MATERIA BIZIDUNA

1.UD
 Aurreideiak ikusteko
galdetegia
1. Zein dira izaki bizidun guztiek egiten dituzten hiru bizi funtzioak?
2. Zertan ezberdintzen gara izaki bizidunak eta bizigabeak?
3. Zer materiaz osatuta daude bizidunak?
4. Zer uste duzu direla zelulak?Zein bizidunek dituzte zelulak?
Uste al duzu gizakia zelulez osatuta dagoela?Ba al dago zelularik ez
duen bizidunik? Zelulak begi hutsez ikus ditzakegu? Zertan bereizten
gara geu bakteria batetik?
5. Zelulen egiturak ezagutzen al dituzue?
6. Zer dira ehunak? Gogoratzen al dituzu ehun motaren izenik?
7. Zer da organo bat? Eta aparatu bat?. Idatzi gogoratzen dituzun organo
eta aparatuen izenak.
8. Ordenatu tamainaren arabera: zelula, atomoa, molekula, ehuna.
 Izaki
osatuta daude
bizidunak Beharrezkoa dute
Bioelementuak
Gluzidoak Jasotzen dute
Elkartu Energia Mantenugaiak Metabolismoa
eta osatu
ute
Biomolekulak
Lipidoak
er r e gu latzen d
eta Anabolismoa Metabolismoa
Kontrola Gastatzen du
Elkartu esaterako
Proteinak Entzimak
eta osatu Askatzen du
Organulu
zelularrak Azido nukleikoak

Autotrofoa Heterotrofoa
Prokariotoak Unizelularrak
Zelulak
Eukariotoak Plurizelularrak Ekoizten askatzen
Elkartu dute dute
te
eta osatu en du
Osatz MATERIA
Ehunak ORGANIKOA

Landareak
Animaliak
Organoak

Meristemoak
Sistemak
Epileliala
Floema konjuntiboa
Indibiduoak Eroaleak
Gantz ehuna
Xilema
Epileliala
Populazioak konektiboa
Parenkimak Kartilago ehuna
hartzen
Komunitateak ditu barne
Hezur ehuna
Babesgarria
Ekosistemak Odola
Eusteko ehunak E.Muskularra

Biosfera
Nerbio ehuna
Zer da izaki biziduna?
Zer da izaki biziduna?

Nutrizio-, erlazio-, eta ugalketa-funtzioak

betetzeko aukera ematen dieten ezaugarriak
dituzten organismoak dira.
1. 1. Izaki bizidunen ezaugarriak

Uniformetasun eta konplexutasun handia dute.

Zelulaz osatuta daude.
Hiru bizi-funtzioak betetzen dituzte: nutrizioa, ugalketa eta erlazioa.
NUTRIZIOA
● Materia eta energiaren trukaketa
● Metabolismoa (katabolismoa eta anabolismoa)
● Homeostasia
HOMEOSTASIA:kanpo ingurunearekin materia eta energiaren
trukaketaren bidez barne ingurune orekatua mantentzea.
HARREMANA

Estimuluak jaso eta erantzunak eman

UGALKETA

● Antzeko izakiak sortzeko gaitasuna

● DNAn dago informazio genetikoa
● DNAk aldaketak izan ditzake
 1. 1. Izaki bizidunen ezaugarriak
- Konplexutasuna
Bizidunen aniztasun handia, baina berdintasun molekularra
Elementu nagusia karbonoa da
Bizidunen unitatea: zelula
- Nutrizioa
Bizidunek materia eta energia trukatzen dituzte inguruarekin
Materia, egitura zelularrak mantentzeko, berriztatezko, organismoa hazteko
Energía, lan zelularra sortzeko
Metabolismo: zelulen erreakzio kimikoak
Materiatik energia lortzeko (katabolismoa)
Energia materian gordetzeko (anabolismoa)
Homeostasia: organismoen barne ingurua orekan mantentzeko gaitasuna
Kanpo inguruarekiko desberdina
- Harremana
Estimuluak jaso
Barne eta kanpo-inguruko aldaketen informazioa
Erantzunak eman
Organismoen autokontserbaziorako erreakzioak
- Ugalketa
Antzeko izakiak sortzeko gaitasuna
Belaunaldiz belaunaldi iraun egiten dute
ADNan dago informazio genetikoa
Base nitrogenatuen sekuentzian
Informazio genetikoa aldaketak izan ditzake
Inguru-aldaketetara egokitzen dira (eboluzioaren oinarria)
1. 1. Izaki bizidunen ezaugarriak

Konplexutasuna Metabolismoa
( (Automantentzeko metabolismo
( izaki bizidun guztiak
baten beharra dute. Hau da erreakzio
makromolekulaz osatuta
kimiko multzo bat behar dute,
daude. eta makromolekula
kanpoarekiko materia eta energia
hauek ez daude materia
trukatzeko. Horrela, egiturak
bizigabean )
berrizteko, hazteko eta bizi funtzioak
betetzeko)

Ugalketa
(kopia berriak egin
belaunaldiz belaunaldi
denboran irauteko). Gaitasun
hau ematen da ADNari esker,
berak gordetzen baitu
beharrezko informazioa.
Erlazioa
(Organismo guztiek gai dira
ingurunean ematen diren
aldaketak hautemateko eta
erantzuteko.. Hau da,
estimuluak jaso eta erantzun)
Antolakuntza -mailak
 1.2. Antolakuntza mailak

1. Maila atomikoa eta molekularra

Partikula subatomikoak: protoiak, neutroiak, elektroiak

Atomoak
Molekulak
Makromolekulak: proteinak, ADN
Multzo supramolekularrak:
Organuluak: mitokondrioak, kloroplastoak
BIRUSAK!
2. Maila zelularra

Zelula: bizidunen egitura- eta funtzio-unitatea

IZAKI ZELULABAKARRAK
3. Maila organikoa

Ehunak: funtzio bat egiteko antzeko zelulen multzoa

Ad.: muskulu-ehuna, epitelio-ehuna
Organoak: eginkizun zehatza duen ehun desberdinen multzoa
Ad.: urdaila, bihotza, begia
Aparatuak: koordinaturiko organo desberdinen multzoa
Ad. Liseri-aparatua
Sistemak: antzeko organo independenteen multzoa
Ad.: nerbio-sistema, hormona-sistema
Organismoa: aparaatu eta sistemen elkartea
IZAKI ZELULANITZA!
1.2. Antolakuntza mailak
4. Populazio-maila

Populazioa: espezie bereko organismoen elkartea

Haien artean harremanak eduki dezakete: leku berdinean eta denbora batera bizi dira
Komunitatea: populazio desberdinen elkartea
Harremanak dituzte
Ekosistema: Biotopoa + Biozenosia
Biozenosia = Komunitatea (bizidunak)
Biotopoa = Lekua eta baldintzak (ingurunea)
Biosfera: Lurran dauden ekosistemen multzoa
 1.2. Antolakuntza mailak
Maila subatomikoa Organismo-maila
Atomoak eratzen dituzten Banakoa : Zenbait aparatuk eta
sistemak osatutako organismoa
oinarrizko partikulak dira .
Maila atomikoa Aparatu-maila
Aparatuak eta Sistema: funtzio bat egiten
Atomoa: elementu kimiko baten duen organoen multzoa
parterik txikiena.
Molekulak: bi atomo berdin edo
ezberdinenen arteko elkarketa
Sistema-maila
Maila molekularra
Makromolekulak: molekula bat
Ura baino gehiagoren elkarketa.

Zelula-maila Organo-maila
Zelula : bizidunen oinarrrizko unitatea
Organoa : funtzio bat egiten duten ehun
Proteina Ehun-maila ezberdinen elkarketa

Ehuna : Funtzio bera egiten duten ehun

ezberdinen elkarketa
Maila subatomikoa Elektroiak, protoiak, …
Maila atomikoa O, H, C, …
Maila molekularra Molekula txikiak: H2O, CO2, NH3, …
Tarteko molekula: Pirubatoa, zitratoa, …
Molekula estrukturalak: nukleotidoak,
monosakaridoak, gantz azidoak, …
Biomolekulak: Az. Nukleotidoak, Gluzidoak,
proteinak, lipidoak.
Supramolekulak: Lipoproteinak, …

Egitura subzelularra Organuluak, mintza, …

Zelula maila Nerbiosoa, muskularra

Ehun maila Hezur ehuna, Ehun epiteliala

Organo maila Bihotza, Gibela, …
Sistema maila Nerbio sistema, hormona sistema, …
Aparatu maila Liseri-aparatua, arnas aparatua, …
Organismo maila Gizona, Zuhaitza, Arraina, …
 2. Bioelementuak eta
Biomolekulak
Bioelementuak: izaki bizidunek osatzen dituzten elementu kimikoak dira
Ingurumenean gutxi gora behera 100 bat elementu kimiko daude
70 inguru izaki bizidunetan
25 inguru soilik daude izaki bizidun guztietan eta funtzioa bat betetzen dute

Biomolekulak: izaki bizidunen molekulak

- Ez-Organikoak: ura eta gatz mineralak
- Organikoak: gluzidoak, lipidoak, proteinak eta azido nukleikoak

Elementu kimiko ugarienak lurrazalean eta bizidunetan

(pisuaren %-tan)
Elementuak LURRAZALA Elementuak BIZIDUNAK
Oxigenoa 47 Oxigenoa 63
Silizioa 28 Karbonoa 20
Aluminioa 8 Hidrogenoa 9,5
Burdina 5 Nitrogenoa 3
 Materia
Biziduna Osatuta dago

Bioelementua
Ugariak direnez
k Bere proportzio txikia bada

Primarioa Sekundarioa Oligoelementuak

Sortzen dituzte
k k
Lotura Biomolekula
kimikoak osatuz
k
Ura Funtzioaren arabera
Inorganikoa
Gatz mineralak k Egiturazko
Mota a
k
Energetiko
Gluzidoa
a
k
Lipidoa
Organikoak
k
Proteinak Dinamiko
a
Azido
nukleikoak
Bioelementuen taldeak
1. Oinarrizko bioelementuak edo primarioak (%95-98)
Ugarienak egiturak edo estrukturak osatzen dituzte.
Biomolekulak osatzeko EZINBESTEKOAK!!
Zelulen masaren %99 osatzen dute
C, H, O eta N (P eta S, neurri txikiagotan)

2. Bigarren mailako bioelementuak (%3,5-4,5 ) (batzutan, <%0,1)

Funtzionamenduaren ardura dute.
Ur inguruan, forma ionikoan daude (gehienetan): Na , K , Ca , Mg
+ + 2+ 2+

3.Oligoelementuak (%0,1 baino gutxiago)

Fe, Cu, Zn, Mn, Co, I,... 60 inguru ezagutzen dira.
Katalizatzaile funtzioa dute.
2 talde:
-Beharrezkoa: izaki bizidun guztietan Ad: Mn,Fe, Co,Cu, Zn
-Aldakorrak: Organismo batzuek bakarrik behar izaten dituzte.
Ad: B, Al, Si, I, …
Urritasunagatik, gabezia-gaixotasunak eta metaketak , intoxikazioak.
 70 inguru dira, eta honela sailkatzen dira:

Biolementuak Oligoementuak
masaren < %0,1

Primarioak masa Sekundarioak Funtsezkoak Aldakorrak

osoaren >%95 gainerakoak (beharrezkoak)
Karbonoa Sodioa Manganesoa Boroa
Hidrogenoa Potasioa Burdina Aluminioa
Nitrogenoa Kaltzioa Kobaltoa Banadioa
Oxigenoa Magnesioa Kuprea Molibdenoa
Fosforoa Kloroa Zinka Iodoa
Sufrea Silizioa…
BIOELEMENTU PRIMARIOAK

Hauek dira ezaugarri garrantzitsuak:

- Elektroiak behar dituzte kanpoko maila elektronikoa
osatzeko. Lotura kobalenteak ezartzen dituzte,
elektroiak beste atomo batzuekin partekatuz.
- Hidrogenoak elektroi bat behar du
- Oxigenoak 2 elektroi behar ditu
- Nitrogenoak 3 elektroi behar ditu
- Karbonoak 4 elektroi behar ditu
- Fosforoak 5
- Sufreak 6
- Masa atomiko baxua dute: lotura sendoak osatzen
dituzte, molekula biologikoei egonkortasuna
ematen.
Bioelementu primario batzuen ezaugarriak

O: Oso elektronegatiboa da. Polaritatea ekartzen du.

Ugariena (uretan)

N: Aminoazidoen (proteinen unitatea) amino taldea eta

azido nukleikoen base nitrogenatuetan agertzen da.

S: Aminoazidoen Sulfhidrilo erradikala osatzen du.

Disulfuro loturak.

P: ATP-aren (energia transferitzeko) fosfato taldeak,

mintzaren fosfolipidoak eta azido nukleikoak osatzen
agertzen dira.Eskeletoan zein hortzetan agertzen dira.
Elektronegatibitatea: elementu kimiki batek
elektroiak erakartzeko duen joera beste atomo baten
ondoan dagoenean
AMINO taldea:

Azido nukleikoen
base nitrogenatuak
Aminoazidoen sulfhidrilo taldea (-SH)
ATP: adenosin trifosfato
Mintzetako fosfolipidoak
Azido
nukleikoak
Bioelementu sekundarioak

Kaltzioa hezur, maskor eta oskoletan aurki daiteke (CaCO3;

prezipitatu eran); baita funtsezko elementu bezala forma
ioinikoan muskuluen uzkurketan, odolaren koagulazioan,
nerbio-bulkadaren transmisioan eta polen-hodixkan ere.

Sodioa eta Potasioa nerbio-bulkada transmititzeko

ezinbestekoak. Kloroarekin batera bizidunen ur kantitatea
konstante mantentzen dute (oreka osmotikoa).
Makromolekulen kargak ere neutralizatzen dituzte.

Magnesioak klorofila molekularen egituraren osagaia da eta

katalizatzailea erreakzio kimiko askotan.
 Oligoelementuak
Ezinbestekoak
Klorofilaren sintesian, arnasketa zelularrean parte hartzen duten zitikromoetan
Burdina (arnasketan e- garraiatu) eta oxigenoaren garraiatzailea den hemoglobinan.
Manganesoa Landareen fotosintesian ematen den fotolisi prozesuan parte hartzen du.
Kobaltoa Hemoglobinaren sintesiarako garrantzia duen B12 bitaminan.
kobrea Hemozianina, ornogabeetan oxigenoa garraiatu
Zinka Izaki bizidunaren erreakzio kimiko askotako katalizatzailea.

Aldakorrak

Silizioa Gramineo landareei erresistentzia ematen die.

Kromoa Intsulinarekin batera, gluzemiaren erregulazioan parte hartzen du.

Neurotransmisore eta zelularen iragazkortasunean eragiten du. Behar den

Litioa
dositan depresioak aurre har ditzake.
Iodoa Metabolismoa erregulatzen duen tiroxina hormonaren sintesirako ezinbestekoa.
Fluorra Hortzetan eta hezurretan dago.
2. 1. Bioelementuen sailkapena funtzioaren arabera

-Egiturazkoak. O, C, H, N. Elementu guzti hauek (H izan

ezik) 2 atomo edo gehiagorekin egin ditzakete loturak. Batez
ere C.

-Eskeletikoa: Ca, P, Mg, F, Si. Zurruntasuna ematen dute.

-Energetikoa: O, C, H, P. Molekula energetikoak dira.

-Katalitikoa: Fe, Cu, Co, I. Erreakzioak katalizatzen dituzte.

-Osmotikoa: Na+, K+, Ca+. Ioi eran prozesu osmotiko eta

elektrikoak erregulatzen dituzte.
 Oharra: C-aren garrantzia

Bioelementu primarioak ( C )
- Tetrabalentea eta pisu molekular baxua du. Erradio atomiko txikia
duela eta azken geruzan
- Lotura kobalenteak, egonkorrak eta energia 4 elektroi dituela biziaren
handikoak eratzen ditu. oinarrizko atomoa da.
- 4 elementu kimiko ezberdinekin loturak era
ditzake, bariabilitate molekularra handia sortuz.
- Lotura bakunak, bikoitzak eta hirukoitzak era
ditzake.
-C-C loturak osatu ditzake, kate lineal luzeak,
adarkatuak edo ziklikoak eratuz.
- C-a oxigenoarekin batzean konposatu gaseosoak
eratzen ditu.
- Konposatu organiko sinpleenak
HIDROKARBUROAK dira. Hidrokarburo bat eta
bere egitura adierazteko modu ezberdinak daude.
-Eratzen dituen konposatuak egonkorrak izan arren,
erreakzio kimikoen bitartez eralda daitezke.

http://web.educastur.princast.es/proyectos/biogeo_ov/2bch/b1_bioquimica/t11_biomoleculas/informacion.htm
 Bioelementu primarioak ( C )
- Tetrabalentea da: 4 balentzia elektroi dituenez, 4 lotura orbital ditu,
tetraedro itxuran kokatuta.
- Pisu molekular baxua du
- Lotura kobalenteak (elektroiak partekatuz beste atomo batekin),
egonkorrak eta energia handikoak eratzen ditu.
- 4 elementu kimiko (edo talde funtzional) ezberdinekin loturak era ditzake,
bariabilitate molekularra handia sortuz.
- Lotura bakunak, bikoitzak eta hirukoitzak era ditzake.
- C atomoen artean bakunak, bikoitzak eta hirukoitzak.
- C eta O-ren artean bikoitza
- C eta N-ren artean hirukoitza
- C-C loturak osatu ditzake, kate lineal luzeak, adarkatuak edo ziklikoak
eratuz.
- C-a oxigenoarekin batzean konposatu gaseosoak eratzen ditu.
- Konposatu organiko sinpleenak HIDROKARBUROAK dira. Hidrokarburo
bat eta bere egitura adierazteko modu ezberdinak daude.
- Eratzen dituen konposatuak egonkorrak izan arren, erreakzio kimikoen
FORMULA KONDENTSATUA = MOLEKULARRA: atomo kopurua adierazten
da bakarrik
FORMULA ESTRUKTURALA = ERDI GARATUA: karbonoen arteko loturak
adierazten dira bakarrik
FORMULA GARATUA: lotura guztiak adierazten dira.

● Askotan formula hauek konbinatzen dira adierazpen batean, zati

interesgarrienak garatuz eta besteak sinplifikatuz.
 2.2. Biomolekulak. Sailkapena
- Bioelementuak lotura kimikoen bidez elkartzean
«Biomolekulak» (=berehalako printzipioak) eratzen dira.
- Biomolekula hauek mantenugaiak dira (nutrienteak), hots,
bizidunok bizi-funtzioak burutzeko erabiltzen ditugun
konposatuak.

     Inorganikoak                  Organikoak

- Ura -Gluzidoak
- Gasak: CO2 -Lipidoak
-Gatz mineralak -Proteinak
 
-Ázido nukleikoak
2.2.1. Biomolekula ez-organikoak
Egitura kimiko bakuna dute
Izaki bizidunetan eta inguru bizigabean ageri dira
Biomolekula inorganikoak

esaterako
Ura Gatz mineralak

aurkezten ditu aurkitu daitezke

Prezipitatuta disolbatuta
Propietate Funtzio
Fisiko- biologikoa
kimikoak k CaCO3 Na, Cl,
…
 ARIKETA
• Taula hau begiratuz ondorioak atera:
Biomolekula ez-organikoak: Ura
Molekularik ugariena (Materia biziaren %70) Zelularen funtsezko osagaia
da.
Organismo batzuetatik besteetara aldatu
Uraren garrantzia:
• Bizia uretan sortu zen (izaki bizidun askoren habitata da)
• Gainerako biomolekulak uretan disolbatuta eta sakabanatuta daude
• Bertan gertatzen dira erreakzio kimikorik gehienak
Uraren edukiera
adinarekin jeisten da
 Uraren egitura

H20: bi hidrogeno atomo + oxigeno atomo bat

Lotura kobalentea (elektroiak partekatu)
Karga garbia neutroa baina elektroiak asimetrikoki jartzen dira;
beraz, molekula dipolarra da:
Oxigenoa Hidrogenoa baino elektronegatiboago denez,
partekaturiko elektroiak O-tik hurbilago daude.
O-an 2 karga negatibo txiki
H-etan karga positibo txiki bana
Ur molekulen artean, Hidrogeno-zubiak ezartzen dira:
Lotura ahulak dira: erraz sortu eta erraz apurtu
Sare-formako egitura sortzen da, ¨kohesio handia”
Uraren propietate bereziak sortzen ditu
Molekula bakoitzeko 4 hidrogeno zubi: oxigeno atomo
bakoitzak bi eta hidrogeno bakoitzeko beste bat.
 Uraren egitura

� 104'5ºko angeluko lotura kobalenteen

bidez elkartutako oxigeno atomo batez
eta bi hidrogeno atomoz osatuta dago.

� Loturetan partekaturiko elektroiak

hurbilago daude oxigenotik
hidrogenokotik baino; horrela,
oxigenoaren inguruan eremu
elektronegatiboa sortzen da eta
hidrogenoen ingurukoa, beraz,
elektroposiboa. Ondorioz, ur molekula
dipolarra da.
 Polaritate horren ondorioz, ur molekulak hidrogeno-zubi izeneko
loturen bidez elkartzen dira egitura konplexuak sortuz.

H-zubien bidez ur likido eta solidoan sare formako egitura eratzen da

eta hortik beren propietate fisiko-kimikoen berezitasun guztiak
eratortzen dira.
 Uraren propietateak eta funtzioak
- Disolbatze-ahalmen handia:
🡪Substantzien garraioa eta zeluletan sartu eta difusioa ahalbideratu
🡪 Erreakzio metabolikoen ingurune egokia
- Erreaktibitate kimiko handia (ioietan disoziatzeko gaitasuna da)
🡪 Hidrolisiagatik, H+ eta OH- eskaintzen dizkio inguruari
- Bero espezifiko handia (sub. baten 1 g batean 1ºigotzeko behar den bero kantitatea da)
Indargetzaile termikoa (bero handia xurgatzen du, tenperatura altxatu gabe)
🡪Organismoaren Tº erregulatzailea
- Lurruntze-bero handia (likido baten 1 g gas bihurtzeko behar den kaloria kopurua).
🡪 Bizidunen tenperatura jeisten da izerdiaren bidez
-Kapilaritatea (atxikipen indar handia)
🡪Landareen izendiaren garraioa
🡪Xurgapena
- Turgentzia (kohesio indar handia)
🡪 Landare zelulen “eskeleto” hidrostatiko gisa funtzionatzen du
-Gainazal tentsio handia
🡪Mugimendu zitoplasmatikoak ahalbideratzen ditu
🡪Hainbat izakik ur gainean bizitzea ahalbideratzen du
-Fusio eta irakite pto handiak
🡪Lurrean eman diren Tº-ak bizitza ahalbideratu dute.
-Dentsitate handiagoa likido egoeran solido egoeran baino
🡪Izotz geruzen azpian bizitza mantentzen da.
Uraren propietateak

� Disolbatze ahalmen handia: Disolbagarri unibertsala da. Sustantziak

garraitzen ditu eta erreakzio metabolikoak gertatzen diren
ingurunea izatea.

H- Disoluzio molekularrak:
zubiak Talde polarrak edo
karga dituzten
sustantziak (alkoholak,
gluzido batzuk,
aminoazidoak,…) ur
Disoluzio ionikoak:
molekulen poloek
Gatzen ioiak (adb.
erakarri eta inguratzen
Na+ eta Cl-) uraren
dituzte.
dipoloek erakartzen
dituzte, ur molelulez
inguraturik geratuz.

Edozein konposatu ionikoarekin eta talde polarrak dituzten molekulekin

hidrogeno-zubiak ezartzen ditu ura polarra delako.
Molekula anfipatikoak: mutur hidrofilo bat (uretan disolbagarria) eta beste
mutur bat hidrofoboa (ura aldentzen duena) duen molekula. Mizelak
eratuta garraiatuak izaten dira uretan. Hau da, talde polarra urarekin
kontaktuan geratzen da eta ez-polarra mizelaren barrualderantz.

*Molekula hidrofoboak: molekula ez-polarrak dira eta ezin dituzte

eratu hidrogeno-zubiak urarekin. Beraz, ez dira uretan disolbatzen.
Uretan, molekula hidrofoboak haien artean biltzeko joera dute,
antzekotasun handirik ez eduki arren.
� Erreaktibitate kimiko handia: Ioietan disoziatzeko gaitasun handia
du.

H+ eta OH- molekulak O2 eta H2 molekulak

ematen ditu: hauek ematen ditu:
beharrezkoak dira hidrolisi molekula hauek
erreakzioetarako. oxidazio-erredukzio
erreakzioetarako
beharrezkoak dira.
Bero espezifiko handia:
H-zubiak apurtzeko erabiltzen duen bero energi kantitate handiak
zurga dezake bere tenperatura gradu bat igotzeko.

Horrela, bizidunen tenperatura konstante mantendu daiteke

(ERREGULATZAILE TERMIKOA da)

BERO ESPEZIFIKOA: ur
gramo baten tenperatura
gradu bat igotzeko behar
den bero kantitatea da.

Gorputz baten tenperatura hazten

da bere molekulen energia
zinetikoa (higidura) handiagotzen
denean.
Hidrogeno zubiek murrizten dute
molekulen higidura. Beroaren zati
handi bat hidrogeno-zubiak
apurtzeko erabiltzen da eta zati
txiki bat tenperatura igotzeko
(molekulak mugiarazteko)
Lurruntze bero handia:
Ura lurrun dadin H-zubiak apurtu behar dira eta, ondoren, energia
zinetikoa eman egoera likidotik gas egoerara pasatzeko (likidoaren
gainazaletik airera pasatzeko).

Horrela, izaki bizidunen ura likidoa mantendu daiteke.

Lurruntze-beroa: irakite puntuan,

likido baten gramo bat bat gas
bihurtzeko behar den kaloria
kopurua da.
IZOZTE EKINTZA:ura lurruntzen
denean, gehiegizko beroa
ezabatzen du izaki bizidunatik eta
tenperatura egonkortzen da. Izaki
bizidunen tenperatura erregulatzeko
balio du.
 Dentsitaterik handiena (1g/cm3) 4ºC-tan
ur likidoak izotzak baino dentsitate handiagoa du.

Horrela, uretako espezieek bizitzen jarrai dezakete izotzaren

azpian. Izotz-geruza isolatzaileari esker tenperatura ez da
hainbeste jeisten.

Izotzean ur molekula bakoitzak 4 hidrogeno zubi ezartzen ditu ondoko molekulekin. Honek egiten du
atomoak haien artean bananduagoak egotea, dentsitatea txikiago izanez.
Kohesio indar handia: Egitura trinkoa du eta ondorioz, konprimaezina da.
Animali batzuetan, barne likidoek sortzen duten indarrari esker harria zula
dezakete. Izaki bizidun batzuen eskeleto hidrostatiko gisa erabiltzen da.

Atxikipen indar handia: karga

positiboak edo negatiboak dituen
edozein molekula edo gainazalera
atxikitzeko gaitasuna du.

Kapilaritate fenomenoak gertatzen dira:

landareetan, izerdi landugabeak,
sustraietatik hostoetaraino xilema
hodietatik igo dezake.
Gainazal tentsio handia: Ur molekulen artean dauden indarrengatik. Mugimendu
zitoplasmatikoak ahalbideratzen ditu eta hainbat izakik ur gainean bizitzea ahalbideratzen
du.

Fusio eta irakite punto handiak: ur

molekula polarra delako, eta
molekulen arteko loturak anitzak dira
(hidrogeno zubiak). Lurrean eman
diren Tº-ak bizitza ahalbideratu dute.
Gatz mineralak

%1-5 artean izaki bizidunetan.

Funtzioak: plastikoa edo estrukturala eta erregulatzailea (homeostasia)

Bi mota:
- Prezipitatuak edo solidoak: eskeleto eta euskarri-egiturak sortzen
dituzte. Kaltzio karbonatuak (CaC03-ak) koralak eta moluskuen,
krustazeoen eta ornogabeen eskeletoak osatzen ditu, eta silizeak
(SiO2) diatomeoen eskeletoa osatzen du.

- Disoluziokoak: disolbatuta, ioi eran. Sistema erregulatzaile gisa

dihardu: pH-aren aldaketak kontrolatu (tanpoi-sistemak), oreka
osmotikoa mantendu, makromolekulen kargak neutralizatzen dituzte,
koloideei egonkortasuna ematen diete eta ekintza espezifikoak
erregulatu (entzimen aktibazioa, nerbio-bulkadaren transmisioa,
muskuluen uzkurdura, odolaren koagulazioa)

- Anioiak: sulfatoa (SO4-2), bikarbonatoa (HCO3-), fosfatoak

(HPO4-, H2PO4-), nitratoa (NO3-) eta kloruroa (Cl-)
- Katioiak: Na+, K+, Ca2+ eta Mg2+
Difusioa, dialisia eta osmosia

DIFUSIOA: molekulak uniformeki

dispertsatu egiten dira
DIALISIA: mintza molekula txikienak ahal
dute zeharkatu disolbatzailearekin
batera; besteak ez.
OSMOSIA: mintz erdi-iragazkor batetik
ura pasatzen da kontzentrazio txikia
dagoen tokitik, kontzentrazio handia
dagoen tokira.
Gatz ioiek organismoaren gazitasun-maila konstanteari eusten diote.
Gazitasun maila aldatzen bada, zelulari kalte egiten dieten fenomeno
osmotikoak gerta daitezke.
AURREKO DIAPOSITIBAN AKATSA ZEGOEN…
HURRENGOAN ZUZENDUTA!!!!
ARIKETA
K
Azaldu beheko irudiak
URAREN IONIZAZIOA
Ura oso proportzio txikian disoziaturik dago hidronio-ioietan (H3O+) eta
hidroxido-ioietan (OH-).

Uraren produktu ionikoa (Kw) = [H3O+] * [OH-]

Ur garbia, 25ºC Kw = 1,0 * 10-14

Bi hauen kontzentrazioa ur garbian berdina denez, bakoitzaren kontzentrazioa

10-7 M da. Baldintza hauek betetzen direnean, ur-disoluzio bat neutroa dela
esaten da.

Uretan azido bat (H+ ematen dituenak) disolbatzen denean, [H3O+] handiagotu
egiten da. Kw iraunkorra denez, [H3O+] handiagotzean [OH-] murrizten da eta
disoluzioa azidoa izango da.

Uretan base bat ( OH- ematen dituenak) disolbatzean justo kontrakoa gertatzen
da. Disoluzioa alkalinoa edo basikoa izango da.
Soluzio bateko protoien kontzentrazioa [H+] neurtzen du pH-ak.
pH-a kalkulatzeko ohiko formula honako hau da:

Hidrogeno ioien kontzentrazioa honela adierazten da: [H+] edota [H3O+]

pHa 7 ingurukoa izan behar du entzimak ondo funtzionatzeko,
proteinak ez desnaturalizatzeko, eta hainbat erreakzio gertatzeko.

Horretarako, pHa ez aldatzeko, tanpoi-sistemak daude, gatz

mineralak direla. Hauek funtzionatu dezakete pHa jeisten edo igotzen,
beharren arabera.
TANPOI SISTEMAK edo SISTEMA INDARGETZAILEAK

pH-a kontrolatzeko balio dute; pH aldaketak neutralizatzeko.

Azido edo base bat bezala jokatu dezakete.

Inguruan H3O+ gehiegi dagoenean, tanpoiak base bat bezala lan egiten dute eta
onartzen ditu.

Inguruan OH- gehiegi dagoenean, tanpoiak azido bat bezala lan egiten du eta
protoiak askatzen ditu OH- -ak neutralizatzeko.

Tanpoi bikarbonatoa: ingurua azidoegia denean, H2CO3 eratzen da, eta gero ura
eta CO2, biriketatik kanporatuz. (eta alrebes)

HCO3- + H+ ↔ H2CO3 ↔ CO2 + H2O

Cuando en la disolución hay un exceso de H 3O+, el tampón actúa como base y acepta protones. Cuando
hay exceso de OH-, actúa como ácido y libera protones.

Entre los tampones más comunes en los seres vivos, podemos citar el tampón bicarbonato y el tampón
fosfato.

El tampón bicarbonato es común en los líquidos intercelulares como el plasma sanguíneo. Mantienen
el pH en valores próximos a 7,4 gracias al equilibrio entre el ión bicarbonato y el ácido carbónico, que
a su vez se disocia en dióxido de carbono y agua:

HCO3- + H+ ↔ H2CO3 ↔ CO2 + H2O

Si aumenta la concentración de hidrogeniones en el medio por cualquier proceso químico, el equilibrio

se desplaza a la derecha, y se elimina al exterior del organismo el exceso de dióxido de carbono
producido. Si por el contrario disminuye la concentración de hidrogeniones del medio, el equilibrio se
desplaza a la izquierda, para lo cual se toma dióxido de carbono del medio exterior.

El tampón fosfato se encuentra en los líquidos intracelulares, y mantiene el pH en torno a 6,86:

HPO42- + H+ ↔ H2PO4-
 2.3. Biomolekula organikoak. Propietateak
Kate hidrokarbonatuek osatuak.
Aniztasun handia: gluzido, lipido, proteina, azido nukleikoak

Propietateak
- Molekula linealak, adardunak edo ziklikoak
Karbono atomoen kateek osatzen dituzte (eskeleto hidrokarbonatua dute)
Karbonoak lotura kobalenteekin lotuta daude H atomoetara
H bat edo gehiago ordezkatzen beste atomo batzuekin, talde funtzional bat
edo batzuk sortzen dira. Propietate asko hauen araberakoak izango dira. (Hurrengo
diapositiban taula)

- Gehienak makromolekulak dira (polimeroak)

Molekula sinpleagoz osatuta daude (monomeroak) eta polimerizazio-
erreakzioetan elkartzen dira.
Proteinak aminoazidoz osatuta daude
Azido nukleikoak nukleotidoz osatuta daude

-Denek funtzioa dute organismo bizien barruan

Molekulen forma eta tamainaren araberako funtzioak
 TALDEA FUNTZIOA ATZIZKIA
Hidroxiloa
- OL
ALKOHOLA Azukreetan
-OH

Karbonilo 1º
- AL
ALDEHIDOA Azukreetan
-CHO

Karbonilo 2º -ONA
Azukreetan
ZETONA
-CO-

Karboxilo
-OIKO
AZIDO KARBOXILIKOA Aminoazido eta gantz azido
-COOH

Amino
AMINA
- NH2 AMINA Aminoazidoetan

Sulfhidrilo
TIOL
-SH TIOL

http://docentes.educacion.navarra.es/metayosa/pdf/Formulaci%C3%B3n%20org%C3%A1nica.pd