 dt

Dobijenoj diferencijalnoj jednaini odgovara karakteristina jednaina:

LCp 2 + RCp + 1 = 0 , odnosno, uz brojne vrijednosti date u formulaciji zadatka: p2 + 400p + 5 105 = 0

iji su korijeni:
p1,2 = 200 j 678 (s 1 )

Rjeenje diferencijalne jednaine traimo u obliku:

uC (t ) = e 200t (A1 sin 678t + A2 cos 678t )

nezavisni poetni uslov:

uC (0) = A2 = 0 ( V)

zavisni poetni uslov:

i (0) 2 duC (t ) V / s) = L = = 5 2 104 ( 6 C dt 0+ 20 10

S druge strane:
duC (t ) = 200e 200t A1 sin 678t + 678e 200t A1 cos 678t dt duC (t ) = 678A1 , pa je: dt 0+ 678A1 = 5 2 104

A1 = 104 ( V)
16

Traeno rjeenje ima oblik:

uC (t ) = 104e 200t sin 678t (V )

Napon na zavojnici u toku prelaznog reima odreen je na sljedei nain:

iL (t ) = C duC = 20 106 (200 104e 200t sin 678t 104 678e 200t cos 678t ) = dt

= e 200t (0, 416 sin 678t 1, 41 cos 678t ) = 1, 41e 200t (0, 3 sin 678t cos 678t ) (A) uL (t ) = L diL 200t = 0,1 1, 41 (0, 3 sin 678t cos 678t ) e 200t (0, 3 678 cos 678t + 678 sin 678t ) 200e = dt

V) = e 200t (87 sin 678t + 56, 8 cos 678t ) (

Struja kroz prekida u toku prelaznog reima odreena je kao to slijedi:

iP (t ) = i(t ) iL (t ) = 10 sin(1000t 45D ) 1, 41e 200t (0, 3 sin 678t cos 678t ) (A)

Zadatak #9:
Zadato kolo se nalazi u stacionarnom reimu. U trenutku t = 0 zatvara se prekida P . Odredite: a) izraz za struju prelaznog reima kroz zavojnicu iL = iL (t ) ; b) napone na krajevima kondenzatora C1 i C 2 u toku prelaznog reima. Poznato je:
R = 100 () , L = 100 (mH ) , C 1 = 20 (F ) , C 2 = 80 (F ) , E = 100 ( V ).
P R R
+

C2 C1 L

Zadatak rijeiti koristei Laplace-ovu transformaciju.

Rjeenje:
Za t 0 nezavisni poetni uslovi:
iL (0) = 0 (A) ,

uC 1 (0) = 0 (V ) ,

uC 2 (0) = E = 100 (V )
P R i
+

Za t 0 mogu se postaviti jednaine dinamike ravnotee (kolo nakon komutacije dobija oblik kao na slici):
E = Ri(t ) + uC1 (t ) 0 = RiL (t ) + L 0 = RC 2 diL (t ) uC1 (t ) dt + uC 2 (t )
E

R iC1 iL L

iC2

C2

C1

duC 2 (t ) dt

i(t ) = iL (t ) + C1

duC1 (t ) dt
17

Smatrajui E , iL (t ) i uC (t ) funkcijama originalima koje imaju likove E (p) , I L (p) i UC (p) , te na osnou zakona o linearnosti i teoreme diferenciranja, naim diferencijalnim jednainama odgovaraju jednaine likova:
E = RI (p) + UC1 (p) p 0 = RI L (p) + LpI L (p) LiL (0) UC1 (p) = (R + Lp)I L (p) LiL (0) UC1 (p) 0 = RC 2 pUC 2 (p) RC 2uC 2 (0) + UC 2 (p) = (RC 2 p + 1) UC 2 (p) RC 2uC 2 (0) I (p) = I L (p) + C 1pUC1 (p) C1uC1 (0)

(1) (2) (3) (4)

Uvrtavanjem jednaine (4) u jednainu (1) dobija se:

E = RI L (p) + RC1pUC1 (p) RC1uC1 (0) + UC1 (p) , odnosno: p E = RI L (p) + (1 + RC1p) UC1 (p) RC1uC1 (0) p

(5)

Jednaina (2) moe se predstaviti u obliku:

UC1 (p) = (R + Lp)I L (p) LiL (0)

(6)

pa njenom zamjenom u jednainu (5), ona poprima oblik:

E = RI L (p) + (1 + RC1p)(R + Lp)I L (p) (1 + RC 1p)LiL (0) RC1uC1 (0) p

Nakon sreivanja posljednje jednaine, moe se predstaviti lik struje I L (p) u obliku:
I L (p ) = E
2 p RLC 1p + (L + R C 1 )p + 2R 2

, jer je: iL (0) = 0 (A) ,

uC 1 (0) = 0 (V ) ,

odnosno, uz brojne vrijednosti date u formulaciji zadatka:

I L (p ) = 1 p 2 10
6 2

p + 3 103 p + 2

U nazivniku posljednjeg izraza imamo kvadratnu jednainu Ap 2 + Bp + C = 0 pomnoenu sa p . Mogui su sluajevi: B 2 > 4AC , B 2 = 4AC , B 2 < 4AC , a prema kojima u tablicama inverzne Laplace-ove transformacije traimo odgovarajui original. Za na sluaj B 2 = (3 103 )2 = 9 106 , 4AC = 4 2 106 2 = 16 106 , odnosno B 2 < 4AC , pa se u tablicama inverzne Laplace-ove transformacije trai opti izraz koji odgovara liku struje I L (p) :
I L (p ) = mp2 + np + q p(Ap 2 + Bp + C )

iji je original dat u obliku:

iL (t ) = q + e at C ( m q ) cos t + ( n am aq ) sin t 0 0 A0 C 0 A C
18

U tretiranom zadatku vrijednosti koeficijenata su:

m = 0 , n = 0, q =1 A = 2 106 , B = 3 103 , C = 2 a= B 3 103 C = = 750 , 0 = a2 = 6 2A 2 2 10 A 2 2 10
6

7502 = 661

pa je vremenski izraz za struju kroz granu sa zavojnicom dat u obliku:

iL (t ) = 0, 5 e 750t (0, 5 cos 661t + 0, 567 sin 661t ) (A)

Ako se u jednainu (6) uvrsti izraz za lik struje I L (p) , vodei rauna da je poetni uslov iL (0) = 0 (A) , dobija se lik napona na kondenzatoru C1 :
UC1 (p) = (R + Lp)I L (p) LiL (0) = (R + Lp)I L (p) = = 100 + 100 103 p
6 2 3 p 2 10 p + 3 10 p + 2

(R + Lp)E
2 p RLC 1p + (L + R C1 )p + 2R 2

100 + 0,1p
6 2 3 p 2 10 p + 3 10 p + 2

Postupajui na isti nain kao i za struju iL (t ) , samo to je sada n = 0,1 i q = 100 , traimo original funkcije uC1 (t ) :
uC1 (t ) = 50 e 750t (50 cos 661t 18, 9 sin 661t ) ( V)

Prema jednaini (3):

0 = (RC 2 p + 1) UC 2 (p) RC 2uC 2 (0) , odnosno: UC 2 (p) = UC 2 (p) = RC 2uC 2 (0) (RC 2 p + 1)

, te uz brojne vrijednosti date u formulaciji zadatka:

100 p + 125

100 80 106 100 100 80 10

6

p +1

dobijenom liku napona UC 2 (p) odgovara original uC 2 (t ) :

uC 2 (t ) = 100e 125t ( V)

19