‫دـ اـټ وـمـيـ تـيـوـرـۍـ‬

‫پـرـاـخـتـيـا‬
‫ښوونکی ‪ :‬رحمان اهلل‬
‫هڅاند‬
‫ګ‬
‫ټ ول ۍ ‪ :‬لسم الف‬
 ‫لړـ لـيـک‬
‫‪ )1‬د اټ ومي تيورۍ پراختيا‬
‫‪ )1‬د ټا ومي تيورۍ د پراختيا تاريخچه‬
‫‪ )2‬د اټ وم جوړ ښت‬
‫‪ )1‬د ټا وم اندازه‬
‫‪ Insert‬ل‬ ‫‪Image‬‬
‫تامسن موډ‬ ‫‪ )2‬د‬
‫‪ )3‬د اټ وم اساسي ذرې‬
‫نيوترون‬ ‫‪)1‬‬
‫پروتون‬ ‫‪)2‬‬
‫الکترون‬ ‫‪)3‬‬
‫‪ )4‬درادرفورد نظر او موډ ل‬
‫‪ )5‬ټا ومي نمبر‬
‫‪ )6‬نوکليدونه ‪ ،‬ايزوتوپونه ‪ ،‬نوکليون او‬
‫ايزوتون‬
 ‫عزيز احمد‬
‫محمدي‬

‫مزمل احمد عمر‬

‫حذيف احمد‬
‫بصيري‬
‫ف‬ ‫فضل عظيم آغا مجددي‬
‫دـ اـټ وـمـيـ تيـوـرـۍـ پـرـاـخـتـيـا‬
 ‫دـ اـټ وـمـيـ تيـوـرـۍـ پـرـاـخـتـيـا‬
‫ګ‬
‫• ټا وم څه شی دئ؟ ‪ ،‬د ټا وم ځ ان ړ تياوي څه دي؟ ‪ ،‬ټا ومونه څه ډ ول‬
‫جوړ ښت لري؟ او نور داسي مسايل په اټ ومي تيورۍ پوري ړا ه لري‪.‬‬
‫• په اټ ومي تيوري کي د اټ وم ټ ول موارد او برخي څ ړې ي او تر بحث‬
‫الندي يې نيسي‪.‬‬
 ‫دـ اـټ وـمـيـ تيـوـرـۍـ دـ پـرـاـخـتـيـاـ تاـرـيـخـچـه‬
‫• د لو ړم ي ځ ل دپاره ډ يموکريت په ‪ ۴۰۰‬ق‪ .‬م‪ .‬وويل چي ټ ول مواد که‬
‫پرکوچنيو ټ وټ و ووېشل سي په پای کي يوه داسي ذرهراځ ي چي نور د‬
‫وېش وړ نه وي‪.‬‬
‫• په ‪۱۸۰۸‬م کي دالتن د اټ ومي تيورۍ بنسټ کېښود چي د نظريې‬
‫مهم ټ کي يې دادي‪:‬‬
‫مواد د اټ ومونو په نوم د وېش نه وړ ذـرو څخه جوړ سوي دي‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫د کيمياوي عناصرو ټ ول اټ ومونه سره ورته او يوشان دي‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫اټ ومونه نه له منځ ه ځ ي او نه منځ تهراځ ي‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫دـ بېالبېلو عنصرونو ټا ومونه د بېالبېلو کتلو او کيمياوي خواصو لرونکي‬ ‫‪.4‬‬
‫دي‪.‬‬
 ‫دـ اـټ وـمـيـ تيـوـرـۍـ دـ پـرـاـخـتـيـاـ تاـرـيـخـچـه‬
‫• دد دالتن نظريه پوهانو تر ‪۱۹‬م پ ړې ۍ پوري وڅېړ له او په هغه کي يې‬
‫ځ يني موارد ومنل او ځ يني يې رد کړ ل‪.‬‬
‫• پوهانو په ‪۲۰‬م پ ړې ۍ کي دا ټ کي د اټ ومي تيورۍ په ړا ه ړو اندي کړ ل‬
‫چي اوسمهال په نړ يواله ت ګو ه منل کيږي ‪:‬‬
‫ټ ول مواد د اټ وم په نوم د کوچنيو ذرو څخه جوړ سـوي دي‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫اټ ومونه دـ ساده کيمياوي وسايلو په واسطه نه تجزيه کيږي‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫د کيمياوي عنصرونو اټ ومونه تل د حرکت په حالت کي دي‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫دـ بېالبېلو عنصرونو ټا ومونه د کتلې ‪ ،‬حجم او خواصو له امله يودبل‬ ‫‪.4‬‬
‫سره توپير لري‪.‬‬
 ‫دـ اـټ وـمـ اـنـدـاـزـه‬
‫• د اټ وم قطر ‪ ۰.۲( ۲× :‬نانو متره)‬
‫• د اټ وم کتله ‪ :‬کيلو ګ رامه څخه تر کيلوګ رامه‬
‫• ټا ومي نسبتي کتله ‪)AMU = kg( :‬‬
‫دـ اـټ وـمـ جـوـړ ښـت‬
 ‫دـ اـټ وـمـ جـوـړ ښـت‬
‫• په ‪۱۹۰۰‬م کال کي د فزيک پوهانو لخوا په ثبوت ورسېدل چي‬
‫ټا ومونه له ډ ېرو کوچنيو ذرو څخه جوړ سوي دي‪.‬‬
‫• د اټ وم جوړ ښت د ډ ېرو پوهانو له طرفه نظرونه ورکول سول‪.‬‬

‫هسته ‪ :‬د ټا وم مرکز او ډ ېر‬

‫حجم لرونکې برخه ده چي‬
‫الکترونونه پرېر ګا رځ ي‪.‬‬
‫د ټا وم‬
‫مدارونـه ‪ :‬د ټا وم د هسـتې پر‬
‫شاوخوا د الکترونونو د ر ګا رځ ېدو‬
‫برخي‬
‫مسير ته مدارونه وايي‪.‬‬
 ‫دـ تاـمـسـنـ مـوـډ ل‬
‫ګ‬
‫• نوم ړو ي د کتود د ړو ان و انحراف په برېښنايي مقناطيسي ساحه کي‬
‫وليد‪.‬‬
‫ګ‬
‫• نوم ړو ي په دې تجربه کي د ړو ان و انحراف د منفي چارجونو له امله‬
‫وباله او هغو ته يې د الکترون نوم ورکړ ‪.‬‬
‫• په دې څېړ نو کي تامسن د () نسبت محاسبه کړ چي ‪:‬‬
‫• د الکترون برقي چارج قيمت د مليکان لخوا د تيلو په څاڅکو کي‬
‫کشف سو چي مساوي دئ په ‪:‬‬
‫دـ تاـمـسـنـ مـوـډ ل‬
‫• محاسبه ‪:‬‬
‫دـ تاـمـسـنـ مـوـډ ل‬
‫• محاسبه ‪:‬‬
 ‫دـ تاـمـسـنـ مـوـډ ل‬
‫• په ‪۱۸۹۸‬م کي تامسن داسي نظر ورکړ چي اټ ومونه د يو مثبت‬
‫چارج لرونکي هستې څخه ج ړو سوي دي چي پر شاوخوا يې‬
‫الکترونونه خپاره سوي دي‪.‬‬
‫• د تامسن ټا ومي م ډو ل کشمش لرونکي کيک ته ورته دئ‪.‬‬

‫کيک (هسته)‬

‫کشمش (الکترون)‬
 ‫دـ اـټ وـمـ اـسـاـسـيـ ذـرـې‬
‫• ټا وم د درو اساسي ذرو څخه جوړ سوی دئ ‪:‬‬

‫الکترون‬
‫نيوترون‬
‫پروتون‬
 ‫اـلـکـتـرـوـن‬
‫ګ‬
‫• الکترون د لو ړم ي ځ ل دپاره د تامسن له لوري د کتود د ړو ان و د‬
‫انحراف په واسطه کشف سو‪.‬‬
‫• الکترون منفي چارج لري او د هستې پر شاوخوا په مدارونو کي‬
‫ر ګا رځ ي‪.‬‬
‫• الکترون په اټ وم کي ډ ېره مهمه او اړ ينه ذره ده چي په تعامالتو او‬
‫نورو مهمو مواردو کي فعاله و ډن ه لري‪.‬‬

‫الکترون‬
 ‫پـرـوـتوـن‬
‫• پروتون د اټ وم په هسته کي مثبته ذره ده چي درادرفورد لخوا په‬
‫‪۱۹۱۴‬م کي کشف سوه‪.‬‬
‫• په عادي حالت کي په اټ وم کي د الکترونونو او پروتونو شمېر سره‬
‫مساوي وي‪.‬‬
‫• دغه مساوات ددې سبب کيږي چي اټ وم په خنثی او عادي حالت‬
‫کي ومومل سي‪.‬‬
 ‫نـيـوـترـوـن‬
‫• نيوترون په ‪۱۹۳۲‬م کال کي د چادويک لخوا د بريليم د هستې په‬
‫بمباردمان کولو سره کشف سوه‪.‬‬

‫• نيوترون د چارج له پلوه خنثی دئ او د ټا وم په هسته کي ځ ای لري‪.‬‬

‫‪e‬‬ ‫• د نيوترون د شتون له امله د ټا وم هسته ډ ېر حجم لري‪.‬‬

‫‪p‬‬
‫‪e‬‬ ‫‪e‬‬
‫‪n‬‬

‫‪e‬‬
 ‫دـ اـټ وـمـ دـ اـسـاـسـيـ ذـرـوـ خـوـاـص‬

‫نسبتي کتله‬ ‫کتله په‬ ‫نسبتي چارج‬ ‫چارج په‬ ‫ذرې‬

‫کيلوګ رام‬ ‫کولمب‬

‫پروتون‬

‫نيوترون‬

‫الکترون‬
 ‫دـ رـاـدـرـفـوـرـدـ نـظـرـ اـوـ اـټ وـمـيـ مـوـډ ل‬
‫ګ‬
‫• رادرفورد د اټ وم پر هستې د الفا ړو ان و اچولو وروسته داسي وويل چي‬
‫د پروتونونو تر څنګ د اټ وم په هسته کي يوه بله ذره هم وجود لري‪.‬‬
‫• درادرفورد اټ ومي م ډو ل د لمريز نظام په شکل دئ چي لمر يې هسته‬
‫او سيارې يې الکترونونه دي‪.‬‬
 ‫اټـ وـمـيـ نـمـبـر‬
‫• د الکترونونو يا پروتونونو شمېر ته په يو اټ وم کي اټ ومي نمبر وايي‪.‬‬
‫• ټا ومي نمبر د هانري موزلي لخوا په ‪۱۹۱۳‬م کال کي مطالعه سو‪.‬‬
‫• موزلي داسي وويل چي د عنصرونو اټ ومي نمبرونه په متناوب شکل‬
‫وجود لري‪.‬‬
‫• د ټا ومي نمبر فورمول ‪:‬‬
‫نـوـکـلـيـدـوـنـهـ ‪،‬ـ نـوـکـلـيـوـنـ ‪،‬ـ اـيـزـوـتوـپـوـنـهـ اـوـ اـيـزـوـتوـنـوـنـه‬
‫• نوکليدونه ‪ :‬د يو اټ وم هسته ښيي‪.‬‬

‫• نوکليون ‪ :‬د پروتونو او نيوترونو مجموعې ته نوکليون وايي‪.‬‬

‫• ايزوتوپ ‪ :‬د عين عنصر هغه ټا ومونه چي اټ ومي نمبرونه يې يوشان‬

‫او ټا ومي کتلې يې توپير ولري ايزوتوپ ورته وايي‪.‬‬

‫• ايزوتون ‪ :‬د عين عنصر هغه ټا ومونه چي ټا ومي کتلې يې يوشان خو‬
‫ټا ومي نمبرونه يې توپير ولري ايزوتون ورته وايي‪.‬‬
‫پـوـښـتـنـهـ اـوـ جـوـاـب‬

‫آيــا کوالی ســو چي‬

‫مثبتـه ذره پـه منفي ذره‬
‫(پروتون په نيوترون‬
‫و ړا وو)؟‬
‫مـنـنـه‬
THANK
YOU