TAN GAZETESİ BASKINI

04 ARALIK 1945

HAZIRLAYAN: Vakkas KURT

 G İ R İ Ş / SUNU
 Tan Gazetesi Baskını Türk Basın tarihinde çok ses getiren bir olay olarak yerini almıştır.
 Tan Gazetesi Baskını hem o dönemin hükümetinin iç ve dış politikalarını, hem de Türk Basınının

durumunu özetler bir hadisedir.

 Bazı kesimlere göre, olay Türkiye’nin ilk büyük anti komünist eylemi olarak kabul edilir. 4
Aralık 1945 günü İstanbul Üniversitesi önünde toplanan öğrencilerin ve daha sonra yolda bunlara
katılan grubun gösteri yapa yapa hükümet politikalarına muhalif yayın yapan Tan Gazetesi‘ne
giderek ellerinde balta ve balyozlarla binayı ve matbaayı adeta paramparça etmeleri olarak bilinen
olay görünüş olarak bu şekilde gözükse de o günün şartlarında hükümetin ve halkın sosyalistlere ve
muhaliflere karşı bir başarısı olarak lanse edilmiştir.
 Bu olay günümüz Türkiye’sinde düşünüldüğünde, Türk Basın tarihine aslında kara bir leke
olarak geçmesi gerekirken, o günün şartlarında büyük bir zafer olarak değerlendirilmiştir.
 Olay sonunda gazete sahipleri Zekeriya Sertel ve Sebiha Sertel adeta linç edilmeye çalışılmış
ve en nihayeti ülkeden kaçarak sürgün bir hayat yaşamaya mahkum edilmişlerdir.
 Ayrıca Sovyet Rusya taraftarı komünist yayın yapan muhalif gazetelerde bertaraf edilirken, bu
olay sonunda basına da büyük bir ders verilmiştir. Bu hadise siyasal anlamda ise Türkiye’nin yeni
dünya düzeninin kurucusu olan ABD’ye yaklaşmasını hızlandırmış, buna karşın Türk Basınını ve
halkını da Sovyet Rusya tehlikesinden uzaklaştırmıştır.
 Türk siyasal hayatının tek partili sistemden kurtulup demokraside ilerleme çabaları zamanına
denk gelen Tan Gazetesi olayı, Adnan Menderesi’in başını çektiği Demokrat Parti’nin kurulmasına
da zemin hazırlamıştır.
TAN GAZETESİNİN
TARİHÇESİ
 Tan gazetesi, 1926 tarihinde ilk kez ‘Milliyet’ adı altında çıkarılmıştır. 11 Şubat
1926 tarihinde yayın hayatına başlamıştır. Gazeteden sorumlu müdür Burhan Cahit
Morkaya, gazetenin başyazarı ise Türkiye İş Bankası Yönetim Kurulu Başkanı olan
Mahmut Soydan’dır. Yönetim kadrosu ve ismi 1935 yılında değişmiş, ‘Milliyet’ ismi
‘Tan’ olmuş, gazetenin başına ise Ali Naci Karacan geçmiştir.
 Tan Gazetesi’nin ilk sayısı 23 Nisan 1935’te yayımlanmıştır. Tanıtımı Milliyet’in
yeni bir atılım yaparak “Tan’a dönüşümü” biçiminde yapılmıştı. Bina ve matbaa
aynıydı. Sahibi eskiden olduğu gibi Mehmet Soydan’dı. Sermayesi İş
Bankası’ydı. Gazete “En mükemmel baskıyı, en doğru haberi, en güzel yazıyı,
en canlı resmi” getirme vaadiyle piyasaya çıkmıştı. Başyazarı Ali Nazi Karacan’dı.
Birinci sayfada zaman zaman Mahmut Esat Bozkurt’un yazıları çıkıyordu. İkinci
sayfada Orhan Selim imzasıyla Nazım Hikmet ve Peyami Safa vardı. Ahmet Şükrü
Esmer, Nizamettin Nazif, Ahmet Ağaoğlu, Burhan Felek, Bedri Rahmi
Eyüpoğlu ve Fikret Adil yazarları arasındaydı.
  Ancak 9 Kasım 1938’de Ahmet Emin Yalman’ın ortaklıktan ayrılmasıyla gazete
karı koca olan Zekeriya Sertel ve Sabiha Sertel’in kontrolüne geçti. Bu tarihten sonra
hükümete muhalif yayın yapmaya başlayan gazete, 4 Aralık 1945 günündeki saldırı
sonrası yayın yapamaz hale gelmiş ve kapatılmak zorunda kalmış Serteller ülkeyi terk
etmek zorunda kalmışlardır. Sertellerden sonra Halil Dördüncü tarafından belirli
aralıklarla çıkarılan gazete 6 Ocak 1959 da hemen bitişiğindeki binada meydana
gelen patlama sonucu Tan matbaa binasının da yıkılmasıyla bir daha açılmamak
üzere tamamen kapanmıştır.
YAYIN ÇİZGİSİ
 Sol eğilimli Günlük Siyasi Halk Gazetesi olarak
yayınlanan Tan’ın yayın politikasını başlıca iki döneme
ayırmak mümkündür. İlk dönem, gazetenin 12 Ağustos
1944 tarihinde kapatılmasından önceki 1936-1944 arası
dönemdir. İkinci dönem ise bu kapatılma olayından
sonra gazetenin yeniden yayımlanmaya başladığı 28
Mart 1945 tarihinden yayın hayatının sonlandığı 4 Aralık
1945’e kadar olan dönemdir.
1936-1944 arasındaki dönemde tüm dünyada
Faşizm  ve Nazizim yükseliş dönemindeydi. Türkiye de
bu süreçten etkilenmekte ve her türlü ilerici demokrat
görüş Komünizm suçlaması ile karşılanmaya başlanmıştı.
Sertellerin yönetimindeki Tan gazetesi bu dönemde
faşizm aleyhine bir bakışa sahipti. Kendi deyişiyle
gazetenin politikası şu iki noktada toplanıyordu: “Sovyet
dostluğu ve faşizm karşıtlığı”.
 Dünya savaşı öncesinde Tan'ın Behice Boran, Muzaffer Şerif Başoğlu, Pertev Naili

Boratav, Niyazi Berkes, Esat Adil Müstecaplıoğlu, Cami Baykut, Adnan Cemgil, Sabahattin Ali

, Hulusi Dosdoğru ve Aziz Nesin gibi sosyalist aydınların yazı yazdığı bir gazete halini alması

ve iktidara karşı sergiledikleri eleştirel tutum toplum içinde geniş yankı bulmuş, bu muhalif

tutumundan ötürü gazete defalarca kapatılmış, Sabiha Sertel’in yazı yazması yasaklanmıştır.

 Dünyadaki ve ülkedeki gelişmelere bağlı olarak görece özgür bir ortamın oluştuğu ve

basın üzerindeki denetimin hafifletildiği 1945 yılında yani ikinci dönemde tam anlamıyla

muhalif bir gazete kimliği kazanmıştır. Bu dönemde Sabiha Sertel ve Zekeriya Sertel

dışında Tan yazar kadrosunun neredeyse tamamının değişmesi ve sosyalist görüşlü yazar ve

gazetecilerin gazetede çalışmaya başlamasıyla Tan gazetesi, İkinci Dünya Savaşı sonrasında

ortaya çıkan demokrasi ve özgürlük ilkelerinin Türkiye’de bulunan tüm kurumlar için olması

gerektiğini belirtmiş ve kendisini bu demokrasinin savunucusu olarak görerek, tek parti

ideolojisine ve sistemine karşı durmuştur.

