Bab 4

K EREAK T I FAN LOGAM

4.1: KEPELBAGAIAN MINERAL
 Apakah itu mineral???
Unsur atau sebatian bahan bukan organic yang mempunyai ciri-ciri
• Wujud dalam keadaan pepejal
• Terbentuk secara semulajadi dalam kerak bumi
• Mempunyai komposisi kimia tertentu
• Atomnya dalam corak tertentu
 Contoh mineral semulajadi

Mineral

Sebatian
Unsur semulajadi semulajd(bergabung
(tidak bergabung dengan unsur lain) secara kimia dengan
unsur lain

Sulfida
Emas Perak Karbon Oksida Karbonat
silikat
Unsur yang hadir dalam sebatian semulajdi
Sebatian semujadi Unsur yang hadir
Oksida Logam dan oksigen
Karbonat Logam, karbon dan oksigen
Sulfida Logam dan sulfur
Silika Silokon dan oksigen
silikat Logam, silicon dan oksigen
Sebatian semujadi dan unsur membentuknya
SEBATIAN SEMULAJADI NAMA BIASA NAMA SAINTIFIK UNSUR

OKSIDA Bauksit Aluminium oksida Aluminium dan oksigen

Hematit Ferum(ii) oksida Ferum dan oksigen

Magnetit Ferum(ii,iii) oksida Ferum dan oksigen

Kasiterit Timah oksida Timah dan oksigen

Kapur tohor Kalsium oksida Kalsium dan oksigen

KARBONAT Kalsit (batu kapur) Kalsium Karbonat Kalsium, karbon dan

oksigen
Malakit Kuprum karbonat kuprum, karbon dan
oksigen
SEBATIAN SEMULAJADI NAMA BIASA NAMA SAINTIFIK UNSUR

SULFIDA Galena Plumbum(II) Sulfida Plumbumdan Sulfur

Sfalerit Zink Sulfida Zink dan Sulfur
Kalkosit Kuprum Sulfida Kuprum dan Sulfur
SILIKAT Andalut Aluminium Silikat Aluminium, Silikon
dan oksigen

Enstatit Magnesium Silikat Magnesium, Silikon

dan oksigen
KEGUNAAN PELBAGAI JENIS MINERAL
SEMULAJADI DALAM KEHIDUPAN HARIAN
Mineral semulajadi Sifat kimia/ fizik kegunaan
Kalsium oksida • Bersifat alkali • Meneutralkan tanah berasid
(Kapur tohor • Larut didalam air
Silikon dioksida • Takat lebur tinggi • Membuat barangan kaca
(Silika) • Tidak terlarut jika dipanaskan
• Tidak bertindakbalas dengan asid cair
Intan • Sangat keras • Membuat pemotong mata gergaji
(karbon) • Berkilau • Membuat barang kemas
• Takat lebur tinggi
• Lut sinar

Marmar • Keras • Membuat Jubin dan arca

• Tidak berkarat
• KUPRUM • Mulur(bo ditarik menjadi wayar nipis) • Membuat wayar elektrik
• Boleh ditempa(boleh dibentuk tanpa pecah) • Membuat barang hiasan
• Konduktor elektrik
• EMAS • Tegar • Membuat barangan kemas
• Berkilat • Menampal kaviti pada gigi
• Tanpa berkarat
• KUARZA • Keras • Membuat barangan kaca
• Tegar • Membuat cip elektronik
• Tidak telap
• Lut sinar

• MEGNETIT • Kuat • Membuat badan kereta

DAN HEMATIT • Tegar
• keras
Aliminium dan • Ringan • Membuat badan kapal terbang
titanium • Kuat
• tegar
mika • Bukan konduktor elektrik • Membuat kapasitor elektrik dan
• Takat lebur tinggi penebat bersuhu tinggi
• berkilat • Membuat gincu, celak dan pengilap
kuku
• cat
4.2: SIRI KEREAKTIFAN LOGAM
Kecergasan sesuatu logam bertindakbalas secara kimia dengan bahan
lain
• Logam-logam yang berlainan bertindak balas mengikut kecergasan yang berbeza
dengan oksigen.
• Apabila logam dipanaskan dalam oksigen, tindak balas berlaku untuk
menghasilkan oksida logam. 
Logam + oksigen → oksida logam
Zink + oksigen → zink oksida
• Kecergasan tindak balas boleh ditentukan oleh kecerahan api yang dihasilkan. 
Logam Sangat reaktif Reaktif Kurang reaktif

Nyalaan api Nyalaan sangat Nyalaan terang Baraan malap

terang

• Kalium, natrium, kalsium dan magnesium terbakar dengan kilauan

• Aluminium, zink, timah, plumbum, besi dan kuprum terbakar dengan nyalaan
terang yang merebak secara perlahan. yang terang dan cepat.
• Perak, emas dan platinum tidak bertindak balas dengan oksigen.
Tindak Balas Logam dengan Oksigen
 PEMERHATIAN

Logam Pemerhatian
MagnEsium Terbakar dengan api putih berkilauan yang
terang dan cepat
Aluminium Nyalaan sangat terang merebak dengan
cepat
Zink Nyalaan terang merebak secara perlahan
Kuprum Baraan malap

ANALISIS
 Hablur kalium manganat(VIII) dipanaskan untuk membekalkan oksigen untuk logam bertindak balas.
 Magnesium bertindak balas sangat cergas dengan oksigen sementara kuprum tidak bertindak balas dengan oksigen.
 Tindak balas logam boleh diwakili oleh persamaan berikut: 

 ○ Magnesium + oksigen → magnesium oksida

 ○ Aluminium + oksigen → aluminium oksida
 ○ Zink + oksigen → zink oksida
 ○ Kuprum + oksigen → kuprum oksida
Kapas kaca diletakkan untuk menghalang kalium manganat(VII)
daripada bercampur dengan serbuk logam apabila dipanaskan

Conclusion: 
Kereaktifan logam dengan oksifen berbeza-beza, dan urutan kereaktifan
logam secara menurun ialah: magnesium, aluminium, zink dan kuprum.
Tindak Balas Logam dengan Air
Logam-logam seperti kalium, natrium dan kalsium bertindak balas
dengan air untuk menghasilkan hidroksida logam dan membebaskan
hidrogen.
Kereaktifan logam bertindak balas dengan air boleh ditulis seperti: 
Logam reaktif + air → hidroksida logam + hydrogen
Natrium + air → natrium hidroksida + hidrogen
Logam seperti emas, plumbum, perak dan tembaga tidak bertindak
balas dengan air dan wap air.
Mengkaji Tindak Balas Logam dengan Air
A. Tindak balas natrium
Magensium: Terdapat banyak gelembung-gelembung gas dihasilkan
daripada tindak balas.
Aluminium: Sedikit gelembung-gelembung gas dihasilkan daripada
tindak balas.
Zink: Satu atau dua gelembung gas dihasilkan daripada tindak balas.
Kuprum: Tiada perubahan
ANALISIS
Natrium bertindak balas cepat dengan air untuk menghasilkan gas
hidrogen dan larutan alkali manakala kuprum tidak bertindak balas
dengan air.
Logam reaktif seperti natrium, kalium dan kalsium bertindak balas
dengan air untuk membebaskan hidrogen dan membentuk larutan
beralkali.
Natrium + air → natrium hidroksida + hidrogen
Kalium + air → kalium hidroksida + hydrogen
Kalsium + air → kalsium hidroksida + hydrogen
Tindak balas magnesium daengan air juga membebaskan gas hidrogen,
tetapi ia kurang reaktif berbanding natrium dan kalsium.
Kereaktifan logam berbeza apabila mereka bertindak balas dengan air.
Siri Kereaktifan Logam

Logam yang cergas bertindak balas diletakkan di atas siri ini dengan
tertib menurun.
Kedudukan Karbon Dalam Siri Keraktifan
Logam
KARBON
Merupakan satu unsur bukan logam tetapi ia bertindak balas dengan oksigen
berlebihan untuk membentuk karbon dioksida. Oleh itu karbon juga termasuk
dalam siri kereaktifan logam.
Apabila karbon dipanaskan dengan oksida logam X, kereaktifan boleh
ditentukan jika: 
logam X kehilangan oksigen dan api terang atau cahaya yang dilihat, ini
menunjukkan bahawa karbon lebih reaktif daripada logam X
logam X oksida mengekalkan oksigen dan tiada api atau cahaya yang dilihat,
ini menunjukkan bahawa karbon adalah kurang reaktif daripada logam X.
EKSPERIMEN
Kedudukan Karbon dalam Siri Kereaktifan Logam
Pemerhatian
Campuran Pemerhatian Kereaktifan karbon
Karbon + plumbum(II) oksida Campuran membara Karbon lebih reaktif
daripada plumbum
Karbon + aluminium oksida Tiada perubahan Karbon kurang reaktif
daripada aluminium
Karbon + zink oksida Campuran membara Karbon lebih reaktif
dengan perlahan-lahan daripada zink

Analisis:
 Plumbum(II) oksida dan zink oksida bertindak balas dengan karbon manakala aluminium tidak bertindak
balas dengan karbon.
 Tindak balas logam dengan oksigen boleh diwakili oleh persamaa kimia yang berikut: 
 Plumbum(II) oksida + karbon → plumbum + karbon dioksida
 Zink oksida + karbon → zink + karbon dioksida

 Oleh itu, kedudukan karbon berada diantara aluminium dan zink dalam siri
kereaktifan logam.
Menentukan kedudukan hydrogen dalam siri
kereaktifan logam
Boleh ditentukan dengan mengalirkan hydrogen kering ke atas oksida
logam yang panas
Jika hydrogen dapat menyingkirkan oksigen daripada oksida logam ,
maka hydrogen lebih reaktif daripada logam tersebut
Jika hydrogen tidak dapat menyingkirkan oksigen daripada oksida
logam , maka hydrogen kurang reaktif daripada logam tersebut
Persamaan perkataan:
Hidrogen + oksida logam → logam + air
Tindakbalas antara hydrogen dengan oksida
logam
Campuran tindakbalas Pemerhatian
Hidrogen + kuprum oksida Nyalaan terang terhasil
Serbuk hitam menjadi perang
Hidrogen + plumbum oksida Nyalaan terang terhasil
Serbuk kuning menjadi kelabu
Kereaktifan Logam
Hidrogen lebih reaktif daripada
kuprum
Hidrogen lebih reaktif daripada
kuprum

Hidrogen + zink oksida Tiada bara kelihatan Hidrogen kurang reaktif

Serbuk putih menjadi kuning, daripada kuprum
apabila panas dan menjadi putih
apabila sejuk

Analisis
 Gas hihdrogen dihasilkan dengan mengalirkan hydrogen melalui agen pengering seperti
asid sulfuric pekat atau kalsium klorida kontang
 Kedudukan hydrogen dalam siri keraktifan logam ialah:
 ZN > H > Fe >Pb
4.3: Pengekstrakan Logam dari Bijihnya
Bijih logam diektrakkan daripada untuk mendapatkan logam

Proses Pengekstakkan Besi

Besi diekstrakkan daripada Hematit dan Megnetit menggunakan
Kok (karbon)
Besi oksida+Karbon Besi + Karbon Dioksida
Gas Buangan
Bijih Besi
+ Relau Bagas
batu kapur (200-2000 Besi Lebur
+ celcius)
Kok (Karbon)
Sanga
Biji beji , batu kapur dan kok dipanaskan Bersama di dalam
relau bagas

Oksigen dalam udara panas bertindakbalas dengan kok

untuk menghasilkan karbon dioksida

Karbon dioksida bertindakbalas dengan kok untuk

menghasilkan karbon monoksida. Seterusnya karbon
monoksida mengektrakkan besi daripada bijih besi

Kok mengekstrakkan besi daripada bijihnya. Besi lebur

mengalir keluar melalui dasar relau dan dituangkan
kedalam acuan untuk menjadi jongkong besi

Sanga kalsium silikat ialah sisa lebut yang terapung di atas

leburan besi disingkirrkan secara berasingan
PROSE PENGEKSTRAKAN TIMAH
Bijih Timah dihancurkan , dikisar dan dicuci

Biijih Timah Dicampurkan dengan air dan agen pembuih untuk mengasingkan bijih
timah daripada benda asing

Bijih Timah dikeringkan dalam udara panas untuk menyingkirkan Karbon dan
Sulfur

Bijih Timah di campur dengan Kok dan campuran dipanaskan pada suhu 1400
celcius . Stanum( IV) oksida bertukar menjadi timah lebur (karbon dioksida dan
karbon monoksida disingkirkan)

Timah lebur dituang ke dalam acuan dan dibekukan menjadi jongkong timah
Kesan Buruk Aktiviti Perlombongan Yang
Tidak Terancang
LANGKAH MELESTARIKAN SUMBER PERLOMBONGAN
Menghadkan
Kuoata
perlombongan

Penguastkuasaaan Usaha Membangunkan teknologi

undang-undang Pemuliharaan perlombongan moden
(pelkaksanaan denda Sumber bagi mengurangkan impak
dan mengantung Perlombonga terhadap alam
lessen) n

Penanaman pokok di sekitar

lombong bagi tujuan
memerangkap habuk da n
mengurangkan peningkatan
suhu setempat