Altiser: Ideološki državni aparati i koncept ideološke

interpelacije
Luj Altiser (Louis Althusser)

1918-1990

Luj Altiser, “Ideologija i ideološki državni aparati

(beleške za istraživanje)”, La Pensée, jun 1970.
Luj Altiser, “Ideologija i ideološki državni aparati (beleške za
istraživanje)”, La Pensée, jun 1970.

Rukopis O reprodukciji aparata proizvodnje, kasnije O

nadgradnji

Žak Bide uredio i izdao rukopis pod nazivom O reprodukciji,

1995.

Kontekst Maj ’68 i pobuna unutar školskog državnog

aparata
Zamišljeni projekat:

1. knjiga: o reprodukciji kapitalističkih

proizvodnih odnosa

2. knjiga: o klasnoj borbi unutar društvenih

formacija
Šta je to način proizvodnje?

- koncept društva nije teorijski koncept, već ideološki

- teorijski predmet - mehanizam društvene reprodukcije

koji proizvodi učinak društva

- teorijski koncepti – “društvena formacija”, način

proizvodnje (ekonomska baza) + nadgradnja (pravo,
država, ideologije)
„Četiri klasične teze“

1) svaka društvena formacija se sastoji iz nekoliko načina proizvodnje od

kojih je jedan dominantan

2) način proizvodnje: unija proizvodnih snaga (sredstva za rad, objekti

proizvodnje i radna snaga) i proizvodnih odnosa

3) u uniji proizvodnih snaga i proizvodnih odnosa proizvodni odnosi su

determinišući

4) u uniji načina proizvodnje i nadgradnje način proizvodnje je

determinišući u poslednjoj instanci
Proizvodni odnosi

Kapitalistički odnosi proizvodnje su odnosi kapitalističke

eksploatacije

U kapitalističkom načinu proizvodnje kapitalisti su vlasnici

sredstava za proizvodnju

Nadnica nije “vrednost rada” već vrednost koja omogućava

reprodukciju individualne radne snage (fetišizam nadnice)
Društvena podela rada

Proizvodni odnosi putem društvene podele rada determinišu tehničku

podelu rada i time sam radni proces

Tehnička podela rada je uvek već i društvena podela rada koja ima učinak
klasne podele - hijerahijski odnosi autoriteta

Podela rada razvrstava radnike u društvene klase: monopol na izvesne

poslove i na znanje

Društvena podela rada = klasna podela rada

 „ (...) „tehničko gledište“ procesa rada nije jednostavno
tehničko gledište, nego je to postupak u klasnoj borbi
kapitalističke klase; taj koncept govori da nema
„organizacije rada“ koja bi proizlazila iz nekakve
pretpostavljene neutralne „tehničke racionalnosti“,
nego da su tehnička i racionalna organizacija rada
postignuća klasne borbe kapitalističke klase (...) radnica
i radnik integriraju se kao individue tako što (...) sferu
proizvodnje doživljavaju kao tehničku djelatnost.“

Rastko Močnik „Tržište radne snage i sastav radničke klase“

Kako proizvodnja-eksploatacija funkcioniše?

1) egzistencijalana prinuda da radnici traže posao kod kapitalista

2) putem “postojećeg dispozitiva sredstava za proizvodnju”

3) buržoaska ideologija rada

a) buržoaska pravna iluzija prema kojoj je “rad plaćen za svoju

vrednost”
b) pravno-moralna ideologija poštovanja radnog ugovora i pravila i
regulacija preduzeća
c) tehnicističko-ekonomistička ideologija prema kojoj je neophodna
tehnička podela rada u cilju pokretanja proizvodnog procesa

4) represivni aparat preduzeća

Zaključak:

Klasna borba se bazično vodi u formama podele rada i radnim uslovima

unutar preduzeća

stoga

je politička klasna borba utemeljena u ekonomskoj klasnoj borbi

stoga

odnosi proizvodnje nisu ni čisto tehnički odnosi niti čisto pravni

odnosi
Reprodukcija uslova proizvodnje

Ultimativni uslov proizvodnje jeste reprodukcija uslova proizvodnje

Društvena formacija, kako bi postojala, mora reprodukovati:

- proizvodne snage
- postojeće proizvodne odnose

Reprodukcija radne snage:

- nadnica
-učenje veština potrebnih za radni proces i zauzimanje svog radnog
mesta (unutar radnog procesa ali i izvan preduzeća)
-reprodukcija potčinjenosti dominatnoj ideologiji putem koje se
reprodukuje potčinjenost hijerarhiji u proizvodnim odnosima
(van preduzeća)
Reprodukcija proizvodnih odnosa

Nadgradnja:

- političko-pravni nivo (pravo i država)

- ideološki nivo (religiozne, moralne, pravne, političke
ideologije)

Nadgradnja omogućava reprodukciju baze (proizvodnih

odnosa)
Država

Država je represivni državni aparat koja omogućava dominantnim

klasama da osiguraju svoju dominaciju nad radničkom klasom kako bi je
potčinile procesu iznude viška-vrednosti.

Država postoji kao funkcija državne moći.

Država: državna moć i državni aparati.

Proletarijat mora zauzeti državnu moć kako bi uništio postojeće državne

aparate. U prvoj fazi, diktature proleterijata, mora ih zameniti
proleterskim državnim aparatima da bi kasnije pokrenuo proces
odumiranja države.
Ideološki državni aparati

Represivni (funkcionišu putem prisile) i ideološki državni aparati

(funkcionišu putem ideologije)

Ideološki državni aparati (institucije, organizacije i odgovarajuće prakse):

1) Obrazovni aparat
2) Religijski aparat
3) Porodični aparat
4) Politički aparat
5) Sindikalni aparat
6) Informacioni i novinski aparat
7) Izdavački i distribucioni
8) Kulturni aparat
Škola kao dominatan IDA u kapitalističkim društvenim
formacijama

Nasleđu je crkvu kao dominanatan državni aparat feudalnih

društvenih formacija

Putem škole dominantna ideologija obezbeđuje harmoniju

između RDA i IDA kao i između različitih IDA
„Svaka masa koja zaglavi usput dobija ideologiju koja odgovara
ulozi koju ima da ispuni u klasnom društvu: ulogu
eksploatisanih (sa „visoko razvijenom", „profesionalnom",
„moralnom", „civilnom", „nacionalnom" i apolitičnom svešću);
ulogu činioca eksploatacije (sposobnost naređivanja i
obraćanja radnicima: „odnosi sa ljudima"), činioca represije
(sposobnost naređivanja i stvaranja poslušnosti „bez rasprave",
ili sposobnosti za manipulisanje demagoškom retorikom
političkih voda), ili profesionalnih ideologa (sposobnost
ophođenja prema svestima sa poštovanjem, to jest, sa
prezirom, učenom demagogijom koju zaslužuju, prilagođeni
onom što nalaže moral, vrlina, „transcendencija", nacija, uloga
Francuske u svetu itd).“
„Mehanizmi koji proizvode ovaj ključni rezultat za
kapitalističke režime su prirodno prikriveni i skriveni
univerzalno vladajućom ideologijom škole,
univerzalno vladajućom jer je ona jedna od suštinskih
formi vladajuće buržujske ideologije: ideologije koja
predstavlja školu kao neutralnu sredinu lišenu
ideologije (jer je ... laička), gde učitelji puni poštovanja
prema „svesti" i „slobodi" dece koju su im poverili
(u potpunom poverenju) njihovi „roditelji" (koji su
slobodni, to jest, vlasnici svoje dece) deci otvaraju put
ka slobodi, moralnosti i odgovornosti odraslih svojim
sopstvenim primerom, putem znanja, književnosti i
svojih „oslobodilačkih" vrlina.“
Ideologija
1) Ideologija nema istoriju
2) Ideologija predstavlja imaginarni odnos pojedinaca
prema njihovim stvarnim uslovima egzistencije
3) Ideologija poseduje materijalnu egzistenciju (u
aparatu i njegovim praksama)
4) Praksa ne postoji osim u ideologiji i putem nje
5) Ideologija ne postoji osim putem subjekta i za
subjekte
6) Sva ideologija interpelira konkretne individue kao
konkretne subjekte putem fukcionisanja kategorije
subjekta (ideologija ima funkciju da „konstituisanja“
konkretnih individua kao subjekata; individue su
uvek-već subjekti)
2) Ideologija predstavlja imaginarni odnos pojedinaca
prema njihovim stvarnim uslovima egzistencije
„U svakoj društvenoj formaciji baza zahteva funkciju nosioca (Träger)
kao funkciju koja mora biti preuzeta, kao mesto koje mora biti zauzeto u
tehničkoj i društvenoj podeli rada. (...) Ideologija je ta koja vrši funkciju
dezignacije subjekta (uopšte) koji će zauzeti ovu funkciju: u tom cilj ona
ga mora interpelirati kao subjekta, dajući mu razlog za preuzimanje
funkcije.“

„Ideologija je artikulisana ekonomskim i političkim strukturama na način

da omogućava ’Träger’-funkciji da funkcioniše tako što je transformiše u
subjekt-funkciju.“

Träger-funkcija + subjekt-funkcija (moral, dužnost, uspeh,

vernost firmi, rast nacionalnog BDP-a itd.)
„Ustvrdićemo da ideologija „dela" ili „funkcioniše" tako što
„regrutuje" subjekte među individuama (regrutuje ih sve), ili
„transformiše" individue u subjekte (transformiše ih sve)
upravo onom operacijom koju smo nazvali interpelacijom i
koja se može zamisliti kao najobičnije svakodnevno policijsko
(ili drugo) pozivanje: „Hej, ti tamo! „“

„Zato oni koji su po definiciji u ideologiji veruju da su izvan

ideologije: jedan od efekata ideologije je praktično
odbacivanje ideološkog karaktera ideologije putem ideologije:
ideologija nikada ne kaže „ja sam ideološka".“
„Kako je ideologija večna, moramo izostaviti
temporalnu formu u kojoj smo predstavili
funkcionisanje ideologije i reći: ideologija od
samog početka uvek-već interpelira individue
kao subjekte, što znači da je jasno da su
individue uvek-već interpelirane putem
ideologije kao subjekti, što nas nužno vodi do
poslednjeg stava: individue su uvek-već
subjekti.“
Formalna struktura ideologije uopšte: hrišćanska religiozna
ideologija

Struktura spekularnog centriranja: subjekt je odraz Subjekta

1) Interpelacija pojedinaca kao subjekata

2) Potčinjavanje subjekta Subjektu
3) Uzajamno prepoznavanje između subjekta i Subjekta,
međusobno prepoznavanje između subjekata, kao i subjektovo
prepoznavanje samog sebe
4) Apsolutna garancija da je sve zaista tako i da će, pod
uslovom da subjekti prepoznaju šta su i ponašaju se u skladu
sa tim, sve biti u redu: “Neka tako bude”
Učinak: subjekti delaju sami od sebe

subjekt – subjectum i subjectus (slobodan subjektivitet, centar

inicijative i onaj koji je podređen-slobodan da slobodno
prihvati svoju potčinjenost)

„individua je interpelirana kao (slobodni) subjekat kako bi se

slobodno predala zapovestima Subjekta, to jest, kako bi
(slobodno) prihvatila svoju potčinjenost, to jest, kako bi ona
sama učinila gestove i delà svog potčinjavanja. Subjekti ne
postoje osim putem svog potčinjavanja i za njega. Zato „delaju
sami od sebe„.“
„But what we have said about the functioning and structure of
religious ideology holds for all other ideologies as
well. In morality, the speculary relation is that of the Subject
(Duty) and the subjects (moral consciousnesses/ consciences);
in legal ideology, the speculary relation is that of the Subject
(Justice) and the subjects (men who are free and equal) ; in
political ideology, the speculary relation is that of the Subject
(variable: the Fatherland, the National or General Interest,
Progress, the Revolution) and the subjects (the members of
the organization, the voters, the militants, and so on).“
„When religious ideology begins to function directly by interpellating the little
child Louis as a subject, little Louis is already-subject- not yet religious-
subject, but familial-subject. When legal ideology (later, let us suppose)
begins to interpellate little Louis by talking to him about, not Mama and Papa
now, or God and the Little Lord Jesus, but Justice, he was already a subject,
familial, religious, scholastic, and so on. I shall skip the moral stage, aesthetic
stage , and others. Finally, when, later, thanks to auto-heterobiographical
circumstances of the type Popular Front, Spanish Civil War, Hitler, 1940
defeat, captivity, encounter with a communist, and so on, political ideology
(in its differential forms) begins to interpellate the now adult Louis as a
subject, he has already long been, always-already been, a familial, religious,
moral, scholastic and legal subject . . . and is now, lo and behold, a political
subject! This political subject begins, once back from captivity, to make the
transition from traditional Catholic activism to advanced - semi-heretical -
Catholic activism, then begins reading Marx, then joins the Communist Party,
and so on. So life goes. Ideologies never stop interpellating subjects as
subjects, never stop 'recruiting' individuals who are always-already subjects.
The play of ideologies is superposed, criss-crossed, contradicts itself on the
same subject: the same individual always-already (several times) subject. Let
him figure things out, if he can . .“
„Why ' complex'? Because each subject (you and I ) is subjected to
several ideologies that are relatively independent, albeit unified under
the unity of the State Ideology. For there exist, as we have seen, several
Ideological State Apparatuses. Hence each subject (you and I) lives in and
under several ideologies at once. Their subjection-effects are ' combined'
in each subject's own acts, which are inscribed in practices, regulated by
rituals, and so on.
This ' combination' does not go all by itself. Hence what is called a
'conflict of duties' in the marvellous terminology of our official
philosophy. How are familial, moral, religious, political, or other duties to
be reconciled when ' certain' circumstances present themselves? One
has to make a choice and, even when one does not choose (consciously,
after the ' crisis of conscience' that is one of the sacred rituals to be
observed in such cases) , the choice makes itself.“
zvesni elementi državne ideologije su realizovani i postoje unutar
odgovarajućih institucija državnih aparata i njihovih praksi.

) primarna idelogija unutar IDA – određeni segmenti državne ideologije

) sekundarna ili podređena ideologija – internalne ideologija
produkovana u aparatu putem njegovih praksi ili efekat drugih
ksternalnih ideologija i praksi; nastaje kao reakcija na primarnu
levičarski pokreti unutar katoličke crkve, pobuna studenata ’68)

Državna ideologija – skuplja zajedno izvestan broj glavnih tema iz

azličitih ideoloških regija (religiozne, pravne, moralne, političke):
nacionalizam, liberalizam, ekonomizam, humanizam.

Ona “harmonizuje” odnose između RDA i IDA kao i između različitih IDA