ระบบข ับถ่าย

Excretion System
 ระบบขับถ่ าย (Excretion)
หมายถึง กระบวนการกำจัดของเสี ยทีเ่ กิดจากกระบวนการเมตาบอ
ลิซึมของเซลล์ ออกจากร่ างกาย (สิ่ งทีเ่ ป็ นพิษ สิ่ งทีเ่ กินความจำเป็ น)

ไต ทวารหนัก ปอด ผิวหนัง

ปัสสาวะ อุจจาระและกาก ก๊าช เหงื่อ

อาหาร
 ี ทีร่ า
ของเสย ่ งกายต้องกำจ ัดออกไปมีอยู่ 2 ประเภท

1. สารทีเ่ ป็ นพิษต่ อร่ างกาย

2. สารทีม่ ปี ริมาณมากเกินความต้ องการ
 ตารางแสดงปริมาณน้ำเฉลีย่ ทีเ่ ข้ าและขับออกจากร่ างกายผู้ใหญ่ ใน 1 วัน

ปริมาณน้ำทีเ่ ข ้าสู่ เครือ

่ งดืม
่ 1,200
ร่างกาย
อาหาร 1,000
กระบวนการหายใจในเซลล์
300
ปริมาณน้ำทีร่ า่ งกาย ปั สสาวะ 1,500
ขับออก
เหงือ
่ 500
การหายใจออก 350
อุจจาระ 150
1. การขับถ่ ายของเสี ยทางไต
 หน้ าทีข่ องไต
• กรองของเสี ยหรื อกำจัดสารบางอย่างออกจากเลือด
• ดูดน้ำกลับหรื อสารบางอย่างกลับสู่ กระแสเลือด
• รักษาสมดุลในร่ างกาย(ปริ มาณน้ำ pH เกลือแร่ )
• รักษาสมดุลความเข้มข้นของเลือด(ควบคุมแรงดันเลือดให้คงที่)
 หลอดเลืออดแดงที
หลอดเลื ดแดงทีไ่ ่ไตต ไตชั้นนอก
Renalartery
Renal artery Cortex
หลอดเลือดแดงทีไ่ ต Renal artery
นำเลือดทีม่ ีของเสี ย สารอาหาร แก๊ ส
หลอดเลือดดำทีไ่ ต ออกซิเจนสู ง เข้ าไต
Renal vein
ไตชั้นใน
Madulla
กรวยไต
Renal pelvis หน่ วยไต
Nephron
ท่ อไต
Ureter หลอดเลือดดำทีไ่ ต Renal vein
นำเลือดทีม่ ีออกซิเจนต่ำ สารอาหาร
สารทีด่ ูดกลับ ออกจากไต
 หน่ วยไต (Nephron)
1.โกลเมอรู ลสั 2.โบว์ แมนแคปซู ล
Glomerulus Bowman’s capsule

3.ท่ อขด
ส่ วนต้ น

6.ท่ อรวม

5.ท่ อขดส่ วนท้ าย

4.ห่ วงเฮนเล
Loop of Henle
 ขั้นตอนการทำงานของหน่ วยไตมี 3 ขั้นตอน
1.การกรองของเสี ยสารต่ างๆออกจากเลือด
เรียก Filtration
2.การดูดกลับสารเข้ าสู่ กระแสเลือด
เรียก Reabsortion
3. การหลัง่ สารจากหลอดเลือดฝอยเข้ าท่ อหน่ วยไต
เรียก Secretion
 ขั้นตอนการทำงานของหน่ วยไต
1.โบว์แมนแคปซูล
Bowman’s capsule
1.โกลเมอรู ลสั
Glomerulus
1.การกรอง Filtration
1.โกลเมอรู ลสั Glomerulus
คือ กลุ่มของเส้ นเลือดฝอย
ผนังของโกลเมอรู ลสั ทำหน้ าที่
เป็ นเครื่องกรอง ( Filtration)
สารทีอ่ ยู่ในเลือดซึ่งเป็ นสารทีม่ ี
โมเลกุลขนาดเล็ก เช่ น น้ำ
กลูโคส โปรตีน(เล็กๆ) เกลือแร่
ยูเรีย ไอออนต่ างๆผ่ านเข้ าไป
แต่ ไม่ ยอมให้ เม็ดเลือดหรือ
โปรตีน (ใหญ่ ๆ )ผ่ านสารที่
กรองได้ จะเข้ าไปใน
Bowman’s capsule
 ขั้นตอนการทำงานของหน่ วยไต 2.การดูดน้ำกลับ Reabsortion
1.โบว์ แมนแคปซู ล ทีท่ ่ อหน่ วยไต
1.โกลเมอรู ลสั Bowman’s capsule
Glomerulus เกิดขึ้นมากที่สุดที่ท่อขดส่ วนต้น
และส่ วนบริ เวณ Loop of Henle
จะมีการดูดกลับน้ำดีที่สุด การดูด
3.ท่ อขด กลับสารกลับโดยเฉพาะ กลูโคส
ส่ วนต้ น และโปรตีน(โมเลกุลเล็กๆ) กรดอะ
มิโนจะดูดกลับหมด ทั้งนี้ยงั มีสาร
อื่นที่ดูดกลับ น้ำ โซเดียมคลอไรด์
เป็ นต้น อีกด้วย *ยูเรียมีการดูดกลับ
5.ท่ อขดส่ วนท้ าย
เล็กน้ อย*
4.ห่ วงเฮนเล
Loop of Henle
ถ้ าควบคุมแร่ ธาตุ โพแทสเซียม ฟอสฟอรัส แคลเซียม
จะมีการรักษาสมดุลกำจัดออกอย่ างเหมาะสมโดย

ต่ อมหมวกไตจะสร้ าง
ฮอร์ โมนแอลโดสเตอโรน
(aldosteron)
 ขั้นตอนการทำงานของหน่ วยไต 3.การสร้ างสารบางอย่ าง
1.โบว์ แมนแคปซู ล Secretion
1.โกลเมอรู ลสั Bowman’s capsule
Glomerulus
เกิดขึ้นที่ท่อขดส่ วนปลาย
มากที่สุดโดยจะหลัง่ สารที่
3.ท่ อขด เป็ นประจุไอออนต่างๆ เพื่อ
ส่ วนต้ น ปรับสมดุลค่า pH ของน้ำ
ปัสสาวะให้เหมาะสม (ทำให้
ปัสสาวะมีฤทธิ์ เป็ นกรดอ่อน)
5.ท่ อขดส่ วนท้ าย
สารทีส่ ร้ างคือพวกแอมโมเนีย
4.ห่ วงเฮนเล
Loop of Henle
 ความผิดปกติ
• โรคไตวาย ไตสู ญเสี ยการทำงาน เกิดการสะสมสารพิษ สมดุลน้ำและ
เกลือแร่ ผดิ ปกติ
 นิ่วในไต นิ่วในกระเพาะปัสสาวะ
- เกิดจากตะกอนของเกลือแร่ ในน้ำปัสสาวะรวมตัวกันเป็ นก้ อน
และเกิดการอุดตัน
 2. การขับถ่ ายของเสี ยทางผิวหนัง

  ในผิวหนังของคนเราสามารถขับถ่ายของเสี ยออกจากร่ างกายทางรู ขมุ ขน

ซึ่ งสิ่ งที่ถูกขับออกมาคือ เหงื่อ เหงื่อที่ถูกขับออกมาทางต่อมเหงื่อ ในเหงื่อ
ประกอบด้วยน้ำประมาณ 99 เปอร์เซ็นต์ สารอื่น ๆ อีก 1 เปอร์เซ็นต์ เป็ นพวก
เกลือโซเดียมคลอไรด์ สารอินทรี ย ์ พวกยูเรี ย และมีน ้ำตาล แอมโมเนีย กรดแล
คตริ ก และกรดอะมิโนอีกเล็กน้อย
 ต่ อมเหงือ่ ของคนเราแบ่ งได้ เป็ น 2 ชนิด คือ 
  1.ต่อมเหงื่อขนาดเล็ก มีอยูท่ ี่ผวิ หนังทัว่ ทุกแห่งของร่ างกาย ยกเว้นที่ริม
ฝี ปากและที่อวัยวะสื บพันธุ์บางส่ วน ต่อมเหงื่อเหล่านี้ติดอยูก่ บั ท่อขับถ่ายซึ่ ง
เปิ ดออกที่ผวิ หนังชั้นนอกสุ ด ต่อมเหงื่อนี้จะขับเหงื่อออกมาตลอดเวลา
2.ต่อมเหงื่อขนาดใหญ่ไม่ได้มีอยูท่ วั่ ร่ างกาย พบได้เฉพาะบางที่ ได้แก่ ที่
รักแร้ รอบหัวนม รอบสะดือ ช่องหูส่วนนอก จมูก ที่อวัยวะสื บพันธุ์บางส่ วน
ต่อมเหล่านี้มีท่อขับถ่ายใหญ่กว่าชนิดแรก สารที่ขบั ถ่ายจากต่อมชนิดนี้มกั มี
กลิ่นด้วยซึ่ งก็คือกลิ่นตัวนัน่ เอง 
 ประโยชน์ของการระเหยของเหงื่อ คือ เป็ นการปรับระดับอุณหภูมิของ
ร่ างกาย โดยระบายความร้อนไปกับเหงื่อที่ระเหย ปริ มาณเหงื่อที่ถูกขับออก
มาจะเกิดขึ้นได้ดีที่อุณหภูมิประมาณ 32 องศาเซลเซียส
โรคทีเ่ กิดกับผิวหนัง
 3. การขับถ่ ายของเสี ยทางลำไส้ ใหญ่

การย่อยอาหารซึ่ งจะสิ้ นสุ ดลงบริ เวณรอยต่อระหว่างลำไส้เล็กกับ

ลำไส้ใหญ่ ลำไส้ใหญ่ยาวประมาณ 5 ฟุต ภายในมี เส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ
2.5 นิ้ว
 เนื่องจากอาหารที่ล ำไส้เล็กย่อยแล้วจะเป็ นของเหลวหน้าที่ของ
ลำไส้ใหญ่ครึ่ งแรกคือดูดซึมของเหลว น้ำ เกลือแร่ และน้ำตาลกลูโคสที่ยงั
เหลืออยูใ่ นกากอาหาร ส่ วนลำไส้ใหญ่ครึ่ งหลังจะเป็ นที่พกั กากอาหารซึ่ งมี
ลักษณะกึ่งของแข็ง ลำไส้ใหญ่จะขับเมือกออกมาหลอลื่นเพื่อให้อุจจาระ
เคลื่อนไปตามลำไส้ใหญ่ได้ง่ายขึ้น ถ้าลำไส้ใหญ่ดูดน้ำมากเกินไป เนื่องจาก
กากอาหารตกค้างอยูใ่ นลำไส้ใหญ่หลายวัน จะทำให้กากอาหารแข็ง เกิด
ความลำบากในการขับถ่าย ซึ่ งเรี ยกว่า ท้องผูก
 อุจจาระ (FECES หรือ STOOL)

อุจจาระ คือกากอาหารที่ถูกถ่ายทิ้ง มีประมาณ 100 กรัมต่อวัน แต่ท้ งั นี้ข้ ึนกับ

ปริ มาณและชนิดของอาหารด้วย อาหารที่มีเส้นใยอาหารมากจะทำให้มีอุจจาระมาก หรื อ
ยาปฏิชีวนะที่ฆ่าแบคทีเรี ยในทางเดินอาหารจะทำให้กากอาหารถูกย่อยได้นอ้ ยกว่าที่เคย
อุจจาระประกอบด้วย น้ำประมาณ 75 %และของแข็ง 25% ซึ่งได้แก่ CELLULOSE และ
กากใยที่ยอ่ ยไม่ได้ เกลือน้ำดี และน้ำย่อยที่หลงเหลือออกมาบ้างเล็กน้อย แคลเซียม
ฟอสเฟต มูก เซลล์ที่ลอกหลุดและแบคทีเรี ย ดังนั้นแม้จะไม่ได้รับประทานอาหารทาง
ปากเลย ก็ยงั มีอุจจาระได้
 สาเหตุของอาการท้องผูก

• กินอาหารที่มีกากอาหารน้อย
• กินอาหารรสจัด
• การถ่ายอุจจาระไม่เป็ นเวลาหรื อกลั้นอุจจาระติดต่อกันหลายวัน
• ดื่มน้ำชา กาแฟ มากเกินไป
• สูบบุหรี่ จดั เกินไป
• เกิดความเครี ยด หรื อความกังวลมาก
     โดยปกติ กากอาหารผ่านเข้าสู่ ล ำไส้ใหญ่ประมาณวันละ 300-500
ลูกบาศก์เซนติเมตร ซึ่ งจะทำให้เกิด อุจจาระประมาณวันละ 150 กรัม
 4. การขับถ่ ายของเสียทางปอด

ปอด เป็ นอวัยวะแลกเปลี่ยนแก๊ส เมื่ออากาศเข้าทางรู จมูกไปตามหลอดลมซึ่งแยก

ออกเป็ น 2 กิ่ง เข้าสู่ ปอดทั้งสองข้างในช่องอก ในปอดจะมีหลอดลมซึ่งแตกแขนง
ออกเป็ นจำนวนมาก และที่ปลายหลอดลมจะมีถุงลมเล็ก ๆ อากาศจากถุงลมจะแพร่
เข้าสู่ หลอดเลือดฝอยที่กระจายอยูท่ ี่ถุงลม เมื่อออกซิเจนแพร่ เข้าสู่ หลอดเลือดแล้วจะ
รวมกับฮีโมโกลบินในเซลล์เม็ดเลือดแดง เซลล์เม็ดเลือดแดงนำออกซิเจนกลับ
เข้าสู่ หวั ใจและถูกสูบฉี ดไปทัว่ ร่ างกาย
เพื่อเผาผลาญ อาหาร ทำให้ได้พลังงาน
น้ำ และคาร์บอนไดออกไซด์เกิดขึ้น 
 ี ต่อสุขภาพ
ประโยชน์ของการข ับถ่ายของเสย

      - การขับถ่ายเป็ นระบบกำจัดของเสี ยร่ างกายและช่วยควบคุมปริ มาณของน้ำใน

ร่ างกายให้สมบูรณ์ประกอบด้วย ไต ตับและลำไส้ เป็ นต้น
      -  การปฏิบตั ิตนในการขับถ่ายของเสี ยให้เป็ นปกติหรื อกิจวัตรประจำวันเป็ นสิ่ ง
จำเป็ นอย่างยิง่ ต่อสุ ขภาพอนามัยของมนุษย์ เราไม่ควรให้ร่างกายเกิดอาการท้องผูกเป็ น
เวลานานเพราะจะทำให้เกิดเป็ นโรคริ ดสี ดวงทวารหนักได้
    
  -  การปั สสาวะ ถือเป็ นการขับถ่ายของเสี ยประการหนึ่งที่ร่างกายเราขับเอา
น้ำเสี ยในร่ างกายออกมาหากไม่ขบั ถ่ายออกมาหรื อกลั้นปั สสาวะไว้นาน ๆ จะ
ทำให้เกิดเป็ นโรคนิ่วในไตหรื อทำให้กระเพาะปัสสาวะอักเสบและไตอักเสบ
ได้
        - การดื่มน้ำ การรับประทานผักผลไม้ทุกวัน จะช่วยให้ร่างกายขับถ่ายได้
สะดวกขึ้นการดื่มน้ำและรับประมานอาหารที่ ถูกสุ ขลักษณะ ตลอดจนการ
รับประทานอาหารที่มีเส้นใยอาหารเป็ นประจำจะทำให้ร่างกายขับถ่ายของเสี ย
อย่างปกติ
 การปฏิบัติตนเพือ่ ดูแลรักษาอวัยวะในระบบขับถ่ าย

• ดื่มน้ำสะอาดวันละมาก ๆ รับประทานอาหารที่สุกใหม่ ๆ
• ไม่กลั้นอุจจาระและปั สสาวะเป็ นเวลานาน ๆ
• ควรอาบน้ำชำระร่ างกายทุกวัน
• ออกกำลังกายอย่างเหมาะสม
• ถ้ามีอาการผิดปกติตอ้ งรี บปรึ กษาแพทย์
ระบบขับถ่ าย
ของสั ตว์
 การขับถ่ายของสิ่ งมีชีวติ เป็ นกลไกสำคัญของร่ างกาย เนื่องจากของเสี ย
บางชนิดซึ่ งเป็ นผลผลิตสุ ดท้ายที่เกิดจากปฏิกิริยาเคมีภายในเซลล์ เช่น
แอมโมเนีย ยูเรี ย ฯลฯ ถ้าสะสมไว้ปริ มาณมากๆจะเป็ นอันตรายต่อเซลล์ใน
ร่ างกายดังนั้นสิ่ งมีชีวติ จำเป็ นต้องมีกระบวนการในการขับถ่ายของเสี ยออก
นอกร่ างกายเพราะนอกจากจะเป็ นการกำจัดสารพิษที่เป็ นอันตรายต่อร่ างกาย
แล้ว ยังช่วยรักษาระดับสมดุจของน้ำในร่ างกายให้เป็ นปกติอีกด้วย
 การข ับถ่ายของพลานาเรีย
มีโครงสร้างที่ใช้ในการขับถ่ายของเสี ยที่ซบั ซ้อนมากขึ้น ประกอบด้วย
ท่อยาวๆซึ่ งแต่ละท่อแตกแขนงออกเป็ นท่อเล็กๆ แทรกไปตามเนื้ อเยื้อของ
ร่ างกาย ที่ปลายท่อเล็กๆมีโครงสร้างที่ท ำหน้าที่ขบั ถ่ายของเสี ยเรี ยกว่า เฟลม
เซลล์(Flame Cell) ลักษณะเป็ นโพรง ภายในมีซิเลีย(Cilia)ทำหน้าที่โบกพัด
น้ำและของเสี ยให้ออกมาตาม ท่อขับถ่าย( Excretory Pore) ที่ผนังลำตัว ของ
เสี ยจะถูกกำจัดออกนอกร่ างกายโดยการแพร่ ผา่ นผิวหนัง
 การขับถ่ ายของไส้ เดือนดิน
ไส้เดือนดินมีล ำตัวเป็ นปล้องๆแต่ละปล้องมีอวัยวะขับถ่ายที่เรี ยกว่าเนฟ
ริ เดียม (Nephridium) 1 คู่ ท่อปลายเปิ ดทั้งสองข้างขดไปมา ปลายด้านหนึ่งมี
ลักษณะเหมือนปากแตรภายในมีซิเลียโบกพัดของเสี ยจำพวกแอมโมเนีย ยู
เรี ย ออกทางช่องเปิ ดของท่อขับถ่ายที่ผนังลำตัว
 การขับถ่ ายของแมลง
แมลงใช้อวัยวะในการขับถ่ายของเสี ยที่เรี ยกว่า ท่อมัลพิเกียน
(Malpighian Tubule) อยูร่ ะหว่างกระเพาะอาหารและลำไส้ มีลกั ษณะเป็ นท่อ
เล็กๆ แทรกอยูใ่ นช่องลำตัว น้ำและของเสี ยจะถูกดูดซึมเข้าสู่ ท่อมันพิเกียน
และผ่านสู่ ทางเดินอาหาร บริ เวณนี้ น ้ำซึ่ งปนกับของเสี ยจะถูกดูดซึ มเข้า
ร่ างกายซึ่ งเป็ นการรักษาสมดุจของน้ำ ทำให้ของเสี ยมีลกั ษณะเป็ นก้อนและ
จะถูกขับออกนอกร่ างกายทางทวารหนัก
 การขับถ่ายของนกและสัตว์เลื่อยคลาน
นกและสัตว์เลื่อยคลานมีอวัยวะขับถ่ายคือไต (Kidney) การขับถ่ายของ
เสี ยจะกำจัดออกมาในรู ปของกรดยูริกที่มีความเข้มข้นสู ง เนื่องจากน้ำที่ปน
อยูใ่ นของเสี ยถูกดูดกลับสู่ ร่างกายเพื่อการรักษาสมดุจของน้ำ
ขอให้โชคดี