Ano nga ba ang nangyari o pagbabago sa paglipas ng panahon? Masasabing parasitiko sa kapaligiran ang mga tao noong panahong paleolitiko, umaasa lamang sila sa kung anong biyaya mayroon ang mga puno sa kapaligiran na makapupuno sa kanilang pang araw araw na pamumuhay at pagkatapos ay aalis kapag naubos na ang mga ito. Nomadiko ang ganitong pamumuhay. Kahit ganito pa man ang kanilang sistema nalinang ang kasanayan nila sa paggawa ng mga kasangkapang yari sa matutulis na bato at kalaunan ay nagamit sa pangangaso. Pinakamahalagang ambag nila ay ang pagkakatuklas ng apoy. Nagpatuloy ang pagbabago dahil sa pag agapay sa pagbabago ng kapaligiran. Natutong mag paamo ng hayop ,gumawa ng mga damit na galing sa mga balat ng hayop bilang proteksyon sa kanilang katawan, naganap ito sa panahong mesolitiko na nagging transisyon sa panahong neolitiko Kakaiba ang nangyari noong panahong neolitiko kung saan natutong magtanim at mag-alaga ng mga hayop ang mga tao. Malawakan ang naging pagtatanim kaya tinawag itong rebolusyong neolithic. Naging dahilan ito ng mga tao para manatili sa isang lugar upang mabantayan ang mga pananim at alagang hayop. Dito nagsimulang mabuo ang pamayanan. Nagkaroon ng kakayahan ang mga tao sa ibat ibang kasanayan o aspeto ng pamumuhay at nagkaroon ng pag-uuri sa lipunan. Sa mga ilog, lambak nagsimula ang mga kauna-unahang kabihasnan ng asya. Mga lupaing naaangkop sa pagsasaka upang makapagtanim at maging permanenteng panirahan. Sa Mesopotamia na nasa pagitan ng Tigris at Euprates,namuhay ang mga sumerians, sa huang ho na nasa China umunlad ang pamayanang Shang at sa mga baybayin ng ilog Indus nagsimulang bumuo ng perrmanenteng panirahan ang mga Indus. Nalinang ang mga kasanayan sa ibat ibang larangan na nagpaunlad sa kanilang pamumuhay. Sa mga ilog na ito hinarap ng mga sinaunang tao ang hamon ng kalikasan upang mabuhay. ANG KABIHASNANG SUMER • Ang Mesopotamia ang kinilala bilang "Cradle of Civilization' dahil dito umusbong ang unang sibilisadong lipunan ng tao. • Matatagpuan ang Mesopotamia sa Gitnang Silangan na tinawag na Fertile Crescent, (Iraq) isang arko ng matabang lupa na naging tagpuan ng ibat ibang grupo ng tao mula sa Persian gulf hanggang sa dalampasigan ng Mediterranean sea. Ang mga mahahalagang lungsod ng Sumer ay ang Ur, Uruk, Eridu, Lagash, Nippur at Kish. Sa katunayan, isang pinakamahalagang gusali ang itinayo sa ur na tinawag na Ziggurat bilang pagbibigay karangalan sa kanilang mga diyos na nagsisilbing panirahan nito • Nagkaroon sila ng sistema ng pagsulat na tinawag na Cuneiform kasunod nito ang pagkakaroon ng mga scribe na tagatala o tagasulat ng mga pangyayari sa pamamagitan ng pag ukit sa mga clay tablet na naging basehan ng mga historyador ng eksaktong petsa kung kailan naganap ang isang pangyayari. Sa pag-unlad na ito sa sining natala ang mga mito, mahahalagang tradisyon, epiko na naging katibayan ng kanilang kabihasnan. Isang patunay nito ang epiko ng Gilgamesh. Umunlad ang mga pamayanan at naging lungsod- estado na malaya at nagsasarili, subalit hindi naglaon nagkaroon ng mga pag-aaway. Sinamantala ng ibang lungsod tulad ng Akkadian ang mga pangyayaring ito at nasakop ang mga Sumerian sa pamumuno ni Sargon na nagtatag ng pinakaunang imperyo sa kasaysayan. Marahil naging masaklap din ang pagwawakas ng mga Akkadian dahil sa pagsakop ng Babylon na gumamit ng kaguluhan at digmaan sa pagsakop na pinamunuan ni Hammurabi na nagpatupad ng mga batas na hango sa "Code of Hammurabi". Matapos ang mga Babylon sunod sunod na ang mga nanakop dito, ang mga Hittite na kilala sa imperyong gumagamit ng kasangkapang bakal na pandigma, ang mga Chaldean at mga Assyrian na kilala bilang matatapang na mandirigma. ANG KABIHASNANG INDUS Sa Timog asya makikta ang lambak-ilog ng Indus at Ganges. Tulad din ng ilog Tigris at Euprates ay umaapaw din ito taon-taon dahil sa pagkatunaw ng yelo sa himalayas na nag-iiwan din ng banlik na nagpapataba sa lupaing agrikultural nito. Bago pa man umunlad ang kabihasnang ito ay may mga pamayanan nang natatag noong panahon ng neolitiko Ito ang pamayanan ng Mhergah na nasa kanluran ng ilog Indus. Masasabing sedentaryo at agrikultural ang pamumuhay ng tao dito batay sa mga nahukay na ebidensya. May dalawang importanteng lungsod ang umusbong dito, ang Harrapa at Mohenjo-Daro. Pinalagay na ang mga dravidian ang bumuo ng kabihasnang Indus. Salat sa likas na yaman ang indus tulad ng metal at kahoy kaya't pagsasaka ang naging pangunahing gawain dito. Tulad ng Sumerian natuto rin silang makipagkalakalan sa mga baybayin ng Arabian sea at Persian gulf. Dahil sa istruktura ng bahay dito na may isa o higit pang banyo o palikuran na konektado sa sentralisadong sistema ng tubo at imburnal sa ilalim ng lupa ay masasabing planado at organisado at sentralisadong pamahalaan ang mga Dravidian. Mahiwaga ang kabihasnang Indus dahil maraming katanungan ang hindi masagot ng mga arkeologo tulad na lamang ng hindi maipaliwanag na kahulugan ng mga simbolo ng pagsulat ng mga indus na Pictogram; na paraan ng pagsulat ng mga Indus; may mga artefact din na nahukay, mga laruan na nagpahiwatig na mahilig maglibang at maglaro ang mga dravidian. Hindi naging malinaw ang paglaho ng kabihasnang Indus dahil walang bakas ng digmaan. Hindi rin malinaw kung may kinalaman ang aryan sa paglaho nito. Ipinalagay na maaring may matinding kalamidad na nangyari dito. KABIHASNANG SHANG Naging tagpuan ng kabihasnang shang ang ilog huang ho na tinawag ding Yellow river dahil pagkatapos ng pagbaha ang tubig nito ay nag iiwan ng dilaw na lupa na nagsisilbing pataba sa lupaing agricultural na malapit dito . ang taunang pagbaha sa ilog na ito na kumikitil ng maraming buhay ay pinaghandaan ng mga tao dito sa pamamagitan ng pagtatanim ng mga halaman na kokontrol sa tubig pati na ang paglalagay ng mga dike Pagtatanim ang pangunahing gawain sa panahong ito. Ang Longshan ay naging transisyon tungo sa kabihasnang Shang. May mga hinalang naunang dinastiya na natatag dito ang Xia o Hsia subalit wala itong basehan o ebidensyang arkeolohikal. Ang pagsusulat ang naging importanteng bahagi ng kulturang Tsino. Calligraphy ang sistema ng kanilang pagsulat na nagsilbing taga pag- isa sa mga Tsino. Ginamit na simbolo ng pagsulat ang mga Oracle Bones. Dahil sa sunod sunod na pamumuno ng mga mahihinang hari ay bumagsak ang shang at dito nabuo ang paghahari ng mga dinastiya. Ipinalagay ng mga tsino na ang kanilang kabihasnang umusbong sa Huang Ho ang isa sa mga sinaunang kabihasnan at pinakamatandang nabubuhay na kabihasnan sa daigdig. Ang pananaw nilang ito ay nagpatuloy tungo sa pagtatatag ng mga imperyo.