BAK 1920

BRNC DOU HALKLARI KURULTAYI

(Belgeleri I)

Nurer UURLU bakanlnda bir kurul tarafndan hazrlanmtr.

Dizgi - Yaymlayan:
Yeni Gn Haber Ajans Basn ve Yaynclk A..
Bask: ada Matbaaclk ve Yaynclk Ltd. ti.
Austos 2000

BAK 1920

BRNC DOU HALKLARI KURULTAYI

(Belgeleri I)

Dou'nun Sorusu:
Trkler Milli Bir Devlet Kurmal m?

Prof. Dr. TARIK ZAFER TUNAYA

Boazlar

''imdi Trk htilali anakkale Boaz'n Trk emeki snflarnn eline, bu

yoldan, ilerinde Ruslarn da bulunduu, dnya proleterlerine vermektedir.
Bylece, Rus emperyalizminin yzyllardr evirdii entrikalarla baaramad
ey, olgun bir erik gibi Rus ii snfnn avucuna dyor.''
Bu satrlar, Rus yazar Yu. Steklov'un 1919 Nisan sonlarnda, svetzia
gazetesinde yazd makaleden bir paradr. Makale ''Turetskaya Revolyustsiya''
(Trk Devrimi) bal tayordu. (1) Ve, henz ihtill kargaalklarn
durduramam Sovyetler dnyasnn, Dou'nun temsilcisi sfat ile Trk kurtulu
hareketine ilgisini ve bakn gsterir.
Mdafaai Hukuk akm Rus devrimi birinci yln tamamlarken balamtr. Sovyet
hkmeti, Trk hareketine, Bat'ya nazaran, tamamyla baka adan bakmtr. Bu
ilgi ekli, deiik davranlarn da saptamtr. (2)
Asya ve Afrika'daki ulusal kurtulu hareketleri, kinci Komintern (Komnist
Enternasyonel) Kongresinde, Sovyet Rusya'y bir tahkik kararna varmaya
zorlamtr. Sorun udur: Ulusal kurtulu hareketlerine girimi uluslara ve
kitlelere yardm edilecektir. Fakat, bu eylemleri yneten kuvvetler uluslara
deilseler, (zamann edebiyat ile burjuva iseler), gene de onlara yardm
edilecek mi? Edilmeli mi?
Amerikan, talyan komnistlerinin delegeleri soruya evet demiyorlard. Onlara
gre, komnist olmayan kuvvetler tarafndan idare edilen kurtulu hareketleri,
Sovyetlerce desteklenmemeliydi.

Sovyet d politikasnn temelleri

Sovyet d politikas, Dou'yu byk ve vazgeilmez bir unsur olarak

benimsemitir. Dou olmadan bir dnya ihtillini gerekletirmeye olanak yoktu.
Dou, bir bakma Afrika'y bile temsil edebiliyordu. Dou'da milliyeti
hareketler vard. Bunlarn yan sra smrgeci hareketler vard. Sovyet d
politikas bu iki ''vaka''y kaynatrma yoluna gitmitir. Her ikisi de, dnya
sosyalist devriminin balang safhalar saylmtr. Ve Sovyetler, bu bakmdan
Wilson Prensiplerine de yaknlk gstermilerdir.
1919 ylnda, Alman-Osmanl imparatorluklarnn ykllar, Rus d
politikasna yeni bir faktr olarak girmitir. Dnya devriminin Dou artlarna
gre ayarlanmas fikri de bylece bir temel taktik prensibi olmutur. Lenin ve
Buharin durumu deerlendiriyorlard. Buharin'e gre kolonilerin kurtuluu
''deirmene su getirdi.'' Lenin'e gre, dnya devrimi ''emperyalizmle
ezilenlerin de savayd.'' arlk rejiminin kapsad lkelerde (Azerbaycan,
Ermenistan gibi) komnist transferler yaplrken bir yandan da Afganistan, ran
ve Trkiye ile iliki kurulmutur.

Lenin'in tezi

Komintern'in (Komnist Internasyonel) ikinci kongresinde, durum bir karara

balanamam ya da balanmamtr. (3) Ama sorun basit deildi. eitli
delegelerin, nasyonalist kuvvetlere yardm edilmemesi nerilerine karlk,
Lenin'in dnc (tavizci) tezi kabul edilmitir. yle ki: Burjuva-demokrat
kuvvetlerin, ynettikleri kurtulu hareketlerine, geici olmak kayd ile, hkim
olmalarn kabul etmek zaruri idi. Bir kere hareket baar kazannca, yani
istikll elde edilince, bu memleketlerde ii kyl hkmetleri, Sovyetler
(ralar) kurulacakt. Bu da komnist partilerinin eseri olacakt. Kurtulan
memlekette, ulusal devrim sosyalist devrim haline getirilecekti. Bu yoldan da
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliine katlnacakt.
u halde, hareket iki aamal olmalyd. Milli kurtulu, ama deil, arat.
Kurtulu hareketini baarm olan millet, ulusal ve bamsz bir devlet
kurmamal ve yle kalmamalyd. Komnist blokun bir yesi olmalyd. Tez,
komnist delegeler ve liderler arasnda hayli tartma uyandrmt. Daha kesin
ve Dou milletlerini balayc sonulara varmak amac ile, bir kurultay
toplanmas kararlatrlmtr.

Bak Kongresi

Komintern ikinci kongresinin bu karar 1-9 Eyll 1929'de toplanm olan ''Bak
Dou Milletleri Kurultay''n dourmutur. Kongre, dnya ihtilline en fazla
inanlan, en topyac saylacak bir dnemde toplanmtr. Dou milletlerinin bu
apta ilk ve son kongresi olmutur. (4)
Kongreye 37 memleketten 1891 delege katlmtr. Delegelerin hepsi komnist
partilerin yeleri deildi. Bu nedenle kurultay komnistler ve partisizler
(komnist olmayanlar) olmak zere iki gruba ayrlmtr. Resmi yayna gre Trk
delegelerinin says 235'dir ve hepsinin de Anadolu'dan gelmedikleri aktr.
Trkler, ksmda ele alnabilir: 1- Merkezi Bak'da bulunan Trkiye
tirkiyun (komnist) frkas delegeleri ki aralarnda Mustafa Suphi, Sleyman
Nuri, Naciye Hanm gibi isimler vardr: 2- Libya ve slm htill Cemiyetleri
ttihadn temsil eden Enver Paa ve arkadalar, 3- Trkiye Byk Millet
Meclisi Hkmetini temsil eden Dr. brahim Tali (ngren) Bakanl'ndaki
heyet.

Komnist Partisi Merkez cra Komitesi, kongrede nemli kiiler tarafndan temsil
edilmilerdir. Zinoviev, Radek, Pavlovi ve Macar Bela Kun bu arada saylabilir.
Baz hatratlarda okunduu gibi, Dr. brahim Tali ve Enver Paa kongreye kabul
edilmemilerdir (5). Gnderdikleri deklrasyonlar baka delegeler tarafndan
okunmutu. Enver Paa'nn deklrasyonu stelik sansr edilmitir ve savunucusu
Zinoviev'i zor durumda brakmtr. Kongreye, Komnist Partisi mensubu Trk
delegeler katlmtr.
Trkiye'nin kurulu ve kurtulu sorunlar, bu ok kalabalk ve grltl hava
iinde konuulmu ve izlenmitir. Resmi tutanaklardan anlalaca gibi, mesele
Asya ve Afrika iin, ikinci Komintern kongresinde plnlanan taktik asndan ele
alnmtr. Aslnda, bu Asyallarn bir nabz yoklamas olmutur. Bak Kongresi,
Avrupa sosyalistlerini hibir surette tatmin etmemitir. Tours ve Halle
Sosyalist kongrelerinde iddetle tenkit edilmitir.

Emperyalizmin eletirilmesi

Trk mill kurtulu hareketinin gelimesi, Bat'da olduu gibi, Dou'da da ho

karlanmamtr. Kongrede ilk konuan Zinoviev, Trkiye'deki ra (Sovyet)
kurulularn ''gln'' bulduunu, Trkleri sabrla desteklediklerini
belirtmitir. Bolevik lidere gre, Trkiye'de komnist gz ile gerek kyl
ihtilli olmamt. Trkiye'de uygulanan politika komnist enternasyonal
politikas deildi. Fakat, mademki Trkler ngilizlerle savayorlard, Rusya
ngiltere'ye kar her sava desteklediine gre, Trkiye'de ekillenen
demokratik politika da desteklenecekti. Zinoviev'e gre, mesele Dou
milletleriyle Sovyet Rusya'nn kader birliinde dmleniyordu: Ya Rusya lecek,
ya da Doulular esir kalacaklard.
Kafkas devletiklerinin delegeleri, Osmanl emperyalizminden ve Enver Paadan
sz etmilerdir. Efendiyef, Gayderhanof, Narbutabekof ve Korkmazofi, Enver
Paann politik tutumuna ar eletiriler yneltmilerdir. Enver Paann
deklarasyonu 4. toplantda okunmutur. Paa bu deklarasyonda yle bir cmle
kullanmtr. ''Eer, bugnk Rusya o zaman mevcut olsayd, biz (yani Osmanl
Devleti) yannda olurduk.''
Gerek Dr. brahim Tali'nin, gerek Enver Paann hazrlam olduklar metinler
ar szlerle karlanmtr. Her iki metinle ilgili kongre karar noktaya
dayandrlmtr: 1- Emperyalizme kar savaanlar desteklenecektir. 2. Trk
hareketi sadece yabanclara kar idi. Baar emeki snflara bir ey
kazandrmayacaktr. 3. Mustafa Kemal ve arkadalarna gelince, bunlar dikkatle
izlemek ve beklemek artt. Bunlar samimiyetlerini ispat etmeliydiler. Eski
hatalarn silmeliydiler. Kongre, Trk kyl ve iilerine unu tlyordu:
Bamsz organizasyonlar halinde tekiltlanmak ve birlemek. Kararlar 1800
delege tarafndan kabul edilmitir.

Pavlovi, Sovyet tezine aklk veriyordu: Milli hareketler geiciydiler. Byk

sosyalist hareketin kesin birer merhalesi olmalydlar. Trk halk, sadece
yabanc sermayeye deil, milli burjuvaziye kar da ayaklanmalyd. Bylece,
ark Sovyet Memleketleri Federasyonu, bir Karadeniz Federasyonu kurulmalyd.
Trk delegelerinden Naciye Hanm'n duygusal konumalarn Mutsuef'in szleri
izlemitir: ngiliz-Fransz emperyalizmine kar sava tamamlannca, Mustafa
Kemal hareketi bir sosyalist ihtille evrilmeliydi. Macar Bela Kun'a gre, her
iki ihtill organik bakmndan birbirine balyd. Onu Stako izliyordu: ark
kyls iin komnist bir rejim kurmaktan baka are yoktu.
Hep ayn tema, baka baka ynlerden ilenmitir: stikll bir kurtulu
saylamazd.
Bolevik liderlere gre, Trkiye komnist bir kyl hareketini oluturmalyd.
Ama bu olmalyd. Yoksa mill ve bamsz bir devletin kalknmas deil...
Mill devlet olsa olsa, komnist dzene varn bir aamas, bir aracs
olabilirdi.
Sonu: Dou'da, Trklerin ulusal ve bamsz bir devlet kurmasndan yana
deildi. Sovyet Rusya, Anadolu hareketine bu adan bakmtr. Trkiye'ye kendi
taktiinin gereklerine dayanarak yardm etmitir.

Madalyonun teki yz

Kald ki, Rus taktii birok bakmdan Trk milli hareketini destekleyici
saylamaz. yle ki:
Genel olarak, Sovyet Rusya ekonomik zorunluluklarn basks altnda komnist ve
emperyalist Bat devletleriyle anlama yoluna gitmitir. ngiltere ve Amerika
ile yapt ticaret antlamalar 1920 sonbaharnda kapitalist dnya ile
uyumasn, karlkl iliki ve konumalarna girimesini salamtr.
rnein, ngiltere ile yaplan antlamada karlkl propaganda sava
yaplmamas ngrlyordu. Sovyet Rusya buna zorunluydu. 1921 yl Sovyetler'de
ktlk yl olmutu. Lenin'in umuduna karn Rus iptidai maddelerine, dnya
ekonomisinde pek ihtiya duyulmamt. ''Hibir yabanc kapitalistten teklif
alnmamt.'' Rusya'ya nefes alacak bir alan gerekti. ''Bir pencereden sonra,
bir dierini amak'' gerekti.
Lenin kadar Troki de, kapitalist lkelerle, ''en yakn snrlar iinde'' ilgi
kurulmasn istiyordu. Lenin, topyac bir dnya devrimi fikrini benimseyite de
deiiklik getirmiti, dnya sadece Bolevik kuvvetiyle komnistletirilemezdi.
Dnya devrimi politikasndan, klsik d politika formlnde karar kl,
Rusya'nn ulusal kurtulu hareketlerine, bu arada Anadolu hareketine kar
tutumunda da deiiklikler yapmtr. Rusya, Bat ile anlamak istedii
srelerde, Trk hareketini ihmal yoluna gitmitir. Ve asl mesele, milli
hareketlerin stnde bir durum yaratma isteinde bulunan Rusya'da, milliyet
akm olumutur. Rus sava, milli bir nitelie brnmtr. Belirttiimiz
gibi, bu ini klar Rus-Trk politikasn hayli etkilemitir.
zel olarak, Sovyet-Trk ilikilerinde, Anadolu hareketine yardmc olmayan iki
davran ele almak gerekir. Bunlardan birisi Enver Paann Sovyet taktiinde
kullanl eklidir. Enver Paa, bir ''Osmanl sulusu'' idi ama, ngilizlerin
de amansz dman idi. Kendisinden bu alanda yararlanlabilirdi. Fakat asl
sorun, Enver Paann, Mustafa Kemal Paann seenei, onun yerine geebilecek
lider kabul edilmesiydi. Mustafa Kemal Paa, Bat ile anlat takdirde Enver
Paa yerini alabilirdi. Ona kar bir arlk tekil ediyordu. Bizzat Hariciye
Komiser Yardmcs Karahan, M. Kemal -Enver Paalar atmasnn, Sovyet
Hkmetince, Trkiye'nin bir i sorunu saylacan bildirmitir.
Bunun yannda, Sovyetler'in Anadolu hareketinin yneticileri zerindeki siyasal
basklarn da hatrlamak gerekir. Milli kurtulu hareketini sosyalist ihtilale
evirmek iin, daha 13 Eyll 1919'da, Sivas Kongresi sralarnda, idarecilere
kar isyan etmelerini tavsiye etmiti. ''Gerek uralar'' kurulmas iin,
komnist partisi kurulmas iin yaplan bask bu direktifin uzants olmutur.

Sonusuz dn

Ayrca, sonusuz kalm ve ''gizli tutulmu'' bir Rus giriimi de artk tarih
yzne kmtr. Bunu, bir komnist tarihi olan Dimitri Kitsikis'ten
dinleyelim. O da komnist Yunan tarihisi Yani Kordatos'un 1958'te yaymlanm
olan ''Modern Yunanistan Tarihi'' adl eserine dayanarak olay belgelemektedir.
yle ki: Olay 1922'de Gunaris hkmetinin ekilmesinden ve yerini 12 Mays
1922'de Strakos hkmetine brakmasndan az nce gemektedir. Bu srada i
Sosyalist (komnist) Partisi sekreteri olan tarihi Yani Kordatos'a bir adam
gelir. Sovyet hkmeti ve nc Enternasyonal temsilcisi olduunu, Atina'ya
sve pasaportuyla gizli geldiini bildirir. Zinovlev, Troki ve ierin'in
imzalarn tayan gven mektubunu gsterir. Geli nedenini anlatr: Sovyet
hkmeti Yunanistan'a, Anadolu'nun igal konusunda dt kmazdan kurtulmas
iin yardma hazrdr. nce her bakmdan Mustafa Kemal'i desteklemekten
vazgeecektir. Sonra da pek ok Hristiyann yaad Anadolu'nun sahil ksmnda
bir blgenin bamsz braklmas iin btn nfuzunu kullanacaktr. Burada
uluslararas bir askeri kuvvet bulundurulmasn isteyecektir. Buna karlk,
Yunan hkmeti, Sovyet hkmetini fiilen de olsa tanmaldr.
Nedendi bu dn?
Tarihi bunlar da anlatyor.
Sovyet delegesi, Mustafa Kemal hareketinin 1908 modeli ikinci bir Jn Trk
hareketinin devam olarak gryordu. Mustafa Kemal'i destekleyen generaller ve
politikaclar, birka mstesna, gericiydiler. Trkiye'deki burjuva snf tek
bana yryecek gte deildi. Yapaca reformlar yannda, Fransa ve
ngiltere'den bor alacak ve bu lkelerin etkisinde kalacakt. Sovyet hkmeti,
bu nedenle Yunanllarn ve ''Trkiye'deki aznlklarn slmlamay nleyen ve
milli kurtulu hareketlerini besleyen kaynak olarak Anadolu'da kalmalarn
istiyordu.
Yeni babakan Stratos bu neriyi kabul etmemi ve delege lkesine
gnderilmitir. Giriim sonusuz kalmtr. Sovyet habercisinin arlk
iddialarn diriltmek istemesi de, Yunan politikasnn yeni koullar iinde ie
yaramamtr. (6)
Sovyet Rusya, Trkiye'nin Bat-Dou arasndaki tampon durumunda maksimal yarar
salayabilmek politikasn her zaman izlemitir.
ark'tan uzanan el

u halde, Sovyetler'in mehullere boulan, inceleme zahmetine katlanlmayarak,

efsaneletirilen yardm politikas, her zaman M. Kemal Paa ve ekibinin yararna
olmamtr. Yaplan yardmn da ulusal bir devletin kuruluuna ynelik olmad
bellidir. Bununla beraber, henz uyanan Doulular, ulusal kurtulu
hareketlerinin heyecan iinde ''ark'tan uzanan eli'' bir kurtarc
saymlardr. Savalarnn ilk aamasnda, ''Rus destei'' olumlu grnmtr.
Bu nedenledir ki Dou memleketlerinde milliyetilik poiltikas Sovyet Rusya'ya
kar bir dostluk, ngiltere'ye daha dorusu Bat'ya kar da bir dmanlk ve
isyan eklini almtr. Bugn de bu milli politika ayarlanmasnn
uygulanlarna ahit oluyoruz. Fakat ilk uygulama Trk mill hareketinin
eseridir.
imdi dnnz, Bat'nn igalci ordular Eskiehir dolaylarnda iken
Anadolu'da bir avu devrimci, TBMM Hkmeti olarak, bu ar Rus taktiinin
basksna da kar koymak grevini yklenmitir.
Bir an gzler, Dou'dan bir kurtulu doduuna inanarak, o yne
evrilmitir.
Trk Devrimi, Bat ve Dou arasndaki ateli vadiden geerek yolunu izmitir.
Kendi yolunu. z yolunu. Her eidiyle saltanat, komnist, smrgeci,
himayeci, rk ve teokratik ekilleri ve sistemleri reddederek, ykarak,
paralayarak izmitir bu yolu. Bu yol, srf siyasal deil ayn zamanda
ideolojik bir bamszlk yolu olmutur. Bu yol Trk Devrimi'nin zelliklerini,
Trk Devrimi de yaattmz ya da yaatmaya altmz, gelitirmekle devli
bulunduumuz sosyal (ekonomik) ve siyasal dzenin yapsn saptamtr.
Atatrklk bu oluun felsefesidir.
TBMM Reisi Mustafa Kemal Paann durumu isabetle gzlediini ve Sovyet Rusya'nn
Bat'yla ilikilerinin sonularn dikkatle izlediini daima grrsnz.
rnein, Polonya ile anlama Vrangel Ordusuna kesin darbeyi vurunca, M. Kemal
Paa durumdan u sonucu beklemitir: ''... Lehistan muvaffakiyatn mteakip
Bolevikler bizimle maddeten vcude getirdikleri rabtay takviye
edeceklerdir...'' (7).
Sovyet Rusya'nn Bat politikas ile ortaya kan ini klar Trklerin
gznden kamyordu.
Bak Kongresi'ne gelince, Atatrk olaya dorudan doruya deinmi ve Trk
politikasnn ana hattn izmitir.

BAK 1920

BRNC DOU HALKLARI KURULTAYI

(Belgeleri I)

BAK 1 - 8 EYLL 1920

(Stenoyla yazlm tutanak)

Trkesi
Ali Alev

MLLYETLERE GRE KURULTAYIN

BLEM

Polanyal 5 Koar 10
Macar 3 Sart 10
Alman 3 Krgz 47
Rus 104 Tacik 61
Ukraynal 1 Hintli 14
Letonyal 1 Hrvat 1
ek 1 Kumik 33
Yahudi 41 Oset (Rusya -
Grc 100 Grcistan) 12
Ermeni 157 Abaza 2
zbek 15 inli 8
Trkmen 35 Koreli 3
Trk 235 Avar 7
ranl ve Fars 192 Tekelili
Bakrt 1 (Kazakistan) 2
Arap 3 een
Kalmuk 3 (Dou Kafkasya) 82
Hazarl 11 Kabartay
Krt 8 (Kuzey Kafkasya) 9
Lezgi 25 Engu
Cemit 12 (Kafkasya) 13

266 delege milliyetini bildirmedi. 100'den fazlas soru kadn doldurmad.

Toplam, 1273' Komnist olmak zere, 1891 delege katld. Kadn delege says:
55

i, kzl asker ve Bak bahriyelileri delegeleri Sovyetinin ve kentin deiik

semtlerindeki yerel Sovyetlerin bir araya geldikleri

TREN OTURUMU
31 Austos 1920
(Gece oturumu)

Oturum, sabah saat

01.25'de ald.

Bakan: Yoldalar, oturum ald. Burada hazr bulunanlar sknete aryorum.

Yoldalar, sevgili ev sahiplerimizi sizin adnza kardee selmlamama izin
verin. (Alklar)
Kentin deiik semtlerinin Sovyetleri ve Azerbaycan Sendikalar Kongresiyle bir
araya gelen ii, kzl asker ve Bak Bahriyelileri Sovyeti yetkili
temsilcileri, dnya komnizminin nderlerini (Alklar), Bak proletaryas ve
Azerbaycan emeki ynlarnn temsilcilerini bu tren birleiminde
karlamaktan mutluluk duyar. Dnya emperyalizmine kar savamzda kullanmak
zere gl bir silh rettiimiz u anda, tecrbeli yoldalarmzn ynetimi
altnda, grevimizi onurla yerine getirmeni umudu ve sarslmaz gveni iindeyiz.
(Alklar)
Yoldalar, umarm ki, ok ksa bir sre iin de olsa burada bulunular, dank
olan glerimizi toplamamza, zafere ulamann yol ve yntemlerini abucak
bulmamza yardm edecek ve belki de bu yzden, komnist kente sandmzdan daha
abuk girmemizi salayacaktr. Yaasn yolda Zinovyev, nderimiz ve dnya
komnizminin nderi! (Haraketli alklar, orkestra ''Enternasyonal''i alyor).
Yaasn yolda Radek, uluslararas proletaryann nderlerinden biri. (Haraketli
alklar)
Yoldalar, burada yolda Zinovyev'le birlikte, Macar Komnist Partisi'nin
liderini, Macar komnist ihtillinin nderini gerici zulmn zerine
saldrtld bir adam, adn ok iyi bildiiniz yolda Bela-Kun'u
selmlyoruz. (Hararetli alklar. ''Enternasyonal'')
Yoldalar, bizim degelelerimizle birlikte; ngiltere, Almanya, Fransa, talya ve
Avrupa'nn dier lkelerinin komnist partilerinin temsilcileri de burada
toplanm bulunuyorlar. (Alklar)
Yoldalar, Bat Avrupa komnist proletaryasnn temsilcileriyle Dou'nun ezilen
halklarnn delegelerinin bir araya gelmesi, bizim iin kardee birliin
sembol, temellerini attmz nihai zaferin gvencesidir. Yaasn Bat
proletaryasnn ve Dou'nun emeki ynlarnn temsilcileri. (Alklar)
Yoldalar, ev sahiplerimizin erefine ''hurra'', (Alklar ve ''hurra''
haykrlar)
Yolda Karayef Trkmenceye eviriyor.
Bakan: Yolda Nerimanof Azerbaycan Devrim Komitesi adna sz alyor.
Nerimanof: Sevgili yoldalar. Sizleri kzl Azerbaycan ii ve kyl hkmeti ve
onun Merkez Komitesi adna selmlamaktan duyduum derin sevinci belirtmeyi bir
bor bilirim. (Alklar)
Deerli ev sahiplerimiz! Her zaman hatrlanmaya deer bu an, amaca, yani III.
Enternasyonal'in zaferine ne denli yaklam olduumuzu gsteriyor bize.
(Alklar)
III. Enternasyonal muzaffer olsun (Hararetli alklar).
Kassunof (Trkmenceye eviriyor)
Bakan: Sz III. Enternasyonal Yrtme Kurulu bakan, yolda Zinovyev'de.
(Alklar. Uzun sevgi gsterisi)
Zinovyev: Yoldalar, bu kurul nnde sz alrken heyecanl olmadm sanmayn.
Yoldalar. Uzun yllardan beri devrimci hareket iinde yer alan bizler,
Rusya'nn tm emeki halklar ve Bak'da yaayan ve savaan devrimci askerler
arasnda bozulmaz bir kardelik frsat yaratan bu ilk mcadele yllarn
elbette hatrlamaktayz. Yoldalar, sizi sadece Komnist Enternasyonal Yrtme
Kurulu ve Sovyetler Cumhuriyeti Merkez Yrtme Kurulu adna deil, fakat ayrca
siz Bak proleterlerine kar derin kardee dostluk duygular besleyen bir
Rusya kentinin proleterleri adna Petrograd proleterleri adna da selmlarm.
(Alklar, haraketli)
Yoldalar, bize imdi hem uzak ve hem de yaknm gibi grnen o zamanlarda,
arln tun boyunduruu ile bize gz atrmad, tm Rusya halklarnn
kendilerini geni bir cezaevi iinde sandklar ite o srada, Bak ehri
arla kar savaan ii merkezleri arasnda ba ekiyordu.
Grevler, nmayiler, ayaklanmalar, devrimci mcadeleler sz konusu olduunda
Petrograd ve Moskova, Bak, Varova, Riga'dan sonra adn andmz yal
devrimcilerin hibiri; 1905'de devrim srasnda, daha sonra 1917 burjuva
devriminin arefesinde ve Ekim mcadelelerinin balangcnda, Bak fabrikalarnn
dumanlar iinde yaayan ve savaan bizim sava iimizin devrim nnde,
Rusya'nn ii snf nnde, dnya ii snf nnde yklendii pyroleterce
devini her zaman yerine getirmesini bildiini asla unutmad.
Bugn, en iyi dostlarmz olan ve Bak proletaryas iinden ktktan sonra daha
baka yerlerde en iyi ekilde siyasal kavgalarn srdren, oralarda inanla
grev alan, arn jandarmalarnn bizleri sktrd zor anlarda Rus
rgtlerinin yeniden kurulmasnda sk sk payna deni yapan, onlarca, yzlerce
yiit insan hatrlyoruz.
Devrimci almasyla geen yllar srasnda olumu eski kardee dostluun
iimizden ouna balad ve ii snfnn cellat ve hainlerinin bizden
ayrm olduu en deerli kardelerimiz ve dostlarmz aumyan ve aparidze'yi
hatrlyoruz. Sizin aumyan ve aparidze militanlarnzn adlar Petrograd'n,
Moskova'nn ve tm Rusya'nn emekilerince tandk adlardr. Sovyet okullarnda,
ocuklar en ac ihanet anlarnda bile kzl bayra savunmu insanlarn
anlarna sayg gstermeyi reniyorlar. Ve skntl geen aylar srasnda, her
nekadar sizden haber alamasak da, ngiliz basnnn, Meneviklerin ve Sosyalist-
devrimcilerin tek kelimeyle ii snfna ihanet etmi olan tm hainlerin
iftirasna uram olsak da, siz Petrograd'n, Mosokva'nn ve btn Rusya'nn
emekilerinden ayrlm olduunuz zaman, bu iftiralarn size ulamadn,
Bak'lu emekilerin teslim olmadklarn, ayaklanmay ve Rusya'nn ve dnyann
tm iilerine bir kardelik eli uzatma ann beklediklerini ok iyi biliyorduk.
Yanlmyorduk. Kurtuluunuzdan beri birbiri ardnca akan birka hafta size
iiler yannda sizde kendini yeniden hissettiren eref yerini tekrar almanz
iin yetti.
Varova'nn adn andm. Yoldalar, Varova stnde hl beyaz bayrak
dalgalanyor. Ve aranzdan ou, kzl ordunun Varova surlar altndaki askeri
baarszlklarndan tela dtler.
Biliyorsunuz, ordumuz hemen hemen Varova surlarnn dibine varmt, fakat ite
o anda, ok iyi bildiiniz ngilizler ve daha az yakndan tanmadnz Fransz
subaylarnn ve tek kelimeyle btn dnyann burjuvazisinin yardm ile
glenmi Polonya kapitalizmi kzl ordumuza onu geici olarak ricat durumunda
savamaya zorlayan bir darbe indirdi. Fakat yoldalar, henz iki hafta
gememiti ki, yeniden kendine gelen ordularmz Brest-Litovsk kaplarna
dayand. Eer btn belirtiler bizi yanltmyorsa, eer gemiin deneyine
dayanyorsak, Kzl Ordumuzun gl elini Varova'ya doru yeniden uzatabilmesi
iin bize ayar deiy, fakat ancak birka hafta gerekecektir. (Alklar)
Yoldalar, beyaz Polonya'ya kar sava, resmi olarak Rus Sovyetleri
Cumhuriyetini ilgilendiren bir olaydr, ama gerekte sz konusu olan sadece Rus
ii cumhuriyetinin burjuva Polonya'ya kar savamas deil, fakat sermaye ile
emek arasndaki mcadeledir de ayn zamanda.
Ksa bir sre nce almalarn Moskova'da tamamlayan ve 37 lkenin
temsilcilerini bir araya getirmi olan Komnist Enternasyonal'in Dnya 2.
Kongresi, bunu btn dnyaya aklad: Rus Sovyetleri Cumhuriyeti'nin sava
bizim savamzdr. ''III. Enternasyonal''in burjuvaziye kar sava,
emperyalizme kar savamzdr.
Yoldalar, ben, Dou Emeki Halklar Kurultaynn bu gr eklini kabul edecei
ve bunu her yerde haykraca derin inancn tayorum: Beyaz Polonya'ya kar
Rus Sovyetleri Cumhuriyeti'nin yapt sava, sadece Bat proleterlerinin
deildir, bu ayrca Dou'nun alkan halklarnn ortak dmana kar savadr.
(Alklar)
Yoldalar, Komnist Enternasyonal bundan 18 ay nce kurulmutu. Birinci
kurultaynda henz bir propagandaclar kurulundan, dncelerinin propagandasna
girien bir grup militandan ibarettik ve hibir yerde, gsz de olsa komnist
partilerimiz yoktu henz.
Ancak 18 ay geti ve Moskova Kurultaynda 37 lke partilerinden ve gruplarndan
seilmi temsilcilerin bir araya geldiklerini grdk. Aramzda namuslu ve
mcadele ile denenmi olan her eyi, dnya proletaryas iinde yiitlikle dolu
olan her eyi, Avrupa'da ve Amerika'da burjuvaziye kar son kavgaya hazr olan
herkesi grdk.
imdi ikinci adm atyoruz. II. Enternasyonal'e, dmana bayraklarn satan
hainlerin Enternasyonaline, benzemek istemiyoruz. II. Enternasyonal'in sand
gibi dnyada sadece beyaz rktan insanlar olmadn sylyoruz. Avrupallarn
dnda, yzlerce milyon baka rklardan insan Asya ve Afrika'y
kaplamaktadrlar. Btn dnyada sermayenin egemenliine son vermek istiyoruz.
nsann insan tarafndan smrlmesini kesin olarak ancak eer devrim ateini
sadece Avrupa ve Amerika'da deil fakat btn dnyada yakarsak, eer Asya ve
Afrika'da yerlemi bulunan insanlar ardmzdan gelirlerse ortadan
kaldrabileceimiz kansna vardk. Komnist Enternasyonal btn dilleri konuan
insanlarn hepsinin, bayra altnda birlemesini arzu eder. Komnist
Enternasyonal peinden sadece Avrupa proleterlerinin gelmeyeceinin ve Asya'nn
Yakn ve Uzak Dou'nun ar kyl ynlarnn usuz bucaksz bir piyade yedek
ordusu gibi sraya dizilerek onlarn ardsra hareket geecekleri inancn
tamaktadr.
Bakl yoldalar; Bat proleterlerinin Doulu kyllere ellerini uzatmaya
geldiklerinde geecekleri kap olmasndan tr, eref sizin ehrinize dt.
ehriniz imdi, insanlk tarihinin henz kaydetmemi olduu yeni olaylarn
geliecei, Dou ve Uzak-Dou'nun savan bilinlendirdii ve sermayenin
grtlana yapmak, dizleriyle onun gsne basmak zaman geldiini anlam
olan yzlerce milyon kylsnn temsilcilerinin bir araya gelecei bir arena
olacaktr. Kapitalizmin yz karalarna kesin olarak son vermek gerek ve una ok
iyi inandk ki, henz okuma yazma bilmeyen, programmz bilmeyen fakat
asrlardan beri kendilerinin sermaye adna soyulduklarnn iyice farknda olan
bu kyller, Asya'nn bu onlarca ve yzlerce milyon kyls Bat Avrupa ve
Amerika proletaryasndan olumu nc birliin arsna yant vereceklerdir.
Yine inanyoruz ki, Dou halklar sk bir badaklk halinde birleecekler,
onlarn arasna ayrlk sokan her eyi unutacaklar, kapitalizmin onlar arasnda
nceden srdrmeyi ok iyi baard geimsizlikleri unutacaklar ve ancak onlar
birletiren, birbirlerine balayan eyleri hatrlayacaklardr. Biz sadece Asya
ve Avrupa'nn deil ama kapitalizme son vermek ve yeni yaamn yaratlmasna
balamak iin btn dnyann kardee birliinin gerekliliini duymaktayz.
Komnist Enternasyonal, Bat'nn halklar ile Dou'nun uyanan halklarn
birbirleriyle buluturmak iin Bak'dan daha iyi bir yer kararlatramazd.
Bak Sovyeti, bundan eminim, bu tarih mcadelenin nemini btnyle biliyor ve
Avrupa halklar ile Dou halklarnn badaklk kurabilmesi iin, gerekli
havay yaratmak iin elinden gelen her eyi yapacaktr.
Bu kadar byk fedakrlklar yapm olan Bakl emekilerin, ehirlerinde Dou
Halklar Kurultaynn toplandn grmekten mutlu olacaklarna inanyorum.
Onlar bylece, dier ii faaliyet merkezlerininkilere oranla fazladan katlanmak
zorunda kaldklar tm aclar iin bylece dllendirilmi oldular.
Ve Komnist Enternasyonal, Kurultayn toplantsnn Bak'da olmasn
kararlatrrken hata etmedi. Bu kurultayn sesi Londra'da, Paris'te ve New
York'ta dikkatle dinlenilmi olacak. Belki, buna alm olan emperyalist
baylarn kulaklar ar iitiyordur; belki de bizi susturmak isteyeceklerdir,
ama, ngiliz-Fransz emperyalizmi diplomatlarnn kulaklarna tktrdklar
pamuklara ramen iitebilmeleri iin Dou, sesini olanca gcyle ykseltmesini
bilecektir.
Dounun, artk onlarn smrsne terkedilmi bir alan olmayacan ve kesin
sonuca giden olaylarn pek yaknda patlak vereceini anlyorlar onlar.
te, siz, milyonlarca Bat ii ve kylsnn, Dounun yz milyonlarcasyla
birleecei dakikaya vardnz. Bir dakika dnya tarihinin ak ynn
saptayacaktr. yleyse, her biriniz bu badakln kurulabilmesi iin elinden
gelen her eyi yapsn.
Kurultay dzenlemek iin ie koyulalm. Dou halklar yeni bir devrin
baladn, insanlk tarihinin yeni bir dnemine girdiimizi, komnizm
gneinin Avrupa proleterleri iin olduu kadar tm dnyann kylleri iin de
k satn bilsinler.
Yaasn Dou halklarnn kardee birlii.
Yaasn yzlerce milyon Doulu kylnn Bat proletereriyle birlii. Dileriz ki
bu birlik zlmez kalabilsin.
Kapitalizm dnmemecesine yok olabilsin.
Dnya emekilerince kurulmu Komnist Enternasyonal'in henz iln ettii yeni
dzen, arabuk kurulabilsin. (Alklar).
Bakan: Sz Yolda Radek'te.
Radek: Dou Halklar Kurultay zel nemi olan tarihi bir anda toplanyor.
Rusya'nn iilerinin ve kyllerinin kapitalist dnya ile ve her eyden nce
ngiliz kapitalizmi ile dellosu, Rusya Sovyetlerinin gllk derecelerine
uygun deiik nemlerden geti. ngiltere bizi silhlarn gc ile veya
diplomatik uzlamalarla bomay dnd. Geen yl tilfn askeri
mdahaleleriyle belirlenmi byk bir sava yaadk. ngiliz kapitalistlerinin
paras Sovyetler Rusya'sn ykmak iin abalayan Denikin'in, Yudeni'in ve
Kolak'n ordularn satn ald. Fakat Rus ii ve ilerici kyl ynlarnn
bilinci kzl orduya sermayenin daha imdiden elinde tuttuunu zannetii zaferi
kazandrd. Bylelikle bizimle yarenlik edilmeye baland ve bar konumalar
srerken, Beyaz Polanya, Sovyetler Rusya'sna kar eyleme giriti. Kzl ordu
Polonya'da zafer kazand zaman, Sovyetlerle bar ttifak devletlerine yakn
grnd; ama ilk asker baarszlklardan beri, ite ngiliz emperyalizmi bizi
yldrmay deniyor.
Varova, Moskova ve Londra arasnda gelien mcadele iinde gordiyon dm olma
grnmndedir. Fakat Kzlordunun ngiliz emperyalizmine kendisinin canl
olduunu ve Sovyetler Rusya'snn hl gl olduunu kantlayacak yeni
saldrsna hazrland anda ite bu ak ve kesin anda, burada Dou Halklar
Kurultaynda, Sovyetler Rusya'snn yani onun temsil ettii dnya
proletaryasnn bir baka klc daha olduunu gsteriyoruz: Dnya kapitalizmi
ve zellikle ngiliz kapitalizmi tarafndan imdiye dek ezilmi olan halklarn
fkesi. Sovyetler Rusyas bu halklara doru, onlar karde ve silh arkada
olarak grerek kardee ilerliyor. Kzlordunun toplarnn Varova nlerinde
yeniden grlemeye gittii kesin anda, Doulu alan ynlarn devrimci
temsilcilerinin sesi burada birleiyor. Dnya sermaye snfna, ona kar,
Avrupa bakentlerinin caddelerinden baka yerlerde, kleler kadar deer verilen,
tm insan haklar yzlerine kar yadsnan milyonlarca ezilmi insan bizim
kendilerine burjuvaziden tamamyla ayr biimde geldiimizi ok iyi grdkleri
krsal blgelerde ve Asya'nn ehirlerinde savaa girieceklerini iln
edecekler. Fransz devriminden sonra, Napolyon Fransas ngiltere'ye sava
at zaman, gen Fransz emperyalizmi Dou halklarna, ran'a Hindistan'a
bavurduunda, sadece bu lkelerin yneticileriyle, alan ynlar
smrenlerle konutuunu biliyorsunuz. Biz, ite bu ynlara gidiyoruz. XIX.
yzyl boyunca, ngiliz ve Alman yneticileri baklarn Douya
evirdiklerinde, bir tek dnceleri vard: Orada savalar iin yardm
kaynaklar aramak ve alp gtrmek. Ve Dou halklar onlar iin kanlarn
dktler; kendi z karlar iin deil, kapitalist korsanlarndan biri savatan
galip ksn diye. Bize gelince, biz onlar bu halklarn kapitalizme kar
savamzda kuvvetlerinden yararlanmak iin deil, fakat onlara kapitalizmin
boyunduruundan kurtulmalarnda, Ortaan sosyal yapsndan, feodalizm ve
bilgisizlikten kurtulmalarnda yardm etmek, gerekten insanca bir hayat
yaamalarnda onlara yardmc olmak iin gitmekteyiz. Onlara doru usuz
bucaksz aclar arasndan doan gen komnist toplumun onlara henz Bat'nn
zenginliklerini gtremeyeceini bilerek -zira bu zenginlikleri u anda biz daha
yaratmak zorundayz- ama onlar kurtarmak, yeni yaantlarn, kendilerine,
alan ynlarn karlaryla uygun olduu grnecek bir biimde kurmalarnda
onlara yardm etmek iin uzanmaktayz.
Bak ehrini dncesizce semedik. Uzun yllar sresince, ranllar, Trkler,
Tatarlar Bak'da kapitalizm tarafndan ezilerek ve smrlerek ve kalplerinde
sosyalist dnceyi benimseyerek altlar.
Biz, burada, Bak'da, Sosyalist Devrim nasl dodu, nasl arla kar burada
mcadele atlmn yapt, Bak'dan ran'a dnen emekiler, tm halklarn
kurtuluu iin mutlakyete ve sermayeye kar mcadele fikirlerini oraya nasl
gtrdler, biliyoruz. inde nceden burjuvazinin eriilmez lks ile iilerin
ve halkn yoksulluunun komuluk ettikleri bu ii kentinin, dnya devriminin
arenalarndan biri olacana, siyasal bilincin ona k saacana, Komnist
Enternasyonal tarafndan insanlarn kurtuluu iin verilen mcadele iinde
imdiden denenmi Bak proletaryasna emanet edilen Dou Devriminin bayrann
orada zafer kazanacana inanyoruz.
Yaasn Bak proletaryas.
Yaasn Dou halklarnn kurtuluunun ncleri. (Alklar)
Yolda Karaef Trkmenceye eviriyor. (Alklar)
Bakan: Sz. Dnya savann atei iinde domu Macaristan Sovyetleri
Cumhuriyeti Bakan yolda Bela-Kun'da (Alklar)
Salonun iinde sesler ykselir: Yaasn Sovyetler Macaristan. Hurra. (Cokun
gsteri. Orkestra Enternasyonal'i alyor.)
Bela-Kun: Yoldalar, her ne kadar, Rusa anlatm salamakta ok glk
ekiyorsam da, izin verin bana sizi uluslararas devrimin dili olan bu dil
araclyla selmlayaym. (Alklar)
Yoldalar, sizi en ok ezilmi proleterler adna, beyaz Macaristan proleterleri
adna selmlamaktaym. Kukusuz, Macaristan'da Sovyetler ynetiminin yerletii
sralar ok az bilirsiniz. Bu anda sizin Denikin'den ve hepimizin dmanlar
ngiliz ve Fransz emperyalizminden grdnz gibi bask ve zulm grm olan
dnya devriminin savunucularn ok az bilirsiniz. Kesinlikle tmnden haberiniz
yoktur, ama eer o zamanlar burada egemen olan ve imdi ise cezaevlerinizde olan
Denikin'in gnlllerinin, ngiliz general ve subaylarnn Bak'da yaptklarn
hatrlyorsanz, ngiliz ve Fransz genel kurmaylarnn ve Amerikan i
adamlarnn cieri be para etmez adam Amiral Horthy'nin ynetimi altnda kar
devrimin Macaristan'da yaptklar hakknda bir fikriniz de olacaktr. Sizde
olduu gibi, yoldalar, binlerce ve binlerce ii hayatlarn kaybettiler;
Azerbaycan'da beyaz terr ortal krp geirdiinde sizin iileriniz ve
kyllerinizin bekledii gibi bizimkiler de uluslararas proleteryann yardmn
bekliyorlar.
Yoldalar, proleter devrimi Macaristan'da yeniden doacaktr. Biz Macar
proletaryas olarak Bak Kurultaynn, Batnn uluslararas devriminin arkasn
gven altna alacan, Dou ve Bat ii ve kyllerinin kardee birliini
gerekletireceini ve Dou'nun kzl ordusunun bizimle birlikte btn
emperyalistlere, btn kapitalistlere ve onlarn paral askerlerine kar
arpmasn salayacan umut ediyoruz.
Yaasn Dou ve Bat halklarnn kardee birlii.
Yaasn Komnist Enternasyonal.
Yaasn Kzl Azerbaycan!
Sultanof yolda Trkmenceye eviriyor.
Bakan: Sz, ngiliz Komnist Partisi temsilcisi Yolda Quelch de. (Alklar)
(Yolda Quelch'in ngilizce sylevi Petrof yolda tarafndan Rusaya
evriliyor).
Petrof: Quelch yolda ngiliz Komnist Partisi temsilcisi olarak kendisine
gsterilen kabulden ok duygulanmtr. Sizi ngiliz Komnistleri ve ngiliz
ii snf adna selmlyor. (Haraketli alklar)
ngiliz ii snfnn hareket etmesi zordur. Ama bir ayaa kalkarsa dnyada
hibir kuvvet onu durduramaz. (Haraketli alklar)
ngiliz kapitalistleri, ngiliz hkmeti Rusya'y sava amakla tehdit
ediyorlard. Peki ya ne oldu? Byk Biritanya ii snfndan bir eylem komitesi
olutu: O andan itibaren de hkmet tehdidinden cayd. ngiliz ii snf
savaa kardr. O Sovyet Rusya ile birliktedir. O, ngiliz kapitalist ve
emperyalistlerinin gemite ezdikleri Msr ve dier lkeleri imdi de ezmekte
olduklarn bilmektedir. ngiliz proletaryasnn Rusya ii snf ve dier
lkelerin ii snflaryla ibirlii yapmasn amalayan tm abalar ngiliz
emperyalizminin sonunu yaklatrmaktadr.
Toplumsal devrim ngiltere'de yakndr. Dou Halklar Kurultay devrimci
hareket, yeni bir itici g kazandrcaktr ve yolda Quelch bu Kurultay
ngiliz emperyalizminin knde pay olacan mit etmektedir.
Konumasnn sonunu ''Yaasn Sovyetler Rusya's! Yaasn dnya devrimi!'' diye
haykrarak tamamlad. (Haraketli alklar)
Karaef yolda Trkenceye eviriyor.
Bakan: Sz Balkanlar Komnist Federasyonu Temsilcisi yolda Chabline'de.
(Hararetli alklar)
Chabline: Bulgarca konuuyor, Sylevi Trkeye Karaef tarafndan evriliyor. (*)
Bakan: Sz Fransz komnistlerinin temsilcisi Rosmer Yolda'da.
Pavlovi Rosmer'in sylevini eviriyor.
Yolda Rosmer diyor ki: Kardee kabulnz Fransz proleterlerinin kalbinde yer
edecektir.
imdiye kadar siz, yalnzca Fransz burjuvazisiyle Rus kar-devrimcilerinin
badaklnn sonularn grdnz ve hissetiniz. Ama Fransz proletaryas
uyanyor. O, kendisini Rus proletaryas ile birlemekten alkoymaya uraan
burjuvazisinin boyunduruu altnda inliyor.
Rosmer, Karadeniz'e gnderilen Fransz denizcilerinin rneini and. Rus
kentlerini bombalamay reddetikleri iin, demokratik Fransa'nn yneticilerinin
acmasz basklarna, intikam duygularna maruz kalmlard.
Ama Karadeniz'deki gemicilerin kahramanl binlerce iinin devrimci
cokunluuna neden oldu.
Fransz emekileri biliyorlar ve hissediyorlar ki, Sovyetler Rusyas dnya
proletaryasnn doal badadr. u anda Fransz emekileri iin ondan aziz bir
lke yoktur. Son grevleri srasnda yzlerce demiryolu iisi Rusya iin
pasaport istediler. ''Biz'' diyorlard, ''kapitalist Fransa'y terketmek
istiyoruz. Rus yoldalarmzn yanna gitmek, onlarla devrimin savunulmas iin
beraberce abalamak ve komnist toplumu beraberce kurmak istiyoruz.''
Savatan harap km kapitalist Fransa ekonomik ykmn eiinde. Ama zaferden
ba dnm, militarist bir biimde ynetilen kapitalist Fransa'da hl kar-
devrimci abalarn egemen olmas ve Vrangel'in resmen tanndnn iln edilmesi
ii ynlarna meydan okumak deil midir? Ama bu ittifak zlecek ve bu
zincirler krlacaktr.
Zira karsndaki birlik Rusya proletaryasnn, Fransz ve dier lke
proletaryalarnn gittike glenen birliidir. (Alklar)
Bakan: Sz Amerikan temsilcisi John Reed'de.
John Reed ngilizce konuuyor.
Petrof eviriyor:
John Reed kendi kendine soruyor: u szcn anlam ne: Bak? -Bak petrol
demektir. Oysa, Amerikan kapitalizmi petroln dnya tekelini istiyor. Petrol
iin kan aktlyor. Petrol iin vuruuluyor. Amerikan kapitalizmi petrol
blgelerini ele geirmeye ve oralarn halkn boyunduruk altna almaya
urayor. Yolda Radek u anda Amerikan kapitalizmi tarafndan hamen hemen
tmyle ele geirilmi, petrol kuyularyla dolu Meksika'y, Kurultay'da temsil
edilir grmeyi dilerdi. Ama Bak'da, artk kapitalist yok, petrol artk onlara
ait deil. Bak'da, Rusya'da bu byleyse, niye Amerika'da da byle olmasn?
Dou, yalnzca kendisini smrmekle ayakta kalabilen kapitalizm ve emperyalizmin
Avrupa ve Amerika'da alaa edilmesinde bize yardmc olacaktr.
Dou halklar ba kaldrd anda, kapitalizmin son destekleri de kecek ve
halklar almann rnlerinin tm insanla ait olaca toplumu yaratacaktr.
Sultan Zade Trkmenceye eviriyor.
(Alklar)
Bakan: Sz Avusturya Komnist Partisi delegesi Yolda Steinhart'da.
Steinhart Almanca konuuyor. Bakan sylevini eviriyor.
Yolda Steinhart sizi Avusturya emekileri adna selmlyor. Avusturya ve
Almanya'da ii snf bilim ve kltrden yararlanabildi. Durumu bu noktada
Rusya'dakinden ok daha iyi. Ama hibir yerde Sovyetler Rusyas'ndaki
kardelerinin elde ettii sonulara varamad. Almanya'da ve Avusturya'da
burjuvazi, Rus burjuvazisinden daha iyi rgtlenmi ve daha gl ve bu yzden
mcadele orada daha zor. Avusturya ii snf, kararllkla mcadele etti. Bunu
srdryor. ok kan dkld. Ama henz yenilmedi.
Yolda Steinhart; Moskova'daki III. Enternasyonal'in Kurultayndan geliyor. Bu,
tarihin akn deitirecek bir olay. Kurultay, uluslararas devrimi
proletaryasnn ordusunun temellerini, uzun almalar sonunda att.
Dnya devrimi ve ii snf Karl Marks'n retisini klavuz edindi. Troki
yolda devrimin nc ordusunun bakandr. Zinovyev yolda Komnist
Enternasyonal bakan, genel kurmayn bandadr.
Dou halklar kurultay, kapitalizme kar bu mcadelede yeni bir aamay iaret
ediyor. O, zellikle Dou halklarn ezen ngiliz - Fransz emperyalizmine
dorudan bir darbe indiriyor. Inlar Bat'nn zerinde yaylan zgrlk
gnei, sonunda Dou'nun zerinden ykseliyor. Komnist Enternasyonal
Kurultaynn zmlemeleri Dou'da uygulanacaktr.
Yaasn Dnya Sovyetler Cumhuriyeti.
Yaasn Kzl Azerbaycan.
Bakan: Yoldalar, baka konumac kalmad. Hepimiz yorulduk. Sevgili ev
sahiplerimiz de yolculuklarnn sonunda, onlar da yorgunlar. Sanrm oturumu
kapatabiliriz.
Yoldalar, sizin adnza buraya damarlarmzda yeni bir kan dolatrmak ve
giritiimiz byk mcadeleyi srdrmekte kuvvetlerimizi birletirerek bize
yardm etmek iin uzun ve yorucu yolculuklar pahasna buraya gelmi olan
yoldalara teekkr etmeme izin veriniz.
Yoldalar, Dou'nun tm devrimci yollarn bundan byle aydnlatacak olan kzl
Bak kentine ho gelmisiniz. Burada komnist devrimi tututurmaya gelen
sizlere, yolda Zinovyev, Radek, Bela-Kun'a, hepinize ho geldiniz deriz.
Yoldalar, Enternasyonal'in ezgisiyle ayrlalm.
(Tezahrat, Enternasyonal)

Oturum saat 03.30'da

kapand.

BRNC OTURUM
1 Eyll 1920

Oturum akam saat

8.40'da ald.
Nerimanof: Komnist Enternasyonali Merkez Komitesi adna, Birinci Dou Halklar
Kurultaynn aldn iln ediyorum. (Haraketli alklar ''Enternasyonal'')
Yoldalar! lk kez imdi yaplan, Dou Halklar Birinci Kurultayn ama
mutluluu beni heyecanlandrmakta.
Bize ilk erdemlilik ve kltr kavramlarn vermi olan yal Dou, bugn, burada
yzyllar boyunca burjuva glerinin sermayesinin kendisine verdii derin ac ve
yaralar bize anlatacak ve gzyalar dkecek.
Bugn her biri ayr bir hayat yaayan Dou halklar sermaye zulmnn
korkunluunu bilmemezlikten gelemezler.
Ama ancak, sermayenin ektirdii aclarn btn Dou halklarnn tek tek
durumlarnn tablosu halinde gzlerimizin nne serildii bugn, onlar
durumlarnn tam bilincine varacaklardr.
renecekleri onlar birlemeye ve tek ve ayn sonuca varmaya zorlayacaktr:
Zincirlerini koparabilmek iin glerini birletirmek.
Dnk konumaclarn sylevleri, bu Kurultay'n dier bir anlam zerine dikkati
ekme olana veriyor bana. Burada iki ayr dnya bulutu; ezilenlerin ve
ezenlerin dnyalar. uras su gtrmez ki, ezenlerin dnyasnn buradaki
temsilcileri burjuva snfndan gelseydiler yal Dou'nun gzyalar hibir
sonu vermeyecekti. Ama, ne mutlu ki, Bat'nn delegeleri burada kesinlikle
burjuva lkelerinin ii snfn temsil ediyorlar; onlarn asil kalpleri bu
gzyalarn anlamaya yeterlidir. Onlar olaylarn akn hzlandracaklar ve
III. Enternasyonal'in, ok yaknda btn dnyada egemen olacan haykrmamza
olanak verecekler. (Hararetli alklar) (Nerimanof Trkmenceye eviriyor).
Nerimanof: Kurultayn komnist kesimi ve patisizler kesimi Dou Halklar
Kurultay alma kurulunun u kiilerden oluturulmasn teklif ediyorlar.

Komnistler:

Ruskulof, Avduraidof ve Karaef (Trkistan)

Mustafa Suphi (Trkiye)
Van (in)
Agapia (Hindistan)
Mollavecan-Rahmanof (Kiva-zbekistan)
Mehmedof (Buhara)
Kormasof (Dastan)
Digurof (Terek, Kafkas)
Aliev (Gney Kafkas)
Kastonyan (Ermenistan)
Anikief (Tataristan Cumhuriyeti)
Nerimanof (Azerbaycan)
Amur-Sahan (Kalmuk Cumhuriyeti)
Philippe Maharadze (Grcistan)
Haydarman (ran)
Aazade (Afganistan)
Partisizler:

Narbutabekof (Takent)
Mahmudof (Fergan)
Tahsin-Bahri (Anadolu)
Havis Mehmet (Anadolu)
Van (Dou Trkistan)
Kubeef (Mangilak blgesi)
Niyazi-Kubi (Trmenistan)
Kara Taci (Semerkant)
Hazir Seduki (Hindistan)
Sidaceddin Karda Olu (Dastan)
Eytief (Azerbaycan)
Musaef (Azerbaycan)
Azim (Afganistan)
Abdullahef (Kiva-zbekistan)

Sekreterler:

Komnist kesimden: Ostrovski (Rus)

Partisizlerden: Abdulhamid Yumusof (Mslman); Melikof (Rus), Mahmud-Han ve
Ahmed-Han (Mslman).
Kurultayn btn fraksiyonlar Dou Halklar Kurultay bakanl iin yolda
Zinovyev'in adayln neriyorlar. (Uzun alklar) Komnist fraksiyon,
partisizler fraksiyonunun da yapt gibi Kurultay'n eref bakanlna Lenin
yoldan (Alklar) ve Troki yoldan (Alklar, orkestra Enternasyonal'i
alyor) seilmesini neriyorlar.
Sizlere Kurultayn bakanlk kuruluna eref yesi olarak sevgili konuklarmz
Quelch, ngiliz - Rosmer, Fransz - Chabline, Bulgar - Jantz, Hollandal - Reed,
Amerikal - Bela - Kun, Macar - (Alklar) - Radek (Alklar) - Nodo-Io-iro,
Japon-Steinhart, Avusturyal - yoldalar ve hepimizin tand sevgili Stalin
yolda semeniz teklif ediliyor.
Seime ba vuracaz (bir ses eviri istiyor). Listedeki isimlerin evirilmesi
gerekli mi sizce? (Yant: Sadece Trkeye).
eviri bir evirici tarafndan yapld.
Bakan: Listeye kar olanlarn ellerini kaldrmas rica olunur. Kar olan kim?
Liste hemen hemen oybirliiyle kabul edildi.
Sz yolda Zinovyev'de (Tezahrat, hazr bulunanlar ayaa kalktlar ve yolda
Zinovyev'i alkladlar). Oturmanz rica ediyorum, yoldalar.
Zinovyev: Yoldalar, abam, sizlere, Dou halklarnn imdiki Kurultaynn
amalar ve bu amalar dorultusunda yapabilecekleri hakknda, Komnist
Enternasyonal'in ne dndn sergilemeye almak olacaktr.
Bu Kurultay toplama fikri, Komnist Enternasyonal'in Dnya 2. Kongresi
hazrland sralarda bir ksm delegelerin Moskova'ya geldii anda bizde
olgunlat. Bir dizi lke adna siz Dou halklarn bugn hazr bulunmak
mutluluunu duyduumuz Bak kongresine davet ettik. Amacmz, Konmnist
Enternasyonal'i Yrtme Kurulu ile sizler arasnda bir ibirlii yaratmaktr.
Amerika ve Avrupa'nn 37 deiik lkesinden gelen komnist ii ve kyl
temsilcileri, Komnist Enternasyonal'in 2. Kongresine katldlar. Oraya ayrca
Dou'nun tecrit edilmi temsilcileri de geldiler. Ama bugn biz burada Dou'nun
alan ynlarnn ok daha nemli sayda temsilcisini bir araya getirmeyi
baarmtk. yle dnyoruz ki Bak Kurultay, tarihe insann zgrle
kavuturulmas mcadelesinde Moskova almalarn henz bitirmi olan Komnist
Enternasyonal'in tamamlayc bir yapt olarak geecektir.
Biz, insanlk tarihinde ilk kez Komnist Enternasyonal'in yirmiden fazla Dou
halkn bir araya getirmeyi baarmasndan, engin bir kvan duyuyoruz. Bugne
kadar Dou halklar imdi karmzda olan acil sorunlarn zebilmek iin asla
birlikte hareket etme olanan bulamamlar ve srekli olarak birbirlerine
dmanca tavrlar iinde yaamlard.
Bu Kurultay, birinci dereceden tarih bir olay olarak gryoruz. Zira, u anda
Avrupa ve Amerika'nn en sekin ii ve kylleri ayakta yalnz deillerdir.
Dou'da uyanm olanlar artk tecrit edilmi kiiler deil binlerce ve
milyonlarca emekidir; onlar ki dnya nfusunun byk bir ksmn tekil
ederler, ancak onlarn katksyla emek ile sermaye arasndaki eliki
zmlenecektir.
Yoldalar, u anda hazr bulunduumuz Kurultay, sizin de bildiiniz gibi
partinin bir rgt olan Komnist Enternasyonal tarafndan toplanmaya davet
edilmitir. Oysa bugn gryoruz ki, aramzda komnistlerden baka imdilik
komnist partilere dahil olmayan ve kendilerini partisizler diye adlandran ve
belki de baka partilere ye olan gruplardan yzlerce delege var.
lk bakta bu bir eliki gibi gzkebilir. Bir parti rgt kesinlikle bir
parti birlii grnm vermeyen ve byk ounluu hibir partiye ye olmayan
delegelerden oluan bir Kurultay' nasl toplantya arabilir?
Ama bu eliki yalnzca grntdedir. Gerekte tavrmz Dou halklarnn
delegelerini hi bir soruturmaya tbi tutmadan, Komnist Enternasyonal'e bal
olup olmadklarn, Bolevik olup olmadklarn aratrmayan Komnist
Enternasyonel'in politikasna, isteklerine, lklerine ve eilimlerine tamamen
uygundur. Size hangi partiden olduunuzu sormadk; biz size sadece u sorular
sorduk: ''Emeki misin, alan ynlardan yana msn? Sivil harbe son vermek
istiyor musun ve ezenlere kar halkn rgtlemek ister misin?''Bu yeterlidir.
Baka bir eye gerek duymuyoruz ve hibir politik pasaport talep etmiyoruz.
Btn evrenin gzleri nndeki sorunlar incelemek iin birleelim.
Yoldalar! II. Enternasyonal ile gc srekli artan III. Enternasyonal
arasndaki ztlama dar bir parti ekimesi deildir; hele yalnzca parti
yelerinin ilgilenmek zorunda olduu bir sorun hi deildir. O emek ile sermaye
arasndaki bir ztlamadr ve btn alanlar ilgilendirir. Hl ok sayda
okuma yazma bilmeyen insann yaad, basknn uzun yllar uyuukluk iine
ittii, politik hayatla yeni yeni ilgilenmeye balayan milyonlarca cahil
kylnn yaad Rusya'da bugn, emekileri zenginlerin boyunduruundan
kurtamaya uraan bir III. Enternasyonal'in varlndan, sakinlerinin en azndan
kulaktan duyma dahi olsa, haberi olmayan ne bir ky vardr, ne de bir kasaba. Ve
una inanyoruz ki, Dou'da da kk bir kasaba ya da yerleme merkezinin en
bilinli kiilerinin burada onlarn kurtulmas iin uraan bir III.
Enternasyonal'in varlndan haberdar olacaklar saatler uzak deildir; bu byle
olacak, yoldalar, nk hayat artk nmze, zmlememiz iin, emein
kurtuluu sorununu koyuyor. Ve hayat her kyly bunu dnmeye zorluyor.
Size bu konuda arpc bir rnek verebilirim. II. Enternasyonal'in ne oludunu
renmek ister misiniz? Grcistan'da, II. Enternasyonal'e bal bir fraksiyonu
tekil eden bir Menevik hkmeti iktidarda bulunuyor. Grcistan'n u anki
yneticileri bu II. Enternasyonal'in nemli temsilcilerindendirler. Oysa btn
Grc kyller, iktidarda II. Enternasyonal'e bal bir partinin bulunmasnn ne
demek olduunu, nelere mal olduunu biliyorlar. Bu iktidar topraklarn
bakalarnn elinde olmasna, basn zgrlnn yalnzca burjuva basn iin
var olmasna, alan ynlarn en iyi militanlarnn tutuklanmasna,
sermayenin koruyucu kpeklerinin egemenliine, yalnzca zenginlerin
ayrcalklarn korunulmasna mal oluyor. Grcistan, lkelerini, bir yemek
sunuyormucasna, ngiliz sermayesine sunmaya hazr kiiler tarafndan ite
byle ynetiliyor (Alklar). Bu, Grcistan'n lkelerini bir tabakta herhangi
bir ngiliz, Fransz veya talyan generaline sunmaya hazr (yeterki bir gc
olsun) ve isteyen kiiler tarafndan ynetmesi demektir. Bu, nihayet, arc
general Denikin ile dp kalkmaa hazr kiilerin, onu zafere yakn grdkleri
ve Sovyet iktidarnn deceini sandklar anda her eyi yapabilecekler
demektir. Almanya'da, II. Enternasyonal'n belli bal temsilcisi, binlerce
Alman iisini kuruna dizdirten cellat Noske'dir. Grcistan'ta II.
Enternasyonel'in en yetkili temsilcileri Nol Jordania'n dostlar ve
mezleridir. Bunlarn hepsi halklarnn ikencecileri ve kyllerinin
derilerini krbala soymaya hazr kiilerdir. (Alklar, hareketler).
Sanki doruymu gibi, Jordania'nn politikas her zaman Grc kyllere,
Grcistan'n bamszl ve ulusal karlar korumas olarak sunulmutur. Ama,
yoldalar, Gegeyori ve ortaklarnn ulusal bamszlk zerine trkleri, ayet
topraklar eski sahiplerinin elinde kalacak, eski boyunduruk gemite var olduu
gibi kalacak, ilk gelen ngiliz paral asker izmesinin topuunu ii ve
kylnn gsne bastrabilecekse Grc kyls iin ne ifade eder?
te, yoldalar, II. ve III. Enternasyonal arasndaki fark buradadr. Bu
aydnlar ya da bilim adamlar arasndaki bir tartma deil, ii ve kyller
iin hayat ya da lm meselesidir.
Varlnn en iyi yllarnda, II. Enternasyonal, ''uygar'' Avrupa'nn,
''barbar'' Asya'y vesayeti altna alabileceini ve almaya zorunlu olduunu
savunuyordu.
1907'de, Stuttgard Uluslararas Kurultaynda, eitli hkmet mensubu sosyal
demokratlar veya Menevikler ''ilerici'' diye isimlendirdikleri bir politikann
gerekliliinden sz ediyorlard. Bunun yumuak, uygarlatrc, insanca hatta
insan sevgisine dayal bir smrgeci politika olacan ileri sryorlard.
Gerekte ise onlar kapitalistlerin yamac smrge politikalarnn srekliliini
salamaya alyorlar. O emperyalist politika ki, bahtsz smrgeleri Avrupa
burjuvazisinin yamalanm pl haline getirmitir ve smrgelere frengi,
afyon, ahlksz subaylardan baka hibir hediye vermemitir.
1917 sava patlak verdiinde, zaten 1907'den beri beyaz rktan burjuvalarn,
siyah ve sar rktan insanlara uygulad bask politikasnda ii snfnn da
burjuvalar ile el ele vermesi gerektiini ileri srerek ihanet iine dm olan
ve bu kadar derinde kangrenlenmi II. Enternasyonal, hevesle kendisini
burjuvaziye tekrar satt ve ertesi gnde iskambil kttan bir atoymucasna
yerlebir oldu.
Var olduu ilk gnden beri Komnist enternasyonal dedi ki: Asya'nn nfusu
Avrupa'nnkinden iki kat fazladr. Asya'da 800 milyon insan yayor. Oysa biz,
derilerinin rengi ne olursa olsun, ister beyaz, ister siyah veya sar olsun,
btn emekileri zgr klmak istiyoruz.
Biz insann insan tarafndan smrlmesini ortadan kaldrmak istiyoruz ve bunu
anlamayan kim olursa olsun sosyalist kabul etmiyoruz. Biz, burjuvazinin
yardmna gelenler ve ezilen uluslara yardm etmek sz konusu olduundan
saklananlara kar srdryoruz kavgamz. Biz kendimizi btn rklardan
emekilerin olduu gibi zencilerin de rgtlenmesinden, bask ve sefalet
altndaki alan btn insanln rgtlenmesinde yana iln ediyoruz.
Bunun iindir ki, biz II. Enternasyonal Kurultay son bulduunda neler yaplmas
gerektiini hatrlattk ve 37 lkenin komnistleri adna manifestomuzu
yaynlad.
Bu btn dnyann ii ve kyllerine hitap edene manifesto dier pragraflarnn
arasnda yle bir paragrafa da sahipti:
Dolayl ya da dolaysz baz uluslarn ayrcalklarn dierlerinin zararna
olarak savunan, smrgelerdeki esarete kar tavr taknmayan, deiik renkte ve
rktaki insanlar arasnda insan haklar konusunda ayrm gzeten, smrgelerdeki
silhl ayaklanmalarn iini kolaylatracana metropollerin burjuvalarna
smrgeler zerindeki egemenliklerini srdrebilmeleri iin yardm eden,
rlanda'da, Msr'da, Hindistan'da Londra pltokrasisine kar ayaklanm
olanlar elinden geldiince desteklemeyen ngiliz sosyalisti, proletaryann
gvenine, ona veklet etmeye lyk olup olmadn bir tarafa brakn,
kurunlanmay en azndan yzne baklmamay hak eder.
Bizim iln ettiimiz budur, bizim Avrupa ve Amerika iileri nnde verdiimiz
sz budur ve imdi de onu burada Bak'da btn Dou'nun alan ynlarnn
temsilcilerinin huzurunda grkemle tekrar ediyoruz.
Biz, ezilen halklara kapitalistler tarafndan smrlen ve soyulan lkelerin
alan ynlarna kar grevini bir an da olsa unutanlara kar, lmne
mcadele ediyoruz.
nceden de syledim, yoldalar. Komnist Enternasyonal btn ezilen ynlarla,
Dou'nun btn halklar ile kardee, bir badakla girmeyi yrekten diliyor.
yle sanyorum ki, yoldalar, siz de bu badakl istiyorsunuz zira
istememeniz mmkn deildir. Att her admda imdi Avrupa proletaryas tarihin
kendisinin, Dou ile Bat emekilerini birbirlerine baladn gryor. Ancak
tam bir dayanma ile ortak dmanlarn yenebilirler, aksi takdirde yenilginin
altnda birlikte ezilirler. Alman iileri -dier birok lkenin iilerinde
olduu gibi Avrupal iileri, siyah ve sar rktan asker birliklerle
korkutmaya alan umutsuz durumdaki burjuvazilerini gryorlar. Fransz
burjuvazisi Almanya'ya zenci askerler gnderdi.
talyan burjuvazisi de iilerini yldrmak iin zaman gelince ve gerekirse
onlara kar smrge askerlerinden olumu birlikleri gndereceini iln ediyor.
te byle, ar deneyler pahasna Avrupal emekiler II. Enternasyonal'e bal
olduklar srada hi dnmedikleri baz eyleri anlamay reniyorlar. Avrupal
ii her ne pahasna olursa olsun, Dou'nun alan ynlar ve btn dnya ile
geni bir balaklk ierisine girmek zorunda olduunu reniyor. Fakat bunu
ayn zamanda Dou'nun yz milyonlarca emekisinin de anlamas gerekmektedir.
Sizin de ilk abanz, her biriniz lkelerinize dndnzde, her kylye, din
adamna, emekiye tek kelimeyle sizi dinlemeye hazr herkese gnmzde
birbirimize yardm etmeden, dayanma ierisinde olmadan Dou'nun, Bat'nn tn
dnyann alan snflarnn gl bir balaklk oluturmadan hl korkun
bir gce sahip olan dmana kar ileriye doru tek bir adm atamayacamz
anlatmak olmaldr.
Kurultaymzn asl grevi Asya'nn milyonlarca kylsn uyandrmak, onlara
eski toplumun topran alt st edecek yeni bir anlay benimsemenin gerekli
olduunu aklamak, onlara kurtulua varabilmek iin tm dnyann rgtl ii
snf ile birlemekten baka yol olmadn ve yalnzca bu birlemenin onlar
yllardr ezen ve soyan ngilizlere ve Franszlara kar emein kesin zaferini
kazandrabileceini anlatmaktr.
Yoldalar, ilk deklarasyonlarndan beri III. Enternasyonal dnyann bugn egemen
ve baml uluslara, ezen ve ezilen uluslara blnm olduunu sylyor.
II. Enternasyonal ise bunu sylemekten kanyordu. O yalnzca genelleyici bir
tavrla, sorunun pratik taraflar ile ilgilenmeden, gerekte olaylarn nasl
gelitiine deinmeden, eitlikten sz ediyordu. Moskova'da Komnist
Enternasyonal'in 2. Kurultaynda, dnyann egemen uluslarla, ezilen uluslar
tarafndan olutuu tekrar iln edildi.
Yoldalar, savatan nce ve sava srasnda biz bu olguya iaret etme frsatn
bulmutuk. Eserlerimizden birinden (ilgilenenlere sylyorum kitabmn ismi:
Sava ve Sosyalizmin Bunalm'dr) rakkamlara dayanarak uluslarn durumunu yle
bir tablo oluturduunu kantlamtm. Toplam 437 milyon nfusa sahip alt byk
g, nfuslar 1 milyar 220 milyonu bulan dnyann tm dier lkelerini
eziyorlard. Savatan nce durum byleydi. Bugn, durum daha da ktdr.
biliyorsunuz ki, imdi bu alt byk gten bir ksm yenilerek, mevkiilerinden
dtler. u anda daha az byk g, yani daha az uluslararas korsan ve ekiya
var. Nfuslar, Lenin yoldan rakamlarna gre, ancak 250 milyonu bulan gzleri
bir trl doymak bilmez drt devlet Amerika, ngiltere, Fransa ve Japonya
dnyann bir milyar ikiyz elli milyon nfuslu tm baml lkelerini eziyorlar.
smini biraz nce andm kitapta u hesab yaptm: ngilizlerin yzde bei
byk mlk sahibidir ve bu yzde belikler yalnzca tm ngilizleri deil,
ayrca her biri bana 890 Hintli, ranl, inli vb. deiik halklardan kiiyi
de hizmetlerinde kullanyorlar. Her ngiliz kapitalisti, kendisi iin yz kadar
ngiliz ve dokuz yz kadar ezilen smrge halklarndan kiiyi altryor.
Savatan nce, durum byleydi ve o zamandan beri de deimedi. Bu, Dou Halklar
Kurultay'nn amac, bu olguyu gn na karmak ve onu btn emekilere
anlatmaktr. u dnceyi iyice kafalarnza yerletirin: Her ngiliz
kapitalisti yalnzca onlarca ve yzlerce ngiliz iisi altrmyor, ayrca
ngiliz kapitalizminin etkisi altnda olan ran'da, Hindistan'da, Trkiye'de
yzlerce ve binlerce kyly altryor. O halde sonu kendiliinden ortaya
kyor, ezilen bu 1.250 milyon insan birlemek zorundadr ve btn bu
boyunduruk altnda tutulanlar birleirlerse dnyada hibir g onlarn ''ngiliz
kapitalizmi'' denilen korsanlar gruhu tarafndan bask altnda tutulmasn
salayamaz. Ayrca tm dnyann komnist ii temsilcileri de sizi bu ok ar,
ok sert fakat vazgeilemez kavgaya aryorlar ve kavgamzda da kardee
yardmlarn sunuyorlar. Biz, sizin Avrupa ve Amerika iilerinin uzattklar
eli namusluca kabul edip, bu ele kalpten bir el skma ile cevap vereceinize
eminiz! (Alklar).
Biz, eer Dou halklar geri kalmsa, okuma yazma bilmiyorsa, cahilse, btl
inanlara balysa, dnyada neler olup bittiini bilmiyorsa, basit salk
kurallarn dahi ihml ediyorsa bunlarn suunun ona zg olmadn biliyoruz.
Fakat btn su emperyalizmin uaklarndadr ve ancak onlar
sulandrlabilirler. Eer zavall Trk, ranl ve dier lkeler emekileri
okuma yazma bilmiyorlarsa su onlarda m? Bu, daha ok onlarn bedbahtldr.
Paris ve Londra'nn ''uygar'' burjuvazisi Hint kyllerinin Trk veya ranl
emekilerin iinde bulunduklar karanlklardan kurtulamamalar iin her gn
binlerce yol buluyorlar.
Daha ileri ve daha iyi eitilmi olan Avrupa ve Amerika'nn rgtl iilerinin
amac, o halde Dou'nun geri kalm emekilerine yardm etmek olmaldr. Onlar
kmsememek ve onlara gururla yaklamamak gerekmektedir. Onlar geri kalm
dnce yaplarn honutlukla karlamamalar gerekmektedir; ama onlara, yardm
edici ellerini her frsatta uzatmaldrlar. Onlara, kendilerini uygar beyazlar
diye adlandran, Paris ve Londra'da brolarda, bankalarda iren eserlerini
yaratmakla uraan kiilere kar, kullanmalar iin silh vermeliyiz. Dou'nun
kyllerine topraklarn igal etmeleri iin Rus kylsnn bunca abadan sonra
balatmay baard byk devrimi izlemleri iin yardm edelim.
Biz Dou'da, din adamlarnn ve feodal beylerin zaman zaman byk bir beceriyle
baz lkelerde kylleri memnun edebildiklerini ve rnein; onlara toprak
vereceklerini syleyerek onlar inandrdklarn -ki, gerekte bu yalnzca bir
tuzaktr; bunu cahil ve geri kalm snflar kandrmak iin sylerler-
biliyoruz, bizim bir devimiz de bu dolaplar meydana karmak ve Dou
halklarn, bundan yarm yzyl nce serflerin, halen ounlukla cahil olan Rus
kyllerinin gerekletirdii toprak devrimini baramalarn salayarak bir
eyleme itmektir. Ama eer daha nceleri serf olan Rus kyls zgrlne
kavuabildiyse niin Trkiye'li, ran'l, Hindisdan'l, in'li ve Ermenistan'l
kyller de ayn ekilde bu zgrle kavumasnlar? Biz, Bat'nn rgtl
iilerinin denenmi nderlii altnda, Doulu kyllerin toprak anay tarma
elverili hale getirmek, byk toprak sahiplerinin egemenliklerine son vermek,
vergileri ve tefecilii ortadan kaldrmak ve bunlara zenginlerin
kurnazlklaryla birlikte son vermek ve nihayet topraklar alan ynlarn
ellerine yeniden teslim etmek iin derin ve gerek bir toprak devrimini
tamamlamak amacyla yz milyonlar halinde ayaklanmay bileceklerinden eminiz.
te size Komnist Enternasyonal'in getirdikleri.
Avrupa proleteryas size topraklarnz ele geirmede ve btn dnya halklarnn
zgr badakln yaratmada yardm etmek istiyor. Her namuslu Avrupal
emekinin kalbinde tad ve imdi siz, Dou'nun temsilcilerinin balanmak
zorunda olduunuz, basit ve ak szl program byledir.
Yoldalar! Moskova Kongresi, bir sosyal devrimin Dou lkelerinde kapitalist
aamay yaamadan gerekleip gerekleemeyecei sorununu tartt. Uzun
zamandan beri biliyorsunuz tm lkelerin nce byk bir sanayinin yaratlmas,
mlklerin tekellemesi, iilerin byk ve modern iletmelerde toplanmas ile
nitelenen kapitalist aamay yaamak zorunda olduu, ancak bunlardan sonra
sosyalizm sorusuna cevap aramak gerekecei savunulur.
imdi bunun tmyle doru olmadn dnyoruz. Bir lkenin kapitalizmin
zincirlerini krd andan, -Rusya'nn yanm olduu gibi- iileri proleter
devrim sorusunu sorduu andan balayarak in'in, Hindistan'n, Trkiye'nin, ran
ve Ermenistan'n dzenin kurulmas yolunda olduklarn syleyebiliriz. Elbette
ki Avrupa iileri, iktidar Trkiye'yi, ran' veya baka lkeleri soymak
amacyla ele geirmeyecek. Tam tersine onlarn yardmna gidecek. Ama madem ki
durum byledir, bu lkeler, daha imdiden Sovyeti devriminde yerlerini
almaldrlar. Zenginlerin ve fakirlerin bir arada var olmalarna neden olan
toplumsal dzenin basksna birlikte gs germeli ve emek temeline dayal, tm
dnyann rgtl emekileriyle geni bir birlik iinde, yeni devleti
kurmaldrlar.
Meseleyi byle koyduktan sonra imdi size soruyoruz: Dou devletlerinin
rgtlenmesi ne biimde olmal? Biz ehirlerde iiler olmasa bile oralarda
Sovyetler kurulabilecei sonucuna vardk. Bu durumda tarm emekilerinden oluan
Sovyet devletleri kurabiliriz. Trkiye'de moda olduu gibi u ''komik''
Sovyetler'den deil ama alan btn kyllerin temsil hakkndan
yararlandklar gerek Sovyetler.
Kzl Dastan gazetesinde o blgenin halknn Sovyet seimleri iin seme
hakkn yalnzca namuslu alan kyllere tanyan ve oralarda u veya bu kadar
hayvana sahip olma koulunu aramayan bir kanunu kabul ettiini okudum.
Verdikleri rakamlarn doruluk derecesini bilemem ama mesele doru konmutu.
Aslnda, kim olursa olsun herkesin orada topran ileyebilecek ve ailesinin
yaamn srdrmesine yeterli hayvan var. Zaten bakalarnn skntlarndan ve
gereksinmelerinden yararlanp zengin olanlar kyl Sovyetlerine alnmamal.
Kyl Sovyetleri, gerekten halkn mutluluundan baka hibir ey, ne kr, ne
istifilik dnmeyen emekiler tarafndan rgtlenmelidir. Bizim rgtlediimiz
Sovyetler, alan ynlarn zlemlerinin gerek ifadesi olmak zorundadr.
Biz sadece komnist ilkelere sempati duyanlara deil partisizlere de arda
bulunuyoruz. ki hareket vardr. Biri abuk, heyecanl, gl proletaryann
komnist hareketi, ki Rusya'da, Fransa'da, Almanya'da, talya'da gzkyor ve
gittike geniliyor. br daha az kuvvetli ve sk sk zikzaklar izen henz
yollarn iyice sememi ve hl ne istediklerini iyice bilmeyen ama ngliz ve
Fransz kapitalizminin boyunduruu altnda inleyen ezilen uluslarn hareketi.
Biz bu iki hareketin, birbirine gittike daha fazla yaklamasn ve ulusu
nyarglarndan kurtulmasn istiyoruz; biz bu iki akmn birleip tm engelleri
ortadan kaldracak yeryzn uzun zamandr acdan inleten ktlklerden
temizleyecek gl ve cokun bir hareket olmasn, istiyoruz. Ve bu yzden hl
bizimle birlik olmayan, baz hallerde de Trkiye rneinde olduu gibi bize
kar olan gruplar sabrla destekliyoruz. Sizin de bildiiniz gibi yoldalar
Sovyet hkmeti, Kemal Paa'dan desteini esirgemiyor. Onun ynettii hareketin
bir komnist hareketi olmadn unutmuyoruz; onu biliyoruz. nmde Ankara'daki
halk hkmetinin ilk meclis oturumunun steno ile yazlm zetleri var; orada
Kemal Paa, kendisi sultann ve halifenin kiiliinin kutsal ve saldrlamaz
olduunu sylyor.
Kemal Paann ynettii hareket halifenin ''Kutsal kiiliini'' dmanlarn
elinden kurtarmay amalyor. Bu komniste bir gr m? Hayr! Ama biz
ynlarn din duygularna sayg duyuyoruz ve onlara baka bir anlayn da
verilebileceini biliyoruz. Tabi bu uzun alma yllar ister. Biz Dou'nun
din inanlarna dier lkelerinkine de yaptmz gibi ihtiyat ve itina ile
yaklayoruz. Ama u kurultayda Kemal Paa hkmetinin Trkiye'de padiahn
iktidarn yaatmaya altn sylemek zorundayz; din inanlar ve
yarglar ne olursa olsun aslnda byle yapmamalyd. leriye bakmal, gemii
tekrar geri getirmeye uramamalyd. nanyoruz ki; Sultanlarn son saati de
gelecektir. Yalnz bunu beklerken otokrasiye de hogrl davranmamalyz.
Sultann iradesini ykmak ve onun yerine gerek Sovyetleri kurmak, sizlerin
vazifesidir. Rus kyllerinin de, gemite, ar'n iradesine de byk sayglar
vard. Ama gerek halk devrimi patlak verdiinde, bu iradeye olan sayg, iz
brakmadan kaybolup gitti. Gerek kyl devriminin mealesi yanmaya balad
zaman Trkiye'de ve btn Dou da da ayn ey gerekleecektir. Halklar, o zaman
sultann da, efendilerini de iradelerine olan inanlarn hzla
kaybedeceklerdir. Ayrca unu bir daha tekrar ederim. Trk halk hkmetinin
politikas, Komnist Enternasyonal'in, bizim politikamz deildir. Ve her eye
ramen, biz ngiliz hkmetine kar srdrlen her devrimci kavgay
desteklemeye hazr olduumuzu sylyoruz. u anda, Trkiye'de terazinin kefesi
hl zenginlerin tarafna eiliyor ama her eyin deiecei zamanlar gelecektir.
Trkiye'de, ran'da, kyllerin olduu her yerde, Bolevizmin ne olduu
anlalmaya balanyor.
Geen gn kendisine liberal diyen bir Trk politika adamna, Trk kylsnn
Bolevizm kelimesinden ne anladn sordum. Bu politika adam bana ''Biz,
genellikle bu kelimeyi, ngiltere'ye kar mcadele etmek ve bize de yardm
etmek isteyen kiiler iin kullanrz'' diye cevap verdi. O zaman ikinci bir
soru sordum; ''Ya Trkiye'deki kyller Boleviklerin yalnzca ngiltere'ye
kar deil de ayrca Rus, hatt Trk zenginlere kar da mcadele ettii
konusunda ne dnyorlar?'' Bu devlet adam, bana cevap vermedi ve Trk
kyllerinin bu konuda bir ey dnmedikleri kansndaym gibi gzkt? Buna
gelince, dnyann hibir yerinde Bolevik kelimesinin ne Farsaya, ne da baka
bir dile evrilmesine gerek olmadn dnyorum! (Alklar).
Kesinlikle inanyorum ki, alan ynlar ngiltere'ye ve ayrca genel bir
ifade ile zenginlere kar olan mcadelelerinde bu kelimeye ihtiya
duyacaklardr. Evet, biz ngiltere'ye kar savayoruz, ama kim olursa olsun
btn zenginlere kar da savayoruz. Evet, ngiltere burjuvazisine kar
savayoruz ve ngiliz emperyalizmini yerle bir edip ayamz onun gsne
bastrmak istiyoruz. Elbette ki, en gl darbe ngiliz kapitalizminin kendi
kalbine vurmak zorunda olduumuz darbedir. Ama, ayn zamanda Dou'nun alan
ynlarna, ister Rus olsun, ister Yahudi, Alman veya Fransz olsun btn
zenginlere kar nefret ve onlarla mcadele azmini de alamak zorundayz.
Dou'da balayan devrimin byk nemi, halen ngiliz emperyalistlerinin
kendilerine ziyafet ektikleri masadan kovulup oraya Mslman zenginlerin
yerlemesini salamak deildir elbette. Biz zenginlere masadan kibarc
ekilmelerini sylemek istiyoruz; onlarn kibirli lkslerini, iki
yzllklerini, halkn zdraplaryla srekli alay etmelerini artk grmek
istemiyoruz. Biz, dnyann, emekilerin nasrl elleriyle ynetilmesini
istiyoruz. (Hararetli alklar).
Ayrca burada bulunan btn partisizlere ak szllkle unu sylemek isteriz.
Pan-slmizm ve dier milliyeti eilimler, bizim grlerimiz deildir. Bizim
tmyle baka bir politikamz vardr. Biz u anda, Trkiye'de olduu gibi
biimlenen ve belki de yarn baka lkelerde de biimlenebilecek olan demokratik
bir politikay savunabiliriz. Trkiye'de, ran'da, Hindistan'da ve in'deki
ulusal hareketler gibi olan tm hareketleri destekliyoruz ve destekleyeceiz;
bunu yapyoruz ve zel bir kar veya agzllk sonucu olarak deil fakat
sadece bilinli ii byle dnd iin yine yapacaz: Bugn, henz gerek
karlarnn nerede olduunu anlayamayan Trkler, bunu yarn anlamayacaklardr
Onlar desteklemek, onlara yardm etmek ve lkelerinde gerek bir halk devrimi
patlamasn beklemek zorundayz; bylelikle abucak ve sonsuza dek sultanlar ve
dier n yarglarla ilgili saplantlar unutacaklardr. Byk karde olarak bu
hareketli hzlandralm diyor kendi kendine bilinli ii. Ulusal ve demokratik
Trk hareketini destekliyorum -diyor komnist ii- ve Trkiye'nin, ran'n ve
Dou'nun ezilen kyllerini btn zenginlere ve baskc unsurlara kar verilen
kavgaya armay kendime kutsal bir dev sayarm, ayn zamanda, onlara bu,
insanlarn ekonomik eitlie, emekilerin kardee birliine ihtiyac
olduklarna dair ok basit gerei retmeyi kendime bir dev biliyorum.
te, yoldalar, ak ve ak szl bildirgemiz. imizden hibirinin burada,
diplomasi yapmaya hakk olmadn dnyoruz. Aramzda yzlerce milyon insan
bulan ve insanln geleceinin sonuta bal olaca, dnyann en ok ezilmi
halklarnn topland bu anda, tm diplomasiyi, aramzda skp atalm.
Yoldalar, Dou, gerekten kmldad zaman, Rusya ve onunla birlikte tm
Avrupa bu geni tablonun sadece kk bir kesinde kalacaklardr. Gerek
devrim, 800 milyon nfuslu Asya'y ve onu yannda Afrika ktasn yanmzda
bulacamz gn tutuacaktr. Hi kimse bu tarih toplantda dncelerini
diplomatik maskeler altnda saklamamal veya yarm azla aklamamal.
Birbirimize gvenelim, samimi ve doru szl bir dil kullanalm, zafere giden
yolu setiimizi iyi bilelim. Biz sizden hibir ey saklamyoruz. Biz, bizi
imdiki ulusal hareketlerin temsilcilerinden ayran ve bizi onlara balayan her
eyi aklkla ve dorulukla ortaya koyuyoruz. Bu eylemin amac, Dou'ya ngiliz
emperyalizmden kurtulmasnda yardmc olmaktr. Fakat bizim daha az byk
olmayan baka bir abamz da vardr: Doulu emekilere zenginlere kar
mcadelelerinde yardm etmek, imdide itibaren onlarn komnist rgtleri
kurabilmelerini kolaylatrmak, komnizmin ne olduunu onlara aklamak, onlar
gerek bir ii devrimine, gerek bir eitlie, insann tm boyunduruklardan ve
tm basklardan kurtuluuna hazrlamak.
Yoldalar, size ak szllkle btn dikenli sorunlar zerinde, bizi blen her
ey hakknda dndklerimizi sylemi olmamz, bizim inanlarmz
paylamayanlar dahi bize yaknlatracaktr, nk iyice belirlenmi sonular
gerei birtakm uzlama noktalarna varmak birbirimizi inelemeye hazr, kar
karya gelmemizden daha iyi sonular getirir.
lk abamz ngiliz ve Fransz kapitalistlerine kar gerekten kutsal bir sava
balatmaktr. Yoldalar, emperyalist haydutlarn u anda bile neler yaptklarn
hatrlayn. Burada temsil edilen halklarn durumundan sz etmeyeceim. ngiliz-
Fransz emperyalizminin Trkiye'de neler yarattnn, ran'daki Britanya
kapitalizminin roln, dn btn ''tilf'' devletleri hkmetlerinin savunduu
ama bugn kimsenin aldrmad Ermenistan'n siyasal durumunu siz daha yakndan
biliyorsunuz. Ben burada, ok zayf bir biimde temsil edilen, in ve Hindistan
hakknda birka kelime konumak istiyorum.
Yoldalar, milyonlarca insann yaad Hindistan'da Britanya kapitalizminin,
byk bir acmaszlkla smrsn ve soygunculuunu srdrdn biliyorsunuz.
Orada ksa bir sre nce gelien olaylar belki de duymusunuzdur. Biz orada bir
direnmi giriimi tasarlamaktan sank Hintlilerin ksa bir sre nce kitle
halinde kuruna dizildiklerini grdk. Silhsz bir kalabaln pusuya drlp
makinal tfeklerle tarandna tank olduk.
Bir parlamento soruturmas almas zerine Londra'daki ngiliz gazeteleri ksa
bir sre sonra verilen emri yerine getiren ngilizleri keyif ierisinde
grevlerinden dnerken gsteren fotoraflar yaynladlar: ngiliz askerleri
Hintlileri sokakta karnlarnn zerinde srnmeye zorluyorlard. te ngiliz
emperyalistlerinin ve yeni niversiteyi bitirmi oullarnn uyguladklar
yntemler... te ngiliz subaylarnn yapt, ite tabancalarnn tehdidi
altnda zavall Hintlileri yerlerde srklemekten holananlar.
Benzer fotoraflar, in'deki Orta in Sabah adl gazeteden alnm olarak,
in'deki bir olay gsteriyorlard. Bir talyan gazetesince yaynland. Herhangi
bir yabanc gazetede bulunabilecek bu kk sahneler, in ve Hindistan
emekilerine kar srdrlen vahetin sadk bir belgesini sunuyor bize.
Yoldalar, unutmaynz ki Hindistan'da bu insan isyan ettirici dzeni uygulayan
ngiliz kapitalistleri her eye ramen onbinlerce Hintli asker proleter
devrimini bastrmakta kullanmak iin toplamay baard. u anda, Hint birlikleri
ngiliz generallerinin kumandas altnda yedi sava cephesinde arpyorlar.
Hint birlikleri stanbul'dalar, Arabistan'dalar, Mezopotamya'dalar, Msr'dalar,
Filistin'deler ve ran'n kuzeydousundalar. Ezilen snfmz stne ken
umutsuzluk ite byle yoldalar. Hintli, ngiliz paral askerini elendirmek
iin amurlarda srnmek zorunda ve ayn rktan z kardeleri o kadar
bilinsizler ki, ngilizler onlar askere alyor, balarna birka yz nemsiz
srmal soylu koyuyor ve onlar Msr'n, ran'n ulusal kurtulu hareketlerini
bastrmak iin kullanyor. te yoldalar durumumuzdaki en korku verici taraf
bu! Biz kendi ellerimizle ngiliz ve Fransz kapitalisti cellatlarmzn
karlarnn uygulanmasna yardmc oluyoruz! Artk buna bir son vermenin
zamandr.
Gemiin lnetli kitabn bir daha almamacasna kapatalm. Ve artk Dou
halklarnn kle olmayaca paral askerlerin soygunculuk etmesine, bask
yapmasna, hayaszca Hintlileri ve ranllar katletmelerine izin vermeyecek
tarihin yeni bir sayfasn aalm.
Yoldalar! u son yllar, kutsal savatan ok sz edildi. Kapitalistler lnetli
emperyalist savalar srasnda bu katliam bir kutsal sava olarak tantmay
denediler ve birka kez bunu baardlar da. 1914-1916 arasnda kutsal bir
savatan sz etmek hayaszln doruk noktasdr. Ama bugn yoldalar, Dou
Halklar Kurultay'na ngiliz-Fransz kapitalizmin korsanlarna gerek kutsal
sava amak iin gelenler sizlersiniz. Tm dnya iilerinin, onlarca ve
yzlerce milyon kylnn, Bat'da olduu gibi Dou'da da, bir kzl ordu
yaratacaklar, silhlanmay, Britanya ordusunun ardnda bir isyan dzenlemeyi,
iren ngiliz paral askerlerini Trkiye'den, ran'dan, Hindistan'dan, in'den
kovmay bilecekleri saat almtr.
Yoldalar! Kardeler! Sizi ezenlere kar srdreceiniz gerek kutsal sava
rgtlemeye balayacanz gn gelmitir. Komnist Enternasyonal Dou halklarna
ve onun feryatlarna cevap veriyor: Kardeler! Biz sizi kutsal savaa
aryoruz. nce ngiliz emperyalizmine kar vereceimiz kutsal savaa!
(Alk frtnas, karklk, uzun hurralar, hazr bulunanlar silhlarn ne
doru uzatarak ayaa kalktlar. Uzun bir sre konumac sylevine devam edemedi.
Delegeler ayakta alkladlar. Haykrlar: Onlar yarglayacaz).
Bugnk bildirgemiz, Paris'de, Londra'da ve kapitalistlerin iktidarda olduu her
yerde duyulsun! Dou'nun on milyonlarca temsilcisinin artk Dou'nun ngiliz
basks ve kapitalist iktidar istemeyen sava yeminlerini iitsinler!
Yaasn Dou halklarnn ve Komnist Enternasyonel'in kardee birlii!
Kahrolsun kapitalizm! Yaasn emein saltanat! (lgnca alklar).
Deiik sesler: Yaasn Dou'nun yeniden douu! (Alklar ve hurralar).
Yaasn III. Komnist Enternasyonal! (Alklar ve hurralar).
Yaasn Dou'yu kaynatran liderlerimiz! Yaasn kzl ordumuz! (Alklar ve
hurralar).
Bakan: Sakin olalm yoldalar. Yerlerinize dnn. Yolda Bnyat Zade Zinovyev
yoldan sylevini evirecek. Bnyat Zade Trkmenceye, baka bir evirmen de
Farsaya evriyor.
Bakan: Kabardin blgesinden gelen yoldalar sylevi kendi dillerinden dinlemek
istediklerini sylyorlar. Bir evirmen var m? Yoldalar, evirmen arya
uymuyor.
Oturuma 23.50'de ara verildi ve gece yarsn eyrek gee yeniden baland.
Bakan: Partisiz delegeler, yarn sabah saat 10'da ii dairesinde
toplanacaklar. Herkesin gelmesi gereklidir. En birincil nemde sorunlar
tartlacaktr. Komnist veya partisiz buruda olmayan tm yoldalara iletilmesi
rica oluur. (eviri).
Komnist fraksiyon, yarn sabah saat 10'da asker dairede toplanacaktr.
Gidilmesi zorunludur.
Dou Halklar Kurultay yarn akam saat 5'te toplanacaktr.

Oturum sabahn
01.00'inde kapand.

KNC OTURUM
2 Eyll 1920

Oturum saat
06.55'te ald.

Yolda ZNOVYEV bakanlk ediyor.

Bakan: Dou Halklar Kurultaynn ikinci oturumunun alm olduunu
bildiririm. Komnist ve partisizler fraksiyonlaryla ayn fikirde olarak,
gndemdeki iki sorunu birletirmeyi ve hemen ikinci sorun; uluslararas duruma
ve Dou halklarna den grevlere dein sorun hakkndaki raporlar dinlemeyi
teklif ediyoruz. Bundan sonra hem dnn ve hem de bugnn raporlarnn stnde
ayn anda tartma aacaz. Kurultay yelerinin byk ounluunun fikir
birlii salandna gre, bu karar tartmasz kabul edilmi var saymakta
kendimi zgr gryor ve sz raportre veriyorum.
(evriliyor)
u halde, uluslararas durum ve Dou'da ii ynlarnn grevleri hakkndaki
rapora geebiliriz. Sz, raportr yolda Radek'te.

Yolda Radek'in Raporu

1. Yakn-Dou iin ngiliz-Rus mcadelesi

Yoldalar. Dn gerek anlamda ''tarihi'' sfatna yarar olan bir sahnenin

tanklar olmutuk. Yakn-Dou'nun ii ynlarnn burada toplanm
temsilcileri, Avrupa'nn bakaldran iilerinin temsilcilerinden imdiye dek
sadece Avrupal iileri deil, ama ayrca Dou'nun halk ynlarn da ezmekte
olan btn dnya kapitalistlerine kar Avrupa proleteryasnn lmne bir
mcadele yrtmeye hazr olduu havadisini ald srada, Doulu ezilenlerin bu
delegeleri, hep birden duyduklar bir duygu ile harekete geerek, ayaa
kalktlar ve Avrupal iilerle birlikte, emein zalimlerine kar, uyuum
iinde, kutsal savaa girieceklerine yemin ettiler. Fakat, yoldalar,
srdreceimiz bu savata, heyecanl olmak yetmiyor, zalimlere nefret duymak
yetmiyor.
Dounun alan ynlar dnya siyasetinin eilimlerini bilmeli, rakibinin
glerini gznn nne getirmek, onun zayf yanlarn incelemek, ona kendi z
sava alannda kar koymak iin onun her zayf noktasndan yararlanmak
zorundadrlar. Dnya proleteryas, dnya siyasetindeki tm deiiklikleri
dikkatle izliyor. Uluslararas durumunun bilinmesi, ona, sermayeye kar
mcadelesinde byk yardmlar salyor. Yakn Dou'nun alan ynlar, bu
alanda Avrupa'nn alan ynlaryla ayn dzeye erierek yerlerini
almaldrlar. Saldr ann iyi semek iin rakibi dikkatlice gzetlemek
zorundadr. Ve ite bunun iin, sizin dnya kapitalizmine kar mcadele
dorultusundaki, genel dileklerinizle kendimizi tatmin etmeksizin gndeme,
uluslararas durum ve nnze dikilen grevlere ilikin raporu koyduk.
Yolda Nerimanof'un ac ile szn etmi olduu binlerce yllk Dou, yllardan
beri kapitalizmin boyunduruu altnda inliyor. Yz yldan fazla bir sredir Dou
halklar bir smr, siyasi bask, kapitalist imparatorluklarn, kapitalist
yamaclarn, fetih savalarnn konusu halindedirler. imdiye kadar, onlar
kesinlikle sadece bunlarn konusuydular; kendi z gleri ile, dnya
korsanlarnn giriimlerini boa karmay bilmiyorlard. XIX. yzyln tm
tarihi, ngiliz kapitalizmi ile arlk Rusyasnn tarm kapitalizminin arasnda
Trkiye'nin, ran'n, Kk Asya'nn ele geirilmesi iin yaplan savalarla
doludur. arlk, ran'n ve Trkiye'nin fethine can atyordu, Trk kyllerini
kendi hizmetinde kullanmak ve ngiliz kapitalizmi ile yarmak iin Akdeniz'e
bir k amak istiyordu. ranl kylleri boyunduruk altna almak amacyla ve
ran zerinden aarak ngiliz kapitalizminin smrgeci egemenliinin temel
direi olan Hindistan'a, kyllerin kendi kanlar bahasna ngiliz
kapitalistlerini Londra Borsasn besledikleri, zenginletirdikleri, ortaklarna
milyonlar kazandrmak ve bylelikle metropollerde kan emicileri olma olanan
veren bu Hintli kyller lkesine erimek iin ran zerine yrd. Bu
mcadelede, ngiliz insancl(!) kapitalizmi muhakkak barbar arlktan daha
ehveni erdi. ngiliz kapitalistleri, karlarna uygun dt zaman Trkiye ve
ran' rakiplerine kar savunmaya koyulurlard. O zaman, insanla, Dou
halklarna kar olan devlerine bavurur ve bu Dou halklarnn kann onlar
ezmek ve soymak iin emmek isteyen arla kar yergilerde bulunurdu. Fakat
ngiliz kapitalizmine, ayn anda ngiliz bakan Gladstone'n kendine zg
deyimini kullanarak Trkiye'yi ykmaktan sz etmesi iin arlkla anlamas
yetiyordu: ''Trkiye'yi paralayalm.'' Yoldalar, ran' ele geirmek iin
srdrlen ngiliz - Rus Sava'nn 1907'de arlk ve ngiliz kapitalizmi
arasnda her ikisini de honut klan bir paylam ile sonulandn
hatrlatmakla yetineceim. Bu olaydan sonra ngiliz kapitalistleri Kazak
generali Liyaov gen ran zgrln boduunda, Kazak eteleri meclisi
dattnda gen ran devriminin halktan temsilcilerini Tahran ve Tebriz
sokaklarnda ipe ektiklerinde sakin bir seyirci olarak kalmakla yetindiler.
Bylece, ngiliz kapitalistleri de kurtulmu oldular onlardan. ngilizler
arl avular iinde tutmalarna ramen, -zira arlk ngiliz kapitalizmine
ekonomik ynden tamamen bamlyd- ran halkn savunmak iin sere
parmaklarn bile oynatmadlar. Ama daha iyisini yaptlar! ngiliz Dileri
Bakan Lord Gray, ngiltere'nin Petrograd'daki bykelisi Ruchanan araclyla
arlk hkmetine, ngiltere'nin ran'daki Rus basksna kar olmad yalnz
arlk ordusunun Kuzey ran snrlarn kesinlikle gememesi gerektiini ilan
ettirdi. Birbirine rakip ekiyalar, ran'n paylalmasnda tam bir anlama
ierisindeydiler. Kuzey ran Liyaov'un cellatlarna braklmt. Orta ran
ise, Ruslarn Hindistan'a ilerlemelerine bir engel oluturmas iin ngilizlerde
kalmt.

2. Almanya ile ngiltere'nin Yakn Dou iin ekimesi

Son onbe, yirmi ylda Dou halklarn ilgilendiren ngiliz - Rus Sava'n,
ngiltere ve Fransa kapitalizmi ve onlar izleyen arln oluturduu
''tilf'' devletleri ile Almanya'nn ban ektii gl rakiplerden oluan
dier bir grup devlet arasnda dnya apnda baka bir sava izledi. Bir yandan
ngiliz kapitalistlerinin Yakn - Dou'ya uygarlk gtrmek, ilk renimi
yaygnlatrmak, oralarda makina kullanma alkanln yerletirmek iin
gittikleri iddialarn yeniden iitiyorduk. Aslnda konu Trkiye'nin ve ran'n
ulusal zenginliklerinin korsanca bir ekime ile ele geirilmesi idi.
ngilizler, Jn - Trk hareketinin Trkiye'de toparlayc olmasndan korkarak
bir an nce Trkiye'yi paylamaya karar verdiler. Jn-Trk hkmetinin yeni bir
ordu kurmaya altn, daha ileri bir ynetim ve vergilendirme sistemi
getirmeye abaladn grdklerinde, bu kadar nem verdikleri Trkiye'yi hi
deilse paralamaya almalar ngiliz kapitalistleri iin doaldr. ngiliz
sermayesi, Gney Afrika'da madenlere Msrda verimli ovalara sahip olduu
Afrika'nn da egemeniydi. Dnyadaki ngiliz egemenliinin ikinci smrgesi olan
Hindistan'da yz milyon kyl, Britanyal kapitalistler iin alyorlard.
Hindistan ile Afrika'daki ngiliz kapitalizminin mlkleri arasnda ise Trkiye
bulunuyordu. ngiliz kapitalistlerinin, Arabistan'dan ve Mezopotamya'dan geen
bir demiryolu ile Afrika'daki, zellikle Msr'daki mlklerini Hindistan'a
balayabilmeleri ve Dou halklarnn en ufak direnme giriimlerini acmakszn
bir ktadan dierine geerek ezebilmeleri iin Trkiye'nin ortadan kaldrlmas
gerekiyordu. ngiliz sermayesi, Hindistan'da domaya balaynca, devrimci
hareketi rahata ezebilmek iin Trkiye'yi lme mahkm etmitir. te yandan
kendisini Dou halk ynlarnn koruyucusu ve kurtarcs olarak tantan Alman
kapitalizmi, Kuzey Denizi'nden Dou'ya gelebilmek zor olduu iin Trkiye'nin
paylalmasna itiraz etmedi. Alman kapitalizmi, ran' paralamak istememiti.
nk oraya ulaabilmesi iin serbest bir yol yoktu; o, Jn-Trk hkmetinin
perdesi arkasndan Trkiye ve ran' ekonomik olarak ele geirmeye ve onlar
smrmeye can atyordu.

3. ngiliz emperyalizminin zaferi ve Yakn-Dou'nun boyunduruk altna alnmas

On milyonlarca iinin, kylnn hayatna ve milyonlarca sakata, dula, yetime

mal olan 1914 Dnya Sava, sadece yzlerce milyon Asyal ii ve kylnn kimin
tarafndan boyunduruk altna alnaca ve dnyann hakiminin kim olacan
belirtmek iin yaplmt. Bu sava, her iki tarafa da ezilen uluslarn
kurtarlmasn salamak adna yrtlmt. 1908'e kadar Jn-Trklerin
muhalefetini, kendileriyle birlikte olacaklar umuduyla, hararetle destekleyen
ngiliz kapitalistler, aradklarn bulamaynca birdenbire Jn-Trklere kar
derin nefret duygular beslemeye baladlar ve Dou'nun uygar Arap, Suriye,
Ermeni halklarnn Trklerin elinden kurtarlmas gerektiini srf Trkiye'yi
paralamak amacyla iln ettiler. Sava sultann ve Jn-Trklerin
mutlakiyetiliinin yklmas ve uygar Dou halklarnn kurtarlmas adna
srdrlyordu. Bu sava nasl bitecekti? Bu sava, hibir kylnn ve iinin
ardndan gzya dkmeyecei Alman kapitalizminin yklmasyla son buldu,
yoldalar. Bu zaferin anlam nedir? Dou halklar, bunu daha imdiden
rendiler. Bu savan anlam, stanbul'un ve boazlarn ngiliz donanmas
tarafndan igal edilmesi, ngiliz denizar sava birliklerinin, Arabistan'
ve Mezopotamya'y ve Franszlarn Suriye'yi, Yunan ordusunun ise Anadolu'nun
batsn ve zmir'i ele geirmeleridir. Bu savan anlam, Fransz ve talyan
ordularnn Gney Anadolu'ya geici olarak deil, sultann mutlakiyetine son
vermek iin deil, orada srekli kalmak ve Trkiye'yi Suriye, Mezopotamya,
Arabistan gibi bir yn ufak devlete paralamak demektir. ''Bu verilen yeni
bamszlklarn'' grnm nedir, bunu, ngiliz ve Fransz basnnn
tanklyla biliyoruz. Fransa, Suriye'de bamsz bir devlet yaratacana sz
verdi ve Emir Faysal'n kiiliinde kendine bir kukla buldu. Fakat onun Fransz
kapitalistlerinin emirlerine uymay bir tarafa brakmasyla Damas igal edildi
ve Emir Faysal'n kendisi de kovuldu. Ardndan da Fransz kapitalistlerinin
houna giden her eyin Fransa'ya karld ve kanunlar Suriye halkna Fransz
subaylarnn dikte ettii btn Suriye de ele geirildi. ngilizler,
Mezopotamya'nn bamszlndan sz ediyorlard ve hayranlk verici bir gsteri
serildi gzlerimizin nne. ki buuk milyon nfusu olan bamsz bir devlet
yaratmak iin ngiliz sermayesi, bir yl iinde eyrek milyon sterlin harcad
(*).
imdi u soru akla geliyor: Bu ngiliz cmertlii nerden ileri geliyor?
ngiliz ve Fransz sermayeleri arasndaki atma bunun nedenini gsterdi.
ngiliz parlamentosundaki en yetkili ngilize, Lloyd George'a, ngiltere'nin,
Mezopotamya'nn zenginliklerini ele geirmesinin gerekip gerekmedii ve ngiliz
sermayesinin lkede bu kadar hatr saylr bir yekn tutan harcamay hakl
gsteren ayrcalklara sahip olup olmad sorulduu zaman Lloyd George,
ngiltere'nin, Mezopotamya'da ayrcalklar bulunmad bu lkeden hibir ey
istemedii ve orada nceden beri sultan ynetiminin ngiliz kapitalistleri ile
kararlatrd ayrcalklar sakl tutmakla yetinildii karln verdi.
Fakat bunun; ne anlama geldii akla kavuturulduunda -ve bu Fransz
Dileri Bakan Pichon tarafndan yaplmtr- ngiliz kapitalistlerinin,
Mezopotamya Araplarnn tek zenginlii olan tm Mezopotamya petrol kuyularna
sahip olduklar grld, Petrol, Alman kapitalistlerinin ve Trk ynetiminin
elleri arasnda bulunmaktayd. imdi, ngilizler, bunlarn, yzde yirmi beini
Franszlara braktlar, dier yzde yetmiini ise kendilerine sakladlar. Bu
yzden Dou halklar bu Kurultay nnde Lloyd George'un bir yalanc ve bir
dolandrc olduunu sylemeyeceini, nezaketleri gerei takdir ederler.
Yalnzca unu sylemekle yetineceim, eer bu gerek, ngiliz kapitalizminin
Mezopotamya'da Araplar Trk basksndan kurtarmak ve onlar Dou'nun zengin bir
ulusu yapabilecek petrolden ayrmak anlamna geliyorsa gereklik kazanr. Aksi
takdirde ngiliz gerei ierisinde Lloyd George, gerei aklayabilecek bir
devlet adam olarak gzkmez. (Alklar) Eer, yoldalar; ngiliz, Fransz ve
Amerikallarn on yllardr Trk ve Krtlerle savamaya ittikleri zavall
Ermenileri nasl kurtaracaklarn, nasl Ermeni haklarn savunacaklarn, kendi
kendimize sorarsak; size bu konuda kurtulu yksn belgelere dayanarak anlatan
resmi bir Amerikan organnn adn verebilirim. Yeni Ermeniler adl New York'ta
yaynlanan bu organ, Franszlarn Mara'ta kendileriyle birlikte savamalar
iin Ermeni gnlllere skenderiye'yi vereceklerini sylediklerini aklyor.
Ama savan en can alc noktasnda Fransz yurt d askeri birlikleri, yirmi
bin Ermeniyi, onlar Fransa'nn mttefiki ve Trkiye'nin dman olarak kabul
eden Kemal Paann ordusunun karsnda tek bana braktlar ve hepsinin yok
edilmesine neden oldular. Amerika son olarak Ermenistan'n kurtarcs roln
oynamaya balad. Onlar, tarihi nedenlerle bir arada kardee yaamak zorunda
olduklar evrelerindeki halklarla savaa kkrtt. Amerikallarn, zaman zaman
Ermenistan'a gnderdikleri bir gemi dolusu buday, elbette ki Ermenileri ne
alktan ne de souktan kurtarr. Biliyorsunuz ki, Ermenistan Cumhuriyeti,
Bolevizmden ve Sovyet Cumhuriyetlerinden nefret etmesine ve tilf taraftar
burjuva politikaclar tarafndan ynetilmesine ramen imdi Sovyet Rusya ile
bar yapmaya zorlanyor. Ermeniler de, sonunda tilf taraftar olmann
kendilerine kurtulu getirmeyeceini anladlar. Mezopotamya'da Araplar ''Petrol
belsndan kurtarmak'' iin seksen bin asker bulunduran ngilizler niin bu
orduyu Ermenistan'a gndermiyorlar? Etkin bir ngiliz gazetesi Manchester
Guardian, 12 Mays tarihli saysnda bunu yle aklyor! ''Ermenistan'da
petrol yok, ayrca orada Ermenileri yknden ''kurtaracamz'' baka eyler de
yok. Bu nedenle onlarn bakalar tarafndan yamalanmasna izin verebilirler.''
Bu gazete, ''Eer ngiliz hkmetinin Mezopotamya petrolne bak as
karlatrlrsa, bu karlatrmann ngiliz hkmetini utanca bomas
gerekir'' diyor. Bir ngiliz burjuva gazetesi byle konuuyor - bu gazete,
bakaldran ngiliz iilerine deil ama eletirici zihniyetine ramen Lloyd
George'a yakndr.
ngiliz kapitalistleri, ran', arln ve Rus kapitalizminin ii ve kylleri
tarafndan (Mttefiklerin btn abalarna ramen) yklmasndan sonra nasl
kurtaracaktr? ngiliz kapitalistleri, grevlerinin her zaman yalnzca ran'
kurtarmak olduunu sylerlerdi. Londra'daki hkmetin Dileri Bakan Lord
Curzon bundan otuz yl kadar nce ran hakknda yazd bir kitapta,
ngiltere'nin ran politikasnda amacn ran'n bamszln gvenlik altna
almak olmas gerektiini sylyordu. 1919 Austosunda imzalanan ngiltere - ran
antlamas ngilizlerin, ran'da nasl bir bamszlk istediini gsterdi. ki
milyon altn lira karlnda ngiltere kapitalist hkmeti, ran hkmetini
yani bu sadk uaklar araclyla, btn ran' satn ald. Ortalama iki buuk
milyon altn kullanarak ngilizler, ran'n btn mal kaynaklarn,
gmrklerini ve ordusunun rgtlenmesini denetimleri altna aldlar. Size ayrca
burada yetkili bir tank ad da verebilirim: Yardmsever Fransa, Ze Femps
gazetesinin 17 Austos 1919 tarihli saysnda aa yukar unlar sylyordu:
''ran hkmeti ordusunu, Britanya ordusu subaylar emrine ve maliyesini
Britanyal uzmanlara teslim ettii andan itibaren ona hibir serbestlik ve kendi
siyasal etkinliini gsterme yolu kalmyor'' Yoldalar, btn bunlar kesinlikle
ne anlama gelir? Bu, olsa olsa Dou halklarnn zerinde onlar kleletirmek
iin hak iddia eden yamac Alman rakibini yendikten sonra, ykselen Fransa
bata olmak zere tilf sermayesinin sesidir: Dou kylleri iin bu, eskiden
sultann, ahlarn, emirlerin, hanlarn ihtiyalarn karlamak iin verdikleri
vergilerin bundan byle iki katn demek zorunda olduklar anlamn tar;
kendilerini smrenlere demek, yerli smrclerini koruyacak olan Fransz ve
ngiliz ordularnn snglerinin masrafn karlamak. Bu, nimetlerinden Trk
halknn yararlanabilecei odundan saban yerine demir saban veya daha gelimi
zirai makinalar kullanabilecei zenginlikler Trkiye'de varsa, imdi onlarn
btn Yakn-Dou'nun, Trkiye'nin, ran'n servetlerinin artk ngiliz ve
Fransz kapitalistlerinin eline getii demektir. Onlar, Dou halklarnn
zenginliklerini, onlarn, retici glerini gelitirmek iin deil, Londra ve
Paris burjuvalarnn; imdiye kadar Avrupal emekilerden el koyduklar
deerlere daha hatr saylr kazanlar eklemek iin smreceklerdir (Alklar).
Yoldalar, tilf devletlerinin zaferi Dou halklarnn tam anlamyla
kleletirilmesine neden olmak zeredir.
Bir atasz ''Karklk korku vericidir, ama Tanr karklklar srasnda
fakirlerden yanadr'' der. Bu tehlike, eer Dou'nun alan ynlar
Avrupa'nn ii ynlar ile birlikte ayaklanrlarsa bir kabs gibi geip
gidecektir; zira dnya savann galipleri kendi yararlarnn lmcl etkisinden
kurtulamayacaklardr.

4. Ekonomik ykm ve emperyalizm

Yoldalar, muzaffer sermayelerin durumunu gz nne getirir ve bu savataki

belli bal galiplerin durumuna bakarsanz Alman sermayesini yenebilmek iin
onlarn, belkemiklerinin, kaldramayacak kadar, ar ykleri omuzladklarn
greceksiniz. (Alklar) nmde galip lkeleri boan muazzam borlar gsteren
rakamlar var. Sava srasnda, Fransz hkmeti, iki yz milyar frank
borlanm. ngiliz hkmeti, yz altm, talyan hkmeti ise iki yz milyar
borcun altna girmitir. Amerika hari btn galip kapitalist lkeler bu savata
lkelerinin en ok gelir getiren kaynaklarn patlama noktasna gelecek kadar
tkettiler. Bu demektir ki bu hkmetlerden hi biri ykmn nn amak iin
yeterli kaynaklar, bulamayacaklardr. Bu hkmetler eer borlarn demek
istiyorlarsa lkelerinin sahip olduu zenginliklerin 2/3 n kamulatrmak
zorundadrlar yani halklarna eskiden yaamak iin gerekenin 1/3 ini
brakmaldrlar. Bu ise olanaksz bir eydir. imdiden bu galiplerin talyan ve
Fransz hkmetlerinin borlarn birlikte demek, bylece en ok zenginlie
sahip olann en fazla demesini salamak iin ngiliz ve Amerikan
kapitalistlerine nasl arda bulunduklarn gryoruz. Ama ngiliz ve Amerikan
kapitalistleri, kendi borlarn deyemedikleri iin Fransz ve talyan
kapitalistlerinin borlarn da demeyi reddediyorlar! ngiliz ve Amerikan
kapitalistleri bakalarnn kann dkmeye, ''Rus, Fransz, talyan ii ve
kyllerine, ngiliz kapitalistlerinin kar iin lmeye hazr olmalarn
istemeye gnlldrler. Ama borlar demek sz konusu olduunda birbirlerine,
''Dostluk baka eydir, hesabn bilmek baka eydir'' derler. ''Borcunu de
sevgili arkada!'' (Alklar). Gryorsunuz yoldalar, galip kapitalistler
imdiye kadar onlarn belli bal pazarlarnda olana ve onlara hammadde salayan
Rusya'y ezmek, Avrupa'nn en gelimi sanayisine sahip Almanya'y yok etmek
isterken kendi varolma nedenlerinin kklerini nasl kopartyorlar? ngiliz ve
Amerikan kapitalistlerin, srm yapabilecekleri pazarlar aradklar bir ortamda,
Dou halklarndan milyonlarca insan sabrszlkla eitli mallar, makinalar,
manifaktr rnleri bekliyorlar ama onlar Dou'ya mal satmak istemiyorlar nk
Dou, ald mallarn parasn demek istemiyor. Bunun sonucu ise emperyalizmin
byk bunalmn rpntlar ierisinde boulmas oluyor. Yz milyonlarca
insann ne elbise, ne ayakkab alamamasna kar bu mallar Amerika'da ve
Avrupa'da birikiyorlar ve ngiltere ve Amerika'da retici iletmeler, kapanma
tehlikesiyle kar karya kalyorlar.
imdi de, drt yl boyunca lme gnderilirken ''bu savata Kaizer Almanya'snn
ve Trkiye'deki sultanln mutlakiyetini yok edeceksiniz, haklarnz,
ekmeinizi, zgrlnz bu savan sonunda kazanacaksnz'' diye aldatlan
ii ynlar, btn bunlar grmyorlar m? Bu ynlar, imdi yalnzca alk
ve souk ile kar karyalar. imdi onlar, ayaklanyorlar ve isteklerini ne
sryorlar. Uzun tarihi boyunca ngiltere, byle grev dalgalarna ve imdi tank
olduumuz gte ii gsterilerine asla tank olmamt. Ve burjuva
siyasetilerinin en aklls olan ngiliz babakan Lloyd George, Nisan ayndaki
Parlamento sylevinde, ngiltere'nin, kelimenin tam anlamyla toplumsal bir
devrimin tehdidi altnda olduunu aklyordu. Bu aklama devrim arzusunun
ateiyle yanan ngiliz komnistlerinden gelmiyor. Hayr, burjuvaziyi iilere
kar birlemeye aran ngiliz babakannn bir uyars bu. Ayn ekilde,
Amerika'nn da grev dalgas altnda kaybolduunu gryoruz. talya'da yani
Mttefiklerden bir dierinde de mcadelenin cokunlukla bydne tank
oluyoruz. Bu lke, devrimin eiindedir. talya hkmeti, yalnzca snglerin
gcyle ayaktadr. Hergn, kentlerin sokaklarnda iileri kuruna dizmek
zorunda kalyorlar. Clemencau, Alman mutlakiyetine kar kazanlan zaferden
sonra Bolevizmden korkusu olmadn nk savatan galip ktn ve
Bolevizmin yenilmi lkelere zg bir hastalk olduunu iln etmiti. Ve imdi
cezaevlerinin hkmetin emriyle tutuklanm komnistlerle dolup tatn
gryoruz. Fransz hkmetinin, eyleme ve devrimi hazr askerlerini lm korkusu
ile tutabilmek iin bahriyelileri kuruna dizdiini gryoruz. Avrupa ve Amerika
proleterleri, kapitalizmi devirmek ve zgrln, kardeliin ve emein
saltanatn kurmak iin ayaklandka, biz, yoldalar, rlanda'da, Msr'da,
Hindistan'da ngiliz emperyalizmine kar srdrlen btn ngiltere tarafndan
boyunduruk altnda tutulan devrimci savan bydn gryoruz.

5. Smrgelerdeki ayaklanmalar

Yoldalar, rlanda, fethedilmi bir lkedir. rlanda'da ngiliz hkmeti,

rlanda halkna kar kuvvet gsterilerinde bulunmak zorundadr. rlanda'da, her
gn kentlerin sokaklarnda onlarca ngiliz polisi ve denizar asker
birliklerden askerler ldrlr. Msr'da, aydnlarn, rencilerin ve
memurlarn gsterilerinden baka bir ey yok. Ayrca bu gsterilerin bir sonucu,
ngilizlerin sava srasnda hayvanlar gibi kullandklar fellhlarn ve
demiryolu iileri ile telgraflarn grevleri iyice yaygnlam durumda.
Hindistan'a geline, ngilizler, orada yalnzca iddet eylemlerine hedef
olmuyorlar, aydnlar tarafndan ynetilen korkun yaygnlkta bir ajitasyonla ve
kapitalizminin boyunduruundan kurtulma ve ulusal bamszl kazanmak iin
birlemi yz bin kadar Hintli iiyi kapsayan grevlerle de urayorlar.
Yoldalar, uzun sre nce yaynlanan bir kitapta, (ki bu kitap ngiliz
emperyalizminin bir eit Kur'an- Kerim'idir) bir avu ngilizin yz binlere
Hintliye nasl egemen olduunu sormaktadr. Kitab yazan ngiltere'nin
Hindistan'a gnderdii hem subay, hem ynetici, hem bilim adam olan ve Britanya
emperyalizminin cokun teorisyeni Profesr Zili'dir. Ve cevap veriyor: ''Bunda
olaanst olan hibir ey yok. Hindistan'da halkn bir ksm, dier ksmna
kar ngiliz kapitalizminin iktidar iin saldrr. Eer, Hindistan'n Kuzey
ksmnda bir ayaklanma bagsterince gneyin kyllerini askere alrz ve onlar
asker olarak kuzeydeki ayaklanmay ezmek iin kullanrz. Eer batdaki
Hintliler ayaklanrlarsa, onlarn stne doudaki Hintlileri gndeririz ve
bylece onlar birbirlerine kar akllca kullanarak hepsini otoritemiz altnda
tutmay baarrz.'' Ve ngiliz emperyalizminin teorisyeni devam ediyor; ''Bize
Hindistan'da devrimin kanlmaz olduunu nk Hindularn alktan ldn
sylemeye gelen olursa onlara u karl veririm: leri srdnz kant
inandrc deil. Yaamay bilmiyorlarsa elbette lecekler, ama bu mutlaka bir
devrim olmasn gerektirmez. ngiltere'de de herkes isterse lebilir. Ama bu
demek deildir ki, devrim patlak vermek zorundadr.''
Devrim olabilmesi iin, halkn ileriye bakmas ve kurtuluu iin kendisine
gvenmesi lzmdr. Yoldalar, biz bir trl lmek istemeyen, kendilerine
gvenen ve kendilerini gl hisseden ngiliz vampirlerinden, Dou halklarnn
hesap sorma gnnn geldiine inanyoruz. Yoldalar, imdiye kadar, bakaldran
her halk zayfln hissediyordu; nk imdiye kadar hi kimse iilerin ve
kyllerin, smrclerini yendiklerini, onlarn, ngiliz emperyalizminin gl
gsne dizlerini bastrabildiklerini grmemiti. Ama yoldalar imdi
gryorsunuz ki, ngiliz emperyalizminin hakkndan gelinebilir.

6. Sovyet Rusya dnya halklarna rnek oluyor

Rusya'nn bakaldran ii ve kylleri, arn iktidarn, sonra da burjuvazinin

ve byk toprak senyrlerinin iktidarn ykt ve ii kyl hkmetini
kurmaya balad zaman btn lkelerin burjuvalarn Sovyet Rusya'y
ezeceklerine ve onun boyunduruklar altna alacaklarna inanyorlard. Bunu
baarmak iin, Rus subaylar, kapitalistleri ve toprak sahiplerini satn
aldlar, onlara donatm malzemesi, mhimmat ve asker danmanlar gnderdiler ve
Sovyet Rusya zerine saldr stne saldr tazelettiler. Siz de onlarn, nasl
50.000 ekoslovak askerini kandrp parayla tutarak Sovyet Rusya stne
saldrttklarn hatrlyorsunuzdur. Onlarn; Kaledin'leri, Karnilof'lar,
Kolak'lar, Yudeni'leri ve Denikin'leri nasl Sovyet Rusya stne
gnderdiklerini de hatrlyorsunuzdur. Tanklarn, boucu gaz bombalarnn,
ngiliz mermilerinin yardmyla Denikin ve Kolak yarm milyonluk bir ordu
yarattlar ve Sovyet Rusya'ya hcuma kalktlar. Btn kapitalist Avrupa, btn
gcyle yardm ettii Kolak'a evirmiti gzlerini. Rusya dnyann geri kalan
ksmndan kopmutu ve dardan tek bir mermi, hatta, kollar bacaklar kopmu
yavrularn iyiletirmek iin tek bir il bile alamyordu. Ve byle iken,
Rusya'nn ii ve kylleri silh elde ayaklandlar ve Kzl Ordu'yu, Zaferin
Ordusunu yarattlar (Alklar). Yudeni'i, Kolak' ve Denikin'i yendiler. Ben
hl Berlin'deki bir cezaevinde bir gazetede u yazy okuduum gn hatrlarm:
''Yarn eski Rus bykeliliinin kilisesinde General Yudeni'in Petrograd'a
girmesi nedeniyle Tanr'ya krn dualar edilecek ve tren yaplacaktr'': Ama
Yudeni Petrograd'n ve Denikin Orel'in nlerinde yenildiler, iilerin ve
kyllerin ordusu pelerine dt. imdi Kolak, Denikin ve Yudeni ortalardan
kayboldular. Sovyet iktidar Beyaz Polonya ve Vrangel'in son mfrezelerinin
iini bitirmekle megul. Ve bylece Rusya ayaklanan Dou halklarna byk bir
rnek oluyor.

7. Rusya'nn ba kaldran Dou halklar ile ittifak

Dou'nun ii ve kylleri, smrden kurtulmak istiyorlarsa ekonomik ykm

dolaysyla ve Rusya'nn ii ve kylleri tarafndan yenilerek zayf den
dmanlarn yenebilirler. Dou'nun ii ve kyllerinin zaferi, yalnzca
onlarn isteklerine ve bilin dzeylerine baldr. ran'n, Trkiye'nin,
Hindistan'n ii ve kyllerinin dmanlarndan korkmalar iin hibir neden
yoktur. Eer Sovyet Rusya ile birleirlerse, hibir engel onlarn gcne
dayanamaz. Sovyet Rusya, bir zamanlar dmanlaryla evrilmiti. Ama imdi,
yalnz kendi ii ve kylleri iin deil ama Hindistan'n, ran'n, Anadolu'nun
kendisine silh arkada olacak ve bu ortak savan sonunda zafere birlikte
gidecek tm ii ve kylleri iin silh retebilmektedirler. Kapitalistler,
Dou lkelerine, oradaki ynlar smrmek iin girdiklerinde, onlar esaretten
kurtaracaklarn sylyorlard; imdi biz, gemite aldatlm, bu geri
dzeydeki ii ve kyllerin arasnda, geirdikleri byk deneyin etkisiyle,
bizi de pheyle karlayan gruplar olabileceini tamamen anlayla
karlyoruz. Onlar imdi Sovyet Rusya'nn verdii szleri tutup tutmayacan,
sylediklerinin itenlikle inanlan eyler olup olmadn kendi kendilerine
soruyorlar. Yoldalar, bu trl sorulara verilecek karlk ballk yeminleri
deil,inandrc kantlar olmaldr. Rusya, artk ne kle, ne efendi, ne zengin,
ne fakir olmamas iin ayakland. Sovyet Rusya, olaanst zenginlikte ve
genilikte bir lkedir; imdi o, kann emen tm asalaklar ve vampirleri de
kovduktan sonra tek bana kendi varln gven altna alabilmeye yetkindir. O,
Rus halkn imdiye kadar grlmemi biimde manevi ve ara gere bakmndan
yksek bir dzeye karabileek kadar gldr. Rus ii ve kyllerinin, buday
baka lkelerde aramaya hi ihtiyac yoktur. Zira kendi topra yeterince rn
verir; baka yerlerde madenler aramasna gerek yoktur, zira kendi topra
barnda paha biilmez hazineler barndrr.
Rus ii ve kylleri, ok iyi biliyorlar ki, ya dnya kapitalizmini tamamen
yenecekler ya da ona yenilecekler; nk ii ve kyl Sovyetleri Rusyasnn
Kapitalist dnya ile uzun dnem ierisinde yan yana yaamasnn mmkn
olmadn ok iyi biliyorlar. Rus ii ve kylleri, ngiliz kapitalistlerini
ezmezlerse, Fransz kapitalistlerini ezmezlerse kendilerinin ezileceini
anlyorlar. Rus iisi, bir dnem iin u dmanlaryla bar yapma olanan
isteyebilir ama bu soluk almak ve dier lkelerdeki devrimci dalgalarn
yaplmasn beklemek iindir: nk emein lkeleriyle, smrc lkelerin uzun
sreli bar mmkn olamaz. Bu nedenle Sovyet hkmetinin, Dou'daki siyaseti,
Dou halklarnn onlara sonradan ihanet etmek ve dtkleri zayf durumdan
Sovyet Rusya iin yarar ummaya dayal onlar dnyadaki yangnn ortasna
srklemeyi amalayan siyasi bir manevra olamaz. Biz, silhl Alman kapitalizmi
koullarn bize dikte ettirmek iin kapmza dayandnda kendimizi savunacak
gcmz olmadndan Brest-Litovsk'da z topraklarmz, iilerimizi,
kyllerimizi, feda ettik. Dou'nun ii ve kyllerine de onlar paralamak
iin bekleyen vahi hayvana yem olmak yerine bizim de yaptmz gibi onlara bir
para kemik vermelerini salk veririz.
Biz de, bu anlar tekrar yaayabiliriz. Fakat bizim geleceimiz sizinkine
baldr: Dou halklar ile blok oluturacaz, bylelikle Bat Avrupa'nn
proleteryasnn zaferini abuklatrm olacaz. Bunun iin yoldalar, burada,
sz konusu olan, yarn ayrlmas kanlmaz ve sonra da dmanmz olmas mmkn
olan insanlarca sonulandrlm bir birleme deildir, sz konusu olan hayatta
ve lmde ortak bir mcadele srdrmektir. Siz dn bunun iin yemin etmitiniz,
abalarmz birletirerek yenmek zorundayz.
Yoldalar, bu birlikte vereceimiz mcadele iin her iki yandan da fedakrlk
gerekir.
te, yldr Rusya'nn ii ynlar, dnya kapitalizmi karsnda bir
zaferi kazanmak bekleyii iinde alktan kvranyorlar. Ya siz, Kzl Ordunun
muzaffer olduunu haykrdnz zaman zaferlerinin, silhlarnn kanla ve en son
enerjilerinden fedakrlk yaparak kazanldn ii ve kylnn teri ile
pekitiini dnyor musunuz?
Fedakrlk yapmadan, zafere ulaamayacamz anlayn. Alktan inlemeniz,
kannz dkmeniz gerekecektir. Sovyet Rusya'y ve bakaldran lkelerinizi,
glendirilmesi gerekecek ve silhlanmasnn ortak ama iin ortak
fedakrlklarla salanaca tek bir ordu gibi varsaymak zorundayz. Ve Bolevik
emperyalizminden sz edenler, Dou'ya fetih amacyla ve ordumuzu beslemek iin
yrdmz syleyenler, btn bunlar, maksatl olarak ii ve kyller
arasndaki birlii bozmaya neden olarak hatay ekiyorlar. Ve bylelikle bu
dnyann gllerine onlar tek tek ezme frsatn veriyorlar. Birlikte
skntlara gs gereceiz, birlikte gerekli fedakrlklara katlanacaz ve
birlikte kazanacaz.
Bizim zaferimiz bir halkn dieri zerinde zaferi deil, btn lkelerin alan
ynlarnn imdiye tek tm dnyay smrm olan klik zerindeki zaferi
olacaktr.
Yoldalar, sizi tilf devletlerine kar ve en bata ngiliz kapitalizmine
kar kutsal savaa arrken bugn galip gelemiyeceimizi, bizim mcadelemizin
Dou'nun halk ynlarnn yava yava gelimekte olmasndan tr uzun
olacan biliyoruz. Kzl Ordu'nun ve ngiliz, Fransz ve talyan
proleteryasnn mcadelesinin zaferlerinin haberleri Hindistan ve Msr'n
kyllerine erimeden nce, engebeli yollar ve ssz dalar amak iin uzun sre
gerekecektir. Onlara unu diyecekler: emeki halklar ayaa, ayaa kalkn!
Bu korkun mcadeleye girime annda, btn bu engin lkelere, btn bu halklara
glerini ve onlara artk hibir renk ayrm hak ve devlerde artk hibir fark
olmayaca, herkesin ayn haklardan yararlanaca ve ayn devlere sahip olaca
yeni zgr bir insanln yeniden kurulmas eseri iin gerekli olacak abalara
girieceiz. Tm dnya kapitalistleri Dou tehlikesinden sz ediyorlar; yz
milyon Hintli ve drtyz milyon inli kylnn ayaklandnda bunun insan
uygarlnn sonu olacan sylyorlar. Biz bunu, bu uygarl grdk. Onu
sava alanlarndaki toplarn ateinin nda grdk. Onu yknt halinde olan
evlerin ve ehirlerin iinde grdk. Kapitalist uygarlk tm uygarln
ldrlmesidir. Kapitalizm, hi deilse besili olan hayvann kaderini bile gven
altna alamaz durumdadr. Bu uygarlk ok yaknda ryecek ve bu da insanlk
iin iyi olacaktr. (Alklar)
Ve biz size, yoldalar, ortak dmana kar kardee mcadele sancan emanet
ettiimizde, beraberce Bat'nn kleciklerininkinden yz kez daha iyi bir
uygarlk yaratacamz biliyoruz. Acmakszn ezilmi olan Dou halklar
kapitalistlerin ve mlk sahiplerinin boyunduruu altnda kadere boyun emenin
felsefelerini yarattlar. imdi, yoldalar, eskiden byk fatihlerin
nderliinde Avrupa'ya saldrdklarnda Dou halklarn canlandran mcadele
igdsne bavuruyoruz. Biliyoruz, yoldalar, rakiplerimiz Cengiz Han'n ve
fatihlerin, byk Mslman halifelerinin anlarna bavurduumuzu
syleyeceklerdir. Fakat sizin dn hanerlerinizi ve tabancalarnz Avrupa'y
bir mezarlk haline sokmak ve fetih amacyla ekmi olmadnzdan, aksine
onlar tm dnya iileriyle yeni bir uygarlk, zgr emee dayal bir uygarlk
yaratmak iin ekmi olduunuzdan eminiz. Ve bunun iin kapitalistler yeni bir
barbar akn, yeni bir Hun, apulcu takmnn Avrupa'y tehdit ettiini
syledikleri zaman onlara yle cevap veriyoruz: Yaasn Avrupa iileri ile
komnizmin sanca altnda yeni uygarl yaratacak olan Kzl Dou! (Hararetli
alklar)
Bakan: Birinci eviri Trkmence olacaktr.
Sz yolda Bnyat-zade'de.
Nerimanof: Oturuma be dakikalk ara veriyoruz.

Oturum akam saati ile

8.40'da yeniden ald.

Nerimanof: Oturum devam ediyor, evirileri veriyoruz imdi:

(Trkmenceye, zbekeye ve Sirkasaya eviriliyor. Yolda Kartmizof Kaymakaya
eviriyor. Bnyat-zade komnist fraksiyon adna Trke konuuyor. Birok ses
zbeke eviri istiyorlar. Bakan oya sunuyor ve ounluun arzusuna uyarak
zbekeye evirtiyor. Korkmazof Trke konuuyor.)
Bakan: Yoldalar, komnistler ile partisizler fraksiyonu, iitmi olduunuz iki
rapor hakknda tartmalar amay neriyorlar. Fakat bunun ok zaman almamas
iin sz sadece alt konumacya vermeyi ve sadece Dou halklarnn sesini
deil, fakat ayrca burjuvalarnn Dou halklarn ezdii lkelerin
iilerininkini de iitmek iin ngiltere, Fransa, Bulgaristan, Amerika
partilerinin temsilcilerine ve dier birka yoldaa kendi dndklerini dile
getirme olanan vermeyi hemen kararlatrdk. Kongrenin bu neriyi
onaylayacan umut ediyorum. (Alklar)
Bakan: Sz komnist fraksiyondan Bnyat-zade yoldata.
(Dnyat-zade Trke konuuyor. eitli lehelere evriliyor. Nerimanof sonra
Trke konuuyor)
Bakan: Yolda Musa-zade son sylevleri Rusa'ya evirecek.
Musa-zade: Yolda Bnyat-zade yolda Radek'in raporu hakknda Dou'nun uzun
zamandan beri Batl emperyalistler iin bir anlamazlk nedeni olduunu ve onu
ele geirmek, smrmek iin Avrupa'nn le kargalarnn sk fk birlik
olduunu sylyor.
l tilf ve l ittifak bu temel zerine yaratlmtr. Zira bu iki rakip
lkeler ayn hrsa sahiptiler: Dou'yu ele geirmek, kendi karlar iin Dou
halklarn smrmek, l ttifk ve l tilf'n sonucu ngiltere tarafndan
hazrlanm talyan-Trk sava oldu. talya'nn Karakalisse'ye sebepsiz
saldrs ngiliz kabinesi tarafndan hazrlanmt. Trablusgarp Sava henz
bitmemiti ki, Rusya bir bakasn, kendi asndan ayr amala Balkanlar'da
sahneye koydu: Trklere ait olan Boazlar ele geirmek iin. Dier yandan l
tilf ve l ttifak ayn amala yal ve yoksul ran'a kar asker birlikler
gnderiyorlard. Onlar da oray smrmek iin ele geirmek istiyorlard.
1905 Rus Devriminden sonra, devrim ran'a srad. Eilmi halklar Rus iileri
gibi bakaldrdlar ve Sovyetler-Gancamian-iktidar iln ettiler. Fakat Rus
Devriminin baarszl ran'nkini de beraberinde getirdi, ran'a gnderilmi
olan arc Liakov ve dier generaller tarafndan devrim bouldu.
Yolda Bnyat-zade dokunakl bir ekilde tiran Mehmet Ali ah' kovan ilk
ran'l devrimcilerin nasl ldrldn anlatyor. Bat devletleri arasnda
''uygar olmayan'' zavall Dou'nun paylalmas yolunda durmak bilmeyen bir
alma yrtlyordu. Trablusgarp'ta ve Balkanlar'da arpld srada Fransa
Fas' smrgeletiriyordu. Elbette, l kk devletleri kendilerine katma
arzusu, Alman emperyalizmini ve ona bal olan grubu kaytsz brakmayacakt.
Ayn ada Alman gleri tilfa kar Dou lkelerinde geni entrikalara
giriti. Ve bylece tamamyla Dou'nun kesin paylalmas iin Byk Rus
Devrimine neden olan dnya sava patlak verdi. Kerenski'de simgeleen burjuva
devriminin kmesinden sonra Rusya'da iktidar proleterlerin, kyllerin,
ellerine geti. Rus ii ve kylleri iktidar ellerine geirince tm halklara
ve zellikle Dou halklarna, onlara unlar syleyerek bavurdular: ''Savaa
son veriyoruz, size elimizi kardee uzatyor ve size, bize kar olan
dmanlmza son vermenizi tavsiye ediyoruz.'' Bu andan itibaren Rus ii ve
kylleri Dou'ya doru dndler.
Sylevi bitirirken, yoldamz, Dou'nun Rusyasnn bu abalarnn bugn
baaryla talanm olduunu syledi: Dou ayaklanyor. Rus proletaryas ile
kardee birleerek tm bu rezilliklere son verecektir. (Grltler: ''eviriler
tam olmuyor. Eksiksiz eviri istiyoruz.'')
Nerimanof: Yolda Efendief ilk tercmann sylevini tamamlayacak.
Efendief: Yolda Bnyat-zade daha sonra Kafkasya'da 1917'den itibaren oluan
olaylar zerinde duruyor. Bu nemli ksm krsye benden nce kan yolda
tarafndan evrilmemiti. Trkiye emperyalistleri ve zellikle Enver Paa,
Almanya'nn zerinde rahata yutabilecei bir lokma hesaplar yapt Trkiye ve
Mslman Dou'yu onun etkisi altna soktular. Dou'nun zerinde beliren el koyma
tasarlar daha Bismark anda biimlenmeye balamt. Dou'nun bamszln
salayarak, Almanlar Drang nach Osten ilkesine uygun davranyorlard. Alman
sngleriyle silhlanm ve Alman emperyalistleri tarafndan desteklenen Trk
birlikleri Transkafkaslarn en zengin blgesi olan ve emperyalistlerin sahip
olmak istedikleri naftalin kaynaklarnn bulunduu Azerbaycan' ele geirdiler.
Ama Kafkaslar'da sava baka biimde deerlendiren grupu ve partiler de vard:
Onlar aa yukar yle dndler: Enver Paa Trkiyesi, Azerbaycan' Rus
emperyalizminden kurtarmaya geliyor; Ona Cumhuriyet, kendisini istedii gibi
dzenlemek, ulusal bamszlk vb. getiriyor. Bnyat-Zade yolda bunun doru
olmadn, bir yalan olduunu syledi.
Zira, Trkiye Azerbaycan' Rus emperyalizminden kurtaracak, annda, onu baka
bir emperyalizme teslim edecekti. lgin bir kurtarma yolu. Bir emperyalizm
dierini kovar. Bu yanl dn imdi etkinliini yitiriyor. Bu kuruntu
zihinlerden siliniyor; Transkafkaslarn, Azerbaycan'n ynlar uyanmaya
balyorlar ve durumu imdi daha iyi anlyorlar. Sovyeti birliklerini ve
Komnist Partisi'nin Trk ve Alman emperyalistleri tarafndan rgtlenen
gruplar temizlemeye balamasyla ynlar gemii daha shhatli deerlendirip
imdiyi de daha iyi kavryorlar. Sovyeti Azerbaycan u anda bu Trk ve Alman
emperyalizminin kuklas grup ve partilerden tamamen temizlenmi durumda; bundan
byle Azerbaycan Dou'daki Sovyeti hareketin ileri karakolu olacaktr.
Azerbaycan bu durumda ok byk bir rol oynamak zorundadr. Kltr ve elinde
bulundurduu kaynaklar asndan Dou'nun en iyi ve en zengin lkelerinden
biridir. Btn bunlar ve ynlar Sovyet iktidar iin besledikleri byk
sempati ile son yllarda elde ettikleri byk deneyler birlikte
deerlendirildiinde, bu ynlarn Komnist Partisi'yle gelecekteki
kaynamalarnn ve Sovyet programn benimsemelerinin Sovyetleri btn Dou'da
iktidara getirecek zaferin siyasal gvencesi olduunu gzlerimiz nnde kukuya
yer vermez biimde sermektedir.
Bakan: Sz, ad ikinci sraya yazlm olan konumac yolda Vagardin-akir'de.
Vagardin-akir: Trke konuuyor.
Bir evirici: Vagardin akir yoldan sylevini zetlemekle yetineceim:
Avrupa sava patlak verdiinde Trkiye o savaa emperyalist bir amala deil
ama kendi savunmasn salayabilmek iin zorunlu olarak katld. Onun iin tek
bir k yolu vard; baka bir seim yapamazd: Ya zgrln savunacak
veyahut da Alman ya da ngiliz militarizminin boyunduruu altna girecekti.
Trkler savaa girmeden nce uzun sre ekingen davrandlar. Eer Trkiye
katlmamaya inat etseydi taraflardan hangisi yenerse yensin Trk zgrlne
elveda demekten baka ey kalmyordu. Trkiye asla emperyalist bir politika
izlemedi ve hibir zaman kk lkeleri yutma amac gtmedi.
Bizim Trk subaylarmz, Rus subaylar veya Avrupa subaylar ile ayn kategoriye
girmezler. Onlar ayn zihniyet ile yetitirilmemitir. Trkiye'nin nceden bir
pln hazrladna ve Almanyayla bu plnn pazarln yaptna inanmak yanl
olacaktr,
Bizdeki, Anadolu'daki toprak meselesinin de kendine zg izgileri vardr. Bu
bizde basit bir sorundur. Byk toprak sahipleri ve byk toprak mlkleri
yoktur. Trkiye genel bir deyile gl bir burjuvaziye sahip deildir; bu
nedenle ne Trk hkmeti, ne Trk halk darda hibir zaman emperyalist
siyasetler izlememitir. Btn siyasetleri u szckleri zetlenebilir: ''Bana
dokunmayan ylan bin yaasn.''
Yoldalar, size bunu bir olguyla kantlayacam. Sava srasnda Alman
koalisyonu savatan galip kmann hesaplarn yaparken, Trk halk ve Trk
hkmeti tampon devletler yaratmaktan baka bir ey dnyordu. Ermenistann,
Azerbaycan, Grcistan, Trkiye'nin emperyalist bir siyaset gttn
savlanyorsa bu tasar nasl aklanabilir? Hayr, Trkiye'nin yabanc
topraklar kendisine balamak dorultusunda hibir niyeti yoktu ve emperyalist
siyaset yapmyordu. akir yoldan sylevinin z budur. (eviriler)
Zinovyev: Sz komnist fraksiyondan yolda Haydarhanof'da.
Haydarhanof Trke ve Farsa konuuyor. Konumac Rusaya eviriliyor.
Yoldalar, dikkatinizi zellikle Zinovyev ve Radek yoldalarn sylevlerindeki
bize hitap eden u ksma ekiyorum: ''Biz elimizi Doulu kardelerimize
itenlikle uzatmaya geldik. Biz diplomasinin hibir trne ba vurmak
istemiyoruz.'' Ayrca yolda Radek ''Size elimizi uzatmaya geldik. Yenersek,
sizle birlikte yeneceiz, yaarsak sizle beraber yaayacaz'' dedi. Bu Dou
halklar iin ok byk bir nem tayor. ki yz yldr asla onlara byle bir
dille hitap edilmemiti. Onlar her zaman Avrupa sermayesi tarafndan boulmakla
kar karyaydlar. imdi ben Avrupa sermayesinin Dou halklarnn kurtulu
mcadelesini nasl ezmek istediine degin birka rnek vermek isterim. ran'
gzlerimiz nne getirelim. Orada gelien bir devrim Avrupal kapitalistler
tarafndan yani arlk Rusyas ve ngiliz emperyalizmi tarafndan bouldu. 350
milyon insann yaad, kendilerini koruma olanandan yoksun ve ngiliz
sermayesi tarafndan insafszca smrlen Hindistan'da da ayn ekilde
Hintliler, ngiliz kapitalistleri gz kamatrc saraylarda yaarlarken
alktan lyorlar. Ayrca Trkiye'den de sz etmek istiyorum. Bir Yolda,
Trkiye'nin kendisini savunmak amacyla savaa girdiini, Alman emperyalizminin
elleri arasnda bir ara olmadn ve emperyalist eilimler tamadn
syledi. Yoldalar, bu sylenenler geree uygun deil. Trkiye'nin gl
emperyalist emelleri vard. O Avrupal emperyalistlerin kelimenin tam anlamyla
aleti durumundaydlar. Eer Trkiye emperyalistler tarafndan ve fetihlerde
bulunmak iini bu savaa srklenmeseydi, Avrupal emperyalistler alkan Trk
kylln paylamaya kalkmazlard.
Yoldalar, Dou'nun daha imdiden uyandn gryorsunuz. ran'da ngiltere'ye
kar devrim ateleniyor. Hindistan'da ve Trkiye'de benzer bir hareket
ekilleniyor.
Burada, ngiliz emperyalizmine ve btn emperyalizme dman olan halklarn
temsilcileri toplanmtr. Ben onlarn, Dou'yu kapitalist boyunduruktan
kurtarmak ve emperyalizmi kovmak iin anlaacaklarna ve aralarnda
rgtleneceklerine inanyorum. (Alklar)
Bakan: Oturumu kapatacaz; ama size unu haber vermeliyim ki, her iki
fraksiyonlar da toprak sorununu, ulus ve smrgecilik sorununu Sovyet dzeni
sorununu, ve rgtlenme sorununu inceleyecek. Drt seksiyon kurulmas zerinde
anlaamlardr. Bu drt seksiyon u ekilde olumak zorundadr: Yirmi delege
her komisyona bir temsili gnderecek ve her seksiyon aa yukar 90 kiiden
oluacak.
Yarn Kurultay toplanmayaca iin eitli seksiyonlara seilecek yelerin
seiminin yarn yaplmas iyi olur. Asker bir geit treni de olacak. Seimler
her konuttan yirmi delege iin bir temsilci seilmesi yoluyla Komnistlerin
Lojmanlarnda yaplacaktr. Fraksiyonlardan geri kalanlar grup halinde durmak
zorundadr. Eer gruptan tard etme ihtiyac doarsa, bunu Bakanlk Kurulu
yapacaktr. O halde yarn bu seksiyonlarn oluturulmasn istiyoruz.
(eviriliyor.)

Oturum gece yarsn

2 dakika gee kapand.
NC OTURUM
4 Eyll 1920

Oturum saat 12.13'de

ald.

Yolda Zinovyev bakanlk ediyor.

Bakan: Dou halklarnn Kurultaynn nc, oturumunun aldn
bildiriyorum. lk iki rapor zerindeki tartmalar sryor. Sz yolda
Narbutabekof'da.
Narbutabekof: Yoldalar, zamanm snrl, 15 dakika iinde Dou'nun alan
ynlarnn uluslararas durumunun tam bir tablosunu sunmam elbette olanaksz;
ksa konuacam ve sizden beni, szm kesmeksizin dikkatle dinlemenizi rica
ediyorum sesim ksk.
Yolda Zinovyev, sylevi srasnda imdiki kurultayn abalarn ak ve gzel
bir anlatm ile aklad. Ben bunun stnde durmayacam. Dou'nun alan
ynlarndan yana durumda olan kii iin, sorun, yalnz bizim iin yani Dou
halklar iin deil, ama ayrca Sovyet iktidarnn kendisi iin de birincil
nemdedir, zira ilkelerini, bu denli ok dilden ve deiik lehelerden konuan
engin Dou toplumlar arasnda zafere ulatrmak arzusunu gsteren her iktidar,
bu halklarn sesini duymak ihtiyacndadr ve bizim delege olarak devimiz, bu
iktidara kesin ve ak hak dvalar sunmaktr. Mslman halklarn ve Dou
halklarnn, Sovyet iktidarndan baka hibir iktidar kurmay istemeyeceklerini
bildiririz. u seim hakkna sahip deiliz: Ya ingiliz kapitalistleri yahut da
Rusya'nn ve btn dnyann alan ynlar. ki eyden biri. Yolda Radek'in
ok iyi syledii gibi: ya Sovyet iktidar yenilecek ve hepimiz boyunduruk
altna alnacaz; ya da o yenecek ve hepimiz zgr olacaz. Btn bu szlere,
Dou halklarnn temsilcileri olarak, pratik bir anlam kazandrmak iin u anda
iki dnyann var olduunu dorulamak zorundayz: Dou ve Bat. Bat'nn
yzyllar boyunca en baskllarndan ve zgrlkten yana olanlara -demokratik
cumhuriyete- varmak iin birok kez ynetim biimlerini deitirmi olduunu
biliyorsunuz; Dou'ya gelince, iktidar biimleri orada asla deiiklie
uramad. Rusya bize yeni bir ynetim biimini, Sovyet iktidarn nermi olan
ilk Avrupa devletidir. Yoldalar, Dou ve Bat ite bu taban tabana zt
grnmdedir. Dou toplumsal rgtlenme ve treler bakmndan oduu kadar
psikolojik, dinsel ve ekonomik adan da zel bir konum iindedir; onu bu
zellikleriyle hesaba katmak gerekir. Nikola II. ve onun gibiler bunlar asla
hesaba katmamlardr. Bizim karlarmz her zaman ayaklar altna alnmtr.
Devrimin ilk gnlerinde Bolevikler Kerensky'nin kapitalist ynetiminin ''niha
zafere kadar sava'' parolasna kar ''Halklarn kendi kaderlerini tayin
hakk''n koyduklarnda Rusya mparatorluunun 53 milliyeti onlar candan
karladlar.
Kerensky'nin baarszlnn en temel nedenlerinden biri bu oldu. Dou halklar
olarak biz halklarn kendi kendilerini ynetme hakkna balyz ve buna
inanyoruz; manevi yneticilerimize, yoldalarmza ve dnya proletaryasnn
liderleri Lenin, Troki, Zinovyev'e gveniyoruz, ama bu Kurultay'da neler
arzuladmz sylemek zorundayz. Ancak bylelikle Mslman emekilerin ve
Dou halklarnn sesi iitilmi olacaktr. Eer bu ses iitilirse, iktidarn
abalar ve gerekletirecekleri, toplumsal devrimin en byk ilkelerinin
Dou'da olumlu karlanmasyla ykn hafifletmi olacaktr. Biz zgrlk;
eitlik ve kardelik ilkelerinin hayat iinde - fakat asla baz resmi metinler
iinde deil - gerek bir uygulamasn istiyoruz. te o zaman hibir Mslmann
Sovyet iktidarna kar elini kaldrmaya kalkmayacandan eminim. Yoldalar,
Cengiz Han ve Timur'dan, kanl Abdlhamid'e dek Dou'da zorbalktan baka bir
yntemin biimi asla olmad. Bunu hepiniz biliyorsunuzdur. Yukarda ok gl bir
Tanr ve aada da bir Sultan. Ynetim dzeni Bat'da olduu gibi gelimi
deildir. Byk Rus Devrimi anszn patlak verdiinde Dou'da hibir
hazrlmz yoktu. Gelenek ve trelerimizi bir anda komnizme uydurmay
bilemedik, fakat Sovyetlerinkinden baka hibir dzenin alan ynlar
kapitalist boyunduruktan kurtarmaya uygun olmadn sylemeliyiz. Hi kimse
Dou'nun Bat'dan ok deiik olduunu, onun karlarnn tmyle baka
olduunu; ayrca komnizmin ilkelerinin dorudan uygulanmasnn orada direnme
ile karlaacan bilmemezlik edemez. O halde 4 milyon Mslman Sovyeti
dzene dahil etmek istiyorsak, bu dzeni onlara uydurmak olmaldr.
Partisiz yoldalarn bildirgesi Kafkasya'nn, Trkistan'n, Rusya'nn dier eski
snr eyaletlerinin deiik karlarna sayg esasnn gven altna alnmasn
istiyor; Kurultayn devi, bunu iktidarmza aklarken unu sylemektir:
Yoldalar, Mslmanlar Sovyet iktidarndan vazgemeyeceklerdir, ama onlarn zel
karlarnn tannm olmas ve Sovyetler iktidar tarafndan bu anlay iinde
alnm tedbirlerin kt stnde l harfler olarak deil, gerekte uygulanmas
kouluyla. (Alklar)
Yolda Radek burada gz doymaz adamlarn ve Bat Avrupa'nn szde ''kltr
savunucularnn'' Sovyet Rusya'y kzl bir militarizm yaratmakla suladklarn
syledi. Bu sulamay reddetmek iin Rus Komnist Partisini yneten ve Sovyetler
hkmetinin banda bulunan yoldalarn, bunun yalan olduunu imdi ve gelecekte
kesinlikle kantlamalar gerek. Trkistanl olarak ne yolda Zinovyev'in, ne
yolda Radek'in, ne de devrimin dier nderlerinden hibirinin politikalar
dnen kafalar Sovyet iktidarndan soutmak olan yerel otoritelerin lkemizde
yaptklarn anlam olduklarn imdiye dek asla grmediimizi bildiririz. Bunu
burada aklyorum, zira bu benim delege olarak grevim; kesinlikle, nk
Sovyet iktidarnn safndaym.
z konuacam, nk zaman bunu gerektiriyor. imdiki Kurultay burjuvazinin
ajanlarn deil, Sovyet iktidarn savunmak zorunda olan alan ynlarn
gerek temsilcilerini bir araya getiriyor. Her birimiz, erkes, Dastanl,
Krgz veya Kazak, hangi milliyetten olursak olalm bu kurultay nnde aka,
yaln bir biimde ve otoritelere bavurarak, kendisini vekil atayanlarn
istedikleri eyleri aa vurmak zorundayz. unu sylemeliyiz: Yoldalar,
hibir eyden saknmaynz, ii ynlarnn iaret ettii yoldan doruca
yrynz, zira baka bir yol, baka bir k yolu yoktur. Eer Bat Avrupa
proletaryas Sovyetler iktidarn savunmazsa, Mslmanlar ve Dou halklar
yklenecektir bu grevi.
unu bildiririm: Sovyet iktidar Dou'nun alan ynlarndan daha sadk
balaklar asla bulamayacaktr. yl sresince, yoldalarmzn, dnya
devreminin en iyi liderlerini tekrar tekrar arlarna ramen, Bat Avrupa
proletaryas ona salam bir dayanak olma karar veremedi.
21 Temmuz grevnini hatrlardan kmayan baarszl Bat Avrupa
proletaryasnn iinde bulunduu siyasal koullarda devrimin yardmna asla
gelemeyeceini kantlamtr; yleyse hi zaman kaybetmeden, Dou'yu, akla ve
dinsel, toplumsal ve ekonomik koullarn uygun olarak rgtlemek gerekir.
Sovyeti iktidar iin baka bir k yolu yoktur. (Alklar)
Trkistanl olarak Ekim Devrimi'nin ilk anndan beri alan ynlarmzn Rus
proletaryasyla birlikte Sovyet iktidarnda birlemi olduunu bildiririz.
Kanlarmz kzl Trkistan cephelerinde Sovyet iktidarnn dmanlarna kar
savata dnerken, varlmz tm Rusya'nn alan ynlarnkiyle itenlikle
birletirdik. alan ynlarmz devrime olan ballklarn kanlarn dkerek
kantladklarna gre, milliyeti eilimlerin militanlarmza ynelttikleri tm
sulamalara deer verilmelidir. yl boyunca Trkistan bu mcadeleden hep
muzaffer olarak kt. Bunu srdrmek iin ne yapmak gerek? ok ey deil: Dou
halklarnn varolu koullarn dikkatle incelemek ve bu lkelerde, delegelerin
yarg hakkn size brakt ilkeleri uygulamak kar-devrim ve hele ovenizm
hi sz konusu deildir; zira, halklarmzn temsilcileri olarak kendi kendimiz
dar milliyeti eilimlerimizle savamaktayz ve Trkistan'n ilk devrimcileri
olarak, bayramz ilk kendilerine kar atmz; ne lemalardan, ne mollarn
kara etelerinden ekinmiyoruz (Alklar). Sonuna dek mcadelemizi srdreceiz:
Yok olup gideceiz veya kazanacaz. Yoldalar, Trkistan'n ii ynn iki
cephede mcadele etmek zorunda olduklarn syleyeceim sizlere: Burada gerici
mollalara kar ve orada Avrupallarn dar milliyeti eilimlerine kar. Ne
yolda Zinovyev, ne yolda Lenin, ne de yolda Troki; Trkistan'n gerek
durumunu bilmiyorlar; bu son yl sresince olup biten eylerin farknda
deiller. Bununla beraber liderlerimize gzlerini atrmak iin bunu ak
yreklilikle sylemek ve durumun aslna sadk bir tablosunu izmek gerek.
Bylelikle Trkistan'a gelecekler ve durumu yeniden gzden geireceklerdir.
Bunu herkese sylyorum: Trkistanl komnist yoldalara olduu kadar partisiz
yoldalara da.
Trkistan tarihinde ilenen hatann baka taraflarndaki Mslman dnya
tarafndan da yaplmamas iin, biz iktidarmz son ylda yaplan hatalar
konusunda uyaryoruz. Biz, size kar-devrimcilerinizden, ulusal dzenimizi
bozacak tohumlar atan yabanc unsurlardan, sizi komnizm maskesi altnda
alarak smrgeletirmek isteyenlerden kurtulmanz sylyoruz. (Hararetli
alklar, barmalar: Bravo)
Yoldalar, uzunlu boylu konumayacam. Size, liderlerimiz, dnya devriminin ve
bizim liderimiz olan, her arala ona destek olmamz gereken Lenin'in kutsal
szlerini hatrlatmakla yetineceim.
Hafzalara kaznan szleri hl kulaklarmzda nlyor ve ruhumuzda yer etti; o
szleri iittikten sonra hi kimse Sovyeti iktidarn bizim ktlmz
istediini syleyemez. Belki, temsilcilerin arasnda kkrtclar ve demagoglar
vardr ama, onlar, kar-devrimcileri temizlemi olduunuz gibi, temizlememiz
gerekmektedir.
Kendilerini gsteren kar-devrimciler bizi korkutmuyorlar: onlara cephede
cevaplarn verdik. Ama, yoldalar, aranzda komnistlik maskesinin ardndan
Sovyeti iktidarn Dou'da saygnlna kar kiiler de var ve burada biz
ekinmeden haykryoruz: ''Kahrolsun Sovyeti iktidar temel ilkelerini
baltalamaya alan bu provakatrler ve de demagoglar (Israrl alklar;
haykrlar: Kahrolsun)
Bunu dedikten sonra, unu da eklemek zorundaym: Sovyeti iktidarn teorik
tavr, Rusya'daki ve Dou'daki alan Mslman ynlara yapt arda da
tamamen gzler nne serildii gibi, aktr. Halk Konseyi Komiseryas, bizzat
Lenin yoldan imzas ile 1917 Kasmnda Dou'nun ve btn Rusya'nn
Mslmanlarna arda bulundu. Bu tarih belgede, Trkiye'nin paylamasn,
Ermenistan'n tamamen ele geirilmesini amalayan anlamalardan paragraflar
aklanyor ve stanbul'un Mslmanlarn elinde kalmas gerektii syleniyor. Ve
sonra da yle devam ediliyordu: ''Bundan byle, inanlarnz, gelenekleriniz,
eitiminiz ve ulusal kltrnz serbest ve dokunulamaz saylacaktr. Ulusal
hayatnz serbeste rgtleyin. Bu sizin hakknzdr. Efendiniz, kendiniz
olmalsnz. Hayatnz, kendi arzularnza gre kendiniz rgtleyin.''
Bize bu trl szler vermi olan Sovyeti iktidar terk edebilir miyiz?
Oysa, imdi de Mslmanlar bize geliyorlar ve inanlarmzn ayaklar altna
alndn, bizi dua etmekten alkoyduklarn, llerimizi din trenlerimize
uygun biimde gmmemizi engellediklerini sylyorlar. Bu ne demektir. Bu alan
ynlar arasna kar-devrimin tohumlarn ekmek demektir.
Ayn eyler belki baka yerlerde de tekrarlanyordur.
Partisizler adna, komnistlerin de bize katlacan mit ederek unlar
sylyorum: hafzalardan silinmesi olanaksz bu kongreden sonra, Sovyeti
iktidarmz Dou hakknda belirli bir siyaset gtmelidir. O zaman Dou halklar,
yalnz resm bildirgelerde deil ama, elleri silhlarnda, onun yannda
olacaklardr. Ve artk o zaman Dou halklarnn alan ynlar ile Rus
proleteryas ve kyllerinin ortak hcumuna kar koyabilecek g olmayacaktr.
Yaasn ezilen Dou.
Yaasn ilkelerini art niyet gtmeden uygulamak isteyen gerek komnistler.
Yaasn, dnya proletaryasnn ve bizim liderlerimiz Lenin, Troki, Zinovyev ve
dier yoldalar.
(Yolda Tacaev Trkmenceye eviriyor. Trkeye, Farsaya ve... evriliyor).
Korkmasof: Yoldalar, bu tartmada yer alarak konuurken Rusa ve sonra da
Kumik lehesine tercme ederek konumak zorunda olacam. Ancak, salmn
bozukluu nedeniyle, dier konumalar Kumikeye evirmek gcmn zerindedir.
Bu konuda Alief yoldan benim yerimi doldurmasn rica ediyorum. (eviri)
Bakan: Sz, belirlenen son konumac yolda Korkmasof'da.
Korkmasof: Yoldalar, yolda Zinovyev'in bizi dnya emperyalizmine kar savaa
arrken kulland ateli ve iten szler Kurultayn btn yelerinin
kalplerinde bizim fakir dalarmzn sakinlerinin her zaman duyduklar hisleri
uyandrd. Ksa bir sre nce Denikin ordularnn gnlllerinin kanyla
ykanm olan kl ve hanerlerini ekerek bizim dallarmz, her zaman olduu
gibi bugn de, insanlk dmanlarna, dnya emperyalizminin sefil uaklarna,
Dou ve Bat'nn ezilenlerinin kurtuluunu salamak iin son savata
nderlerinin peinden gitmeye hazr olduklarn kantlamlardr. (Alklar)
Yoldalar, bu kanttan sonra size daha tartmalar, sylevler lzm m? Fakat
dallar bu tartmalara, sylevlere kaytsz kalacaklardr.
Bir ay var ki, dalarn fakir halklarnn delegeleri hatta aydnlar bir
Kurultayda birleerek Dou'nun btn ezilen halklarna kutsal sava arsnda
bulundular ve btn lkelerin alan ynlarnn dmanlar yok edilmeden
silhlarn brakmayacaklarna yemin ettiler. (Alklar)
Fakir dallarn lafa ihtiyalar yoktur. Byk toplumsal devrimin
balangcndan beri onlar, yalnz ierdeki kar-devrimcilere kar deil -imam
hkmeti- fakat ayn zamanda dardaki emperyalistlere, Trk, ngiliz veya
onlarn ajanlarna, mahall eteler ve Denikin'in etelerine kar aralksz,
bir mcadele veriyorlar. Bunca zor bir mcadeleyi srdrdkten sonra, artk
gsz dtnz, ikyet ettiimizi ve bunun tesinde hibir ey demediimizi
anlamak zorundasnz, yoldalar.
Bu arada, yoldalar size birka kelime ile bu yl boyunca neler olduunu,
yerel hayattan, rneklerle, bu Dou ile Bat arasnda yaayan bir kpr olan
Kuzey Kafkasya halknn alan ynlarnn hayatlarndan rneklerle ve
Zinovyev yoldala Radek arkadan uluslararas politika ile emperyalizm ile
mcadele hakknda syledikleri byk gerekler zerinde durarak, anlatmama izin
verin.
Fedakrlkla dolu mcadele sayesinde, imdiye kadar ne hibir devrimin ne de
hibir halkn tanmad byle bir devrim sayesinde, Rus ii ve kylleri
zgrlklerini elde ettiler. imdi de Dou halklarn ayn zgrle
aryorlar.
Ve biz ne gryoruz. Kafkas dalarnn bunca snanm fakir halklar ile byk
devrim arasna beylerin, hanlarn, prenslerin, zenginlerin, mollalarn ynettii
snflar girmeye alyor. Trk ve ngiliz emperyalistlerinin entrikalar ile
bu asalaklar, alan ynlar ezmek iin, ellerinde, dini smrmeye hizmet
eden imama yol hazrlanyor.
Ne komedi. Fakir dallar, mutlakiyetin aleti, hanlara, insan haklarnn katili
Naymuhittin Gotzinski'ye kar, hapislerde rme pahasna koruyan ve bylece
imam mertebesine ykselen, eyh amil'den sonra bu maskaralklar. Fakir
dallarn bu maskaralklara kar cevab ne oldu? Ezilmeyi kabul ettiler mi?
Hayr, i sava balattlar. Btn Panislavistlerin, Panislamistlerin,
ngilizlerin, ar Nikola'nn ajanlar hibir sonu elde edemediler. Henz bir
sene gemiti ki mam ynetimi devrildi. Onu gemite desteklemi olanlar bile
ac bir alayla ona "mam van'' lakabn verdiler.
Dastan'n, sosyalist militanlarca ynetilen yerlileri kzl ktalarda
birletiler ve sovyeti iktidar kurdular. Emekilerin o sradaki sevinleri
tarif edilemez. ''Bu iktidar bizim iktidarmz, yerlilerin iktidardr''
diyorlard.
Btn bunlardan sonra biraz evvel iittiimiz gibi szler kullanmak mmkn
olabilir mi? Bu ikayetler bize yakmaz.
Ama Rusya'da kol gezen dalarda devrime yenik dm kar -devrime dayanarak ve
ynlarn Trk halkna kar besledii sevginin gcn farkederek, prensler,
generaller, mlk sahipleri paalarn, beylerin tek kelimeyle smrclerin bata
olduklar Trkiye'ye evirdiler baklarn. Oradaki, beyler, paalar,
fakirlerin ezilmesi iin kuvvetli yardmc ellerini uzatmayacak mydlar? Ve
Trkler geldiler de. Bu salonda kar-devrimin rgtlenmesinde, ilk Jn-
Trklerin ideallerini unutarak byk bir enerji harcayan ve bu rgtlenmeyi eski
sultanlarn saraylarnda, ervomocv, Kotrof ve ar Nikola'nn dier generalleri
ile birlikte Sovyeti iktidar boacak bir kar-devrim hareketi olarak baaran
bir kiiyi, Enver Paay grememekten znt duyuyorum. (Alklar)
Trkler, geldiler ve ne yaptlar. Cephelerde kazandklar baz savalarla
emperyalistlerin kalplerine aziz bir yere sahip olan Yusuf zzet Paa, Nuri
Paa, dier beyler, paalar maalar, yani Jn-Trkler, Kazaklar'da, II.
Nikola'nn subaylar ile ibirlii yaparak alan ynlara kar bir cephe
kurmak iin geldiler Dastan'a ve zaman zaman da Dastan'n, Sovyeti
iktidarn yenmeyi baardlar.
Ama Dastan halkna bu iktidar yerine ne verdiler? Prens Tarkovski'nin kiisel
diktatrln.
Jn-Trk ideolojisinin, byk toplumsal devrim srasnda oynad rol byle
oldu. Baka hibir zm yolu bulamadlar. Kotrof, ervomoev gibi
maceraperestlerin peinden halkna ihanet eden kar-devrimcilerle birlikte
kuruntu halindeki Kafkas Dalar Cumhuriyetini kurmaya altlar. Birka ay
lkeyi iyice perian edin, daha gl bir emperyalistin nnde, ngilizlerin
nnde, Trklerin terkettikleri silhlar satncaya artk sayacak hibir ey
kalmayncaya kadar iktidar da kaldlar. Daha sonra da Denikin'in gnll
etelerinin insafna terk ettiler btn halk.
''Dalar Hkmeti'' perdesi altnda oynanan deersiz komedinin dm noktalar
bunlard ite. Trklerin ve ajanlarnn Boleviklere kar yeterince sert
olamadndan yaknan Denikin'in gnlleri, ngiltere'nin de destei ile henz
rgtlenememi Bolevikler zerine bir katliam kampanyas atlar. Trkler,
Bolevikleri tutukluyor ve Bolevik kasabalar ar vergi ykmll altna
sokuyorlard. Ama gnlller bunlar yeterli grmeyerek yerlilere kar gerek
bir sava balattlar.
Bundan sonra gelen, bir yl sren ve kahramanlkla dolu bir mcadele oldu.
Yoldalar, bu mcadele Dastan' kzl bayrak iin dkt kann rengine boyad
(Alk tufan).
Yoldalar, bu savan srd uzun aylar boyunca yerlilerimizin Musavat'n
ajanlar ile, kendisi de bir gerici olan Nuri Paa'nn -Enver Paann
kardeidir- ynettii gerici Trklerin kurduklar i cepheye kar kendilerini
nasl savunduklarn biliyorsunuz.
Bu mcadele, bir destandr. Yoldalar! Dallar glerinin yettii kadar, byk
Kzl Orduya yardm etmek istiyorlar. O Rusya'nn sava alanlarnda kar
devrimcilere kafa tutuyor. abalarmz, baar ile talanacaktr. Kzl
Partizanlar 12. ayn sonlarnda Demir-Han-ura'y, Derbent ve Petrovsk'u ele
geirdiler, byk Kzl Ordu ile ilk balantlar kurdular. Bu nedenle,
yoldalar, Kafkaslarn fakir dallar, meselemizin dnya devrimi olmasna
ramen, Trkistan delegesinin uzun boylu szn ettii anlamsz ayrntlar
zerinde sylev dinlemek istemiyorlar. Byk Dnya sava, pek yakndr. Dnya
emperyalizminin etelerine: Franszlara, ngilizlere, Amerikallar, Dou
Halklar Kurultay toplanmadan evvel, liderlerimiz bize arda bulunmadan sava
iln ettiimizi sylemek zorundayz ve sylyoruz. Yarn silhlarmz
ellerimizde kutsal savata onlarn zerine yryeceiz (Alklar). Szlerime u
istekle son vermeme izin verin yoldalar: Yaasn Dou'nun ezilen halklar!
Yaasn Bat'nn ezilen emeki ynlar!
Yaasn onlarn III. Enternasyonal'in kzl bayra altndaki birlikleri!
(Haykrlar, alklar)
Yaasn onlarn byk nderleri Lenin, Troki, Zinovyev'in ynetimi altndaki,
dnya emperyalizmine ve kapitalizme son vermeyi amalayan kardee
beraberlikleri! (Alklar)
(Korkmasof Kumikeye eviriyor).
Bakan: Dikkatlerinizi Trkmence evirisine aryorum.
Bir ses: Trkmenler anladlar. Onu asl Farsaya evirmek gerekir.
Bakan: Bu sylevin Trkmenceye evirilmesi iin istek ve ricalar aldk.
Dikkatinizi davet ediyorum.
Bnyat-zade Trkmenceye eviriyor.
Zinovyev: Yoldalar, seksiyon seimlerinin bitirilmesi kanlmaz bir
zorunluluktur. Btn kollektif lojmanlar bu seimlerde i grmekten hl
uzaktrlar. Daha fazla gecikmeden, mutlaka yer almaldrlar. Gelecek oturum
akamn 6'snda alacaktr.
DRDNC OTURUM
4 Eyll 1920

Oturum akam saat sekizde ald.

Oturuma yolda Zinovyev bakanlk ediyor.

Bakan: Dou Halklar Kurultaynn drdnc oturumu almtr.
Gnn programna balamadan nce Kurultaymzn Bakanlk Kurulunun ald bir
karar bilgilerinize sunmak zorundaym. Bakanlk Kurulu Kurultay almalarnn
yry biimini dikkate alarak, almalarn belirli bir pln iinde
tamamlanmasna karar verdi. Sonu olarak almalarmz, dokuz eyll gn
tamamlanmak zorundadr; nmzde halen be tam gn var. Byle olunca
almalarmz, bu be gn ierisinde bitirebilmek iin Bakanlk Kurulu,
tartmalarn belirli bir l ierisinde snrlanmas gerekliliine karar
verdi. Bu kstlamalar ilk nce buraya misafir olarak gelip konuan
konumaclarn saysnda olacak. Biz elbette ki buraya gelen yabanc btn
yoldalarn konuabilmesini isteriz. Ama ne var ki, btn hepsini dinlemek iin
yeterli zamana sahip deiliz. Bu nedenle sz yalnzca ngiliz ve Fransz iki
yoldaa verebileceiz. Fakat buna ramen Amerikal, spanyol, Benelks ve Balkan
lkeleri, Avustralya, Japonya ve dier lke temsilcilerinin sylevlerini basnda
ve kongre tutanaklarnda yaynlayacaz. Ayrca Bakanlk Kurulu, sylevlerin
yalnzca resm dile evrilmesini neriyor: Rusa, Trke ve Azerice ve de
Farsa. Ayn zamanda Bakanlk Kurulu bu dilleri anlamayan delege yoldalardan
bizim Moskova'daki Komnist Enternasyonal Kurultaynda kullandmz yntemi
uygulamalarn rica ediyor; bu yoldalar, bu dillerden birini bilen bir
arkadalarnn evresine toplnsnlar o da onlara konumacnn sylevini
aklasn. Gerekirse eer konumacnn sylevi oturum salonunda evrilmise
onlar eviriyi koridorlarda veya oturum sonrasnda yaparlar. Bu elbette ki
kullanl bir yntem deil ama Kurultay da pek fazla uzatlamaz. Bugn onbeer
dakika sreyle yalnzca iki konumac sylev verdi. Kalan btn vakit eviriler
iin harcand ve bu da btn oturumu megul etti. Bakanlk Kurulu, evirici
arkadalarn orijinal sylevin aa yukar drtte birini tutacak kadar zetleme
yoluna gitmeleri de kararlatrld. imdiye kadar bunun tam tersi yaplyordu:
eviriler normal olarak sylevlerin kendisinden daha fazla vakit alyordu.
Zamanmz bylesine geni bir alma alannda daha tutumlu kullanmann yerinde
olacan dnyoruz. evirir misiniz yoldalar. (eviri)
Yoldalar, Bakanlk Kurulunun size baka bir nerisi daha var. Kurultaydan,
Bakanlk Kurulu yeleri arasndan iki bakan yardmcs ismi sememize izin
vermesini istiyoruz: Biz Nerimanof ve Narbutabekof yoldalarn zerinde
duruyoruz. Ayrca Kurultayn kadnlar blmn temsil eden iki kadn yoldan
vekletlerinin onaylanmasn rica ediyoruz.
Kurultayn almalarn hzlandrmak iin, Bakanlk Kurulu oturumlarn tmnn
her gn ve leden sonra saat beten itibaren almasna karar verdi. Son
olarak, Bakanlk Kurulunun size nerdii sray iletiyorum. Raportr bir saat
raportr yardmcs sylevler ve rapor hakknda otuz dakika sonuca varmak iin
onbe dakika ve ayrca her konumac da on dakika konuacaktr. Her konumac
yalnzca iki kere sz alabilecektir, konumaclar biri tartlan tezin lehine
dieri aleyhine olmak zerine konuacaklardr. Raportr kendisine yneltilen
btn sorular bir defada cevaplndracaktr. Kiisel konular hakkndaki
aklamalar konumac tarafndan ancak oturumun sonunda yaplabilecektir.
Bakana hitap edilerek yazlm isteklere ancak konuma hakk verilir. Btn
bildirgeler yazl verilecektir. (eviri)
Bakan: Yoldalar, btn bu neriler Bakanlk Kurulu tarafndan abukluu
salamak iin verilmitir. Bu nerilerin Kurultayca kabul edilmesini rica
ederim. nerilere kar olan delegelerin ellerini kaldrmalar rica olunur.
(Trkmenceye evriliyor).
Bakan: Bakanlk Kurulunun nlemlerini kabul eden delegelerin ellerini
kaldrmalar rica olunur. (eviri)
Kar olan kim? Kimse yok. neriler kabul edilmitir. Oturum devam ediyor. Sz
ngiltere Birlemi Komnist Partisi delegesi Quelch yoldata.
(Quelch ngilizce konuuyor. Yolda Petrov Rusaya eviriyor.)
Petrov: Yolda Quelch sylevine Marks'n szlerinden bir aktarmayla balyor.
Karl Marks ngiliz ii snfnn ancak ngiliz smrgelerindeki halklarn zgr
olabilmesi ile gerekten zgr olabileceini sylyordu. Bu nedenle yolda
Quelch buraya bu prensibi Karl Marks'n tartma gtrmez formlasyonlarndan
biri olarak kabul eden Britanya Komnist Partisini temsil etmek iin gelmitir.
ngiliz ii snf dmanlarnn, (ngiliz kapitalistlerinin) ayn zamanda
ezilen Dou halklarna da dman olduunu sylyor yolda Quelch.
ngiliz ii snfnn, ngiliz kapitalizmine kar srdrd mcadele ayn
zamanda siz ezilen Dou halklarnn da mcadelesidir.
u anda ngiliz emperyalizmi, milyonlarca insan eziyor ve smryor;
rlanda'da, Hindistan'da ve dier birok lkede. rlanda'da, u anki durum ok
ciddi; orada kararl bir sava srdrlyor. rlanda halk, bamszl iin
arpyor. rlanda'da nemli sayda askeri kuvvet olmasna ramen rlanda halk
kahramanca ve baaryla dvyor. Hindistan'da da ayn ekilde Britanya
emperyalizmi asrlardr orann tm zenginliklerini soyarak ve orann halkn her
trl felkete ve ala terkederek ezmeye devam ediyor.
Hindistan'daki iktidarn salamlatrabilmek iin Britanya emperyalizmi Orta
Asya'y ele geiriyor. Ve hakimiyetini btn Asya'ya yayyor. Yolda Quelch
Britanya emperyalizminin doymak bilmez bir canavar olduunu sylyor. Ona
aralksz yeni yeni topraklar lzmdr. Aralksz boyunduruu altna yeni yeni
halklar alr.
Britanya ii snf bunun tamamen farkndadr. Kongrelerinde Britanya
emperyalizminin bu politikasn defalarca protesto etmitir. ngiliz rgtl
emekileri halklarn kendi kaderlerini tayin hakkna bugn de olduu gibi her
zaman saygda zen gstermitir (Alklar).
ngiliz emperyalizminin, u anda ezdii btn halklarn kurtuluu iin mcadele
etmektedir. Yolda Quelch, Britanya ii snfnn eyleminin sizin dmannza
yani ngiliz emperyalizmine kar srdrldn ve ngiliz Komnist Partisinin,
Rusya'daki kongreye, Britanya proleteryasnn Britanya emperyalizminin
boyunduruunu krmak iin devam ettirdiiniz mcadelenize yardma hazr olduunu
gstermek iin delegeler gnderdiini sylyor.
Britanya emperyalizmi, ngiliz proleteryasna pahalya malolmaktadr. Britanya
mparatorluunun snrlar Britanya emperyalizmi hizmetinde lm ngiliz
iilerinin kemik ynlaryla kapldr.
Sovyet Rusya Cumhuriyeti, dnyann btn emekilerinin ve btn ezilen
halklarnn ban ekmektedir. O, insanln kurtuluu iin dvyor.
O halde ngiliz, Fransz, Alman, Avusturyal vb. iilerin her gn Sovyet Rusya
Cumhuriyeti ve komnizm bayrann etrafnda gittike daha ok kalabalklaarak
toplnmas doaldr.
Sovyet Rusya imdi kapitalist Britanya hkmetleri ile olan mzakerelerini
kesmitir; ama ngiliz iileri bu mzakerelerin ve geici barn Sovyeti
Cumhuriyetler tarafndan mcadelede daha iyi durumlar elde etmek iin
srdrldn ve istendiini biliyorlar. ngiliz ve Avrupa'nn dier
lkelerinin Batl iileri Sovyeti Cumhuriyetlere kar gven ile doludurlar,
onlarn btn eylemlerini benimsiyorlar ve onlarn btn politikalarn
destekliyorlar.
Bu Kurultay, siz Dou halklarnn da Sovyeti Rusya'y takip ettiinizi ve siz
insanln kurtuluu iin srdrlen mcadelede onu desteklediinizi
ispatlamaktadr, deerli Yolda Quelch Britanya ii snfnn politik iktidar
ele geirmeye hazr olduunu da kesin olarak sylemektedir. Toplumsal devrim
ngiltere'de olgunlamaktadr (Alklar). Yolda Quelch, Dou Halklarnn Avrupa
Devrimci proleteryas ile birlikte Uluslararas Komnizmin bayra altnda eski
dnyann yklmas ve onun zerine yeni btn insanln zgr ve eit olaca
yeni bir dnyann kurulmasn salayacak kesin zaferi kazanacaklarna inandn
sylyor.
Yolda Quelch sylevini yle haykrarak bitiriyor:
Kahrolsun Dnya Emperyalizmi! Yaasn Rus Sovyeti Cumhuriyeti! Yaasn Dnya
Sovyeti Cumhuriyetleri! Yaasn Enternasyonal! (Alklar) (Trkmenceye ve
Farsaya eviri)
Bakan: Sz, Fransz emekilerinin temsilcisi ve Paris'in III. Enternasyonal
Komitesi delegesi olan yolda Rosmer'de (Alklar).
Yolda Rosmer: Franszca konuuyor.
Bakan: Yolda Pavlovi, yolda Rosmer'in sylevini evirecek.
Pavlovi: Ben Rusya'ya, dedi yolda Rosmer, Komnist Enternasyonaln II.
Kongresine katlmak iin geldim. Bak'ya ezilen Dou halklarna Fransz ii ve
kyllerinin kardee selmn iletmek iin uramay kendime dev saydm.
Dnya sava patlad anda, Fransa'nn ve ngiltere'nin yneticileri ve onlarn
bandaki uaklar evrensel savan barbar Almanya'nn ezdii halklara zgrlk
gtreceinden emindiler. Fakat ezilen halklar kurtarmak sz konusu ise eer,
dedi yolda Rosmer, niin bu gler bizzat kendilerinin ezdikleri halklara
zgrlk vermekle balamadlar ie?
Niin ngiltere rlanda'ya zgrlk vermedi? Niin Hindistan'da yaayan 300
milyon insan boyunduruu altnda tutuyor? Alman barbarlna kar savamay
neren Fransa niin Fas', Tunus'u ve Cezayir'i eziyor ve hatta imdi bile
imparatorluuna Asya'dan alaca yeni bir toprak paras iin Gney Anadolu ve
Suriye'de sava srdryor:
Bunun tam tersi olarak, Fransa ve ngiltere bu halklara savatan nce verdikleri
zayf reformlar bile geri almaya alyorlar. Almanlara kar savamak ve
onlar olduklar yerde durdurmak iin gerektiinde bu ama iin yzbinlerce
Cezayirli, Tunuslu ve Faslya, btn bunlara zgrlklerin btn trleri vaad
edildi. Fakat bugn, sava alanlarnda yok olan be bin Tunusluyu belleinde
canlandran Tunus temsilcileri ekingenlikle Fransz hkmetince verilmi
szleri ona hatrlattklarnda, hkmet, buna cevap olarak ''Elebalar''
tutukluyor ve cezaevine atyor. Ayrca bildirgelerini yaynlama izni olan yerli
gazeteleri kapatyor.
te Fransa'da byle davranlyor, ite ngiltere'de byle davranlr. te
byk gler Alman emperyalizmine kar kendilerini savunmak iin hizmetlerini
grdkleri lkelere kar byle davranyorlar.
Bu hoyratlklar, bu zorbalklar bu zorla hizmet grdrmeler, emperyalist savan
mantk sonularna dahildir. Byk gler sava ertesinde hatr saylr
biimde zayflamtr ve geici bir dengesizlik durumunda bulunuyorlar. Emein
retkenlii durmakszn azalyor; bilinli veya igdsel olarak; Bat'nn
iileri kapitalist toplum tarafndan srdrlen abalarda bir paylarnn
bulunmasn reddediyorlar. Emperyalistler smrgelere, hizmetlerini grdkleri
veya grdrmeyi dledikleri halklara gzlerini dikiyorlar ve orada doal
zenginliklerin ve bol miktarda, ucuz bir el emeinin smrlmesi yolu ile retim
an fazlasyla karlayacak ve bylelikle, imdiki, dnya konjoktrne
egemen olan sorunu zecek areyi, bulmay umut ediyorlar.
Fakat orada bile Fransz-ngiliz emperyalizmi glklerle karlayor, kaynam
halindeki bir Dou'ya arpyorlar. Sava zarar grmeksizin deil fakat dviz
olarak halklarn bamszlklarna neden olacak ekilde sonulandrd. Ve
Asya'nn en cra kelerinden buraya koup gelen delegelerin muazzam says
Sovyet Rusya'nn yakt zgrlk ateinin kvlcmlarnn dnyann her yanna
sram olduunu gsteriyor. Desteklemek zorunda olduklar etin mcadelede
Dou halklar bundan byle Sovyet Rusya ahsnda gl bir mttefik
bulacaklarn bilmektedirler. Komnist Enternasyonal da ayrca onlardan tm
yardmn esirgemeyecektir. Fakat kurtulular iin vazgeilmez olan kuvveti
kendi zbirliklerinde toplamak kendilerine ait olacaktr. (Alklar)
(eviriler)
Fazl Kadir, Hintli delege, Farsa konuuyor.
Bir evirmen sylevi evriyor.
Hintli delege Dou halklar Kurultay'nn I. Kongresini selmlyor ve ngiliz
emperyalizminin boyunduruu altndaki Hint halklarn sizin ve dnya devrimci
proleteryasnn kendi sanca arkasnda srklenen Sovyet Rusya'nn yardmn
beklediklerini bildiriyor. Uzun zamandan beri, diyor, bu kongreyi, kapitalizme
kar bakaldran Dou halklarnn birliinin kurulmasn bekliyorduk.
Yaasn dnya devrimi!
Yaasn Dou'nun tm halklarnn birlii! diye haykrarak sylevine son veriyor.
Trkistan Hintlileri Devrimci rgt Bildirgesi okundu.
Bak'daki Komnist Enternasyonal II. Kongresi delegeleri yoldalara:
Trkistan Hintlileri Devrimci rgt Hindistan'n 315 milyon ezilen insan adna
bu Kurultayn delegelerinden ve Sovyet Rusya'nn temsilcilerinden, destek
istemektedir. Bu Kurultay bugn burada insanln kurtuluunu ve zellikle uzun
mcadelesinde vazgeilmez bir yeri olacak Hindistan'n kurtuluunu salamak iin
toplnmtr. Tm kurtulu isteyenler, istedikleri yardmn i ilerine ve din
konulara hi karlmadan, emperyalizmin ve kapitalizmin boyunduruundan
kurtulmak sz konusu olduunda verileceini umut etmek istiyorlar. Ulusal
tasarlarn gerekletirilmesi iin mcadele eden tm devrimciler Rusya'nn
yardmn gnlden istiyorlar. Dou sorununun incelenmesi, nemi inkr
edilmeyecek bir gerei ortaya koyuyor; eitli nemlerdeki, dnyann eitli
taraflarndaki btn atmalarn gerek nedeni yalnz ve yalnz Hindistan'dr.
Tarih defalarca Hindistan'n zgrlnn btn dnyann zgrl demek
olduunu ve btn savalarn ancak o zaman sona ereceini gstermitir. Zira,
saldrgan amalar iin gereksindikleri insan materyellerini ngilizler geni
lde Hindistan'dan salamlardr.
Hint Devrimci rgt bu olguyu Bak'daki I. Dou Halklar Kurultay nnde
kantlayabilir. rgtmz Kurultaydan en ksa zaman ierisinde en byk
yardmn, bu yardma ok ihtiyac olan Hindistan'a gnderilmesini rica eder.
Mehmet Abdl Rabey Berk.
(Hint Devrimci rgt Bakan - Takent 10 Austos 1920)
Bakan: Bitirmeden nce yolda Chabline'in Balkan Komnist Partileri adna ksa
bir bildirge okumasna izin veriniz.
Chabline: Yoldalar, Bulgar, Yugoslav, Yunan ve Romanya Komnist Partilerinden
olumu Balkan Komnist Federasyonu beni sizin kadar ezilmi ve Fransz, ngiliz
emperyalist haydutlar tarafndan sizin kadar boyunduruk altnda tutulmu Balkan
lkeleri adna Dou halklar delegelerine u bildirgeyi okumaya grevlendirildi,
sizin savanz bizimkidir de ayn zamanda.
Muzaffer Rus devrimi, artk bir Dnya devrimi haline gelmektedir ve size
insanln kesin kuruluu ve insann insan tarafndan smrlmesinin sonu demek
olan yolu gstermektedir.
Emperyalizmin, baskclarn tek cephesine karlk biz de dnyann tm ezilen ve
boyunduruk altnda tutulan halklar olarak tek bir cephe olarak birlemek
zorundayz. Yaasn proleterlerin byk dayanmas! Yaasn Dou'nun kurtuluu!
Yaasn Dnya emekilerinin birlii!
Bakan: Zamanmzn ktl maalesef Amerikal, Japon, spanyol, Benelksl ve
Avusturyal delege yoldalara sz vermemize olanak brakmyor. Sizde bu
yoldalarn sylevlerinin basnda ve kurultayn tutanaklarnda yaynlamamz
onaylamanz istiyoruz. (Sesler: Evet, evet, ok iyi)
Yoldalar, u anda Bak'da bulunan fakat delege olmayan, dnyaca ok iyi tannan
iki Trk siyaset adam, yazl bildirgelerini Bakanlk Divanna
ulatrmlardr. Bu bildirgeler ok byk bir siyasal nemde olduklarndan
Bakanlk Kurulunca burada okunmalarna ve basna iletilmelerine karar
verilmitir. Biri Enver Paa, dieri ise Anadolu Trk Halk Hkmeti temsilcisi
brahim Tali tarafndan verilmitir.
u anda bildirgelerin okunmasna balyoruz. (ok iyi, okuyun, okuyun.)
(eviri).
Bakan: Sz her iki bildirgeyi de okuyacak olan yolda Ostrovski'de.
(Kargaalk, haykrlar). Yoldalar, rica ederim sakin olun.
Enver Paa'nn Bildirgesi:
Okunuyor.
Yoldalar, arkadalarm ve kendi adma biz Dnya emperyalizmine ve kapitalizmine
kar sava veren hepimize Bak'da toplnma olana veren III. Enternasyonal ve
Bakanlk Kuruluna teekkr ederim.
Yoldalar, bizi soymakla yetinmeyip, kanmz emen ve bizi yok eden emperyalizm
ve kapitalizme kar olmaktan bugn byk bir mutluluk duyuyoruz. III.
Enternasyonalin kiiliine, Avrupal politikaclar gibi sahte deil ama iten ve
drst bir mttefik tavrndayz.
Yoldalar, Trkiye'nin savaa girdii anda dnya iki kampa blnmtr.
Birincisi yal arlk Rusya'snn ve kapitalist ve emperyalist mttefiklerinin,
ikincisi ise Almanya'nn ve ayn nitelikte mttefiklerin oluturduu kamplar.
Biz, amalar bizi bomak olan arlk Rusya'sna, ngiltere'ye ve mttefiklerine
kar direniyorduk ve en azndan hayatmza kastetmeme szn veren Almanya'nn
yannda savaa girdik.
Alman emperyalistleri yamac amalarn gerekletirmek iin bizden
yararlanyorlard. Ama bizim yalnzca tek bir dncemiz vard: Bamszl
korumak.
Yoldalar, bizi sakin tavrmzdan skp alarak Trablusgarb'n yakc llerine
gnderen ve bedevilerin adrlarnn altnda hayatmzn en skntl
devrelerini geirmeye zorlayan duygu, emperyaliste bir duygu deildir. Biz
Trablusgrab' Trablusgarpllar iin kurtarmaya altk ve dokuz yllk bir
savatan sonra oradan talya emperyalistlerini kovabilmeyi baardmz iin
mutluyuz. Azerbaycan'a gelince, onun hakknda da hibir kt niyetimiz yoktur.
Biz Azerbaycan'n orada oturanlara ait olmasndan yanayz. Eer yanl bir
konuma dtysek, bu bize ancak mutsuzluk verebilir.
Yoldalar, sava boyunca en nemli mevkilerden birindeydim. Emin olun ki
Almanya'nn yannda savaa girmek zorunda kalmamzdan znt duyuyorum.
Emperyalizmden ve Alman emperyalizminden en azndan ngiliz emperyalizminden
nefret ettiim kadar nefret ederim ve btn emperyalistlere lnet yadrrm.
almadan zengin olmay dnenlerin yok edilmesi gerektii fikrindeyim. Ben
emperyalizmi bu adan gz nne alyorum.
Yoldalar, sizi temin ederim ki, eer bugnlerin Rusyas, o ada da olmu
olsayd ve sava imdiki amalar iin yapm olsayd, u anda olduu gibi, o
zaman da onun yannda yer alm olacaktk. Bunun gerekliini aka kantlamak
iin, Sovyet Rusya ile ortak hareket etmek kararna vardmz tarihte,
Yudeni'in Petrograd'n dolaylarnda bulunduunu, Kolak'n Urallar elinde
tuttuunu ve Denikin'in gneyden Moskova'y tehdit ettiini syleyeceim size.
Tm glerini eyleme geirmi olan ve kendini o anda muzaffer gren tilf
Devletleri, yrtc dilerini gsteriyor ve ellerini honutluktan
outuruyorlard. Rusya'nn dostluunu aradmz anda durum byle idi. Eer,
Karadeniz'in frtnalar, gemimin direklerini alp gtrerek beni yolumdan
alkoymu olmasayd, eer Kovno ve Reval cezaevlerinin parmaklklar ve beni
gtrmekte olan uaklarn d beni engellemi olmasayd, Rusya iin en
skntl saatlerde sizin yannzda olacaktm ve btn bu gereksiz eyleri baz
yoldalara aklamak iin anlatmak zorunda kalmayacaktm.
Yoldalar, dnya savann emperyalist boumasndan yenik ktmz
biliyorsunuz. Ama, bizlerin ezilenler olarak karlarmz asndan, yenilmi
olduumuzu kabul etmiyorum, nk Trkiye boazlarnn kapatlmasnn sonucunda,
gz doymaz arlk Rusya'snn yklmasna ve onun yerine, tm ezilenlerin doal
bala Sovyet Rusya'nn geliine meydan veren faktrlerden biri haline geldi.
u halde dnyann kurtuluuna giden yeni bir yolun almasnda onun da bir pay
oldu. Ezilen halklar asndan, ben orada bir zafer gryorum.
Yoldalar. u anda emperyalizme kar kahramanca bir sava srdren ve evvelce
de sylemi olduum gibi gcn kyl snflardan alan ordu bir ara hareketsiz
kalm olsa da hibir zaman yenilmemitir. u anda da o ayn dmana kar
verilmi olan 15 yllk bir kavgadan sonra ikinci kere sonsuz skntlar iinde
yeniden mcadele ediyor. Ama u anki sava geen savala karlatrlamaz.
Dou dnyasnn ve dnyann btn ezilenlerinin meru haklarna sahip karak
III. Enternasyonal'de birlemesiyle, mcadele zafere sarslmaz bir inanla
dolmutur.
Yoldalar, emperyalistler arasndaki Transval Sava ile ortaya kan ve 1914
ile 1917 arasnda en keskin noktasna erien dnya apndaki atma sonuna
gelmitir. Sava u anda en kesin dnemindedir. Ve yalnzca bizim zaferimizle
son bulabilecektir yani yalnz kapitalizmin silhlarndan arndrlmas sonucunu
verecek olan deil onun tamamen yklmasn salayacak olan tm ezilenlerin
zaferiyle bitecektir.
Bugnk Kurultay, kann ezilenlerin korunmas iin dken Kzl Orduya ve Trk
savalarna yeni gler verecektir. Bu Kurultay hakkn zaferi demek olan bizim
zaferimize yardm edecektir. Bizi III. Enternasyonale iten yalnzca bir destek
bulmak umudu deil fakat ilkelerinin bizimkilerle olan yakn benzerliidir. Biz
devrimci kuvvetlerimizi her zaman halktan, halkn ezilen unsurlarndan yani
kyl snfndan salamzdr. Eer fabrika iilerimiz belirli bir gc temsil
etseydiler ilk olarak onlar anardm zira onlar da her zaman bizimle beraber
olmulardr. Eylemimizi fedakrlklar ve ballklar sayesinde ortaklaa
yarattk. Ve imdi de bizi desteklemeye devam ediyorlar. Demek ki, biz her zaman
halkn ezilen kesimine dayanmz. Biz onlarn aclarn kendimizde duyuyoruz,
onlarla beraber yayoruz ve onlarla birlikte lyoruz.
Yoldalar, biz halkn adna, halkn kendi siyas geleceini kendisinin
belirlemesi hakk zerinde nemle duruyoruz. Biz, sonsuza dek, bizimle birlikte
yaamak isteyenlerle birlik olmak, bizimle birlikte yaamak istemeyenlerin ise
kendi kendilerine rgtlenmelerine karlmamas gerektii kansndayz. Ulusal
sorun gr amz byledir.
Yoldalar, biz savaa karyz, yani iktidar hrs iersinde insanlarn
birbirlerini yemesini istemiyoruz. Ve yeryzne bar egemen klmak iin III.
Enternasyonaln saflarnda yer alm ve u anda da btn engellere ramen gelmi
gemi en kanl savalardan birini srdryoruz.
Yoldalar, biz emekilerin mutluluunu istiyoruz. Biz yerli ya da yabanc hibir
kimsenin bakalarnn emeinin meyvalarn yemesini istemiyoruz. Bu konuda
kimsenin phesi olmamaldr. Biz lkemizin ortak almann rnlerinden
yararlanmasn, tarmnn ve endstrisinin geni ekilde gelimesini istiyoruz.
Ekonomik sorun hakknda grmz budur.
Yoldalar, una iyice inanyorum ki yalnzca bilinli bir halk, zgrln ve
mutluluunu elde edebilir. Biz, emee bal gerek bir retimin, gerek
zgrlmz gven altna almak iin, lkemizi aydnlatmasn ve eitmesini
istiyoruz. Ve bu konuda da kadn-erkek arasnda ayrm yapmayacaz. Toplumsal
sorunu gr amz byledir.
Yoldalar, burada tamamen benim temsil ettiim Fas, Cezayir, Tunus, Trablusgarp,
Msr, Arabistan ve Hindistan devrimci rgtleri birlii bu sorunlarn zmnde
tamamen sizlerle ibirlii halindedirler. rgtler birlii btn devrimci
aralarn kullanlmas ile emperyalist yrtc hayvanlarn dilerinin
krlmasnn ve onlarn kimseye zararlar dokunmayacak bir hale getirilmesinin
baarlacana kesinlikle inanmaktadr.
Yoldalar, bu eseri yaratmak iin havaya kalkan eller birbirine uzanyor. Ben
sonuna kadar bizimle birlikte dvmek isteyenlerin elini skyorum; mcadele
uzun olacaktr ama bizim zaferimizle bitecektir. Yoldalarmza baarlar
dilerim.
Yaasn ezilenlerin birlii.
Kahrolsun bu birliin titrettii ezenler.
Bakan: Sz Enver Paann bildirgesini Trkeye evirecek olan yolda Mehmet
Emin'de.
(Mehmet Emin eviriyor)
Bakan: Bundan sonraki bildirge, Ankara hkmetinin temsilcisi brahim
Tali'ninkidir. ostrovski yolda tarafndan okunacak.
brahim Tali'nin Bildirgesi:
Orta Avrupa'y harbe srklemi ve Trkiye'nin can damarlarn ele geirmi olan
dnya emperyalizmi, Trkiye'yi, drt yl ierisinde tam bir tkenie gtrd.
Trk kyls silhn eline aldnda, ulusal snrlarn ve retici glerini
yabanc smrden korumaktan baka bir amac yoktu; sonra btn emekilerin
zgr ve mutlu olacaklarn, btn halklarn yaama ve zgrlkle haklarnn
gven altnda olacan syleyen bir Amerikal profesrn yalanc szlerine
kanarak Trk kyls silhn brakt.
Ama daha sonra, brakt silhlarn kendisine kar kullanldn, Bat
kapitalizmi adna en kutsal haklarnn inenmeye alldn ve elindeki son
para ekmein de zorla alnmak istendiini grerek kylmz isyan etti.
Yoldalar, burada size bu bakaldrmay getiren neden ve etkenleri ve bu
ayaklanmadan kaynaklanan hkmetinin muhalefetinin zn ve tarihini
aklyorum. Anadolu bakaldrmasnn iki trl nedeni vardr: i ve d
nedenler. te d nedenler: drt yl boyunca on birden fazla cephede en gl
burjuva devletlerine kar dven Trk kyls artk kynde alnnn teriyle
kazand ekmei gnl rahatlyla yemek istiyor. Ama Batl kapitalistler,
silhlarn elinden aldktan sonra onun zerine Bat'dan Venizelosu Yunan
uaklarn, Dou'da ise Ermenistan'tan Tanaklarn gnderiyorlar. Trk kyls
emperyalistlerin ve uaklarnn her gittikleri yerde atele, demirle, bombayla
kendilerini kabul ettirdiklerini ve bir avu macerac ve ekyann alan
ynlarn emeklerinin rnlerini kuvvet zoruyla kaptn biliyor. Fakat Trk
kylleri kendilerinin zerine Yunanllar ve Ermenileri gndermek iin alnan
garip kararn uygulanmayacan umarak bir zaman iin sakin durdular. Bu srada
kendisinin sava halklarn zgrln salamak iin yaptn syleyen Fransa,
Suriye'yi igl etmekle yetinmeyip kana ve atee boduu Adana'y, Mara' ve
Borkii de ele geirdi. Uygarlk adna i grdn syleyen Fransz Babakan
istediklerinin hepsini aldktan sonra yzndeki maskeyi att ve Bourbon
Sarayndan dnyaya unu iln etti: ''Doudaki ekonomik karlarn gven altna
almak iin Fransa Musul'a kadar olan blgenin btn madenlerini iletmelidir. Bu
nedenle askeri harektmz Mardin'e kadar srdrmeliyiz. Blgedeki
iletilebilecek doal zenginliklerin nemini Fransz sanayii karlar asndan
dikkate almak zorundayz.''
Yoldalar, sonunda Akdeniz'e biricik yolumuz olan zmir'e de hcuma baland. Bu
olay Dou'da ve Bat'da ulusal haklar savunanlarn haydutlara kar
birlemesini salad. zmir'in igalinden sonra emperyalizme dman olanlar,
zellikle Erzurum ve Trabzon halk, Erzurum'da bir halk kurultaynn toplntya
arlmasn nerdiler. Bu kongrede haklarmzn savunulmasna karar verildi.
Bir sre sonra Sivas ve Ankara kongreleri de bu karar onaylad.
nedenler yle zetlenebilir: Anadolu'nun yoksul kyls, yzyllar boyunca
burjuvazinin bask ve zorbalndan inliyordu; ayrca stanbul kaynakl
felketin, asalak memurlarn ve brokrasinin basks da ldrc bir dzeye
erimiti. u anda, kylde, onun kar iin hibir gn uramam ve o
tarlasnda alt ve alktan ld srada en iren zevkleri iin, her
zaman her grdkleri yoksul snfn emeinin meyvelerini Boaz kylarndaki
atafatl yallarnda harcayan soylular ve paalara kar kutsal isyan duygusu
geliiyor. Bu bakaldr ve ekmeinin tek bir parasn bile artk stanbul'a,
paa ve beylerine ve onlarn asalak uaklarna vermeyeceini anlatm oldu.
te, yoldalar bu hareketir: Bat'da sylendii gibi asla burjuvaziye dayanan
bir hareket olmadn kantlayan kk Asya'daki yakn devriminin neden ve
etkenleri. Gerek udur ki, Bat kapitalizminin Dou'daki su ortaklar-
Ermenileri, Tanaklar, Venizelosu Rumlar ve ayrca eski saray mensuplar, eski
paalar ve onlarn ngiliz kapitalizminin karlar iin Padiahn yakn
evresinde entrikalar yapan araclar tilf Devletlerinin, kollarna atldklar
srada, Anadolu devrimcileri, onlar, kzl devrimin domakta olan gneine doru
yneldiler. karlar bu halk hareketi tarafndan tehdit edilen snflar her
yerde kar-devrimci saldrlara giriiyorlar. Asalak kar-devrimciler,
Svas'ta eyh Recep, Bayburt'da eyh Eref ve yzyllar boyunca yoksul halkn
srtndan saladklar talanla geinmeye alm apanolu ailesi Yozgat'ta
stanbul ile el ele verip Anadolu devrimine kar bir komplo rgtlediler.
stanbul'da Anadolu kylsnn klelii ok doal karlanyordu. Bu noktada
anlap Anzavur Paann da katlmasyla kendilerine dinin koruyucusu ssn
vererek Anadolu devrimini yenmek istediler.
Yoldalar, Anadolulu kyller ve devrimciler, evreleri bu talanclar ve
hainlerle dolu olduu halde byk bir itenlik ve heyecan ile uluslararas
devrime bavurdular. Onlar, tm insanla kurtulu getirecek olan III.
Enternasyonalin kaderine bal olduklarna inanyorlar.
Emperyalistler tarafndan datlan Meclisten sonra ve halkn haklarnn
koruyucusu olarak rgtlenen halk-devrimci hkmet tutumunun itenliini
Moskova'ya gnderdii delegasyon heyeti yardmna gitti. Ama spanyollar
kovulduktan sonra, Yankeler oradan gitmek istemediler. O zaman, Filipinler halk
Amerikallara kar ayaklandlar ve hemen grld ki dnn ''kurtarclar''
ayaklananlarn ocuklarn ve karlarn bouyor ve yerlileri kitle halinde
ldryorlard. Sonu olarak yendiler. Amerikallar topraklar halkn elinden
aldlar ve onlar Amerikan iadamlarnn gelirlerini oaltmak iin almaya
zorladlar.
Amerikallar Filipinlilere bamszlk vereceklerine sz vermilerdi. Kukusuz
ok yaknda Filipin adalar bamsz cumhuriyetinin kurulduu iln edilecektir.
Ama bu demek deildir ki, Amerikal smrgeciler oradan gidecek ve Filipinler
halk onlara gelir salamak iin almay brakacaklardr. Amerikan
kapitalistleri yerli nderlerine krlarndan, arpalklarndan, topraklardan,
paralardan bir pay verdiler; onlar kendileri gibi iilerin aln teriyle
beslenen ve Filipinlerin tutsaklk altnda tutulmasnda kar olan yerel bir
kapitalist snf yaratmay baardlar. Bir sre nce Kba'da da ayn eyi
yapmlard. Bu ada da spanyol boyunduruundan Amerikallarn yardmyla
kurtulmutu. imdi oras da bamsz bir cumhuriyet; ama birka kk Kbal
kapitaliste isteyerek braktklar ynetim evresi hari Amerikal milyarderler
btn eker kam plntasyonlarna egemendirler. Kbal iiler Amerikal
kapitalistlerin karlarna aykr den bir ynetim seme hevesine kapldklar
anda, Birleik Devletler aday, asker igal altna ald. rnek olarak halklar
bundan yz yl kadar nce zgrlklerini kazanm olan Haiti ve Sanit Dominique
Cumhuriyetlerinin adlarn da anabiliriz. Bu adalar verimli olduklarndan ve
halklar da Amerikan kapitalistleri tarafndan rahatlkla smrlebileceinden
Birleik Devletler hkmeti oralara askeri bir diktatrlk kurmak iin birlikler
gndermekte gecikmedi. Bu diktatrlklerin sat korku ngiliz
tiranlnnkini kat be kat geti. Baka bir rnek: Birleik Devletlerinin
komusu, zengin lke, Meksika yzyllardr nce spanyollar ve sonra her rktan
yabanc kapitalistler tarafndan boyunduruk altnda tutulan halk ok geri
kalmtr. Ama uzun seneler sren bir i savatan sonra proleter olmayan ama
demokratik ve Meksika'nn tm doal zenginliklerini Meksikallara saklamak
isteyen ve yabanc kapitalistlere kar kan bir hkmete kavutu. Amerikal
kapitalistlerin aklna alktan kvranan Meksika'ya bir dilim ekmek gndermek
gelmemiti. Bu bir yana, ilk devrimci Cumhurbakan Madero'nun da ldrld
bir kar-devrimi kkrttlar. Ama yllk bir mcadeleden sonra
Cumhurbakan Carranza ile birlikte devrimci dzen yeniden kuruldu. Amerikan
kapitalistleri hemen yeni bir kar-devrim balattlar ve Carranza'y ldrerek,
karlarna uygun bir hkmet kurmay baardlar.
Kuzey Amerika'da on milyon zenci yaar. Bunlar, Amerikan vatanda olmalarna ve
kanunlar nnde eit olmalarna ramen pratikte ne siyasal, ne de meden hibir
haklar yoktur. Amerikal iileri hakl davalarndan saptrabilmek amacyla
smrcler sinsice rk savan krklayabilmek iin zencilere kar zulm
politikasn kkrtyorlar ve karlnda hibir kovuturmaya uranlmakszn
canl canl yaklabilen zenciler artk kurtulu umutlarnn yalnzca silhl
direnmede olduunu anlamaya balyorlar.
Amerikal kapitalistler u anda da Dou halklarndan sempati gsterilerini ve
onlara gereksindikleri gere yardmn yapacaklarna ilikin szleri
esirgemiyorlar. u son sylediimiz zellikle Ermenistan iin ok geerlidir.
Amerikal milyonerler tarafndan, alk eken Ermenistan iin milyonlarca
dolarlk yiyecek malzemesi gnderilecei syleniyor. Ve binlerce Ermeni hl Sam
Amca'nn yardmn bekliyor. Halbuki ayn Amerikal kapitalistler Amerikal ii
ve kylleri birbirlerine kar kkrtyor. Kballar ve Filipinlileri
smrerek ala mahkm ediyor, zencileri lin ettiriyor ve sk sk kendi
iilerine dayanlamaz alma koullarn zorla kabul ettiriyor: ok az cret,
fazla i saati ve emeki alamaz hale geldiinde de alktan lm.
u anda, alk eken Ermenilere yardm kampanyasnn banda olan M. Cleveland-
Doge, Trklerin Ermenistan'daki kyclklar zerine cafcafl makaleleri ile
yeterince tannmtr, sahip olduu nemli bakr madenlerindeki binlerce iiyi
sklmadan smrr ve bir grev sz konusu olduunda da Trklerin Ermenilere
yapt gibi snglerle iilerini iten attrr. te bu adam bunca gnahna
ramen Amerikan toplumunun iki yzl insan sevgisin acndrc szcklerle
bavurur.
Trk kyclna kar tutumu nedeniyle ynla insan Amerika'ya kar iyi
duygular beslemitir. Ama acaba onlar Amerika'nn bu bildirgilerinin dnda
neler yaptn biliyorlar m? Hibir ey bilmiyorlar. Ben 1915'te stanbul'da
bulundum; Amerikal misyonerlerin o zaman Trklerden byk karlar olduu iin
Trk kycln ciddi bir biimde knamaktan kandklarn biliyorum. Kendisi
de bir milyoner olan ve Amerika'da binlerce iiyi smren Amerikan Bykelisi
M. Strauss tm Ermeni halkn g ettirmeyi nerdi ve bu projenin
gerekletirilmesi iin de byk bir para dkecek kadar ileri gitti; ama elbette
ki asl amac Amerika'da sanayide altrlacak Ermeni igcne sahip olmak ve
bu ekilde M. Strauss ve benzerlerinin sonu olarak bankadaki hesaplarn
kabartacak ucuz igcn salamak.
Peki o halde niin Amerikal kapitalistler Ermenistan'a yardma sz veriyorlar?
Bu yalnzca insan sevgisi mi? Eer byleyse niin Orta Amerika halklarn
doyurmakla ve Birleik Devletlerdeki zencileri kurtarmakla ie balamyorlar.
Hayr. Asl gerek, Ermenistan'da nemli miktarda zengin madenin bulunmas ve bu
lkenin smrlebilir el emei iin bir yedek kaynak olmasndadr. Amerikan
iadamlar Ermenistan'da yerlemek ve oraya egemen olmak iin Ermenilerin
gvenini kazanmak istiyorlar. Amerikan misyonerleri yalnzca bu nedenle Dou'da
okullar amlardr.
Ama, nemli dier bir nedeni de burada saymak zorundayz. Amerikan
kapitalistleri, dier lkelerin kapitalistleri ile bir Uluslar Birlii
kurmulardr; Ermeni ii ve kyllerin, Sovyet Rusya ve Azerbaycan rneini
izleyerek hem iktidar, hem lkenin zenginliklerini ele geirmelerinden ve
bylece tek bir cephe kurup rahatlkla smrecekleri bir lkeyi ellerinden
karmaktan ekiniyorlar. Tm dnya ii ve kyllerinin emperyalizme kar
srdrdkleri mcadeleye Ermenilerin de katlmalarndan korkuyorlar. Tek bir
szck ile Amerikan kapitalistleri Dou'da devrimden korkuyorlar.
Alk eken uluslara gereksindiklerini salamaya sz vermek ve bylece Sovyet
Cumhuriyetlerini abluka altna almak: te Birleik Devletlerin siyaseti budur.
Sovyet Rusya'nn abluka altna alnmas, binlerce Rus kadn ve ocuunu hayatna
mal olmutur. Abluka, Macar halknn, sovyeti ynetimine bakaldrmasna ve
imdi de beyaz Macaristan'n Sovyet Rusya'ya kar dmanca bir tavr almasn
salayan taktie hizmet etmitir. Rusya'nn snrlarndaki kk devletler:
Finlandiya, Estonya, Litonya devrime kar kullanlyorlar. Ama u anda onlar
Sovyet Rusya ile bara mecbur kaldlar: nk iflas ve ktln eiindedirler
ve Amerika hkmeti artk onlara ara ve gere hediye etmiyor. Zira artk onlara
ihtiyac kalmad, bundan byle halklar artk alktan lebilirler.
Amerikal kapitalistler Ermenistan'a ekmek vaad ediyorlar. Bu eski bir dolaptr.
Ekmek vaad ederler ama hibir zaman vermezler. Macaristan, sovyeti ynetiminin
dnden beri vaad edilenleri ald m? Hayr. Macar halk hl a. Baltk
lkeleri aldlar m? Hayr. Estonyallar alktan kvranp patatesle ancak
beslenebilirlerken, Amerikal kapitalistler onlara Amerika'da satlamayan
rm stoklar gnderiyorlard. Yoldalar, Sam Amca karlnda bir ey
almadan, hibir ey vermez. O bir elinde yem torbas dierinde krbala boy
gsterir her zaman. Sam Amca'nn szlerini geer ake sayan ok ksa bir sre
ierisinde hatasn kanyla der. Amerikal iiler, emeklerinin rnnden doan
pay gittike arttrmak istiyorlar; lkelerinde devrimi engellemek iin Amerikan
kapitalistleri gittike daha ok smrlecek smrge halk arayacaklardr.
Amerikal iiler bakaldrmadan ellerinin altnda tutabilmek iin onlara
emeklerinin yeterince smrlecei halklar lazmdr ve bylelikle de iileri,
Ermenistan'n smrlmesinde su orta yapmak gerekir.
Ben bu durumu anlayan ve Ermeni ii ve kylleri ile kapitalizmi devirecek tm
alan ynlaryla ibirlii ierisine girmenin gerekliliini kavrayan
devrimci iileri temsil ediyorum. Dnya kapitalizmi ortadan kaldrldnda
ancak btn halklar zgr olacaklardr. Biz, btn ezilen halklarn
dayanmasnn, btn Avrupa ve Amerika lkeleri devrimci emekilerinin,
Bolevik Rusya'nn nderliinde ve Komnist Enternasyonal bayra altnda birlik
olmay baarabilmelerinin gerekliliini anlamaktayz. Ve biz size, Dou
halklarna diyoruz ki: ''Amerikan kapitalistlerinin szlerine kanmayn!
zgrle giden tek bir yol vardr. Kapitalizmi yenen Rus ii ve kylleri ile
birlein, Kzl Orduya yabanc emperyalistleri yenmesinde yardm edin! Komnist
Enternasyonalin Kzl Yldzn izleyin!

BENC OTURUM
5 Eyll 1920

Oturum saat 7.15'te ald.

Yolda Zinovyev oturumu ynetiyor.

Bakan: Dou Halklar Kurultaynn Beinci Oturumu almtr. Bakanlk Kurulu,
milli mesele ile smrgeler sorununun hemen gndeme alnmasn neriyor. Sz
raportr yolda Pavlovi'te.
Pavlovi: Yoldalar, smrgeler ile ilgili ve ulusal politikaya dein sorunlar
dnya tarihi iinde engin bir rol oynadlar. Son dnya sava her eyden nce
sar ve sonra da siyah ktann ele geirilmesine abalayan byk gler
arasndaki bir atmann sonucu oldu. Savan arifesinde, Avrupa devletleri
arasndaki smrge atmalarnn zn aka ortaya koyuyor ve bu
ekimelerin: B-B-B- C-C-C ve P-P harflerinden oluan grup arasndaki
ekimelere dnebileceini sylyordum. Almanya: Berlin-Bizans-Badat'
birletiren byk demir yolunun projesini ileri sryordu. Bu Almanya
mparatorluuna tm Osmanl mparatorluunu elik bir zincirle balamay,
hepsinden nce, kk Asya'y ve bunun aracl ile de Alman emperyalizmine
ran'n, Hindistan'n, Msr'n yani siyah ve sar ktalarn yolunu amay
amalyordu. Almanya'nn B'sine ngiltere C ile kar kyordu; Cape
town-Cahire-Calcuta, Dou Afrika'y boydan boya kuzeyden gneye doru aarak bir
btn oluturacak bylelikle Arabistan'a, Mezopotamya'y, Orta ran' ve
Hindistan' balayacak olan bir demiryolu. Bu projelere karlk Rusya
kendisininkini ileri srmt: Petersburg-Pers (ran) krfezi. Tm bu projeler
bize Asya ve Afrika'nn egemenlii iin byk gler arasndaki mcadeleyi
gsteriyor.
1914-1918 Dnya Sava'nn en temel nedenlerinden biri olan smrgeci siyasetin
bu ayn sorunlar imdi dnn balaklar yani bir yandan Afrika ve Japonya
arasnda, dier yandan Amerika ve ngiltere ve nihayet Fransa ve ngiltere
arasnda silhl bir atmaya girme tehdidini gndeme getiriyor.
Fransz yaynlarndan, Senato'da Clemenceau'nun ekilmesi konusunda meydana
gelen tartmalarn kkrtt yaynlardan anlalyor ki, l balaklarla
savan en kritik annda ngiltere ile Fransa Kk Asya'nn paylalmas sorunu
yznden birbirlerinin boazna sarlmaya hazrdlar. Yine anlalyor ki,
Clemenceau ngiltere ile Suriye konusunda ortaya kan istisnai ciddiyetteki
ekimeler sonucunda grevini terketmek zorunda kald. Gncel olarak, ngiltere
ile Fransa arasndaki ilikiler ok gergindir. Sovyet Rusya'dan ve Bolevizmden
duyduklar korku olmasayd 1914-1918 Dnya Sava, I. Balkan Sava'nda olduu
gibi, oktan galip gler arasnda lmne bir savaa dnecekti. Fransa ve
ngiltere, ngiltere ve Amerika, Amerika ve Japonya arasnda bir atma olana
en az halklarn kaderlerinin burjuvazinin elleri arasnda olduu kadar gzlerden
rak tutulmamaldr. Uzak Dou'nun hegemonya sorunu, Amerika ve Japonya'nn
birbirlerine kar dilerine kadar silhlanmalarna neden oldu. Eer 1925'te
denizlerin egemeni, ngiltere'ye g bakmndan eit bir filoya sahip olmak
amacyla ortaya kan Amerika kara kuvvetlerinin gelitirilmesine de ateli bir
etkinlikle sarlrsa, bunu deniz imparatorluunu ngiltere'nin elinden almak
iin ve etkisini Dou'da glendirmek iin yapar. Eer ngiltere Fransa'nn
deniz gcnn gelimesine kar elinden gelen btn tedbirleri alyor ve onu
deniz filosunun Almanya'dan zorla alnan denizaltlara sahip bulunduran
Fransa'nn, gerekli tedbirleri almad takdirde bu nemli deniz yolu aracl
ile ngiltere'nin Msr ile, Kk Asya ile, ran Krfezi ile, Hindistan ile,
tek kelime ile Dou ile olan balantlarn tamamyla kesmesinden, en azndan
bunlar ok zorlatracandan korktuu iindir.
Asya'nn paylalmas ile ilgili bu smrge sorunu, kapitalist dnyann Sovyet
Rusya'ya kar Ekim Devrimi'nin ilk gnnden beri olanca g ile yrtt
savan en nemli aamasdr. Kapitalizmin egemen olduu lkeler, Rusya'nn tm
kararl insanlara yol gsteren mcadele ierisinde doacak birok yeni durum
basit bir k kayna hatta bir meale olmasndan korkuyorlar. Ondan
korkuyorlar nk onun elinin altnda kalabalk bir nfus; arlk dneminde
olduu gibi bir eit ngiliz, Fransz, Belikal kapitalist smrgeci,
olaanst zenginliklere sahip bir lke vardr. Ama dnya emperyalizmi
Rusya'dan, zellikle onun yabanc baskdan kurtulmu smrgelere rnek
olmasndan, Dou'yu zgrlk iin savaa armasndan, geri kalm uluslarn
yanndaki d politikasndan, Dou'da ulusal zerklik ve kalknma istekleri
uyandrmasndan ve bunlardan da fazla olarak kendi snrlarnn dnda yaayan
geri kalm ve ezilen halklara yrtc uluslararas kapitalizme kar
mcadelelerinde gerek bir destek olmasndan korkuyor. (Alklar)
Tarafsz yoldalardan biri Komnist Parti nderleri, Lenin, Troki, Zinovyev
yoldalara hayranln belirtti; Sovyet iktidarnn en yetkili bu
temsilcilerinin, Rusya'da yaayan eitli milliyetlere kar duyduu snrsz
gvene dikkati ekti. Fakat Komnist Partinin kendisinin de onlar sahte
komnist olarak adlandrd gibi, baz temsilcilerin snr blgelerinde sovyet
iktidarnn saygnln drdklerine ve davran biimleri ile yerli halk
sovyet iktidar lksne kar kkrttklarna acyla iaret etti. Bunu, biz de
biliyoruz; btn bunlar mmkn, hatta kanlmaz. Binlerce yldr varln
srdren bireyci bir dzen, muazzam bir tufan frtnas iinde ykld zaman,
kapitalist mlkiyet gibi bir aclar dizisi boyunca toplumsal alan iinde
gittike daha derinlemesine kk salmaktan baka bir ey yapmam kurumlar yok
olduu zaman, yeni bir yaam biimine geii mjdeleyecek. Jeolojik bir alt st
oluun acsz, yanlsz hatta canavarlk olmadan sona ermemesi doaldr;
kanlmaz, sreksiz zellikte ve etkinlii geici olan eylerdir bunlar. Asl
nemli olan sovyet iktidarn ve Komnist Partiden tecrit olmu birka
temsilcinin yolsuzluklar deildir. Sorunun z genel ynetim biimidir, sovyet
siyasetinin eski Rus mparatorluunun topraklarnda yaayan deiik uluslar
karsndaki temel eilimidir.
Kapitalist dnya, sovyet siyasetinin, nceleri arlk tarafndan ezilen ve imdi
btn kapitalist dnya tarafndan ezilmekte olan uluslara kar bu eiliminin ne
anlama geldiini ok iyi anlyor ve bu byledir nk kapitalist gler bizim
siyasetimizi ok iyi biliyorlar ve bu yzden de smrdkleri halklar zerindeki
egemenliklerini srdrmek iin Rusya'ya kar bir lm kalm sava atlar.
(Alklar)
Bizim sosyalist ii-kyl federasyonumuz ve kapitalist imparatorluklarn
ekyalar arasndaki ayrl kim gremeyebilir? ''zgr'' ngiltere'nin
''kurulmas'' parolas uzun zamandan beri Britanya boyunduruu altnda inleyen
300 milyon Hintliyi kat bir klelik altnda tutuyor ve onlar bouyor:
Cumhuriyet Fransas, Fas'ta, Cezayir'de, Hindi in'de ve btn smrgelerinde en
kk zgrlk ve ulusal bamszlk hevesini yrtc bir hayvan tavryla
kryor.
Birleik Devletler Atlantik tesi byk cumhuriyeti imdiye dek Kba'nn
Filipinler'in bamszlklarn -szde onlarn ''kurtuluu'' iin spanya'ya
1898'de sava amt- tanmay reddediyor. Aksine, Rus Federatif Sosyalist
Cumhuriyetinin ynetimi ve ii ve kyl ynlar, eski arlk mparatorluunun
barnda -ki orada btn kapitalist lkelerde olduu gibi i zerklik istekleri
bouluyor ve eziliyordu- Bakrt zerk Sovyet Cumhuriyetinin, Tatar Sovyetleri
zerk Sosyalist Cumhuriyetinin vb... oluturulmasn sevinle karlyorlar.
Btn kapitalist devletlerde istisnasz byklerinde olduu kadar kklerle de,
Fransa'da, ngiltere'de, Japonya'da, Belika'da, Amerika'da, Hollanda'da,
Polonya'da vb... byklerin barnda kk halklarn iddetle bask altnda
tutulduuna, hatta bazan bunlarn daha iyi rgtlenmi, daha ''uygarlam''
aznln iktidar altna girme mutsuzluuna dm, yzlerce milyon insann
kle uluslar ve uaklar gruhu durumuna dnmesine tank oluyoruz. Hindistan'n
yz milyonluk nfusunu, ngiltere tarafndan boyunduruk altnda tutulmasn
ve dilerine kadar silhl ngiliz kapitalizmi tarafndan kle gibi
ynetilmesini gryoruz.
Kapitalist lkelerde, kutuplardan birinde, kk uluslarn vahice bir bask
altnda tutulduunu, hatta bazen ynetimin iplerini ellerinde tutan kk
uluslarn, ounluu ezdiini; dier kutuplar ise, Sovyet Cumhuriyetinde, ulusal
topluluklarn en zayflarna dahi kardee bir tutum, dikkatli bir hogr, iyi
duygular olduunu gryoruz.
Ukrayna'daki ilk halk cumhuriyeti zamannda Ukrayna'nn egemeni olanlar Alman-
Avusturya emperyalizmi ve General Skoropadski idi. O srada Almanya ile
Avusturya arasndaki bir szleme gereince Petlura Ukraynas, Avusturya ve
Almanya'ya her yl 75 milyon pund buday, 11 milyon pund bykba hayvan eti
vb... verme ykmll altna girmiti.
kinci Ukrayna Halk Cumhuriyeti zamannda, Odessa'da para ile satn alnan
Petlura ve Fransz generali d'Anselma arasnda imzalanan bir anlama ile Ukrayna
Fransz sermayesinin smrgesi oldu. Bu anlamaya uygun olarak, Ukrayna'nn tm
demiryollar, tm askeri ve mali giriimler Fransz borsaclarnn elinden
gemek zorundayd.
nc Ukrayna Halk Cumhuriyeti, ayn Petlura'nn da szn ettii gibi,
Polonyal kk aristokratlarn gerici iren iktidarnn Ukrayna'daki
uygulamalarn gzlerden karmaya uraan bir paravanadan baka bir ey
deildi.
Btn Ukrayna tarihi Petlura'nn bu yeni kalleliine kar protestolardan
olumutur. Bu tarih Ukrayna kyllerinin, Ukraynal ''Oru''un Polonya asil
snfna kar yzyllardr srdrd mcadelenin yenilgilerle ve
kahramanlklarla dolu tarihidir. Feodal Polonya'nn tm tarihi, Ukrayna'y
boyunduruk altna almak iin giriilen uzun savalarn tarihidir yalnzca.
Ukrayna edebiyat, evenko'nun lmsz eserleri, Ukrayna halk iirleri -
Polonyal senyrlere kar verilen kanl savalarn ortasnda yaratlm ve
gelitirilmitir- bu zavall Ukrayna halknn uzun deneylerini yanstr. Btn
Kazak ayaklanmalar, btn Zapore mcadelesi, btn Bodan Kmelnitzki
savalar, znde Polonyal kk aristokratlarn boyunduruuna, Polonya
taraftarlarna, Ukrayna dili ve kltr dmanlarna kar Ukrayna kyllerinin
srdrdkleri mcadeledir.
Ve Petlura, tam bir paral asker, tam bir macerac valye olarak, klcn en
fazla para verene satmaya, Ukrayna topran, dilini, kltrn Polonyal
jandarmalara teslim etmeye ve tek bir rnekle ne olduklar anlalabilecek
utanmaz Polonya taraftarlaryla -Beyaz Rus okullarn kapatmak ve Polonyallarn
en ufak bir aznlk oluturduklar yerlerde dahi Polonya dilini resmi dil olarak
kabul etmek istiyorlard- birlik olmaya hazrd. Polonyal kk aristokratlar
ve Polonya kltrnn yayclar uzun bir sreden beri Beyaz Rusya'y Volga
havzasn, Polonya'y Polonyallatrmaya urayorlard ve Ukrayna'nn tm
blgelerini de ayn biimde Polonyallarn gelip oralar ele geirmesini bekler
bir duruma sokmaya da kararlydlar. tenlikle ve btn kalpleriyle milliyeti
akmn ve Ukrayna kltrnn yeniden domasn isteyen on binlerce ve yz
binlerce namuslu ii -Gruevski, Vinienko gibi Ukrayna kltrnn temel
direkleri de dahil olmak zere- u anda yalnzca Sovyet iktidarnn sonuna kadar
Ukrayna'nn kurtarcs olacana ve yalnzca onun bu lkenin her trl baskdan
arnmasn gerekletirebilecek rol oynayabileceine inanyorlar.
27 Mays gn Panrus merkezi yrtme kurulu Prezidyumu Sovyet Sosyalist Tatar
Cumhuriyetinin zerk statsn ve bakentin kazanlmasn onaylad. Bu olay, tm
Mslman dnyasnda engin bir yank yaratt: Bylece ran'da, Afganistan'da,
Trkiye'de, Hindistan'da, Dou'nun Mslman ii ve kyl kardelerimiz arasnda
Rus Federatif Cumhuriyeti'nin ulusal siyasetinin temelini oluturan byk
ilkelerin yeni bir sergilenii oldu. Ama bu, kapitalist hkmetlerin pek houna
gitmi gibi grnmyor.
Yirmi, otuz yl daha getikten sonra Sovyet Cumhuriyetinde eitimin
yaygnlamas, binlerce okulun, akademinin, kursun almas ve Rusya'da ve
Ukrayna'da okuma-yazma bilmeyenlerin btnyle ortadan kalkmas sayesinde eski
hayranlk verici Rus ve Ukrayna edebiyatnn antlar yannda Pukin'in,
Lermontov'un, Tolstoylarn, Gogollarn, evenkolarn eserlerinin yannda
binlerce ii ve kylnn dehasndan kaynaklanan yeni airlerin,
edebiyatlarnn stn yaptlarnn ortaya ktn greceiz. Tatar, Bakrt,
Krgz iir ve edebiyatlar henz yeni douyorlar: Onlar bu el dememi
derelerden, sellerden, rmaklardan, nehirlerden, fantezi ile uyumu kesitikleri
noktada alan insanln bilimine ve iirine, Enternasyonal dncenin
okyanusuna cokun selleriyle kararak onu besleyecektirler. Tarihte ilk kez
olarak ulusculuun ve snflarn basksndan kurtulmu olarak dnyada, ne klasik
lyada'dan ne de tanrsal lklerden sz edilmedii stn yaptlar ne Ortaa
uygarlnn ne de kapitalist uygarln tm airleriyle, sanatlaryla,
dnce ve bilim adamlaryla karlatrlamaz; onlar orijinal gzellikleriyle
bir gne gibi ldayacaktr.
Evet byle olacak. Fakat bu denli arzuladmz bu gelecee kavuana dek daha
nice kanlar dklecek, yeni dzenin kurulmas iin dven nice sava sava
alanlarnda dmann kurunlarna hedef olacak, nice kadn ve ocuk yaklp
yklm kulbelerinde, aile ocaklarnda souk ve al yenmeye
alacaklardr. Btn bunlar maalesef kanlmaz ve bunun gnah da bizde deil
ama dnya nimetlerine bunca deer veren ve haksz kazanlarndan vazgemeyen
katil kapitalistlerdedir. imdi, ac ve zdrap, yalnzca, kk halklarn veya
Rusya'ya komu halklarn sakinlerinin deil ama btn daha iyi bir gelecek iin
savaanlarn da kanlmaz kaderlerinin bir parasdr. Petrograd'a, Moskova'ya,
Tula'ya caniyane ablukann bizi skca kuatt ve srdrmeye zorlandmz
savan hkm srd btn ehirlerimize gidin. Oralarda yzbinlerce iinin
alktan ve souktan inlediini, buna ramen cesaretlerini yitirmeden cepheye
binlerce kiilik gruplar halinde sovyet iktidar iin lmeye gittiklerini
greceksiniz. (Alklar)
Bu kahramanlar, bouna lmediklerini biliyorlar. nk onlar yoldalarna
mutluluk, ocuklarna ve gelecek kuaklara daha iyi bir gelecek salamak iin
dkyorlar kanlarn.
Sovyet Rusya'ya kar srdrlen sava aslnda Dou'ya kar srdrlmektedir.
ine atldmz dev boyutlardaki mcadelede bundan byle Dou halklar sadk
balaklarmz olacaklardr. Aslnda Sovyet Rusya'ya kar sava devrimci
Dou'ya kar savatr ve bunun tam tersi olarak Dou'ya kar sava Rusya'ya
kar savatr. (Alklar)
ngiltere ve Fransa, Vrangel'i desteklemeye niin bu denli ilgi gsteriyorlar?
nk Krm Vrangel'in elinde bulunduu srece, devrimci Trkiye'nin arkas
kesilmitir ve Sovyet Rusya Trk devrimcilerinin yardmna gidemez. Dier bir
bak asyla, Kk Asya galip devletlerin yurt d askeri glerinin elinde
bulunduu srece bizim ardmz tehlikede olurdu. Trakya'nn ve Edirne'nin
Yunanllarca igal edilmesinin amac devrimci Trkiye'yi ve Sovyet Rusya'y
devrimci Balkan halklarndan tecrit etmektir. Son olarak, eer Avrupa
emperyalizmi, Tanaklar, Ermenistan'na ve Menevikler Grcistan'na silh,
para, buday verdiyse bu, bu lkelerin bir yandan Rusya ve Kafkaslar ile Trkiye
ve ran, te yandan devrimci Hindistan ile Rusya arasnda engel oluturmasn
amaladklar iindir. Emperyalizm her yerde bize kar su geirmez engeller
ykseltiyor. Ama btn bu engeller Krm'n, Grcistan'n, Ermenistan'n,
Trakya'nn, Yunanistan'n halk ynlarnn darbeleri altnda gecektir. Bu
Polonya'nn Sovyet Rusya'ya kar kudurmu bir kpek gibi saldrtld,
devrimci Trkiye'ye kar Venizelos Yunanistan'nn zincirden boanrcasna
atld bu anda daha da yaknlamtr. te bugn buraya gelen Yunan
gazeteleri Venizelos'un yedi yerinden yaraland bir suikasti haberi
veriyorlar.
Bu suikasti yapanlar kimlerdir? Trkler mi, Bulgarlar m, Ruslar m? Hayr, iki
Yunanl. (Alklar)
Bu olay drt milyon nfuslu fakir bir lke olan Yunanistan'da lkeyi felketin
eiine getiren Venizelos'un emperyalist siyasetine kar bir honutsuzluun
artmakta olduunu gstermiyor mu? Kapitalizm kendi mezarn kendi kazyor, ama
onun sonunu abuklatrmak iin Dou halklarnn Sovyet Rusya yannda dnya
burjuvazisine son darbeyi vurmalar gerekir. Devrimci Dou, Sovyet Rusya ile
sk bir balaklk kurmaldr. alan ynlarn tmnn birliine gidecek
ilk etap Sovyet Devletleri Federasyonunu oluturmaktr.
Trk yoldalar, anakkale ve stanbul boazlar sorununun zme kavuturulmas
iin tilf Devletlere ve Vrangel'e hi bavurmadan dorudan doruya
Karadeniz'de kys olan devletlere arda bulundular. Biz gerekletirilmesi
halklar arasndaki ve Karadeniz'de kyya sahip bulunan lkeler arasndaki
federasyon iin nemli bir adm olan bu dnceyi hararetle alklyoruz.
(Alklar)
Satlm Herve Rusya'ya saldran asillerin Polonya'sn savunmak iin yle
haykryor: ''Eer Avrupa uygarlnn Asya barbarlna kar Polonya'y
yaratarak ykselttii savunma hatt zorlanrsa ikinci ve son bir savunma hatt
kurulacaktr, ama bu Paris'e, Brksel'e ve Londra'ya elbette ok daha yakn
olacaktr. O zaman Avrupa hkmetleri btn glerini o hat zerinde toplamak
zorundadrlar. Avrupa kltrn Asya kolerasna, sar vebaya, Kzl Ordu
biiminde tm uygar dnyay tehdit eden Dou'nun vahiliine ve yobazlna
kar korumak iin ikinci hatt Ren nehri zerinde kurmak gerekecektir.''
Rus Komnistler kendilerine yneltilen bu hcumlardan honutturlar. III.
Enternasyonalin nemli niteliklerinden biri, yalnzca szde deil fakat pratikte
de, ezilen halklarn devrimci hareketlerinin btn komnist partiler tarafndan
desteklenmesini salamas ve zellikle ezen lkelerin Komnist partilerine,
devrimci ulusal hareketlere ve geri kalm lkelere mmkn olan en etkin
yollarla yardm zorunlu tutmasdr (Alklar).
Grc Meneviklerin nderi Jordania, Boleviklerin Asyac politikasna kar
Meneviklerin Avrupac diye adlandrdklar politikasyla kar kyor;
Meneviklerin yani biz Avrupal sosyalistlerin, kltr ve uygarlk ampiyonlar
olduumuza inanyoruz, diyor, halbuki Moskova tm rml ve yobazl ile
Asya'dr.
imdi Jordania'ya tm III. Enternasyonalin Boleviklerin bak asn kabul
ettiini ve Rus olsun, Fransz, ngiliz, talyan veya baka hangi ulustan olursa
olsun tm komnistlerin imdi Asyal olduklarn ve Dou'da ve Afrika'da
patlayacak her devrimci harekete tm gleri ile yardm etmeye karar
verdiklerini syleyerek cevap verebiliriz. iler, ngiltere'de ran, Hindistan
veya Kk Asya hatta basit bir Trk tara kenti ya da Anadolu, Suriye veya
Arabistan sorununun zmnn talya'daki ii hareketinin kaderi zerinde
dorudan bir etkisi olacan ve kendilerinin bu sorunlarn zmne dorudan
karmak ve etkin bir rol oynamak zorunda olduklarn biliyorlar. Avrupal
askeri birkliklerin Anadolu'ya, Suriye'ye, Mezopotamya'ya ve stanbul'a
gnderilmesinin engellenmesi komnizm bayrann altnda yryen Fransz,
ngiliz ve talyan iilerinin devlerindendir ve uluslararas proleteryann u
anda Rusya'nn kuatlmas ve abluka altna alnmasna kar mcadele ettii
gibi hep birlikte Dou'nun ezilmesine kar da var gcyle mcadele edecei -
bunu umut edebiliriz- gn uzakta deildir. (Alklar)
III. Enternasyonalin yani tm dnya komnistlerinin gsterdikleri temel aba bu
basit gerein anlalmasn salamaktr: Siyah ve sar rklar ezilmeye devam
ettike, Avrupal cretli askerler Trkleri, ranllar, Araplar, Msrllar
ve dierlerini kitle halinde ldrmeyi srdrdke Avrupal ii zincirlerini
kramaz ve kapitalizmin klesi olarak kalmak zorundadr. Bu yzden III.
Enternasyonal Avrupal iileri Dou'nun kurtuluu iin mcadeleye aryor.
II. Enternasyonalin smrge sorununa bak as byle deildi, imdi hainlerin
sar Enternasyonali soruna byle bakmyor. O, Kautskyler, Renaudeller,
Vanderveldeler ve emperyalizmin dier ajanlar tarafndan yneltiliyordu.
II. Enternasyonal kendi yaps gerei Fas'taki, Cezayir'deki Tunus'taki, Kk
Asya'daki, ran'daki, Hindistan'daki, Msr'daki ve dier yerlerdeki ezilen
halklarn barnda canlanan devrimci hareketi destekleme durumunda deildi. Daha
gl bir nedenle, o siyah ve sar ktalarn ayaklanma inisiyatifini elinde
tutamazd veya daha basit olarak ayn nedenlerle, Asya'nn ve Afrika'nn mutsuz
halklar arasnda bamszlk fikrinin yaylmasna nderlik edemezdi. II.
Enternasyonal Dou sorununu asla bu a altnda grmedi ve imdi de hl
grmyor. Gayet doaldr ki II. Enternasyonalin nderleri kendi hkmetlerinin
smrge siyasetlerini sz ile mahkm etme lksne katlandlar; hatta bazen bu
konu hakknda Paris'te ve Londra'da, Berlin'de Charles Dumas'nnkilerin trnde
brorler kitaplar karttlar; fakat bunlar, bunlarla ilgilenen yerlilerin
dillerine evirmediklerinden ve smrge sorunlar zerinde sadece metropolde
genellikle parlamento evrelerinde ve zel olarak sosyalist parti iinde
dikkatleri zerlerine ekmek iin yazdklarndan, bu yerlilerin usta
savunucular gerekte kendi lkelerinin hkmetlerinin smrge siyasetlerini
desteklemek durumunda idiler. Trkiye'deki Ermeni kym haberleri zerine
Avrupal sosyalistler gsteriler ve zalim sultana kar muhteem protesto
mitingleri dzenlemekten geri kalmyorlard. Fakat, Fransz hkmetinin Fas'a
oradaki Mslman topluluklarn kkn kazmak iin deniz ar askeri birlik
zerine askeri birlik gnderdii yllarda sosyalistler sessizliklerini
koruyorlard. Hindistan'da yaplan zulmlerde, ran'n vahice ezilmesinde,
Msr'n boyunduruk altna alnmasnda, ngiliz birliklerinin siyah kta
zerinde gerekletirdikleri kitle kymlarnda ve kanl enliklerde ayn
sosyalistler tek kelime dahi etmediler.
Hatta ve hatta, Lairosillere gibi parti yeleri, ulusal ve uluslararas eitli
kurultaylarn delegeleri olan sosyalistler de vard. Bunlar aka smrge
siyasetini savunuyorlar ve uygarlk ve ilerleme gayretlerinde yerlilerin de
paylar olmas gerektiini syleyerek bunu tamamlyorlard.
II. Enternasyonal Dou hakknda hibir ey bilmek istemiyor ve sar ve siyah
rktan halklarn kaderleri onu hi ilgilendirmiyordu. Trkiye'deki Ermeni kym
haberi zerine btn II. Enternasyonal basnnn honutsuzluk ifade eden
Ermeniler lehine makaleler yaynladklar dorudur; nemli saylabilecek
gsteriler dzenlendi. Ama btn bunlar Trkiye'nin ilerine burnunu sokmak iin
bahane arayan kapitalist hkmetlerden baka kimin iine yarad? Ermenistan'daki
kymlar iin sosyalistlerin, Fas'ta, Cezayir'de, Hindistan'da ve baka
yerlerdeki yerlilere kar srdrlen halkn yok edilmesi abalar kymlar,
yamalar iin taknmadklar bir tavr takndlar.
Biz Ermeni kymlarn mahkm ediyoruz ve bir daha yinelenmemesi iin mcadele
edeceiz ama ayn zamanda III. Enternasyonaldaki btn yelere, ngiliz ve
Fransz partileri temsilcilerine yalnz szle deil ama eylem ierisinde btn
gleriyle smrgeci politikaya, Fas, Hindistan, Hindiini, Cezayir, Trkistan
halklarna kar srdrlen kym ve baskya kar kmak zorunda olduklarn
hatrlatyoruz.
II. Enternasyonalin smrge sorunundaki tavrn en iyi kantlayan belge Cenevre
Kurultaynda Dou hakknda tek bir szck etmemi olmalardr.
Zinovyev yoldan da size rakamlarla kantlad gibi dnya savann sonucu
dnyay iki ayr grup uluslardan oluan ve banda 250 milyon fertlik bir
aznln bulunduu ve ayrcalklara sahip, smrc, btn haklardan yararlanan
bir dnya yaratl idi.
Olaylarn bu trl gelimesi tm dnyada metropollerde olduu gibi smrgelerde
de snflar arasndaki elikilerin keskinlemesine yol at.
Muzaffer lkelerdeki halkn honutsuzluu gittike byyor. Para deerinden
kaybetti, yiyecek, giyecek maddeleri pahalland, emein verimlilii dt.
ngiltere, Fransa ve hatta Amerika byk bir ekonomik bunalm geiriyor.
Amerika'da yalnzca bir ay ierisinde iki bin grev patlak verdi. Btn
kapitalist dnyada iiler eskisi gibi deiller. Burjuva ekonomistleri
proleteryay bir tembellik dalgasnn kapladndan, artk onlarn almak
istemediinden ve ii snfnn alma isteklerinin felce uradndan
yaknyorlar. Evet btn bunlar bir anlamda doru. Avrupal ii psikolojik
nedenlerle artk eskiden olduu gibi kapitalist iin almak istemiyorlar.
Onlar Rus iileri gibi z karlar iin, snf karlar iin ac ve zdrap
ekmek istiyorlar yoksa smrc snflarn krlarn ve paylarn arttrmak
iin deil. (Alklar)
te siyahlarn ve sarlarn daha youn bir biimde smrlmeye allmasnn
nedeni. Ama Dou artk Avrupal kapitalistleri zenginletirmek istemiyor. Dou
yalnzca kendisinin eskisi kadar smrlmesine kar deil ama smrnn her
trlsne kardr (Alklar). Dou, ekonomik bakmdan ve bilincin eritii
dzey olarak eski Dou deildir.
Bir yandan baz Dou lkelerinde rnein Hindistan'da, son on be yirmi ylda ve
zellikle son sava srasnda, metropollerin deniz ve kara ordularnn
gerelerini karlama ile uramalarndan da yararlanarak az da olsa bir sanayi
gelitirilmitir. Dnya eker retiminde Hindistan nemli bir yer tutuyor (16
milyonluk dnya retimi ierisinde 3 milyon). Hindistan'da genel hatlaryla
ttn, ay, st ve tekstil sanayii ok gelimitir. Fabrikalarda alan ii ve
dokumaclarn says 15 milyon civarna erimitir. Hindistan demiryollarnn
gelimesinde drdnc sray alm durumda. Birleik Devletler, Almanya ve
Rusya'dan sonra geliyor. Demek ki demiryolu iileri Hindistan proleteryas
arasnda nemli bir yer tutuyor.
Her ne kadar Hindistan'da sanayi dikkati ekecek biimde gelimise de buna
karlk in'in baz blgelerinde dnlemeyecek lde fakirlik egemendir ve
Dou'nun her yerinde uzlamaz snf elikileri bymektedir. Hindistan'da,
in'de, ran'da, Buhara Devletinde ve daha birok yerde zenginler daha zengin,
fakirler daha fakir oldular.
Buhara Devletinde kyller (Dokani) serfli yaam srdryorlar. Durumlar
serflik dneminin en kt anlarn andryor. Basit bir Mirza'dan Emir'e kadar
herkes, onlar gemi yllara gre ok arlatrlm vergilerin yk altnda
eziyor. ok ksa bir sre nce elli kyl evlerini ve kk toprak paralarn
sattlar. Yalnzca zenginlerin pamuk ekebilme olanaklar vardr. Tohum eksiklii
yznden bu yl yoksul olanlar gemi yllarda ekilen topran ancak onda birini
ekebildiler.
ran'da btn kyller topraklarn ellerinden karmak zorunda kaldlar:
Ekilebilir arazinin tm iki bin byk toprak sahibi arasnda pay edilmitir.
Birok kii Dou halklarnn komnizme gemeden nce zorunlu olarak kapitalizmi
yaamasnn gerekli olduunu sylyorlar. III. Enternasyonalin 2. Kongresinde
yaplan tartmalarda biz Dou'nun geri kalm halklarnn ileri bir
proleteryaya sahip lkelerin yardmyla Sovyet tipi dzene kavuabilecekleri ve
bir ara devresinden sonra kapitalist aamadan geemeden komnist aamaya
ulaabilecekleri sonucuna vardk (Alklar).
Dou'nun alan ynlar Bat'nn alan ynlar kadar bilinli deildirler
ama Dou'nun Rusya'daki devrimci olaylarn grlts ile uyanan ruhuna
fedakrln, nefretin, smrclere kar mcadelenin kutsal atei dmtr.
Dou tmyle devrimci basiller tarafndan bulandrlmtr. Dou'nun milyonlarca
yoksul insan ayaklanma ruhuyla alanmtr ve dvmekten baka bir ey
istememektedirler.
Eer devrimci basillerle bulandrm karma kyl Sovyetlerinin, emeki
Sovyetlerinin daha sonra geliecek kristallerini atarsak, Dou halk ynlarnn
mutluluklar ok ksa bir zaman sorunu olur. Bylece Dou halklar dnya
smrclerine kar srdrecekleri mcadelede ve yeni toplumsal dzenin
kurulmas mcadalesinde kendilerine gerekli olacak devrimci eitim ve
rgtlenmeyi daha abuk baaracaklardr.
Lenin yoldan da doru bir biimde kantlad gibi sovyet tipi rgtlenme
fikri yalnzca proletaryann gelimi olduu toplumlarda deil ama feodal ve
yar-feodal dzenlerde de uygulanabilir. Kyl Sovyetleri, emeki sovyetleri
yalnzca kapitalist lkeler iin deil ama kapitalizmden daha geri toplumsal
dzene sahip lkelerde de geerlidir.
Sovyetlerin oluturulmas alan ynlarn smrclerine kar mcadelelerini
kolaylatracaktr: Byk toprak sahipleri, kapitalistler, speklatrler, btn
bu ''molkanlar'' (ran'n byk toprakaalar), ''hanlar'', ''beyler'',
''paalar'' dnya emperyalizminin yardmclarndan ve ajanlarndan baka bir ey
deildirler.
Dou'nun alan ynlar, i ve d dmanlara kar ayaklanmak zorundadrlar,
ama kendilerini ezenlerin boyunduruundan, uluslararas devrimci proletarya ile
birlemeksizin kurtulamayacaklardr.
1905 Rus Devriminin ve 1908 ile 1910 arasndaki ran, Trkiye ve in tarihleri,
bunlarn uluslararas kapitalizm tarafndan ezildiini gsterir. 1905 Rus
devrimi ara milyonlarca frank veren Fransz borsas yznden yenildi. Kendisini
dnya emperyalizmine kar savunan Sovyet Rusya'nn tarihi, bir yanda
kapitalizme kar savan glklerini ve te yandan da onun nasl
yenilebileceini gsteriyor.
Yoldalar, bu basit gerei unutmamak gerekir: Dou halklar btn lkelerin
iileri ile birlemeksizin zgrln elde etmeyi baaramaz. u asker ve
iktisad rgt olarak sonucu belirleyici ve kesin bir sava iin cephe aldmz
ngiltere ancak ngiliz proletaryasnn yardmyla yenilebilir.
Sovyet Rusyann kapitalist glere kar mcadelesindeki gc nereden geliyor.
Bu lkenin yldan beri her tarafndan abluka altna alnm konumuyla, alk
ve soukla kar karya olduu halde dnyann en byk glerine kar ayakta
durmas nasl aklanabilir? ngiliz, spanyol, talyan, Fransz
proletaryalarnn en nemli ve en iyi kesiminin, temsilcileri u anda buradalar
ve bizle beraberler. Bu Sovyet Rusya'ya kar onlarn kapitalist hkmetleri ile
birlikte olmay reddetmeleri olgusuyla aklanabilir.
Sovyet Rusya'nn gcnn kaynaklar uluslararas proletaryann kendisine kar
besledii sempatidedir. Bu sempati nasl aklanabilir? Bu, Rusya'nn proletarya
lkesi olmas ve orada Sovyet iktidarnn egemen olmasyla aklanr.
Avrupa hkmetleri ona kar ordu gnderebilecek durumda deiller. Onlar, bundan
byle ancak Polonyal, ekoslovak vb. mlk sahiplerini paral asker olarak
kullanabilirler.
Eer Dou halklar, uluslararas proletaryann sempatisinin kendilerinin yannda
olmasn istiyorlarsa, onlar da ayn ekilde Sovyet iktidar iin, Sovyet Rusya
tarafndan aklanan ilkeler urunda savamak zorundadrlar.
Eer milyonlarca insan askere alan kapitalist gler ordularn Rusya'ya
gnderemiyorlarsa bunun nedeni istedikleri savan yalnz Rus proletaryasna
kar deil ama kendi proletaryalarna kar da srdrmek istedikleri iindir.
Rusya'ya kar sava ngiliz ve Fransz iilerinin gznde kendi snflarna
ihanettir (Alklar).
Ama Sovyet Rusya'ya kar sava srdrmek isteyen kendi hkmetlerine kar
koymak iin eylem komiteleri rgtleyen, ayn ngiliz iileri ngiliz
burjuvazisine kar bir lm kalm savann srdrld rlanda ulusunun
zgrlk mcadelesi ile ilgili olaylarda, ok zayf tepkiler gsteriyorlar.
Normal bir ngiliz iisi en uygun artlarda bile rlandallarn bamszlklar
iin srdrdkleri zor mcadele ile badamay bilmiyor. rlanda kahramanlk
destan, Rus halknn dnya emperyalizmi ile mcadelesinin yreklerde
yanklatt heyecan, ngiliz, Fransz, veya talyan proletaryasnda
yaratamyor.
Aslnda, bir an iin rlandallarn amalarna ulatklarn ve
bamszlklarn kazandklarn kabul edelim. Ertesi gnden itibaren bamsz
rlanda'ya Amerikan kapitalizminin ya da Fransz Borsas'nn boyunduruu altna
girecek ve belki de, bir ya da iki yl ierisinde dnya emperpalist
korsanlarndan biri ile balaklk kurarak, ngiltere veya baka byk bir g
ile, pazarlar iin, demir ya da kmr madenleri iin Afrika'da bir para toprak
iin sava girecek ve yeniden yz binlerce ngiliz, Amerikan, rlanda iisi
hayatlarn yitirecekler.
te uluslarn kendi kaderlerini tayin hakkna sayg zerine bunca makale yazm
olan burjuvalarnn uzun sredir lkeleri blnd iin alatklar Polonya
rnei; bugn kendi snrlar ierisindeki aznlk uluslar iin cellat rol
oynayan ve Rus ii ve kyllerine kar uluslararas kapitalizmin srdrd
savata jandarmalk yapan burjuva Polonya rnei; Trkiye'nin boyunduruundan
kurtulduktan hemen sonra toprak ilhak etme ve blme sorunlar yznden
birbirine dman olan Balkan devletleri -Bulgaristan, Srbistan, Karada,
Yunanistan- rnei. Ve daha benzer bir dizi rnek kovulan yabanclarn yerine
ayn lkenin kapitalistlerinin ve mlk sahiplerinin getii Douda gl
uluslarn olumasnn, Doulu halk ynlarnn kaderlerinin gerekten dzelmeye
yz tuttuu anlamna gelmediini kantlyor.
Yeni oluan her g, kapitalist dzenin erevesi ierisinde kald srece
alan ynlarn karlarna deil, burjuvazinin karlarna hizmet eder ve
yeni bir bask, savalar ve zorbalk iin yeni bir neden olur.
Eer ran'da, Hindistan'da ve Trkiye'de iktidar bu lkelerin mlk sahipleri -
kapitalistler tarafndan ele geirilirse ulusal parlamentolar, senatolar onlarn
ellerinde kalrsa srdrlen mcadeleden alan ynlar hibir ey
kazanamayacaklardr.
Yeni kurulan btn devletler, olaylar ve kapitalist ekonominin kar konulamaz
kanunlar gereince sratle emperyalist siyasetin ve militarizmin ahlksz
emberi ierisine srkleneceklerdir. Birka on yl ierisinde, neden olaca
ykmlarn 1914 - 1918 savannkileri arattracak boyutarda olaca yeni bir
dnya savana tank olacaz. Zira o zaman siyah, sar ve beyaz ktann yz
milyonlarca askeri kendilerini Fransz, ngiliz, Hintli, inli, ranl, Trk
bankaclar ve fabrikatrlerin kar iin savan gbeinde bulacaklar
(Alklar).
Yeniden domu ve gl bir Trkiye'nin olumas eer iktidar hl zenginlerin,
speklatrlerin, mlk sahiplerinin ellerinde kalacaksa, ne getirecektir? Yakn
gemiin rnekleri Enver Paann ttihat Terakkici siyasetinde, ayrca
Ermenistan ve Grcistan burjuva bamsz ve zgr devletlerinin tutumlarnda da
grld gibi yukarda sraladklarmz bir kez daha doruluunu kantlyor.
Bat halklarnn Dou'ya kar birlemesi gerekliliini savunan II. Wilhelm
Almanyasyla birleti neticede Enver Paa Trkiye'si.
Brest-Litovsk konferansndaki Trk temsilcilerinin tutumu isyan ettirici oldu.
Ama Trk milliyetileri bu iren barn getirdii avantajlarla da
yetinmediler.
Trkiye Kars, Ardahan ve Batum'u igal etti; bundan da fazla olarak Edirne'yi
ele geirdi. Grcistan ancak Almanya'nn ie karmas sayesinde kurtulabildi. O
zaman da Trkler Azerbaycan'a saldrdlar ve Bak'yu ele geirdiler.
ki aylk Trk egemenlii, Kafkas proletaryasnn kalesi olan bunca sknt
ekmi bu ehrin tarihine en trajik sayfalar ekledi.
Neo Ramivili ve Jordania Grcistan', Orta Osseti blgesini tamamen yakp ykt
ve yamalad, ky ve kasabalar yerlebir etti ve Sovyet Rusya'ya srd halkn
dehet iinde brakt. Kralc Albay Tukareli'nin misilleme yapan Grc
kuvvetleri Abkazi kasabasn tamamen yaktlar.
Grcistan, Azerbaycan topraklar zerinde isteklerde bulunuyordu ve 1918'de
Ermenistan'a kar bir sava balatt. Ancak ngiltere'nin mdahalesi ile sava
durdu.
Ermenistan, Karaba ve Zangeru'yu istedi. (General Dronun 4 Austos 1918 tarihli
bu ehirlerin igali konusundaki gizli mektubu bilinmektedir). Kendine ok
gvenen Grc emperyalistler Van, Trabzon, Erzurum, Bitlis ve Diyarbakr'
topraklarna katma tasarsyla ne atldlar. Ermenistan, bir Akdeniz gc
durumuna gelmek ve Ermenilerin ancak toplam nfusun % 50'sini oluturaca bir
topraa egemen olmak istiyordu.
Ermeni gazeteleri Venizelos Yunanistan'na Trabzon'u igal etmelerini
neriyorlar. Bylece dzenli bir kkrtma srdrlyor.
Halk ynlar yerli ve yabanc smrclere bakaldrmaldrlar. Eer, ulusal
devrimci hareketler, sonunda, kendi ulusal burjuvazileri ve Hintli, ranl,
vb... parlamentolar tarafndan ynetilen yeni Dou devletlerinin kurulmasna yol
amam olsayd bundan on sene sonraya kadar 1914-1918 savann dehetinin dahi
karsnda utantan kzaraca yeni bir sava patlak verecektir.
Btn bu sylenmi olanlardan u sonu kabilir: Komnist Enternasyonal hibir
smrge siyasetini onaylamaz. Dou halklar bundan tr III. Enternasyonalin
parolasn kabul ederler ve bunu da silhlar ellerinde dorulayacaklardr.
Smrgeler olmamaldr. Uluslar eit haklara sahiptir. Kahrolsun Hindistan'daki,
Msr'daki, Mezopotamya'daki ngiliz smrcleri! Kahrolsun Suriye'deki Fransz
haydutlar, Gney ve Bat Anadolu'daki vb. Yunan haydutlar! Dou halklar II.
Enternasyonalin ipliini pazara karyorlar ve onun politikaclarna haykran
III. Enternasyonalde birleiyorlar: Hainler, satlmlar, sermayenin cretli
uaklar, Enternasyonali terkedin!
Tm dnyann u anda iki ulus grubuna blnmesi (ezenler ve ezilenler) olay u
nedenlere dayanr: demir ve atele tm ulusal kurtulu hareketlerini bastran
burjuva hkmetlerin zorbal, Dou'nun alan ynlarnda egemen olan
berliksizlik, zenginlerin ve Dou lkelerinde olduka fazla olan toprak
sahiplerinin hainlikleri. Btn bu zengin kiiler, bu molagaflar, haclar,
paalar, beyler, mirzalar, emirler, ahlar, hanlar, racalar, molkadarlar,
jemendarlar, uluslararas emperyalizmin ajandrlar ve yabac kapitalistlerin,
dnya burjuvazisinin ilktidarn salamlatryorlar.
Ulusal devrimci hareket alan ynlarn durumlarn, ancak bu hareket byk
bir sosyalist hareketin kesin aamalarndan biri olursa, dzeltebilecektir.
Dnya emperyalizmine kar halklarn d kurma gcnn yaratt tm bo
korkularn, yannda deersiz uydurmalar kadar gsz kald alev pskrten bu
canavara kar, srdrlen mcadelede Dou halklarnn baarsnn en temel
koullarndan biri Dou ve Bat alan ynlarnn birliidir. Bu sava ancak
iki cephede salamca tutunma kouluyla baar ile tamamlanabilir: yabanc
sermayeye ve lke burjuvazisine kar. Dou'nun devrimci ynlar, bunu
gerekletirebilmek iin kyl ve ii sovyetleri halinde rgtlenmelidirler.
Bat'nn ynlar, ancak Dou'nun ynlaryla yaknlamalar sayesinde galip
gelebilirler. yleyse bu yaknlama nasl abuklatrlabilir? Bu ynde ilk
adm, tm Dou halklarnn uluslararas proletaryann gzlerinde, dnya
devriminin ncln yapan Sovyet Rusya ile sk bir ibirlii olmaldr.
Dou'nun sovyet lkelerinin federasyonu, emperyalist glere ve i dmana kar
bizi deiik ulusardan alan ynlarn birliine gtrecek gei biimidir.
yleyse Ermeni, Grc ve Trk ii ve kylleri arasndaki blc savaa son
vermek iin, her eyden nce bu lkelerde Sovyet ynetimini kurmak ve onlar
federasyon ats altnda toplamak zorunludur.
Boazlar sorununu zmek iin Karadeniz'de kys olan lkeler arasnda bir
federasyon oluturmak gerekir.
Federalist ilke, eski Kzl Macaristan, Ukrayna vb... rnekleriyle, d
politikada ve Tatar ve Bakrt Cumhuriyetlerinde i politikada oynayabilecei
canl rol kabul ettirmitir Bu geri lkeleri, yabanc kapitalistlerin
boyunduruundan kurtulduktan sonra, Polonya, Beyaz Macaristan, ekoslovakya,
Grcistan, Ermenistan veya Venizelos Yunanistan' gibi, Avusturya-Macaristan
mparatorluunun, arlk Rusyas'nn veya Trkiye'nin ykntlar zerinde
olumu tm dier lkeler gibi, yeniden sava, yama, paral askerlerin iddeti
ile kar karya kalmamalar yalnzca alan ynlarn ve proletaryann
diktatrl ile salanabilir.
Yalnzca, emein sermaye zerinde zaferi tm lkelerin almalarna bar
temin edecektir.
Dou halklar uyann! III. Enternasyonal sizi kapitalist korsanlara kar kutsal
sava aryor. Delege yoldalar halk ynlar arasnda snf bilincini
gelitiriniz, onlar ii sovyetleri evresinde rgtleyiniz, onlar Sovyet
Rusya ile birlemeye arnz, ezilen uluslarn federasyonu fikrini yaynz ve
son olarak btn lkelerden, btn dinlerden ve dillerden olan proleterlerin ve
kyllerin ittifakn kurunuz! Btn lkelerin alan ynlarnn birleik
abalar ile dnya emperyalizmine ve ulusal basklara son verelim. Kapitalist
lkelerin smrgeci siyasetine artk bir son verelim, tm lkelerde zgr bir
yaam gven altna alalm!
Bu ama iin devrimci yollara bavurmamz zorunluu douyor. Kendimizi
ynlarn birbirlerine kenetlenmi olarak hcuma kalkaca kesin kavgaya
hazrlayalm!
Acele ediniz, zira devrim baka zamana braklamaz! Her gecikme lm getirir!
(Alklar)
Aksi halde, ekonomik babozukluk ekilmez hale gelecek, yoksulluk ve yozlama
artacaktr.
te, henz alt yl oldu ki, burjuvazi yalnzca sava ve yamalarla megul;
imdi bunu alkanlk haline getirdi. Her eye ramen onun insanl ileriye
gtrd, -hi olmazsa endstriyel gelime alannda, retici glerin gelimesi
alannda- zamanlar oldu. imdi, hangi adan baklrsa baklsn, o insanl
geriye gtrmektedir. Onu son ve kesin ykntnn uurumuna itiyor.
Sava sonras kapitalizmi her ynnden zenginlemenin en son snrlarna
varmtr. O, ayrca arlklar yznden mahvolmu yknt halinde bir
organizmann rpnlar ve hastalk ateinin sknts iindedir.
O halde sava ncesinin iddete kar olan ve ou kez btn aklyla grnen
refah ve sz kamatrc bolluun bulandrd hava ve rmln kokusu ile
zehirlenen en lml burjuvalarn bile yakn iflasn manzaras karsnda
tamamyla kendilerini kaybedip iddetli bir kin nbetine kaplmasnda artc
olan bir ey yoktur.
Ciddi bir biimde yaralanm vahi bir hayvan gibi dnya burjuvazisi ulat
her eyi yakp ykan, bir kin nbeti ile rpnyor.
Ciddi biimde yaralanm olan bu vahi hayvann yeniden kendisine gelmesini
engellemek gerek! Dou'nun alan ynlar, Rusya proletaryas ve Amerika ve
Avrupa'nn devrimci unsurlaryla birlemek ve yz ve yzmilyonlarca insan
tutsaklk altnda tutan insan eti yiyici emperyalistler zerine saldrmak
zorundadrlar.
Biz devrimciler iin cellattan sonra, ikencelere ve sdraplara protestosuz ve
direnmesiz katlanan kurbanlardan daha hor grlmeye lyk hi kimse yoktur.
Baladmz byk sava bize, bir hedefi amalayan bir insann veya bir halkn
ona nasl ulaabileceini gsteren bir simge yaratmtr. Efsaneye gre doann
harikas byl bir dan tepesindeymi. Yzlerce yiit onlar elde etmek
iin uram. Ama ayaklarn dan eteine basar basmaz, gelen birtakm sesler
onlar tekrar geri dnmeye zorluyormu. Hayatn bir kuruntu urunda tehlikeye
atmamalar iin kadnlardan, analardan, babalardan gelen inlemeler, yanp
yaknmalar ve bazen de frtna grltleriyle kark tehdit edici barlar
duyuyorlarm.
Bu barlara yzlerce yiit dayanamam. Geri dnyorlar ve dner dnmez
tatan heykellere dnyorlarm. Dan her yan heykellerle doluymu. Ama bir
gn en sonunda cesur ve gl bir adam bulunmu. Btn yaknlarnn
yalvarlarna ve en rknt verici tehditlere aldrmadan daa ynelmi.
Gzleriyle dan tepesini szerek hi geriye bakmadan ileriye doru yrm. Ve
amacna ulaarak yanna eriilemez diye n kazanm hazineleri ele geirmi.
Ve siz de yoldalar, siz de dnyann tm hazinelerini elde etmek iin o byl
daa kmaya balyorsunuz. Siz de hayatn tehlikeye sokmamak iin size
yalvaran yaknlarnzn seslerini duyuyorsunuz, Mslman yobazlarn, fanatik
Pantrklerin veya Panislmclarn, yzlerinizin nnde deiik korkuluklar
sallayan Grc ve Ermeni Meneviklerin tehditlerini duyuyorsunuz, fakat onlara
aldrmadan ileriye gideceksiniz, admlarnz zerinde geri dnmeden, silhlar
ellerinizde daa trmanacaksnz. Yoksa tatan heykeller olursunuz! (Alklar)
Siz tepeye varacaksnz, dnya harikalarnn sahibi olacaksnz, emein
saltanatn; kardeliin, zgrln ve uluslarn gerek eitsizliinin
saltanatn greceksiniz. (Alklar)
Yaasn Dou ve Bat'nn alan ynlarnn g birlii!
Yaasn ne ezilen halklarn, ne kle halklarn bulunmayaca emein Sovyet
Uluslararas Cumhuriyeti!
Yaasn Sovyet iktidar!
Yaasn III. Komnist Enternasyonal! (Alklar)
Bakan: Yoldalar. evirilere gemeden nce size bir nerimiz var: Kurultayn
kadnlarn kurtuluunu abuklatrmak ve buna verdii nemi belirtmek iin
sizden Bakanlk Kurulu'na kadn ye seilmesi nerisini onaylamanz rica
ediyoruz. Bu yoldalar Dastan'dan Bula, Trkiye'den Naciye Hanm ve
Azerbaycan'dan abanova'drlar (Sesler: Evet! Evet! Alklar ve gsteriler).
Naciye Hanm yolda size birka sz syleyecek:
Naciye Hanm Trke konuuyor. (Uzun alklar)
Bakan: Yaasn Dou kadnnn kurtuluu. (Israrl alklar, haykrlar,
hurralar. Oturumdakiler ayaa kalkyor. Gsteriler)
abanova: Yaasn yoldalarmz ve liderlerimiz Lenin, Zinovyev ve Troki!
(Gsteriler. Haykrlar. Alklar)
Bakan: Sz Pavlovi yoldan sylevini zet halinde evirecek olan Sultan-Zade
Yoldata.
Sultan-Zade eviriyor.
Zinovyev: Kurultayn yeleri ok yorulduu iin her iki fraksiyon da, her
fraksiyondan birer konumac ile tartmann snrlandrlmasn neriyorlar.
Saptanan konumaclar yolda Musuef ile yolda Riskulof'tular. Bu yoldalar
onar dakika konuacaklar. Daha sonra oya koyacaz. (eviri) Sz yolda
Musuef'te.
Musuef: Yoldalar, zamanm ok snrl, bu nedenle dikkatli ve sessiz olmanz
rica edeceim.
Ulusal sorun ve smrge sorunu u andaki durumu ile gzlerinizin nne serildi.
Fakat ulus-smrge politikas zerine birka szck daha etmek uygun olur.
Yoldalar, bu sorun pratikle ilgili taraflar ile birlikte gz nne alnmal.
Bu, can alc, bir sorundur. Devrimin kaderi onun aklc zmne baldr.
Konuacam birka dakika ierisinde ben size ilgilendiimiz durumun objektif
olarak ksa bir sunuunu yapacam.
Dou nedir? ''Dou ve Bat'' terimlerinin bir gemii vardr, fakat znde Dou
denince Gney-Bat Asya lkeleri ve ky boyundaki kuzey-dou lkeleri,
zellikle Msr anlalr. Daha kesin bir deyile, Mslman Dou u lkelerden
oluur: Trkiye, ran, Belucistan, Afganistan, Buhara, Trkistan, Kemir,
Hindistan ve in'in bir blm. te Mslman Dou diye isimlendirilen yerler.
Bu kadar geni bir toprak paras elbette ki deiik dillerde konuan, ama ortak
bir kltrn izgileri ile birlemi: slm kltr, ok sayda ulusu barndrr
barnda.
Bu konuda sylenecekler, elbette ki on dakikaya sdrlamaz. Bu nedenle, ulus-
smrge politikasndan sz ederken, bu sorunu yalnzca programmzn snrlar
ierisinde inceliyoruz.
Yoldalar, durum hakknda objektif bir fikre sahip olmamz iin, gerek durumu
mmkn olan kesinlikle ele almamz zorunludur. Mlklerin dalm nasldr,
retim aralar ve toplumsal ilikiler ne durumdadr? te iyice incelemek
gereken eyler. Ve ayn ekilde bu lkelerin spritel kltrn oluturan ve
ekonomik kurumlarnn gelimesini snrlayan byk dnsel birikimini de gz
nne almak gerekir. Maalesef bu alma iin zamanm yeterli deil.
Devrimci taktiini gelitirirken, Dou'daki devrimci hareket zerinde arl
olan ve onu ynlendiren Sovyet iktidar giderek hareketlerin ynetimini ele
alyor ve proleter kltrn de oralara gtryor.
Fakat bir proleter kltr varmdr ve kltr nedir? Amacm, Dou halklarnn
iinde bulunduklar kark durumda, dnya devrimci hareketinin yneticisi olan
Sovyet Rusya ile sk bir balaklk iine girmekten baka kar yol olmadn
kantlamaktr. Dou'ya neler getirildiine gemeden nce onun u anda ne durumda
olduunu gzlerimizin nne getirelim. Dou'da kyl ynlar vardr; yakn
zamandaki tek tk istisnalar dnda proletaryann fabrika ve
imalathanelerindeki rgtlenmesi genel olarak yetersizdir. O halde Dou'daki
toplumsal devrimin, evresinde oluaca arlk miktar neresidir? Arlk
noktasn kyl ynlarnn feodalizmin kalntlarna ve Avrupallarn utanmaz
ve yamac emperyalizmine kar rgtlenmesi olarak gryoruz. Gemite Bat'da
olduu gibi Dou'daki halklarn devrimci hareketi imdi toprak sorununa
dayanyor. XX. yzylda Bat'dan Dou'ya doru ilerleyen devrimci hareketin kk
topraa ilikin olacaktr. Biz Dou'ya, kyl ynlarnn ve topran
zgrlemesini gtreceiz.
Dou'daki oynad rol bunca nemli olan Trkiye'yi getirelim gzlerimizin
nne. Orada, bir anlk bakla Mslman kyllerin skntlarnn
korkunluunun fark edilebilecei ilgin bir tablo gryoruz. Gerek adnn daha
ok ''Birliksizlik ve Geriye Gitme'' olmas gereken ttihat ve Terakki
Partisinin on iki yllk egemenlii dnemini padiahn mutlakiyeti ile
talandrd gibi, Trk kyl snfn da yoksulluun son kertesine srkledi.
Ufukta, kk Trk kylleri; ilk plnda beyaz sal bir ihtiyar adam toprak
sryor; elinde kalan son kzlerinin yannda kz da sabana koulmu. Bu,
Trkiye'deki durumu simgesel olarak olaanst bir biimde gzler nne seren
bir tablodur. Tablonun toplumsal anlam aka gzkyor; btn gen erkek nesil
retici almadan, savatrlmak iin koparlp alnm; topraa dayal
ekonominin hemen hemen tm canl gleri mahvolmu. te Trk kyl snfnn,
mutlakyet ynetimi ve Bat emperyalizmince iine itildii ekonomik kmaz
budur. te toplumsal devrimin Trkiye'deki dayanak noktas. te yandan orada
bir proleter rgtn tasla vardr; kk komnist gruplar yasal ya da yasa
d yollarla propaganda yapyorlar. Mustafa Kemal hareketi ulusal kurtuluu
bir harekettir. Biz onu destekliyoruz; fakat ngiliz, Fransz emperyalizmine
kar srdrdkleri sava biter bitmez, hareketin toplumsal bir devrime
dneceini umut ediyoruz.
ran'da, kyllerin umutsuz durumu uzun yllardr srp gidiyor. Ne kadar
insann sknt, sefalet dolu bir hayat yaadn grmek iin Bak sokaklarna
bir gz atmak yeter. rnein burada ''amdal'' diye adlandrlanlar, kapitalist
ekonomik sistem ierisinde gerek birer demirba kle durumundalar. Onlar
sabahtan akama kadar, geceleyin alktan lmemek iin alrlarken
grdnzde ''igc fazlalnn'' ran'da nasl ciddi bir sorun olduunu ve o
lkenin toplumsal devriminin hangi temele dayanmas gerektiini anlyorsunuz.
Britanya emperyalizminin babaca vesayeti altndaki Afganistan, Belucistan ve
Hindistan'da olup bitenler biliniyor. Hintli ii ve kyller alk ve salgn
hastalktan krlrken, Avrupal haydutlar, meru efendileri Hindistan'dan
hesapsz zenginlikte hazineler karyorlar. Sanyorum ki, buradaki herkes bu
Kurultay'n asl amacn anlyor: Amacmz, Sovyet iktidarnn ve proletaryann
egemenliinin, dnya proletaryasnn birliinin, btn alan insanln ama
ve karlarnn ortaklnn bilincine varlmasnn emein sermaye zerine
zaferi iin yani ezilen ynlarn zgrletirilmesi iin vazgeilmez koul
olduunu kantlamaktr.
Dou'da olduuna inandmz proleter kltrn ne deerde olduunu grelim
imdi. Komnizmin bilimsel temelleri Marks, Engels ve dier birok bilginin
almalar zerine oturur. alan ynlar demek ki proleterce inanlarn
aklamas iin burjuvalarnkilerle karlatrlamayacak stnlkte bilimsel
deerlere sahipler. Bu arada unu da eklemek zorundaym ki, proletarya,
kapitalizmin boyunduruundan tm snflarn kurtulmasnn, kendisi olmadan
baarlamayacan dnr. Btn bunlardan aka ortaya kyor ki, yalnzca
proletarya gerek insanlk kltrnn yaratlmasn baarabilir. Devrimci
proletarya, Dou'ya blclk deil, ama alan insanln birliini gtryor;
bu ama ierisinde, sendika ve kooperatifler gibi uygar llerdeki yksek bir
toplumsal anlayn deerlerini yaratyor. Bunlar proletaryann byk gcnn
kaynaklardr; onlar sermayeye kar son savataki karlkl gveni ve deimez
azmi yanstyorlar. Proletarya en sonunda gemite rnei olmayan bir iktidar
rgt biimi yaratmtr: Sovyet iktidar. Bu politik alanda deer biilmez bir
baardr, sovyet yap olarak ok basit, fikir olarak ise dahiyanedir. te
proletaryann Dou'ya ezilen ynlarn kurtulmas iin gtrd kltr
deerleri. Hibir insani eylem kesinlikle baz hatalardan arnm deildir;
bizimkinde de baz yanlmalar kanlmazdr. Bu yzden proleter kltrnn
zelliklerine dein birka szck sylemek zorunda olduuma inanyorum. Baz
yanllar kanlmazdr; hakknda sz edilmesinin bile sama olduu; fakat
sessizce geitirilmesinin namussuzluk olaca trl yanllklar vardr. Thomas
d'Aquin dnyann ele geirilmesi iin savaan militan kilise ve muzaffer
kiliseyi birbirinden ayrt ediyordu. lki romantiktir, ikincisi ise klsik. Ama
sanat ve kltrn genel olarak ayn deiikliklere urad hibir kilise
yoktur. Her kltr, ilk ortaya knda militandr, nk kendi yaama hakkn
elde etmek iin mcadele eder.
Proleter kltr militandr; o, insanln izleyecei yeni yollarn
aratrlmasdr bu romantik bir kltrdr ve henz klsik deildir. Henz o
zafer skunetine sahip deildir, tutkulu atlmlar ierisindedir tmyle, o
halde yanllklar tayabilir. Ayrca snf mcadelesinin, sosyal devrimin iki
uzlamaz kamp arasnda bir lm kalm sava olduunu unutmaynz. Bu
mcadelede, zafer ya sermayeye ya da emee kalacaktr veyahut: ikisi de bir anda
yok olacaklardr.
Dou'nun kurtuluu yalnz ve yalnz proletaryann zaferindedir; bunun iin
Sovyet Rusya ile iliki tek k yolumuzdur. Onun rehberlii ve ynetimi
altnda, onunla birlikte ortak dmanmza dnya sermayesine kar yrmek
zorundayz. Size Dou'da olanlar ve Dou'ya gelen eyler hakknda ksaca
aklamada bulundum. Proleteryann ulusal sorunda ve smr sorununda izleyecei
politika Rus Komnist Partisi'nin 8. Kongresi'nin kararlarnda ifade edilmitir.
te bunun zeti: btn lkelerin ve btn uluslarn proletarya ve yar
proletaryalarnn birlii yani III. Enternasyonalin gerekletirdii birlik;
ayrcalklarn ve bir ulusun dier biri zerinde egemenliinin kaldrlmas; tm
emekilerin birliinin geici federasyonu...
Bakan: Konumacya ayrlan srenin dolduunu bildiriyor. (Srdrn! Srdrn!)
Bakan: Yolda yirmi dakika konutu, oysa biz konuma sresini on dakika ile
snrlamtk, ama Kurultay isterse, yolda sylevini srdrebilir. (Sesler:
Srdrn! Srdrn!)
Yolda Musuef'in sz sresinin uzatlmasndan yana olanlarn, parmaklarn
kaldrmas rica olunur. Kar olanlar? - ounluk sylevin srdrlmesinden
yana. Yolda Musuef, devam ediniz.
Musuef: (Alklar) Yoldalar, szmn kesilmesini bana sylevimin srasn
unutturdu. Zaten bu konu zerinde konumay uzun srdrmek gereksiz.
Benim tek dileim bu Kurultay'dan, ok basit bir fikir edinerek ayrlmanzdr:
eer yok olacaksak Sovyet Rusya ile birlikte yok olacaz ya da onun gibi
komnist ilkeler zerine oturtulmu yeni bir hayat yaayacaz; gezegenimiz
zerinde iki merkez vardr: burjuvazinin basksnn merkezi: Versay ve
proletarya mcadelesinin merkezi: Kzl Moskova.
Yoldalar size atalarmzn gemite fatihler olarak Dou'dan Bat'ya akn etmi
olduunu hatrlatmak istiyorum. Dou'nun ezilen halklar, Bat lkelerine kar
gven duymuyorlarsa, gemi zamanlarn kalntlarnn hl etkili olduu Bat
lkelerindeki halklar ayn gvensizlii Doulular iin duyuyorlar.
Timurlenk'lerin, Cengiz Han'larn a henz tmyle unutulmu deil. Dou'nun
ve Bat'nn alan ynlar birbirlerine kar bu gvensizlii duymamallar
nk her ikisinin ortak dmanlar ayn evrensel kapitalizm ve emperyalizmdir.
Size Lermontov'un olaanst gzellikteki iirlerinden birka dizesini
hatrlatmama izin verin. ''Dou'dan korkuyorum diye cevap verdi Kazbek; orada
insanlk hemen hemen dokuz yzyldr derin bir uyku ierisinde...'' Bize
gelince, biz kvanla Dou'nun yzyllk uykusundan uyandn syleyebiliriz. O
toplumsal rgtlenme yolunda, tm insanl izleyerek Bat proletaryas ile
kardee ilikiler ierisinde, Kzl Rusya'nn cisimletirdii ideal yolunda
ileriye doru atlyor. Bat emperyalizminin Dou smrgelerinden alp gtrd
''kltr ve uygarl'' sizin gzleriniz nne arpc szcklerle serebilmek
isterdim. Denizci isimli proleter gazetesinde yaymlanan bir iirinde ozan
Gorodetski, bizim, iimizde duyduumuz bakaldrma duygusunu heyecan verici bir
biimde dile getiriyor. Bu iir ''Kahve'' ismini tayor. Java adasnda bronz
derili bir yerli kahve topluyor. Rhtmda eli krbal bir ngiliz ambalajlama
almasn denetliyor, ufak bir ihmali bile ''uygarlatrc krbac'' ile
cezalandryor. Ve Java adasnda bronz renkli insanlar ac ekiyor ve
inliyorlar. Kahve toplnmtr; ticaret gemileri onu Avrupa ve Amerika'ya
tayorlar... te Paris, Londra veya ikago'nun k restoranlarnda elenen
ensesi kalnlar ve evrelerindeki dalkavuklar. Para kazanmak iin terlemiyorlar
bile. Proletaryann kan ve teri onlar iin kazanyor nasl olsa. Onlar
ngilizler iin Java adalarndan toplnan kahveyi yudumluyorlar. Ve fkeli ozan
iiri u kta ile tamamlyor:

ncecik bir porselende

Yaldz yaldz yansyan,
Duman tten u kara kahve;

Frtnal dalgalarn ykseldiini,

Beynimi doldurduunu hissederim
Bunu her grdmde.

Ve iimde buruk,
Ykc bir arzu doar birden:
Dinamitlemek Avrupa'y, ta kknden!
Kurtarmak, salvermek
Doal ve vahi zgrl;

Ticaret denen nesnenin kstah boyunduruundan ekip almak.

Kamya ihtiyac yok manolyalarn!
Ve gardiyansz da doar, okyanus gnei!
(Alklar)

Bakan: Oturmanz rica ediyorum. Sz yolda Riskulof'da. (Alklar)

Riskulof: Ulusal ve smrgelere dein sorunlar ki imdi tartlyor, bizim iin
byk nem tar. Bu sorunlar kapitalist toplum iin de ayn byk nemi
tamaktadr.
Kapitalist dzenin elli yllk gemii temel olarak bu smrge ve ulus sorunu
zerine kurulmutur. Bu yarm yzyl sresince kapitalist glerin etkinliini
incelersek kapitalist dzenin son aamasnda, yolda Lenin'in deyimiyle; tekelci
kapitalizm diye adlandrlan tmyle yeni bir biime ulatn grrz;
kapitalist gelimenin bu aamas rekabet iinde olan byk pazarlarn
merkezilemesi ile ayrt edici bir zellik tar.
Bu politika ve bu rekabetin sonucu smrgelerin ve pazarlarn ele geirilmesi
olmu, bunu utan verici bir smrye boulmu smrge halklarnn iddet
yoluyla boyunduruk altna alnmas izlemitir. Gryoruz ki Afrika ve Asya
lkeleri gn getike daha ok, byk devletler arasnda paylalmaktadr. Bu
eylemi yneten gler bir atma ierisine girmiler ve iki koalisyon
oluturmulardr; bu durumdan da be yl nceki sava patlak vermi ve onu da
Avrupa'da balayan ve Dou zerinde dorudan sonular veren toplumsal devrim
izlemitir.
Deiik biimlerdeki kolonyal smrye son verilirse bunun sonular can skc
olacaktr. nk; onlarn karakterize ettikleri a artk kapanmtr.
Gemite, II. Enternasyonal zamannda da, smrgeci politikadan sz ediliyordu.
Szn ksas byk glerin fetihi arzular onaylanyordu. Ama imdi Dou
sorunu daha baka bir biimde ele alnyor.
Rusya'da proleterya diktatrlnn gereklemesi, Komnist Partisinin zaferi
ile aydnlanan Dou sorunu, bugn bize yenibir k altnda gzkyor. II.
Enternasyonalin liderleri Dou Halklarndan korkuyorlar ve Avrupa kltrnn ve
karlarnn koruyuculuunu yapyorlard. Bu korku yok olmutur. Gerekte II.
Enternasyonalin nderleri, efendileri burjuvalarn duygularna saldrmaktan
korkuyorlard. Fakat Komnist Partisi, III. Enternasyonal tmyle baka bir
biimde dnyor.
u anki parolamz Bat proleteryas ile Dou devrimci akmnn ve Doulu ii ve
kyllerin birliini salamaktr.
Komnist akm, btn lkelerde tm gcyle gelimesine ramen, kapitalizmin
dayanak noktalarn kaldran III. Enternasyonalin gcne ramen, sosyalizmin
Rusya'da zafere ulam olmasna ramen, smrge sorunu toprak sorunu ile
birlikte politikamzn temel ta olarak kalmakta devam ediyor.
Bu sorunlarn aklc zmnn ok byk bir nemi vardr ve biz zm,
sorunlar doru bir biimde koyarak abuklatrabiliriz.
Dou bize u anda devrimci eylemin gelimesine, alan ynlarn sosyalist
eylem ierisine girmesine tmyle elverili koullar sunmaktadr. Bunun iin n
koullar unlardr: Kyllerin, byk glerin smrgeci politikas sonucu
ortaya kan durumlar; ve be yllk savan sonular (yoksulluk, bask ve
ykm). Bu etkenler Dou emekilerini isyana ve emperyalizme kar devrimci
eyleme daha batan eilimli klyorlar.
Fakat eer Bat'daki sosyalist eylemin komnist bir nitelik kazanmas normal
olsa bile elbette Dou'da bu tr bir eylemin tmyle komnist bir eyleme
dnmesini bekleyemeyiz. Orada devrimci hareket kk burjuva bir nitelik
kazanacaktr; o ulusal ilkenin arlk kazanmasna ve Dou'nun btnyle
birletirilmesine ynelecektir. Fakat bu hareket zorunlu olarak toplumsal bir
harekete, toprak sorununun zmne ynelik bir harekete dnecektir
(Alklar).
III. Enternasyonalin abas, Bat'nn ii snfn tmyle oportnistlerin
tehlikeli etkilerinden syrmaktan, bilinli komnistler yetitirmekten ve btn
bunlarn zerinde Dou hareketini Bat hareketi ile birletirmekten ibarettir.
III. Enternasyonalin, yerine getirilmesi gereken en byk grevi budur.
Burada bizi, kapitalizme kar Dou ile Bat'nn birletirilmesine gtrecek
yolu mmkn olan abuklukla bulmak iin, ite bu nedenle toplndk.
III. Enternasyonal bunu yalnzca resmi aklamalaryla deil ama 50 milyon kadar
insann Dou'da Sovyet iktidarna olan inanlar ile kantlamaktadr. Trkistan,
Kafkaslar ve dier mslman lkeler gibi eski smrgeler, Sovyet cumhuriyetleri
oluturuyorlar. Bu cumhuriyetler Sovyet Rusya ile federasyon kuruyorlar; ve dn
ezilen emekilerden oluan bu Sovyet cumhuriyetleri imdi kltrlerini
arttryorlar. Toplumsal yaantlarn zgrce dzenliyorlar.
Daha imdiden Komnist Enternasyonal byk amalarndan birini gerekletirdi.
Bu lkelerin toplumsal dnmleri tm Dou'ya rnek olmaldr. Emekiler bizim
arlarmz dinlemekle, bizim fikirlerimizi kabul etmekle yetinmesinler,
ayrca bu cumhuriyetleri de rnek alsnlar! Komnist Partisi, programnn Bat
proleteryas iin olduu kadar Dou'nunkiler iin de ne denli geerli olduunu
kantlyor bu lkelerde.
II. Enternasyonalin yandalar Dou'nun hi bir zaman Bat'nn dzeyine
eriemeyecek, hibir aba ile, alma ile ileriye gtrlemeycek klelerden
olutuunu bouna kantlamaya urasnlar; bu ar yengilere, burjuva
Avrupa'nn bu denli kmsemelerine ramen, Dou'nun komnizme olan yatknln
gzlemliyoruz. Biz bunu Sovyet Rusya'ya yakn geri kalm Mslman lkelerdeki
Sovyeti ve komnist uygulamalarda gryoruz.
Hi kukusuz Rusya'ya komu lkelerdeki ekonomik yaanty yeniden dzenlemek
iin kullanlan siyasal dzen biimlerinden ve yollardan henz zgrle
kavumam Dou halklar iin, arpc rnek olarak yararlanlacaktr.
Devrimci ii hareketlerinin zayf olduu Dou lkelerinde, hareket imdi
burjuva ve ulusu bir nitelik tayor. Hareketi demokratlar, kk - burjuvalar
ynetiyor. Balangta komnist hareketten daha gl ve daha rgtl olan bu
hareket elbette ki bize byk bir hizmette bulunacak ve tilf devletleri ile
yeni dnya sermayesi ile olan savamzda bizim iin byk yararlar
salayacaktr.
Elbette ki, III. Enternasyonal ve komnist partiler bu hareketi
destekleyeceklerdir, fakat bu hareketin alan ynlar kesin olarak
zgrletiremeyeceini de yksek sesle haykrmaktan saknmayacaktrlar. alan
ynlarn kurtuluu ancak toplumsal devrim ile gerekleebilir. Eer Avrupa
kapitalizmine kar Dou'nun demokrat devrimcileri komnist program kabul
etmeden mcadele ederlerse, emin olalm ki, kuracaklar zerk ulusal
cumhuriyetlerin sadece resmi adlar ''zerk'' cumhuriyet olacaktr; gerekte ise
bu cumhuriyetler hibir zaman bamsz ve zerk olamayacaklardr. Zira ya
burjuvazinin yannda ya da dnya proleteryasnn yannda yer alacaklardr; bunun
baka bir alternatifi yoktur. Ermenistan, Finlandiya ve Polonya gibi devletler
bu konuda hi de zlenilecek rnekler deildirler. Bunlar gerek devletler
deildirler, yalnzca Rusya ile savamalar amacyla Balak Devletler
tarafndan kurdurulmulardr ve meslektalar dnya kapitalizminin gznde, zel
bir manda niteliinden fazla bir neme sahip deildirler. Bu nedenle eer
Dou'nun herhangi bir yerinde, Trkiye'de veya baka bir yerde, komnistlere
dman ulusal devrimciler, benzer devletler yaratmaya alrlarsa yaptlar
geici olacaktr; onlar emperyalistlerin avularnn iine decekler ve
silhlarn proleteryaya, emeki Dou'ya kar evirmek zorunda kalacaklardr.
Demek ki durum ak. Dou'nun emekilerinin yapabilecekleri tek bir ey vardr:
Komnist Enternasyonalin yardmyla en ksa zamanda rgtlenmek, mmkn olan en
byk hzla toprak devrimini yapmak, topraklar ve iktidar ele geirmek.
Halklarn kendi kaderlerini tayin hakkn, kapitalizmin boyunduruundan gerek
olarak kurtuluu elde edebilmek iin tek ara ve tek yol budur. (Alklar)
Lenin yolda Komnist Enternasyonal'in II. Kongresine sunulan ulus - smrge
sorunu ile ilgili tezlerinde ok kesin ve pratik bir biimde III.
Enternasyonalin Dou ile ilgili amalarn tanmlad. Dou'ya hibir zaman
gitmemi olmasna karn, o, sorunu ok doru bir biimde ortaya koydu. Tezleri
ilk admda, smrgelerin dnya kapitalizminin boyunduruundan kurtulmas,
yalnzca komnistlerin deil, kk - burjuva milliyetilerinin de emperyalizme
kar mcadeleye arlmasnn gerekliliini savunuyor. Kk - burjuva
milliyetileri g birliine davet ediliyorlar ama bu tezlerde de somut olarak
zellikle belirtildii gibi onlar emekileri tam anlamyla kurtaramazlar.
Smrgelerin kurtuluunun toplumsal koullar da aka belirtilmitir. Tezler
toprak sorununu temel sorun olarak ele alyor.
Tm alan ynlar iin rgtlenmek ve Bat proletaryas ile birlikte dnya
sermayesine saldrya gemek zaman gelip atmtr. Yzyllardr kapitalizm
tarafndan ezilen Dou halklar, gemite Avrupa tarafndan boyunduruk altna
alnana dek klarn Avrupa zerine sam olan Dou halklar, bu koullarda
artk ayaklanacaklardr. ok byk bir enerji barnda tayan ve byk
glerinin halen uyumakta olduu Dou, komnist hareket ile birleip uyanacak ve
dnya sermayesinin egemenliini bir daha kurulmamak zere yok edecektir. Dnn
smrgelerinde bugn Sovyet Cumhuriyetlerinin kurulmas, Dou'da bunca komnist
partisinin yaratlmas zaferimizin bir gvencesidir. Dou Halklar Kurultay,
yarnn eyleminin temellerinden birini oluturacaktr. O, Dou'nun uluslararas
gcn, Bat proletaryasnn rgtleri ile birletirdikten sonra dnya
kapitalizminin kalbine haner saplayacak olan ve yeni filizlenen eylemin
lokomotifidir.
Yaasn dnya proletaryasnn rehberi Komnist Enternasyonal!
Yaasn III. Enternasyonalin nderleri!
Yaasn u anda sermayeye kar birleen Doulu emekiler! (Alklar)
Bir ses: Gaziyef! zbekeye evir Gaziyef!
Bakan: eviri hemen yaplacak.
(Trkmenceye eviri)
Bakan: Oturma 5 dakikalk ara verilmitir.
Bakan: Smrge sorununa dein tartmalar kapanmtr. Bakanlk Kurulu
Kurultayn Komnist Enternasyonalin kararn kabul edeceini umarak zel bir
karar tasars nermiyor.
Yazl olarak u aadaki bildirgeleri aldk:
1. Rus Konnist Partisi Merkez Brosunun Yahudi ve Filistin sorunlaryla ilgili
kesiminin bildirgesi.
2. srailliler Komnist Partisinin (Polai-Siyon) ulus-smrge sorunlar
hakkndaki bildirgesi.
3. Ermenistan emeki ynlar temsilcilerinin bildirgesi.
4. Dal Yahudilerin bildirgesi.
5. Gney-bat Kafkaslar Mslmanlarnn Dou Halklar Kurultayna mesaj
(eviriler).
Bakan: Btn bu belgeler nemlidir, ama sremizin az oluu byk zntmze
ramen hepsini okumamza ve evirilerinizi vermemize olanak vermiyor. Bakanlk
Kurulu onlar tutanaklara eklemeyi neriyor (eviri).
Yoldalar, oturum kapanmtr. Gelecek oturum saat 5'tedir.

Oturum akamn
10.05'inde kapanmtr.

ALTINCI OTURUM
6 Eyll 1920

Oturum akam saati ile 10.10'da ald.

Yolda Zinovyev oturumu ynetiyor.

Bakan: Dou halklar Kurultaynn altnc oturumunun aldn bildiririm.
Gndemde Dou'da Sovyetlerin yaratc almas sorunu vardr. Ltfen evriniz
(eviri).
Sz yolda Bela-Kun'da. (Alklar)
Bela-Kun: Yoldalar, Bakanlk Kurulu size sunduu, titizlikle incelenmi ve oy
birliiyle kabul edilmi tezleri, gzlerinizin nnde daha iyi bir biimde
dorulamak iin, Dou halklarna ok yakn komu olan gl arlk Rusyas'nn,
ii ve kyllerin devriminin darbeleri altna dn izleyen olaylar
aklamama izin verin. Bu devrimi yar yolda durmad, o, iktidar, eski dzenin
az veya ok dman olmasna ramen yine de znde emekilerin smrlmesine
dayanan snflarn ellerine brakmad. Bu devrim, devletin eski rgt dzeninde
yer alan hibir unsurun varln srdrmesine izin vermedi. Ykntlar zerine
yoksul ii ve kyllerin devletini, kendi mcadelesini basknn tm
olanaklarnn yok olaca ana kadar srdrmek iin yararlanaca devleti kurmak
iin onu paralad. Dier bir bakmdan da, devrim yar yolda kalmad. Parlayan
bir ate gibi Bat'ya ve Dou'ya yayld. Onun yaylmas, kendi z lkelerinin
smrlmesi ile yetinmeyerek, emperyalizmin smrgeci politikas sayesinde
smrnn doruuna ulaan ve dnya savana neden olan bu zmreyi lmle tehdit
ediyor. Dou'da ve Bat'da da devrim, zorunlu olarak Rus ii ve kyllerinin
devrimini izlemelidir. Bugn Dou ve Bat'daki devrim sadece ortak bir dman,
emperyalizme ynelik olduu iin deil fakat ayrca bu mcadele iinde, dosta
birliin ve zaferin vazgeilmez koulu olduu iin de, birbirine organik olarak
baldr. Smrge halklarn bask altna almak iin smrcler ve
emperyalistler, Avrupal iileri, onlara smrgelerinin smrlmesinden elde
ettikleri artk-deerin krntlarn vererek, batan karmay denedikten sonra
sava iin seferber ettiler. ngiltere ve Almanya iileri devrimci
grevlerinden vazgeirmek iin bu trl davrandlar. te yandan, emperyalist
burjuvazi, zellikle son zamanlarda Avrupa ii hareketine kar smrgelerde
silah altna alnan paral birlikler kullanmay ve onlarn birliksizliinden,
sallanmakta olan iktidarn savunmak iin yararlanmay dnd.
Yoldalar, ben kii olarak emperyalist burjuvazinin bu abalarna tank olma
frsatn buldum. Macar, ii ve kylleri olarak ulusal iktidar ele
aldmzda Fransz burjuvazisi hemen devrimimizi smrge birliklerindeki
Mslman askerlerin elleriyle bomak istedi. Fakat, deiik diller konumaktan
doan ilikilerimizdeki glklere ramen yine de bu askerlerin kalplerine ve
ruhlarna giden yolu bulmay baardk. Onlar devrimi kanla bomaya
zorlandklarnda silhlarn braktlar.
Emperyalist burjuvazi, smrgelerde yerli kastlar veya yar-smrge lkelerde,
kendisinde, smr politikasna daha az pahalya mal olmas ve daha az kanl
olmas bakmndan yararlanabildii egemen snflar elde etmeyi genel olarak
baard. Sultanlar, emirler, tek kelimeyle Dou'nun ynetimde etkinlii olan
kiiler kendi lkelerindeki direnmenin krlmasndan sonra her zaman yeterince
gnll bir tutumla vergi toplayc olarak emperyalist smrclere hizmet
etmeye raz olmulardr rnek olarak ran ahn nce Rus ve sonra da ngiliz
emperyalistleri iin srayla vergi toplad grld. Jn-Trkler Osmanl
kylsnden Alman emperyalistleri hesabna ar vergiler alyorlard;
ngilizsever Trk hkmeti, -bugn banda padiah bulunuyor-, ngiliz-Fransz
karlarna hizmet etmek iin kylnn elindeki son inei de ald. Paris
bankaclar tarafndan desteklenen Emir Faysal, Trk ulusunun paralanmasna
raz oldu, lkesinin kyl snfnn angaryaya bal ve haraca balanm serfler
srs olarak kalmasna Fransz emperyalistlerinin karlar uruna raz oldu.
Emperyalist burjuvazi, Dou'nun smrgeletirilmemi lkelerinde ve
smrgelerinde Avrupa devrimci proletaryasndan nce kendisine balaklar
bulmay bildi. O, boyuduruk altndaki yoksul lkelerden aldklarndan bir
krnty bile balaklarna ok grd. Kendi lkesinin ii snfn aldatmak
iin kulland yntemleri onlara retmekle yetindi yalnzca.
Bu sermaye aslnda egemen snfn silh ve alanlara kar ynetilmi bir
ara olan iktidarda onlarn da pay olduklarn syleyerek Avrupa'nn ii
ynlarn itaat altnda tutmay baard. Avrupa lkeleri parlamentolarnn bir
kopyas olan Trkiye parlamentosu da emekilerine haklarn verecekmi gibi
grnerek aslnda toplumda hibir eyi deitirmedi. Paalarn ayrcalklar,
memurlarn saltanat, tefecilerin uursuz ilevleri gemite olduu gibi daha
sonra da varlklarn srdrdler. Avrupa ve Amerika'nn yoksul kyllerinin ve
proletaryasnn devrimi, tmyle smry zgrlk, eitlik, halk egemenlii
maskesi ile srdrme abalarna ve yalana dayal mevcut sisteme kardr. Rus
ii ve kyllerinin devrimi uygulamada iktidar gerekten alan ynlara
aktaran devlet iktidarnn biimlerini yaratt. Sz konusu olan ii ve kyl
sovyetleridir. Rus ii ve kylleri sovyetler kanalyla iktidar ele
geirmedike toprak mlk sahiplerinde, fabrikalar ve madenler kapitalistlerde
kalacaktr. Szde ''zgrlk'' yalnzca burjuvazinin, iileri zgrce soymasna
ve lkenin snrlar iinde yaayan halklarn kendi kaderlerini tayin hakkn
reddetmesine yaryordu. Halklarn Rus imparatorluunun ierisinde kalmak ya da
kalmamak konusunda sz hakk yoktu. Komnist devrim ve sovyetlerin zaferi ilk
sonu olarak topran, fabrikalarn ve madenlerin emekilere aktarlmasn ve
eskiden smrenlerin ve smrlenlerin bir arada bulunduu yerde emekilerin
gerek zgrln salad. Kapitalist smrnn sonu, yabanc halklarn
smrlmesine dayanan tm karlarn ortadan kalkmasna neden oldu. Sovyet
Cumhuriyetinin ilk eylemlerinden biri de halklarn kendi kaderlerini tayin
hakkn yeniden tanmak ve Rus smrgelerine zgrlklerini vermek oldu.
arln, ahlar ve Emirler ile yani ezilen lkelerin yneticileri ile
balaklklar kurmas gibi Sovyet Rusya da ister demokrat ister arc olsunlar
kendinden ncekilerin, smrge olarak grdkleri lkelerin emekilerinin yannda
olduunu hemen aklad.
Yalnzca, sovyet dzeni, iktidar, sayca nemsiz bir aznln elinden alarak,
onun retim aralarnn tm emekilere ait olmasnda kar olan kiilerin
ellerine gemesini mmkn kld.
Sovyetler, ayn zamanda hem yrtme ve hem de ynetici organlar olan, ii ve
kyllerin bu mcadele organlar, yeni bir ynetim biimi oluturdular.
Dmanlarn silhszlandrdktan sonra emekiler, yoksul ii ve kyller
sovyetlerde rgtlendiler, silhlandlar, yeni yasalar kendileri yaptlar ve
toplumsal dzenin kurallarn saptadlar. alan ynlar kendi yaptklar
yasalar kendileri uyguladlar.
Smrc asalaklar artk igcnden istedikleri gibi yararlanamyorlar,
tefeciler artk yoksullarn zararna semiremiyorlar. Sovyet iktidar, Dou'nun
baskyla dayanan tm kurumlarnn kartdr; o, zenginlerin ve asalaklarn
deil, emekilerin ve yoksullarn imparatorluudur. Burada, sovyet iktidarnn
oluturulmas ile bask ve smrye son verilemeyeceini syleyecek tek bir
delege bile bulunduunu sanmyorum. Beylerimiz, hanlarmz, tefecilerimiz,
tahsildarlarmz siyas haklardan yararlandka, gerei tahrif etme olanana
sahip olduka, yasay kendi karlarna gre yorumladka ve artk kurnazlklar
geerliliini yitirdiinde de, silhl gce bavurmaya devam ettike, smrye
son verilebileceini ne srmek anlamsz olur.
Akladm tezler sovyet iktidarnn zn, genel hatlar ile zetliyor. Sovyet
dzeni hangi halk olursa olsun, onun zel koullarna uygulanabilir bir
dzendir. ilerin, toplumun ar basan unsuru olduu yani smrclerin
fabrikatrler ve bankaclar olarak ortaya kt lkelerdeki sovyetlerin yaps
elbetteki, smrnn tefecilik biiminde ortaya kt ve halkn ounluunun
tarm ile urat lkelerdekinden ok daha deiik olacaktr. Bat
devletlerinde, bankaclarn, toprak sahiplerinin ve sanayicilerin daha ilk anda
iktidardan uzaklatrlmalar ve tm siyasal haklarndan yoksun braklmalar
gerekecei halde Dou lkelerinde sovyet iktidar her eyden nce tefecilere,
hanlara, beylere, devletin toprak memurlarna ve yabanclara kar tavr
almaldrlar. Elbette sovyetler Dou'da yoksul kylnn organlar olmaldrlar.
Ve nasl ki Datan ve Azerbaycan'da kapsam biraz daha geni tutulduunda
bakalarnn emeinin smrlmesine yol aabilecek olan ok az bir zel mlkiyet
saptantysa tm dier lkelerde de sovyetlerin, gerekte yoksul emekilerin
iktidarnn organ olmas iin, kesin ilkeler zerine dayandrlmas
gerekecektir.
Sovyet iktidar nasl ki proletarya diktatrlnn Bat'daki grnm ise,
sanayi iilerinin bulunmad Dou lkelerinde de, o, yoksul kyllerin
diktatrlnn ifadesi olacaktr. Fabrikalarn ve ne denli az olursa olsun daha
iyi, uzmanlam iilerin bulunduu yerlerde, bu iiler kendiliklerinden
yoksul kyllerin hareketlerinin yneticileri olacaklardr. Fakat elbetteki
onlar yalnzca kendi karlarn dnen ve salarndan trnaklarna kadar
titizlik ierisinde kylleri smrye ve yoksullua iten eski zamann
senyrleri gibi olmayacaklardr; onlar tm basklar, tm smrleri, genel
karlarndan hareket ederek ortadan kaldrmaya alacaklardr. Yalana dkn
burjuvazi sovyet dzenini lekelemek iin tamamen kendi iinde btnlemi
durumda. Dou'da da tek balarna ya da bat kapitalistleri ile birlikte
emekileri klelik altnda tutmaya alan kiiler en iren biimde sovyet
iktidarn aslsz yalanlarla zayflatmaya alyorlar.
Birka szck ile de olsa, kapitalist gelime aamasna ulamam ve burjuva
demokrasine gememi halklarn btn bu evrimi sovyet dzenine gemeden nce
yaamas gerektiini savunan grlere yeniden deinmeye nem veriyorum. Bu
grler yalnzca Dou'nun sefil bir hayat yaayan kyllerini emirlerin,
paalarn, beylerin ve yabanc glerin boyunduruu altnda tutmak iin
tezgahlanmtr. Sovyetlerin Dou'da kurulmas ile ilgili baka bir saptama;
Proletarya diktatrl, sanayi proletaryasnn olmad yerde olanakszdr ve
sanayi proletaryas Dou'da ok zayftr. Bat'da sovyet iktidarnn yalnzca
proletarya diktatrlnn bir ifadesi olduu dorudur; ama Dou'da, orada,
smrlen unsurlar ky kkenlidir. Sovyetlerin ynetici unsuru kyl snf
olmak zorundadr.
Bize de u saptamada bulunuluyor: ''Dou halklar henz tam bamszlk iin
siyasal olarak yeterince olgunlamamlardr; onlarn burjuva demokrasisi
okuluna ihtiyalar vardr.'' Ama yalnzca smrgeci emperyalistler byle bir
mantk yrtrler.
Halk dilinde bu: ''Sefil bir hayat yaayan Mslman kyller, beyler, paalar,
hanlar, speklatrler, tefeciler size kendilerine kar nasl ayaklanacanz,
topraklar ve iktidar onlarn elinden nasl alacanz size retmeye tenezzl
edene kadar sabredin'' demektir.
Bana yle geliyor ki, btn delegelerin gzleri nnde aka kurulan dolap
buradadr. Uzun yzyllar boyunca kyller sultanlarn, paalarn, ve
benzerlerinin boyunduruu altnda yaadlar; sonra smrgeletirici tccarlar
onlarn cahil kalmalarn salamak iin ellerinden gelen titizlii gsterdiler.
Eer halklar pasifist bir tavrla beklemeye devam ederlerse gittike daha fazla
egemenlik altna girecekler ve belki de iktidar ellerine geirme yeteneini
tmyle yitireceklerdir. Egemen olmak ve dvmek sanat nce renme sonra
uygulamaya koymakla olgunlar: Ate etmeyi renmek iin nce tfek tutmak
gerekir... Hibir kuram bunun kartn syleyememitir.
Szlerime son verirken devrimin zaferinin Dou ve Bat halklarnn ilikilerine
getirecei deiiklikler zerinde de durmak istiyorum. Kukusuz, devrimin zaferi
Dou ile Bat arasndaki ekonomik ilikileri kesmeyecektir. Tam tersine bu
ilikiler nceliklerden daha da sk olacaktr; ama imdiki ilikilerden de ok
deiik bir biimde yrtlecektir. imdi Dou, Bat'ya smrgeci birliklerin
zorbal ile balanmtr. Btn zamanlar boyunca, smrgelitirme arac
olarak, Avrupa, alkol, frengiyi ve silh kullanmtr. ngiliz, Fransz
subaylar Mslman kadnlar yalnz baklaryla soymuyorlard. Dou'nun verimli
topraklarnn doal zenginlikleri, iilerin ellerine gemeyip bankaclarn,
fabrikatrlerin ve mlk sahiplerinin kasalarna giriyor ve bylelikle, Avrupa'ya
akyordu.
Bu sanayiciler, bankaclar, Avrupa emekilerinin zorbalar Dou'da her zaman
kendilerine balaklar buluyorlard. Tefeci, kapitalist Bat ile ibirlii
ierisinde ondan ald dn paray alan ynlara veriyor ve bundan
acmaszca kr ediyordu. O ynetici olarak evresi ile birlikte hi durmakszn
yabanc emperyalizmin smrgeci politikasna hizmet etmitir.
Proleter ve kyl devrimi Avrupa'da iktidar kapitalistlerden, toprak
sahiplerinden, sanayicilerden, bankaclardan alp, onlarn ktlk ortaklar ve
eytann rahipleri olan btn memurlar, generalleri tehlikesiz hale getirince;
iktidar alan halk ynlarnn temsilcileri olan sovyetlere geince, ii ve
kyllerin yeni devleti elbetteki Dou iin hibir fetih tasars
hazrlamayacakt. Yeni devletler ne padiahlar, emirler ve ne de beyler, paalar
arasndan artk kendilerine balak aramayacaklardr; onlar tefecilerin, Dou
kylleri ile olan ekonomik ilikilerinde arac hizmeti grmelerine hogr
gsteremeyeceklerdir. Bat iileri ve Dou kylleri karlkl ekonomik
ilikilerini sovyeti devletlerinin organlaryla kendileri kuracaklardr. i
Sovyetleri Devleti, almasnn rnlerini yalnzca dorudan yollarla takas
edebilir ve Dou kyllerinin, tefeciler tarafndan smrlmesinin yaratt
rnleri asla kabul etmeye yanamaz. Karlkl kardee bir yardmlama ve
ortak bir almann rnlerinin eite dalm: Dou ile Bat arasndaki
ekonomik ilikiler, devrimin zaferinden sonra, byle olmaldr. Ve Avrupa'da
sovyet dzeninin zaferi ile Dou'da var olan ve halen smrgelerde metropoller
arasnda srp giden ayrlk yok olacaktr. Dou devletlerinin, Uluslararas
Sovyet Devletleri Federasyonuna katlmas, Dou halklarnn tm smrlme
olanaklarn ortadan kaldracak ve en sonunda deiik uluslar arasnda gerek
bir eitlik yaratacaktr.
Dou halklarnn kurtulu devriminin, toplumsal devrim ile birlikte sosyalizme
ulamas zorunluluunun farknda olanlar Dou'nun gelecekteki ynetim dzeni
hakknda sovyet iktidarndan yana bir tavr taknmak zorundadr. Burjuva
devrimleri anda, Dou'da egemen snflarn eilimi kendi lkelerinde tamamen
kapitalist lkelerdekine ve burjuva brokratik dzenlerine benzeyen parlamenter
dzenleri gnll olarak oluturmak dorultusundayd. O zamanlar, bu, Dou'yu
Bat'nn dzeyine ykseltmek ve ekonomik glerine serbeste gelime olanan
vermek abasyd. Fakat aka sylemek gerekirse bu alan ynlar iin
yabanc smrc efendileri tarafndan deil, ama yerli baskclar tarafndan
smrlmek demekti.
imdi uluslararas devrimin bu yaylma annda artk sorun ezenin kim olaca ya
da halkn alarak yaratt zenginliklerin hanagi biimde paylalaca sorunu
deildir; zira sovyeti dzen btn smr biimlerinin ortadan kalkmas
demektir. imdiki sorun emekilerin almalarnn rnlerinden en iyi
yararlanma biimlerini yaratma sorunudur.
''almayan yememelidir.'' Dou emekilerinin kurtuluunu itenlikle dileyen
hi kimse, iktidar organnn smry ayakta tuttuu bir dzen ile yetinemez.
Dou halklarnn gerekten her trl smrden kurtulmasn isteyen, onlarn
yabanc smrgecilerden olduu kadar Avrupal emperyalistlerin yerli
ajanlarndan da kurtulmasna nem veren her kim olursa olsun paalarn,
hanlarn, beylerin, tefecilerin iktidarnn yerine ii ynlarnn iktidarnn
geirilmesini diliyorsa sovyet iktidarndan baka bir zm ne sremez.
Yoksullarn kaderlerinin artk zenginlerin ve onlarn yakn uaklarnn elleri
arasnda olmasn istemeyen ve yoksullarn kendi yaantlarn kendilerinin
kurmalarn arzulayan her kim olursa olsun bu Kurultay'dan kyne dndnde,
Dou'da sovyet iktidarn kuracak olan toprak devriminin yorulmaz bir militan
olmaldr. una kesinlikle inanyoruz ki, Dou Halklar II. Kurultay'nda Dou
Sovyet Cumhuriyetleri Federasyonu temsilcileri lkelerinin yoksul halknn nasl
iktidar ele geirdiini, kendi sovyetleri z organlarn nasl yarattn ve
btn smr biimlerinin yok olmasna giden yolda yani komnizm yolunda nasl
kararllkla ilerlediklerini bize anlatacaklardr. imdi size u tezleri
onaylamanz neriyorum.
Dou'da Sovyetler ktidar zerine:
1. Dou halklarnn d ve i basklara, yabanc emperyalistlere ve yerel
smrclere kar bakaldrmalar, Dou'nun tm lkelerinde yeni bir ynetim
dzeninin kurulmasn gndeme getiriyor. Avrupa burjuvazisi, uzun zaman
entrikalar ve deiik yntemlerle metropollerin mlksz snflarndan, proleter
ve yar-proleterlerinden baskc ve yamac iktidarnn gerek yzn saklamay
bildi: te yandan buna karlk, Dou lkelerinde iktidarn keyfi ynetimi
apak ortadadr.
Bu devletlerin her haktan yoksun olan yoksul snfnn yaants ve emeinin tm
rnleri, sultanlarn, emirlerin, airet bakanlarnn ve onlarn zenginlerden
ve memurlardan oluan ortaklarnn ellerinde satlmaya hazr bir mal
oluturuyorlar. Bunca ey, yar-smrge lkelerde, yoksul halk ynlarnn
zararna ne yapyorlarsa hep yerel hkmetler, byk memurlar ve askeri eflerin
aracl ile yapmakta olan emperyalist smrclere zemin hazrlyorlar.
2. Bat devletlerinde de olduu gibi, Yakn-Dou lkelerinin smrc mlk
sahibi snflar, iktidarlarna halk egemenlii grntlerini vermeye canla
bala sarldlar. Trkiye ve ran'daki parlamentarizm, Menevikler tarafndan
ynetilen Grcistan'n, Tanaklar tarafndan ynetilen Ermenistan'n,
Musavatlar tarafndan ynetilen Azerbaycan'n demokratik cumhuriyetler haline
dnmesi, zgrlk ve eitlik adna yaplan bu biimsel reformlardr. Tm bu
politikaclara, o sralarda, bir demokrasi grnmn bile yaratma yeteneinden
bile yoksun idiler. Yabanc emperyalizmin ajanlarnn byk zenginlii ile halk
ynlarnn korkutucu sefaletinin yan yana bulunmas; topraklarn eski toprak
sahiplerinin ellerinde kalmas; eski vergi sisteminin yrrlkte olmas,
tefeciliin ynetici iktidarlar tarafndan yoksullar zararna ho grlmesi ve
hatta korunmas, Trk, ranl ve Azerbaycanl milliyeti- demokrat partilerin,
sosyalist geinen Menevik ve Tanak partilerinde de olduu gibi, eitliki
szlerinin yalanc niteliini kantlyor.
3. Dou'nun alan ynlarnn devrimi, kendini yabanc emperyalistlerin
kovulmasyla snrlamayacaktr. O sahte bir halk iktidar adna padiahlarn,
ahlarn, emirlerin, paalarn, beylerin diktatrln korumaya, emekileri
bask altnda tutmaya, mlk sahibi olan ve olmayan snflarn, ezenler ve
ezilenlerin zenginler ve yoksullarn, haraca balanmlarla, ayrcalkllarn
aralarndaki eitsizliin srp gitmesine ynelik bir dzenin kurulmas ile
yetinmeyecektir. Devrim, zel mlkiyetin ''kutsal'' denilen snrlarnda da
durmayacaktr ve Rus kyl snf gibi Dou'nun kyl snf da abalarn,
topraklar emekilerin ellerine geirecek ve tm smry yok edecek engin bir
toprak devriminin baars iin gelitirecektir. Toprak devrimlerini komnist
partice ynetilen ve sovyetler halinde rgtlenen sanayi iilerinin destei
sayesinde tamamlam olan Rus kyllerinin topra ve iktidar, mlk
sahiplerinden ve smrclerden ekip aldktan sonra, imdi de savunduklar
gibi, Dou'nun ezilen kylleri devrimci mcadelelerinde Bat'nn devrimci
emekileriyle ibirliine, Komnist Enternasyonal'in ve imdiki ve gelecekteki
sovyet devletlerinin desteine gveniyorlar.
4. Sovyeti iktidar ve ynetim, yalnzca, sanayi proletaryasnn bir iktidar
arac ve bir rgtlenme biimi olarak oluturulmakla kalmyor, fakat ayrca
alan ynlara mlk sahipleri, speklatrler, yksek memurlar ve subaylar
gibi ayrcalkl ve dolaysyla dman unsurlar, kendi kaderlerini kendilerinin
tayin etmeleri iin iktidardan uzaklatrldklar srada, onlara uygun gelen
biricik sistem de bylece kurulmu oluyor. ktidarn yoksullarn ellerine
gemesini ancak sovyet dzeni salar. Sovyetlerin birlemesi ve federasyon
haline gelmesi, imdiye kadar hep birbirleriyle boazlaan deiik Dou
halklarnn emekileri arasnda kardee ibirliinin kurulmasnn ve onlarn
tm glerini birletirerek, eskiden beri sregelen eylerin yeniden
canlandrlmas abalarn boa kararak yabanc ve yerli baskya kesin biimde
son vermelerinde onlara yardm etmenin tek yoludur.
5. Ynetimi hanlar, beyler vb... gibi ayrcalkl snflara emanet ederek,
''demokrasi'' alan ynlar kendi ilerini kendilerinin ekip evirmesinden
uzaklatryor, kendilerini ynetmeyi renme olanan ortadan kaldryor ve
onlarn bu ii yapabilmeleri iin gerekli bilgiyi edinmesini engelliyor. Oysa,
Sovyet Rusya, Sibirya, Bakrt, Krgz ve Trkistan Cumhuriyetleri kyl
snflarnn pratikteki deneyleri, Dou kylsnn kendi ilerini ekip
evirmede yetenekli olduunu kantlamtr.
6. Bat'da Komnist Partinin zaferi Dou halklarnn smrlmesine son
verecektir. Byle olmakla birlikte Bat'da komnist devrimin zaferi, bundan
byle Dou ve Bat arasndaki ekonomik ilikilerin ortadan kalkaca anlamna
gelmez. Tam tersine, Dou'daki ve Bat'daki devrimin zaferi, ilgili lkelerin
ekonomik ilikilerinde smrnn yerini yardmlamann alaca anlamna gelir.
Komnist devrimin zaferinden sonra, devletler arasndaki ekonomik ilikiler
yeniden kurulacaktr. Bu da, henz sovyeti sistemi benimsemi Dou lkelerinin
ekonomik ilikileri, imdi emperyalist devletlerin yapt gibi buday ve dier
hammaddeleri, istif ederek sovyet devletleriyle olan mal alveriini Dou
emekilerini smrerek tekeline alaca ve btn alverilere kk bir
kapitalist aznln karlar asndan deerlendirecei anlamna gelir.
Dou'yu emperyalist smrden tmyle kurtarmak, topraklar alanlara vermek
ve smrcleri iktidardan uzaklatrmak iin aylaklar, ayrcalklar ve ister
asker, ister memur vb... olsun yabanc smrgecileri iktidardan kesinlikle
uzaklatrmak ve yoksul snflarn iktidarn sovyeti temeller zerine kurmak
gerekir. Dou'nun alan ynlarnn kar, lkelerinde sovyeti dzenlerin
kurulmas gereinin anlalmasndadr. (eviri)
Bakan: Yoldalar, Bela- Kun yoldan, Bakanlk Kurulunca oybirliiyle kabul
edilen tezlerini oya koyacaz. Kabul edenlerin ellerini kaldrmalar rica
olunur.
Kar olanlar kim? Hi kimse yok. Tezler onaylanmtr. (Alklar) Sradaki
dier soruna geiyoruz. Sz toprak sorunu raportr yolda Stako'da.
Stako: Yoldalar, btn Dou lkeleri tarma dayaldr. eitli durumlar ve
zellikle Avrupal kapitalistlerce bask altnda tutulmas nedeniyle Dou
halklar, kendi z sanayilerini yaratmay bilemediler ve kendilerini zirai
almalara adadlar. Dou lkelerinde kyller nfusun ok byk ounluunu
olutururlar. Dou halklarnn kurtuluu u halde kyllerin kurtuluu
olacaktr. Nasl ki Bat lkelerinde retici snf temel olarak sanayi iileri
ile temsil ediliyorsa ve nasl ki sanayi proletaryas gelecekte Bat'nn egemen
efendisi olacaksa, buna karlk Dou lkelerinde deerin tek yaratcs
kyllerdir. Bu nedenle yalnzca onlar egemen efendi olacaklardr ve bu lkeler
onlara ait olacaktr. Fakat yoldalar, emeinin rnlerinin yalnzca tm Dou
lkelerini deil ayrca Avrupa'nn nemli bir blmn besledii Dou'nun bu
efendilerinin nasl yaadklarna bakalm: Onlar bundan yzyllarca nce Avrupa
kylsnn olduu gibi bask altnda akn ve usuz bucaksz bir sefalet
ierisindedirler. Her eyi retmelerine ramen yabanc kapitalizmin yk ve
yerli ayrcalkl snflarn zorbal altnda ezilerek hibir deerden
paylarn alamyorlar. Padiahlar, beyler, paalar, ahlar, prensler, ynetici
kadrolarn banda bolluk iinde yaarlarken btn deerleri kendi emekleriyle
yaratan kyller yoksulluk iinde srnyorlar ve bir lokma ekmeini bile
yiyemedikleri en verimli topraklarn terketmek ve sk sk g etmek zorunda
kalyorlar. slmiyetin, klelii ve toprakta zel mlkiyeti yasaklayan bir
eit dinsel komnizmi nermesine, btn dinsel kurumlarn asl grevinin
kszlerin ve yoksullarn yardmna komak olmasna ramen din, kylleri feodal
klelie ve topraklarn tek ellerde toplnmasna kar koruyamyor. Dinsel
ilkeler yava yava ynetici snflarn karna uygun olarak deimek zorunda
kald; nce serbest ve yalnzca Tanr'ya ait olan topraklar sonradan
senyrlerin, padiahlarn ve ahlarn arazisi iln edilmi ve daha sonra da en
kk efendilerin ve kapitalistlerin ellerine gemitir. Zamannda gelirleriyle
hayr ileri yaplmas iin camilere ve din adamlarna datlan vakf
topraklar, yava yava ilk tasarlanan amalardan saparak, gelirleri, yoksullara
gideceine, toplumda arl olan ister laik, ister eriat olsun asalak
kiilerce giden din adamlarnn zel mlkleri haline dnmtr. eriat
hkmlerine gre zgr olan kyller yava yava bazen hanlarn ve beylerin zor
kullanmasyla, bazen ekonomik zorlamalarla (topraklarn tek ellerde toplnmas)
demirba kleler durumuna dmtr. Durumu, iyileeceine gnden gne
ktlemitir ve onun iin alktan lmek ya da bir bakaldr sramasyla
zincirlerini krmak ve hayatn toplumsal devrimle yeniden kurmak
alternatiflerinden baka alternatifin kalmad, gnmzde son derece anlalr
hale gelmitir.
nsanolu Dou kylsnn srdrd artlar ierisinde varln srdrebilir
m? ran kylsnn sefalet ierisindeki yaantsn ''insanca yaam'' olarak
nitelendirebilir miyiz? O artk bir insan deil, bir yk hayvandr. Mlk
sahibi, onun hayat ve varl konusunda tek sz sahibidir; isterse onu ldrr
veya krba darbeleriyle sakat eder; kylnn kadnlarn ve kz ocuklarn
haremine gtrme hakkna sahiptir ve btn bunlar yoldalar, Bak'dan yani
zerinde iilerin ve kyllerin Komnist Cumhuriyetinin kzl bayrann
dalgaland bir kentten birka yz verst uzakta geiyor. Kyllerin iktidar
ellerinde tuttuklar bir kentten birka yz verst uzakta baka kyller en
iren klelik altnda inliyorlar. ran kyls en ufak bir toprak parasna
sahip olamaz. O her zaman topraklarndan kovulabilir ve kendini bozkrda alkla
babaa bulabilir. Topra ileme hakkna sahip olabilmek iin toprak sahibine
hasatn 4/5'n, yani elleriyle yaratt deerin 4/5'n brakmak zorundadr.
Canla bala alp topraktan btn elde ettiinden nemli bir blm asalaklar
tarafndan kaplarak elinde sefil birka krntdan baka bir ey kalmaz.
ran'daki durum byledir. Dier Dou lkelerindeki kyllerin durumu oradakinden
daha iyi deildir, zira Trkiye'de de yani Mslman lkelerin az gelimiinde de
kylnn durumu iler acsdr. Trk zorbal egemen olduu halklar, savalar
sonunda ele geirilmi ganimetler olarak grd iin, Trk ynetiminin her
zaman tek bir amac olmutur: halktan mmkn olduu kadar fazla vergi almak.
Zorbalkla alnan bu vergilerin neden olduu sefalet hakknda hibir kukuya yer
yoktur. Yzyllar boyunca Trk zorbal ve onun koruyucular yle barbarcasna
bir vergilendirme ve zorbalkla vergi toplama sistemi uygulamlardr ki,
sonunda kyl snfn tmyle ykma gtrmler ve onun elinden kendi
topraklarn deerlendirme olanan tmyle almlardr. Engin bir genilie
sahip, en verimli vilyetlerde bulunan topraklar, a kalm kyller g
ederlerken ekilmeden kalmlardr. Bugn bu kyllerin artk ne bykba
hayvanlar, ne paralar, ne tohumlar, ne aletleri olmad iin yabani atlarn
babo gezindii topraklar ekmeye balama olanaklar yoktur. ok geni
ekilmemi topraklar bulunan Kk-Asya'nn gneyinde, kendilerine ''maraba''
denilen 100.000'den fazla gebe, ne topraklar, ne snacak bir yerleri
olmadndan kitle halinde btn lkeyi dolar ve toprak sahiplerinden karn
tokluuna alacaklar bir i ararlar. Ve ayn lkenin topraklarn ileyen
kyller borlara gmlm olarak hasatn 4/5'n tefecilere teslim ettikleri
bir ortamda tefeciler iin alrlar. Gvenilir istatistikler bize Trk
kylsnn smrlmesinin nereye kadar vardrldn gsteriyor: bu
istatistikler bize en uygun dnemlerde bile Trk kylsnn rettii budayn
kii bana ancak ylda 100 kilosunu, gnde ise 300 gram ekmek yaplabilecek
kadarn kendisine ayrabildiini gsteriyor. Gnmzde yllarca sren bir sava
ile ykma uram Rus proletaryasnn bile eline aln en ok duyulduu byk
yerleme merkezlerinde gnde bir buuk Livr'lik (*) ekmek geer. Demek ki, en
verimli lkelerden birinde yaayan Trk kylsnden daha iyi besleniyor. Rus
iisi, Trkiye'de ran'da olduu gibi kylln durumu dayanlamaz bir
haldedir: Kronik alk, borlar, vergiler ve tefecilere faizler, toprak
mlkiyeti ve durumun dzelmesi konusunda hibir umudun olmamas.
Dou'nun dier lkelerinin kylleri de ayn kmaz ierisindedirler.
Topraklarndan kartlp, Krt toprak sahipleri tarafndan orak dalara
srlen snaksz Ermeniler hari Dou'nun deiik uluslarnn kylleri ayn
zorbalkla kar karya kalmam olsalar da yine de yalnzca kendilerini
ezenler iin alyorlar.
Kiva'da, Buhara'da, Afganistan'da tarmn ancak kanallarla sulanmasyla mmkn
olabilecei bu lkelerde btn topraklar beylerin, hanlarn zel
mlkiyetindedirler ve kyller oralarda ancak hayaszca smrlen gndelik ii
nitelii ile alabilirler.
Hindistan'da, Britanya ynetimi, hemen hemen, btn topraklar ele geirdi ve bu
lkeden maksimum geliri, elde etmek amacyla bunlar kylnn toprak zerinde
ancak yarc veya gndeliki olarak alabilecei tarzda byk kapitalitlere
kiralad. Topraktan alnan rnn, en byk ksmn, Hint kyls, Britanya
ynetimine verir, nemli dier bir bir ksmn da kapitalist ifti iir retir
ve hi de yeterli olmayan bir pay da dnyann en verimli lkelerinden biri olan
anayurdunun verimli arazisinde alktan lmemek iin kendisine ayrr.
Dou'nun tm lkelerinin, her yerinde, madd deerlerin tek yaratcs, tm
nfusu besleyen kyl snf, sersemlemi ve a klelere zg, sefil bir yaam
srdrr. Dou lkelerinin her yerinde tm zenginliklerin reticisi kyl yerli
olsun, yabanc olsun, kendisini ezenlerin boyunduruu altnda yaamaktan bitkin,
yava yava alktan lr. Ve yoldalar Dou'nun kyl snfnn dejenere
olmakta olduu; yalnzca bo szden ibaret deildir; kesin istatistikler bunu,
kukuya yer brakmakszn kantlyor. kenceden, sefaletten, alktan kurtulmak
iin Dou lkeleri yabanc kapitalistlerin, madrabazlarn, sultanlarn,
ahlarn, beylerin ve tm asalaklarn, yzlerce yllk boyunduruuna kar
bakaldrmaldrlar! (Alklar).
Dou kyls, alktan yeterince inledi ve efendilerini semirtti; imdi zrle
kavumasnn topraklarn geri almasnn ve kendi kaderini, mutlak egemen
olarak, tayin etmesinin tam zamandr. Dou'nun kyl ynlar
ayaklanmaldrlar. Hibir ey onlarn dev gcne kar koyamayacaktr. Onlar
sovyeti bir dzen kurarak ve devrimci kyl sovyetleri oluturarak iktidar
ellerine almaldrlar (Alklar). Ynlarn ezilmesinin tm nedenleri ortadan
kaldrlmaldr. lkin, toprak sahiplerinin mlklerine el konulmaldr.
almayan yiyemez; topra ileyemezler, ona sahip olamazlar. (Alklar).
Toprak sahiplerine veya onlarn szerenleri, ahlara ve hanlara ait olan tm
topraklar hibir tazminat denmeksizin kamulatrlmal ve alan kyllere
datlmaldr. Bu toprak sahiplerine ait hayvanlara ve tarm letlerine, ayn
biimde, el konmaldr; zira, maksat kyllere tm retim aralarnn,
kendilerini ezenlerin tm zenginliklerinin geri verilmesidir. Ve Dou'da
ayrcalkl mlkler dnda devlete ait olan ve eitli dinsel ve sivil kurumlar
tarafndan ynetilen ok geni miktarda rn devlete brakmaldrlar; fakat bu
araziler bulunduundan, bunlarn da bu ayrcalkl snflardan alnp kyllere
teslim edilmesinin gerekliliini belirtmek u iinde bulunduumuz dnemde,
nemlidir.
Yoldalar, din adamlarnn arazilerine ilimekten ekinmeyiniz. Geni arazileri
kendilerine mal eden ve orada, kyllerin emeini ellerinden geldiince smren
bu adamlar, bu zenginliklerin tanrya ait olduklarn, onlarn kutsal
olduklarn, onlara el srmenin kutsal eylere saygszlk olacan sylemekten
geri kalmayacaklardr. Btn bunlar, bo szlerdir, yoldalar ve tmyle
yalandrlar.
Hatta, Kur'an'a gre bile, toprak, yalnzca onu ileyene ait olabilir ve
ran'daki mollalar gibi, bu arazilerin zerine konan din adamlar, slm dininin
en temel yasasna kar gelen ilk kiiler oldular, bunlar, bu dinin savunucular
deil, ona ilk saldranlardr. Bunlar, feodal mlk sahipleri kadar asalak ve
zalimdirler. Bundan baka, onlar, beyaz cppelerinin ve Kuran'n kisvesi
altnda, smrc, asalak yaantlarn gizliyorlar, yoldalar, onlarn
saygdeer maskelerini drmek, onlarn mallarn ellerinden almak ve
topraklarn alan kyl snf arasnda bltrmek gerekir. (Alklar). zel
mlkiyeti koruyan ve iftinin, kendisine ait toprak parasndan, zgrce
yararlanma hakkn snrlayan, Dou lkelerinin kurnazca dzenlenmi ve karmak
tm yasalar, kyllerin istedikleri gibi rgtlenmesini nleyen tm yasalar
kaldrlmaldr. Her kyl, toprandan zgrce yararlanmak hakkna,sahip
olmaldr.
Kylleri hizmet altna almak iin yaplm, iinden klmaz bir
karmaklktaki, tm bu toprak yasalar yerine, tek bir maddeye indirgenmi,
yalnzca bir yasadan fazlasna gerek yoktur: Btn topraklar devlete aittir ve
onu ileyenden baka hibir kimse, ondan yararlanamaz. (Alklar). Bu tek toprak
yasas olmaldr; bu yasa topra emekilere, kyllere verecek ve topraktan
asalaklar, smrcleri, kle avclarn kovacaktr! (Candan alklar)
Yoldalar, bunlardan baka tm dikkatimizi eken bir olay vardr: Yzyllardan
beri, Trk, ranl, Hintli kyl snfnn altnda kvrand, ezici ve ykc
bir yk olan vergi. Size ne bu vergilerin bykln, ne de bozulmu ve
karna dkn bir ynetimin, bu kyllerden kanlar da dahil olmak zere,
verebilecekleri her eyi almak iin nasl abaladn sylemeye gerek vardr.
Din adamlar tarafndan alnan aarn nc kylnn rnnn 3/4 ne, daha sonra
da 4 / 5 ine vardn ve bunun Dou lkelerinin kyl snfn iler acs bir
sefalete srklediini hepiniz biliyorsunuz. stne bir de, memurlarn ve
yneticilerin keyfi ynetiminin eklendii, tm bu ezici vergiler
kaldrlmaldr. Kyl sadece feodal mlk sahiplerinin boyunduruundan deil
ama, ayrca hkmetin smrsnden kurtarlmaldr (Alklar). Nasl ki,
insann oluturduu hibir kurumbaz harcamalar karlanmakszn varln
srdremez ise, henz oluturulmu kyl sovyetleri iktidarnn da, baz
gelirlerden yararlanmasndan daha doal hibir ey yoktur; bu yzden, kyller,
rnlerinin bir ksmn ayrarak ehirlerdeki iilerin azklarn salamak,
kylnn zgrln savunmakla ykml Kzl Ordunun ve hkmetin ihtiyalarn
karlamak iin, onlara gerekli rn, ls ve bunun verilme biimi karc ve
agzl memurlar tarafndan deil ama, bizzat kyllerin sovyetleri tarafndan
saptanacak ve uygulanacaktr (Alklar). Vergilerinden kurtulduktan sonra, kyl
snf, ayrca borlarndan da kurtulmaldr. Yoldalar, Dou kylsnn borca
boulmu olduunu, yaamak iin de hi durmakszn toprak sahibinden hali vakti
yerinde kylden, tccardan veya tefeciden dn para almak zorunda olduunu
biliyorsunuz; dn para olmakszn Dou kylsnn, ykmn eiindeki zirai
iletmesini ayakta tutmasnn olanaksz olduunu biliyorsunuz; ve bu yzden o
her zaman boazna kadar bor iindedir. Kyllerin bu ekilde borlanmalar
onlar, tefecilerin serfleri haline dntryor ve btn yaantlar boyunca
yalnzca doymak bilmez alacaklsn zengin etmek amacyla ac ekmek zorunda
brakyor. Eer kyllerin eski borlar deersiz klnmadan sadece topraklara
el konulmakla yetinilirse bu, kyl snfnn byk toprak sahiplerinin
penelerinden kurtulup tefecilerin penelerine dmelerinden baka bir ie
yaramayacaktr. Kyl snfna eski kleci dnya tarafndan zorla kabul
ettirilen borlarn ezici boyunduruu bu eski dnya ile birlikte yok olmaldr.
Bakaldran devrimci kyl snfnn ilk eylemlerinden biri, alacakl ister
devlet, banka, byk toprak sahibi, tccar ister tefeci olsun btn borlar
kaytsz artsz ortadan kaldrlmak olmaldr. Yeni devrimci dnya tefecilerin
eski dnyasna, Dou lkeleri kyl snfnn artk hi kimseye bir metelik bile
borcu olmadn sylemelidir. (Alklar)
Yoldalar, sizlere Dou lkeleri devrimci kyl snfnn ilk eylemlerinin,
acilen taknacanz tavrlarn neler olmas gerektiini, lkelerine
dndnzde kyller ne yapmak zorunda olduklarn nasl reteceinizi
belirttik. Onlar zel mlkiyeti ve feodaliteyi yok etmek, tiranl devirmek,
iktidar ele geirmek ve onu kyl sovyetlerine vemek, toprak sahiplerinin,
devletin, btn din vakflarn topraklarna el koymak, onlar yoksul kyllere
datmak, vergi demelerine son vermek, borlar kabullenmemek ve sylece
smrlen btn snflar kurtarmak zorundadrlar.
Dou kylleri yabanc kapitalistlerin ve kendi zalimlerinin boyunduruunu
krmay ve bylece Bat'nn Sovyet Cumhuriyetlerine erimez balarla bal Sovyet
Cumhuriyetlerini kurmay baardklarnda onlarn sanayi proletaryasnn dostu
cumhuriyetlerin de destei sayesinde gelimi tarm aletlerine kavumalar
bylece eskiden tm insanln uygarlnn beii olan zengin, verimli bu
topraklarda eski zenginliklerden daha fazlasn yeniden canlandrmalar
gerekecektir. Alacak tarm aletleri verme kampanyas ile Dou lkelerinde
ziraat gz kamartc bir nitelik kazancaktr. Dou kylsne gerekli olan
aletleri salamak Bat'nn proletaryasnn, Sovyet Cumhuriyetlerinin ve Dou
Sovyet Cumhuriyetleri hkmetinin en bata gelen grevidir.
En gl tarm aralarn kylye verirken elbetteki ona onlardan yararlanmay
retmek ve rahata on kiinin yapt ii yapan bu makinalarn kk
iletmelere uyun gelmeyeceini, onlarn, ancak byk iletmelerde
kullanlacan ve dolaysyla topran ortak olarak ilenmesini, kiisel
almann dzenli rgtlenmi ve dorulukla letirilmi kollektif alma
iinde kaynatrlmasn gerektirdiini onlara kantlamak gerekecektir. Yalnzca
dzenli olarak rgtlenen ortak, kollektif alma iftinin zor alma
koullarn kolay ve ho bir alma haline dntrebilir. Yoldalar, btn
yollara bavurarak kylnn kiisel almadan ortak almaya gemesinin
gerekliliini anlamasn salamalsnz. Tecrit edilmi ailev ve kk zira
iletmeler halinde yaama alkanlnn, kyl snfn, ykmdan ve imdi
olduu gibi klelikten baka hibir bir yere gtrmeyeceini anlatmak yine
sizlere dyor. Kyl snfnn bir g olabilmesi iin Bat sanayi lkeleri
devrimci proletaryasnn yapt gibi, onlarn da, rgtl ve blnmez bir
birlie sahip duruma gelmeleri gerekir. Bu noktaya gelebilmek iin kyl
snfnn retim birlikleri, zira iletmeler, zanaatkr gruplar, ihtiyac olan
her trl ilenmi mal onlara salayacak tketim kooperatifleri gibi yzlerce
eit rgt ile kendi iinde kenetlenmesi gerekir. Bu rgtler onu araclardan
kurtaracak ve ona emeini rnlerini ilenmi mallarla dolaysz deitirebilme
olanan verecektir.
Btn araclar, btn asalaklar ortadan kaldrlmaldr. Bu noktaya varabilmek
iin Dou'nun kyl snf hem yabanc kapitalistlere, hem de kendi rkndan
padiahlara, mlk sahiplerine, klecilere kar uzun bir mcadeleye girimek
zorunda kalacaktr. Bugn Trkiye, ran, Hindistan gibi birok Dou lkesinde
kyl ynlar, kendi lkelerinin bamszln kazanmasn salamak iin
burjuvazileriyle uyum iinde alyor. Bunu yaparken doru yoldadrlar; iinde
bulunduumuz gnlerde Dou kylsnn tm abalar yabanc emperyalizmin ezici
boyunduruunu krmaya ve lkelerini Avrupa burjuvazisinin vesayetinde kurtarmaya
ynelmelidir. Fakat Dou'nun kyl ynlar, bu kurtuluun btn abalarnn
sonu olmadn unutmamaldr; o noktada dururlarsa, yabanc smrclerin
kovulmasyla yetinilirse, asla tmyle kurtulmu saylamazlar. Kapitalist
toplumun kurulmasyla sonulanan ulusal bamszlk onlarn kurtuluunu
getirmeyecektir. Eer Trkiye'deki Mustafa Kemal ynetimi veya ran'daki ya da
Hindistan'daki ulusal kurtuluu ynetimler, kapitalist toplumu benliklerinde
olduu gibi yaatarak ngilizleri kovar ve ngiltere'ye ulusal bamszlklarn
kabul ettirmeyi baarrlarsa, ekonomik adan ngiltere'ye baml olmaya devam
edeceklerdir. Siyasal bamszlk uluslararas sanayi sermayesinin szmasndan
onlar koruyamayacaktr; ve bu szmadan veya yerli bir sanayi sermayesinin
olumasndan ve ulusal sanayinin retim aralarnn zel mlkiyeti zerine
temellenerek gelimesinden sonra kyl snf kendisini kelimenin tam anlamyla
ykma srkleyecek olan acyla dolu kapitalistleme srecini yaamak zorunda
kalacaktr; iftiler topraklarndan kovulup tarm cretli iileri haline
dntklerini greceklerdir. ileerek kyl snf ulusal burjuvazi (veya
yabanc burjuvazi) tarafndan plntasyonlara, fabrikalara, imalathanelere,
madenlere almaya gnderilecek ve oralarda kapitalistleri zenginletirmek iin
boaz tokluuna almak zorunda kalacaktr. Sanayi sermayesinin sert basks
altnda alan ynlar bugnknden daha kt bir klelik sistemiyle kar
karya kalacaklardr. O halde Dou'nun kyl ynlarna, bkp usanmadan,
yalnzca yabanc fetihilerin boyunduruundan kurtulmann gerek kurtuluu
getirmeyeceini hatrlatmak gerekir; ayrca onlarn kendi z zalimlerinden,
zorbalarndan, kleci mlk sahiplerinden kurtulmalar, uluslararas burjuvaziyi
yenmek amacyla Avrupa Sovyet Cumhuriyetleri ile birlik ierisinde hareket
etmeleri, kendi z kyl sovyet iktidarlarn yaratmalar da zorunludur.
Yeryznn herhangi bir lkesinde kapitalist dzen ayakta kaldka, barnda
btn ezenlerin ve smrclerin yok edilecei ii ve kyl Sovyetleri
Cumhuriyetleri federasyonu tm dnyada egemen olmadka, Dou kyl snf
gerekten zgr olmayacaktr.
Yalnzca toplumsal devrimin kesin zaferi ve btn lkelerde komnist dzenin
kurulmasyla Dou'nun kyl ynlar emeklerinin rnlerinden zgrce yaralanma
olanan bulacaklardr.
O halde Dou kyl snf iin, Avrupa emekileriyle yakn ibirlii ve Sovyet
Cumhuriyeti ile sk bir balaklk ierisinde yabanc sermayeye kendi
uluslarndan ezen snflara kar mcadeleye girimekten baka yol yoktur. Bu
mcadele, toplumsal devrimin zaferine yani Dou ve Bat halklarnn kurtuluunu
gven altna alabilecek bir halkn dier bir halk tarafndan ezilmesine ve
insann insan tarafndan smrlmesine son verecek biricik dzenin, komnist
dzenin kurulmasna dek srecektir (Alklar)
Sylemekte olduklarm, yoldalar, Kurultayn Bakanlk Kurulunun hazrlad
ksa tezlerin bir zetinden ibarettir. Bu tezler Kurultaymzn Dou
kyllerinin durumu ile ilgili grlerini ifade ediyor; onlara kurtulua
ulamak iin izlenmesini nerdiimiz yollar belirtiyor.

TOPRAK SORUNU ZERNE TEZLER

1. Dou lkelerinin kyl snf tek retici snftr. Emei yalnzca mlk
sahiplerini deil tm burjuvaziyi ve brokrasiyi de beslemektedir. Feodalizmin,
kleliin, aar ve dier vergilerin arl altnda ezilerek her zaman kronik
alk tehlikesiyle babaa, boazlarna kadar bor ierisinde, toprak
sahiplerinin, memurlarn ve tefecilerin boyunduruu altnda dayanlmaz bir
sefalet ierisindedirler.
Dou kyllerinin yneticiler, yabanc sermaye ve toprak sahipleri tarafndan
ezilmesi ve smrlmesi yle boyutlara ulamtr ki, kyl yalnzca gelime
olanaklarndan yoksun kalmam fakat ayrca yk hayvanlar gibi her trl
insanca yaama olanaklarndan da mahrum kalmtr.
2. Kyllerin maruz kald smr ve bask u nedenlerden douyor:
a. Kyly, toprak sapihlerine ekonomik ve kiisel bakmlardan bamlla
gtren feodal geleneklerin tutucu etkisi.
b. Btn topraklar mlk sahiplerinin tekelindedir; ekime elverili topraklarn
yetersizlii, bu mlk sahiplerine, kylleri kendi iradesi altna alma ve
onlar, yasal zgrle sahip olmalarna ramen, gerek kleler haline
dntrme olanan veriyor;
c. Topraklarn iktidarn tekelinde toplnmas, geni arazilerin ayrcalkl
snflara ve kapitalistleri kiralanmas, topraklarn bunlarn karma tekellerde
toplnmasn douruyor ve kylleri ancak kk iftiler ve sefil gndelikiler
olmak zorunda brakyor;
d. Vergilerin ezici yk ve bunlarn zorba bir iktidar temsil eden sorumsuz
brokratik organlar tarafndan keyf olarak toplnmas;
e. Kiisel gvenliin olmay, anari, yar-vahi airetler tarafndan
yrtlen sistemli soygunculuk. Bu airetler kyllere kar zorbaca
davranlar yznden iktidar tarafndan desteklenmektedirler;
f. Btn bu koullar kyllerin korku verici bir sefalet ierisinde olduklarn
ortaya koyuyor. Bu yoksulluklar, onlar borlanmaya zorluyor, bu da onlar
tmyle tefecilerin insafna terk ediyor. Renberlerin emeini meyvalar,
deiik bankalardan, mlk sahiplerinden, hali vakti yerinde kyllerden,
tefecilerden aldklar borlarn faizlerini demeye ancak yetiyor;
g. Kyllerin tarm aletlerinden, paradan mikanalardan, yk hayvanlarndan,
tohumdan vb., tmyle yoksun olmalar (kylnn iflasnn sonucu) onlar,
tarmsal ekonomilerini, hatta topraklara sahip olduklar ve ondan
yararlandklar hallerde bile, rgtlemelerinin olanakszl iine sokuyor.
3. Onlar zen dayanlmaz boyunduruktan kurtulmak, smrye ve ykma son vermek
ve kendi z ekonomilerinin dzenlenmesine ve daha sonraki gelimelerine gerekli
koullar yaratmak iin Dou lkelerinin kylkleri u zorunluluklarla kar
karyadrlar:
a. Yabanc kapitalist, fetihi ve z zorbalarnn: sultanlarn, ahlarn,
emirlerin, brokratlarn, prenslerin ve eitli asalaklarn iktidarn devirmek
(Tm bask ve smrnn ilk nedeni budur) ve onlardan iktidar, yerel ve merkez
kyl sovyetleri oluturarak ve Bat'nn Sovyet Cumhuriyetleri ile tek ve
blnmez bir gl federasyon halinde kenetlenmi Dou'nun kyl Sovyetleri
Cumhuriyetlerini kurarak tm idar ekonomik ve mal mekanizmas ile birlikte
olmak
b. Feodal mlk sahiplerine kar hibir mkellefiyeti yerine getirmeyi kesin
olarak reddetmek, onlarn otoritesini zayf drmek, tm kiisel ve ekonomik
bamszl ve trl yasal grnmlerin ardna gizlenmi byk mlkiyeti
ortadan kaldrmak; toprak sahiplerini, tazminat denmeden ve yeniden satn alma
olanan ortadan kaldrarak mlkszletirmek; ve topraklarn onlar ileyen
ifti ve gndelikiler arasnda letirmek;
Toprak sahiplerinin srlerini kamulatrmak ve onlar ilkin, hayandan yoksun
olan gndelikiler, ikinci olarak da ifti ve kk reticiler arasnda
letirmek;
Kyller byk arazilere sahip olan din vakflar kollektif mlkiyete
dntrmeli; gruplar halinde kendilerini rgtlemeli, tm tarmsal aletleri,
onlara daha iyi sonular verecek, ky ekonomisini daha abuk gelitirecek ve
daha ok rahatlk salayacak biimde topran kollektif olarak ilenmesi iin
birletirmelidirler.
c. Devlete, lik ya da dinsel btn kurumlara (Hristiyan din adamlarna ait
topraklar da dahil) ait olan tm topraklara el konularak, bunlar kirac kyller
ile topraksz gndelikiler arasnda letirilmelidir, hkmet ile kyller
arasnda araclk eden byk iftilerin haklar ve ayrcalklar ellerinden
alnmal ve bunlarn iletmelerine ait tarm aletleri ve hayvanlara el
konulmaldr.
d. Yrrlkte olan tm toprak yasalarn ve topraktan yararlanma hakkn
snrlayan her kural yrrlkten kaldrmak, hibir kkten ayrl gzetmeden
ve mlkn kime ait olduuna baklmakszn bir kararname ile ''toprak devlete
aittir ve ondan ancak onu ileyen yararlanabilir'' sz ilan edilmeli ve buna ek
olarak da ''kendi emeiyle ileyen ve bakasnn emeinden yararlanmayan
kyllerin mlklerine dokunulmaz ve hi kimsenin hibir bahane ile ona el
uzatmaya hakk yoktur'' kural, tek toprak yasas olarak kabul edilmelidir;
e. Ormanlardan, sulardan ve sulanan topraklardan yararlanma almalar dzenli
bir hale sokulmal, bu amala btn bunlar merkezi ve yerel kyl sovyetlerinin
ynetimine verilmelidir;
f. Gebe halknn kar, ihtiyalarna yeterli lde otlak verilerek
gzetilmeli, ayrca bu gebe airetlerin, yerleik hayata kolayca gemelerini
kolaylatrmak iin gerekli tedbirler alnmaldr;
g. Aar ve btn dier vergiler kaldrlmaldr, bunlarn yerine alnacak rn
miktarnn saptanmas kyl sovyetlerine braklarak kylnn yaratt btn
rnlerden kent iilerini, orduyu ve devleti yaatmaya yetecek; gereinde, bir
rnden ok, dierinden daha az alnmas esasna dayanan bir vergilendirme
sistemi getirilmelidir. Bu tr vergilendirme yoluyla elde edilecek olan btn
gelirler kyllerce letirilecek olan ilenmi mallar iin harcanacaktr.
h. Devlete, laik ya da dinsel btn kurumlara, bankalara, toprak sahiplerine,
tccarlara olan kyllerin tm borlar kaldrlmal ve gelecekte denmesi
gereken borlar da silinmelidir;
i. Dou'da kyl Sovyetleri ve Sovyet Cumhuriyetleri rgtlenir rgtlenmez,
Avrupa sanayilemi Sovyet Cumhuriyetlerinin destei ve yardmyla tarm
aletlerinin, sulama aralarnn, yk hayvanlarnn genel bir letirilmesine
balanmaldr. Tarm ekonomisinin ileyebilmesi iin gerekli olan btn bu
retim aralarndan yararlanma hakk, kyllere ortak olarak yararlanmalar zel
kouluyla verilmelidir; tarm uzmanlarnn kyllere yardm, tecrit edilmi
iftiler hibir zorlama yoluna bavurmakszn getirilerek topran kollektif
olarak ilenmesi dzenlenmelidir; ifti ve zanaatkar tm kyllerin retim
kooperatifleri ynetimin tam bir destei ile ve giderek devletletirilerek
rgtlenmelidir; bu kooperatiflerin araclyla ehir sanayii rnleri kylye
salanmaldr;
f. Kyller, ky ekonomisinin ileyebilmesi iin gerekli retim aralar ile
donatm srdrldke devletin denetimi altnda ve sendikalar ierisinde
rgtlenmi toprak emekilerinin elbirlii ile iletilen komnist sovyeti tarm
iletmelerinin ellerinde bulunan ekilmemi ve serbest topraklar dzenli bir
biime sokmak kanlmazdr; bu sovyeti komnist tarm ekonomilerinin
retimlerini Avrupa sanayi rnleri ile boy lecek dzeye mmkn olan en ksa
zamanda getirmeye allmaldr.
Dou lkelerinin, ran, Trkiye, Afganistan'n vb... ve hatta smrgelerin,
Hindistan, Msr, Mezopotamya, Arabistan'n siyasal bamszlklarn iln
etmeleri tek bana, Dou lkelerini baskdan, ezilmekten, smrlmekten,
ykmdan kurtarmaya yetmez. Bat'nn emperyalist lkelerine siyasal
bamllktan, Avrupa ve Asya kapitalist toplumlarnn yadmyla kurtulan Dou
lkeleri, kanlmaz olarak, sanayi alannda nemli lde geri kalacaklar ve
gemite olduu gibi sanayilemi Avrupa lkelerinin finans-kapitalinin at
oynatt bir yer olarak kalacaklar ve derin bir ekonomik bamllktan tam
anlamyla kurtulamayacaklardr. Bunun ardndan da iilerin ve kyllerin
kapitalist smr altna girmeleri gecikmeyecektir.
Dou smrgelelerinin kapitalist toplumun barlarnda varln srdrmesine
izin vererek kavutuklar tam bir siyasal bamszlk durumunda bile bu lkenin
kylleri, kendilerinin tamamen ykma srklenmesine, altklar topraklardan
atlmalarna, proleterlemelerine yani igcn satmak zorunda olan tarm
gndelikileri veya fabrika cretlileri haline dnmelerine neden olacak
kapitalist birikim dneminin aclarna katlanmak zorunda kalacaklardr.
Demokratik burjuvalar ile u anda ibirlii ierinde olan Dou halklarnn kyl
ynlarnn amac ulusal bamszl kazanmaktr. Fakat her zaman
hatrlamaldrlar ki onlarn nihai amalar burjuvalarnkinden farkldr.
Kurtulular yalnzca siyasal bamszln kazanlmas ile mmkn deildir ve
siyasal bamszlk iin dier haklarndan vaz geemezler. Dou halklarnn
kyl ynlar gzlerini daha yukarlara dikmeli ve mcadeleyi
srdrmelidirler; lkelerindeki siyasal bamszln iln edilmesinden sonra
Avrupa sermayesince srdrlen smrnn yerine hemen yerel sermayenin
smrsn yerletirmeye alacak olan kendi burjuvalaryla ve toprak sahibi
snflarla mcadele etmek zorundadrlar.
Dou'nun kyl ynlarnn her trl bamllktan veya smrden tmyle ve
kesin olarak kurtulmalar iin, u halde, her eyden nce onlarn kendi z mlk
sahiplerinin boyunduruunu krmalar ve ii ve kyl sovyetleri iktidarn
oluturmalar nem kazanmaktadr. Ancak Dou'da olduu gibi Bat'da da
kapitalist dzenin tmyle yklmas, Dou kyllerine, ekonomilerini korumak ve
gelitirmek olanan kazandracaktr. Acyla dolu kapitalist birikimin
oluturulmas aamasnn yaanmas olasl ortadan kaldrldktan sonra, onlar
ileri lkelerin ii snf ile elbirlii ederek tm kyllere tam ve gerek bir
zgrlk ve emeklerinin tm rnlerinin ortak olarak yararlanmalarn salayacak
komnist dzeni kurabileceklerdir.
Ancak toplumsal devrimin tam zaferi ve komnist ekonominin tm dnyada kurulmas
Dou lkelerinin kyl snfn ykmdan, yoksulluktan, sefaletten, alktan,
baskdan ve smrden kurtabilecektir. Bu yzden kurtulu savalarnda Dou'nun
kylleri, Avrupa'nn devrimci emekileri ile ibirlii ve Sovyet Cumhuriyetleri
ile sk bir balak ierisine girerek, yabanc kapitalist fetihilerle ve
kendi z zorbalar ile korku duymadan mcadele etmekten ekinmemeli ve bu
kavgay dnya burjuvazisine kar tam bir zafer kazanan toplumsal devrimin
zaferine, ancak kendisinin, bir halkn bir dieri tarafndan ezilmesine, insann
insan tarafndan smrlmesine son verebilecei komnist dzenin kurulmasna dek
srdrmelidir.
Bakan: Yoldalar, yolda Stako tarafndan sunulan tezleri oya koyuyoruz.
Raporunu dinlediniz. Byk bir aklkla ifade edilen tezleri Kurultay'n
Bakanlk Kurulunca onaylamtr.

Oya sunulmutur.
Tezle, oybirliiyle kabul edilmitir. (Hararetli alklar).
Yarn saat 10'da ayn salonda partisizler fraksiyonu toplnacaktr. Yoldalarn
hepsinin gelmeleri rica olunur. Yolda Zinovyev birleimde hazr bulunacaktr.
Sekreter: Yoldalar, komnist fraksiyon yarn sabah dokuzda Kzl Ordu Kulbnde
toplnacaktr. Hazr bulunmak zorunludur. nemli baz sorunlar tartlacaktr.
Bakan: Kurultaymzn son oturumu yarn akam saat 5'te alacaktr. Tm
delegelerin hazr bulunmalar zorunludur.

Oturum akam saat

9.28'de kapanmtr.

YEDNC OTURUM
7 Eyll 1920

Oturum akam 7.30 da ald.

Yolda Zinovyev bakanlk ediyor.

Oturum almadan nce orkestra ''Enternasyonal''i alyor.
Bakan: Dou halklar Kurultay'nn yedinci oturumu almtr. Kurultaymzn
en nemli sorunlarndan biri ve hatta belki de en nemlisi olan Dou Halklar
Kurultaynn srekli bir yrtme organnn yaratlmas sorununun zeceiz.
Kurultay sona erdikten sonra, elimizde, tarihi oturumumuz tarafndan harikulade
bir biimde balatlm olan almay yrtebilmeye yetkin bir organ kalmasn
istiyoruz.
imdiki Kurultay'n sonuncu deil, ilk olaca ve Dou Halklar Kurultaylarn
en az ylda bir kere toplayacamza kesinlike inanyoruz; u halde, bu nedenden
tr ve devrimci propaganda, ajitasyon ve Dou'daki kurtulu mcadelesi
eyleminin kurultaylar arasndaki zaman sresi iinde de srdrlmesi iin Dou
Halklar I. Kurultayna Dou halklarnn propaganda ve eylemini yrtecek
srekli konseyin oluturulmasn neriyoruz. Kurultayn Bakanlk Kurulu ve her
iki fraksiyon bu sorunu tarttlar ve Meclisi aadaki karar tasarsn
oylamaya aryorlar: ''Dou Halklar I. Kurultay Komnist Enternasyonal
Yrtme Kurulu'' yannda ''Dou Halklar Propaganda Konseyi'' ad altnda Dou
halklarnn srekli birliini salayacak bir organn yaratlmasna karar
vermitir. Bu konseyin bileimi yledir: (yelerin says 47'ye varmaktadr ve
liste sekreter tarafndan okunacaktr). I. Kurultay'da temsil edilmeyen Dou
halklarnn daha sonra bu konseye delege gnderme haklar olacaktr.
Propaganda ve Eylem Konseyi tm Dou'da propaganday rgtleyecek ve dilde
''Dou Halklar'' balkl bir dergiyi karacak, dzenli olarak brorler,
kitapklar ve tek sayfal bildiriler yaynlayacak, Dou kurtuluu hareketleri
arasnda balant kuracak ve onlar destekleyecek, Dou emekileri iin bir
toplumsal bilimler niversitesi kuracak vb... gelecek Dou Halklar Kurultay
toplnana dek (bir yl veya daha sonra) Propaganda ve Eylem Konseyi merkez
olarak Bak'yu semitir.
Her ayda bir, Propaganda ve Eylem Konseyi gncel sorunlarn zm iin tm
yeleri ile bir oturumda toplnacaklardr.
Bu konseyce seilecek bir Bakanlk Kurulu oturumlar arasndaki aylk sre
iinde Prapaganda ve Eylem konseyinin tm almalarn ynetecektir.
Konsey Takent'de ve dier gerekli grd yerlerde birer seksiyon
rgtleyecektir.
Konseyin tm almalarnn denetlenmesi ve ynlendirilmesi Komnist
Enternasyonal Yrtme Kuruluna aittir. Bakanlk kurulunu oluturan yedi
delegeden ikisi Komnist Enternasyonal Yrtme Kurulunca verilmi veto hakkna
sahip olacaklardr.
Tecrit edilmi baz gruplarn kendilerinde hak grmelerine ramen veya btn
byk kurultaylarda olabilecei gibi burada da temsil edilmedikleri grlebilir.
Bu hibir temsil hakkna sahip olamam veya adaylar kurultayca seilememi
olan gruplarn protestolarna tank olabiliriz.
Bunlar byk bir Kurultaydaki kanlmaz olaylardandr. Fakat biz bu listeyi
ancak uzun oturumlar sonucu hazrlayabildik ve her iki fraksiyon da maksimum
eitlii salayabilmek, kendisine yklenen grevi yerine getirebilecek bir organ
yaratabilmek iin tm abalarn birletirdiler.
Bu aba dev bir abadr, bundan benim asla kukum yok. Yaratmakta olduumuz
rgtn nnde uzun bir gelecek bulunmaktadr. imdi bu rgt yeterince
merkeziletirilmi deildir, ama yarn, veya bir sre sonra Dou'daki kurtuluu
hareket gelitike yaratmakta olduumuz Propaganda ve Eylem Konseyi Dou
halklarnn gerek ve byk bir gc olacaktr (Enternasyonal)
(eviri)
Bakan: Yoldalar yukarda adndan sz edilen liste bir sre sonra okunacaktr,
ona baz acil deiiklikler getirmek gerekir. Kurultaydan Propaganda ve Eylem
Konseyinin kurulmas nerisinin onaylanmasn istiyorum. Szn ettiim neriye
evet diyenler kim? Kar olanlar kim? neri kabul edilmitir.
Yoldalar son iki gnde Buhara'da istisnai bir neme sahip baz olaylar meydana
geldi ve bu lkeden iki yolda Dou Halklar Kurultayndan, olan biteni ksaca
anlatmak iin sz alacaklar. Sz yolda Rocabov'da.
Rocabov: (Trkmence konuuyor). Yoldalar! Buhara'da nemli olaylar meydana
geldi. Buhara, bilimlerin kayna, yz yllardr ''muhteem'' lakabyla anlan
Buhara, bugn sefil birka yl ierisinde Asya'nn kaybolmu kk sefil bir
tara kasabas haline geldi. Bunun nedeni Buhara'da egemen olan 25 milyon
insann yaad lkede onun egemenlii altnda ancak 5 milyon kii kald; dier
20 milyon kii Avrupal emperyalistlerin ve Rus mparatorluu ynetiminin
vesayeti altna dt. Emperyalizm, Buhara lkesinin ayrlmaz paralar olan
baz illere el koydu. imdiye kadar Buhara sakinleri en basit insan yaam
koullarn bile elde edemedi: acmasz bir bask altnda, gece gndz alayarak
onlar dier lke insanlarnki gibi bir yaanty srdremiyorlar.
u anda durum ayn deildir artk. Ekim Devriminden sonra Buhara Emiri ngiliz
subaylarna verdii hediyelerle iyi niyetini kattlamaya alt ngiliz
emperyalistlerinin koruyucu kanatar altna girmek istedi. Ama bir yandan da
halk ezmeye devam ediyordu; bu arada iiler gizlice hazrlanyorlard ve ite
imdi Buhara'da olmas gereken nihayet oldu. Devrimin btn lkede yayldn
gryoruz. Buhara, Kari, arcui, Kantiri ve Kerki kzl birliklerin ellerine
dt. Bu kez kentin kulelerinde Sovyet birlikleri ve iiler tarafndan ekilen
Kzl Bayrak dalgalanyor.
Yoldalar, Kzl Ordunun ii ve kylleri sizleri selmlyorlar Buhara halk
artk zgrdr; dier haklar da ok yakda yle olacaklardr. (Enternasyonal).
Bakan: Sz Buhara ikinci temsilcisi yolda Cabbar-Zade'de.
Cabbar-Zade (zbeke konuuyor)
Kizi-Zade: (evirici) Yolda Cabbar-Zade selmlarda bulunuyor. Sylevini geri
kalan blm Buhara'da u anda olup bitenleri ve nceki konumacnn size
anlattklarn kapsyor. Onlarn evirisini yapmak gereksiz.
Bakan: Kadnlarn karlarn temsil eden Naive Yoldaa yeniden sz vermeye
karar verdik. (Alklar)
Naciye: (Trke konuuyor: sylevi alklarla kesiliyor)
Bakan: Yolda abanof bu sylevi evirecek.
Sabanof: Yoldalar ite Naciye yoldan syledikleri:
Dou'nun kadnlarnn u anda balattklar hareket, toplumsal hayat iinde
kadnn rolnn narin bir bitkinin veya nazik bir ta bebein rolnden teye
gidemeyeceini savunan dncesiz feministlerin bakt gzle dikkate
alnmamaldr; bu hareket u anda tm dnyay boydan boya aan genel devrimci
hareketin nemli ve zorunlu bir sonucu olarak, grlmelidir. Dou'nun kadnlar
yalnzca bazlarnn ounlukla sand gibi peesiz sokaa kmak hakkn elde
etmek iin mcadele etmiyorlar. Dou'nun kadn iin, onun bunca yksek ahlk
lks ile pee sorunu, en son plndadr. nsanln yar nfusunu oluturan
kadnlar eer erkeklerin rakibi olarak kalrlarsa, eer onlara hak eitlii
uygulanmazsa, insan toplumunun ilerlemesi elbette ki olanakszdr; Dou
toplumlarnn geri kalm durumu bunun sz gtrmez bir kantdr.
Yoldalar, emin olunuz ki toplumsal hayatn yeni biimlerini gerekletirmek
iin harcayacanz tm abalar ve ekeceiniz istekler, eer siz einize,
almalarnzdaki gerek yardmcsnz olmas gereken kadna bavurmadnz
takdirde ksr kalacaklardr.
Savan yaratt zel koullarn sonucu olarak Trk kadn trl toplumsal
grevlerin yerine getirilmesine koyulmak iin evini ve aile topluluunu
terketmek zorunda kalmtr. Fakat Trk kadnlarn sava srasnda o zamana dek
erkeklerin bulunduklar yerleri igal etmeleri ve yk hayvanlarnn bile
aamayaca yollarn bulunduu Anadolu'nun baz blgelerinde, kadnlarn
srtlarnda birliklere ayrlan cephane ve gereleri tamalar olay, siyasal ve
toplumsal eitlie ilikin bir devrimde kadn tarafndan ileriye doru atlan
bir adm olarak nitelendirilmemelidir. Kadnlarn yk hayvanlarnn yerini
doldurarak toplumsal bir baar kazandn ileri srenlerin kantna gelince bu
zerinde durmaya bile demez. 1908 devriminin balarnda kadnlar lehine baz
gelimeler olduunu yadsmyoruz ama bu, herkese bilindii gibi yetersiz ve
ngrlen amalarla ulamakta gsz gelimelerin nemini bytmemek gerekir.
Kadnlar iin bakentte ve dier baz kentlerde birka ilkokulun veya yksek
okulun almas; kadnlara zg bir nversitesi yaratlmas, yaplmas
gerekenlerin binde birini bile oluturmaz. Siyaseti zayfn gl tarafndan
smrlmesine ve ezilmesine dayanan Trk hkmetinin kadnlar iin daha radikal
ve nemli llerde kararlar almas zaten beklenemezdi.
Fakat ran'da, Buhara'da, Kivo'da, Trkistan'da, Hindistan'da ve dier Mslman
lkelerinde kz kardelerimizin bizimkinden daha kt bir durumda olduklarn da
biliyoruz. Ama kurban olduumuz hakszlk, geri kalm ve k ierisindeki
Dou lkelerinin de tank olduu gibi, cezasz kalmyor. unu bilin ki
yoldalar, kadnlara yaplan ktlk hibir zaman cezasz kalmamtr ve
kalmayacaktr.
Dou Halklar Kurultaynn sona ermesi yaklat iin Dou'nun deiik
lkelerindeki kadnlarn durumunu zaman yokluundan gzlerinizin nne
seremeyecim. Fakat devrimin byk ilkelerini yurtlarnda yayma grevini
yklenmi olan delege yoldalar unutmasnlar ki halklarna mutluluk gtrme
abalar kadnlarn gerek yardm olmakszn ksr kalacaktr. Btn bu
ktlklere son vermek iin komnistler snfsz bir toplumun kurulmas
gerekliliine inanyorlar ve bu sonuca erimek iin btn burjuvalara ve
ayrcalkl snflara kar yeri doldurulamaz bir sava srdryorlar. Doulu
komnist kadnlarn sava daha zor olacaktr. nk onlar ayrca erkeklerin
zorbalna kar da savayorlar. Siz Doulu erkekler eer gemite olduu gibi
kadnlarn kaderine kaytsz kalrsanz, emin olun ki, lkelerimizi ve kendinizi
byk bir tehlikeye atyorsunuz. O zaman biz haklarmz kazanmak iin dier
ezilenlerle birlikte lmne bir savaa girieceiz. te ksaca kadnlarn
belli bal haklar:
Eer kendi zgrlnz istiyorsanz haklarmza kulak verin ve bizimle etkin
bir ibirlii iine girin:
1. Haklarda tam bir eitlik.
2. Kadnlar iin erkeklerinkiyle ayn llerde genel ya da meslek eitim.
Btn meslekler hi ayrm gzetilmeksizin kadnlara da retilmeli ve kadnlar
her iletmede alabilmeli.
3. Evlilikte kadn ve erkek arasndaki haklarda eitlik. okeli evliliin
kaldrlmas.
4. Kadnlarn btn ynetici kadrolar ve btn yasal ilevlere kstlamasz
kabul edilmesi.
5. Btn kent ve kasabalarda kadn haklarnn koruyucusu kurullarn
rgtlenmesi.
Btn bunlar bizim vazgeilmez haklarmzdr. Bize btn bu haklar tanyan ve
bize ellerini uzatan komnistler, bizim kiiliimizde, kadnlarda, en sadk
omuzdalar bulacaklardr. Hl cehalet ierisinde olabiliriz. Hl amak
zorunda olduumuz uurumlar olabilir, fakat biz korkusuzuz, zira biliyoruz ki
gn doumuna erimek iin geceyi amak gerekir.
Bakan: Yoldalar sz Trkistan kadnlar adna konuacak olan yolda Bibinur'a
verilecektir (Alk tufan)
Bibinur (Trkmence konuuyor): Sevgili yoldalar sizi Alma-Ata kenti Rus ve
Mslman kadn iileri adna selmlyorum.
Sevgili yoldalar, siz buraya, Dou Halklar Kurultayna nnzdeki engin
sorunlar zmlemek iin geldiniz. Siz ezilen ynlar ve emekilerin en
sekinlerini temsil ediyorsunuz. Dou'nun ezilen ve yz yllardr arlk ve
dier emperyalistler tarafndan smrlen Dou milliyetlerinin gvenini ve btn
umutlarn tadnz iin seildiniz.
Biz Dou'lu kadnlar, erkeklerinkinden sonsuz lde daha kat bir smrye
katlandk. Ve biz bu ebedi tutsaklar, olarak Dou'nun btn Mslman kadnlar
yaadmz hayatn karanlklarn sizlerden daha iyi biliyoruz.
Fakat imdi sevgili yoldalar, nihayet bir annenin beiindeki ocuunu okamas
gibi bizi stan bir gnein varln gryoruz; ilk kez olarak parladn
grdmz bu gne, ii ve kyl milletvekillerinin sovyet iktidardr.
Sovyet iktidar bizim anamzdr; Biz onun ocuklaryz ve sovyet iktidarnn,
tm dnya iilerinin ilerici ve kurtarc ruhu Rus Komnist Partisidir, ii
kardelerimizin kan pahasna ezilenlerin yaama hakkn kazanan muzaffer Kzl
Ordudur.
Biz de aralksz savamak ve Dou'nun ezilen halklarn kurtarmak iin almak
zorundayz.
Biz kadnlar bizi ezen kbustan uyanyoruz, bizim gelimemizi engelleyen
boyunduruu kryoruz ve gcmzn en mkemmel saflarn oluturan sizlerin
yannda her gn daha ok yer alyoruz.
almanzn meyvalarn bekliyoruz.
Yaasn Kz Dou Halklar Kurultay!
Yaasn tm ezilen Dou Halklar!
Yaasn III. Enternasyonal!
Yaasn Alma-Ata ve tm Trkistan iiler seksiyonu!
Bakan: midi Dou Halklar Propaganda ve Eylem Konseyi yeleri listesinin
oylanmasna geelim. Sz yolda Ostrovski'de.
Ostrovski: te Dou Halklar Propaganda ve Eylem Konseyi yeleri listeleri.
nce Komnist freksiyonun listesini, daha sonra da partisizlerinkini okuyacam.
1. smail Hakk ve 2. Sleyman Nuri (Trkiye)
3. Haydar Han ve 4. Sultan-Zade (ran)
5. Aa-Zade (Afganistan)
8. Rahmanof (Kiva)
9. Abdur-Raidok (Fergana)
10. Curabaief (Semerkant blgesi)
11. Riskulof (Sir-Darya ve Semireensk)
12. Karpof (Transkafkas blgesi)
13. Aarya (Hindistan)
14. Maharadze (Grcistan)
15. Avis (Ermenistan)
16. Cabbar-Zade (Buhara)
17. Krimazof ve 18. Gobief (Dastan)
19. Mansurof (Dastan)
20. Hamzatof (Sirkasi)
21. arkas (Kuban)
22. Amru-Sanan (Kalmuk Cumhuriyeti)
23. Genikof (Tatar Cumhuriyeti)
24. brahimof (Bakr lkeleri)
25. Canusakof (Kara Krgz lkeleri)
26. Ostrovski (Dou Yahudileri)
27. Krgz Cumhuriyeti
28. Mehmedof (Krm)
29. abanova (Mslman kadnlar)
30. Pavlovi
31. Kirov
32. Orcanikidze (Komnist Enternasyonal)
33. Stasof
34. Elcef
35. Stako
Partisizler listesi:
36. Baha-akir (Trkiye)
37. Narkutabekof, 38. Mahmudof (Trkistan)
39. Musayef, 40. Eliyef (Azerbaycan)
41. Kara Taciyef (Afganistan)
42. Abdullahief (Kiva)
43. Nazr Sdka (Hindistan)
44. Abbas Hac (Buhara)
45. Kemzatof (Terek blgesi)
46. Van (in)
47. Hacan Kulief (Trkmenistan)
48. Kubse Osman (Krgzistan)
Bakan: Btn deiiklik nerilerinin Bakanlk Kuruluna verilmelerini rica
ederim. Tm listeyi oya koyuyorum.
(Sesler: ran unutulmu)
Bakan: Dou Halklar Kurultay'nn ilk sovyetinin seilmesine geildii u anda
byle kabul edilemez patrtlara son verilmesini rica ederim. Yoldalar, iki bin
kii arasndan her zaman ''bu hakszlktr'' diye baran iki kii kar.
Konseyin seimi dzgndr. Yaasn Dou'nun Propaganda ve Eylem Konseyi!
(Alklar. ''Enternasyonal'') Yoldalar, Kzl Orduya kardee selmlarmz
gndermemiz neriliyor. Sz yolda Taciyef'de.
Taciyef: (Trkmence konuuyor) Dou halklar Kurultay'nn ilki kardee
selmn Sovyet Rusya Sosyalist Federasyonu Cumhuriyeti muzaffer Kzl Ordusuna
iletir. Avrupa devletleri ordularnca bunca uzun bir sredir ikence altnda
inletilen Dou halklar, Kzl Ordunun kiiliinde kurtarcsn selmlar.
Kurultay hangi cehpede savarsa savasn her kzl savadan milyonlarca
Doulunun, srdrd kahramanca sava heyecanla izledii dncesini aklnda
her zaman bulundurmasn rica eder. Dou halklar, asker durum izin verdiinde
Kzl Ordunun kendisini kurtarmak iin btn gcn kullanaca zaman bekliyor.
i ve kyl Kzl Ordusu u anda halklarn uluslararas emperyalizme kar tek
dayanadr ve bu dayanan korunmas btn Dou halklarnn ilk grevidir.
Zafer ve eref her Kzl Ordu erinin, her Kzl kumandann olsun! ezilen Dou,
zgrle susam Dou sizleri bekliyor.
Bela-Kun: Yaasn Kzl Ordu: (Hurralar, alklar)
Taciyef: Eer Kurultay bu telgraf metnini onaylyorsa Bakanlk Kurulu onu Kzl
Orduya ulatracaktr (Sesler: Evet! Evet! Hurra!)
Bakan: Bu telgraf kabul edilmi saymana izin verin.
Bir ses: Lenin yoldaa da bir tebrik gnderelim.
Bir ses: Kzl Ordu Kumandan Troki yoldaa da gnderelim.
Bakan: Bu yeni nerileri de kabul edilmi saymama izin verin. Sz Bak Sovyeti
yesi, zel bir bildirge iin, yolda Egorof'da.
Egorof: Sevgili yoldalar, imdiki Kurultayn toplnt dneminin balarnda,
birka gn nce, Bak kentinin Dou Propaganda ve Eylem Konseyinin merkezi
olmasn neren bir neriyi oyladnz. Yoldalar, Bak Sovyeti ve Bak
proletaryas adna gsterdiiniz ve bizi ereflendirdiiniz gven iin size
derin komnist teekkrlerini ifade etmeme izin verin. (Alklar)
Yoldalar, biz Bak iileri, Dou Halklar I. Kurultaynn ezilen Dou
halklarnn gelecekteki kurtuluunun temellerinin atld bur Kurultay'n bizim
kentimizde yaplmasndan byk kvan duyuyorum. Bu Kurultayn, devrimci
mcadelenin kurmay karargah olarak zellikle Bak'yu semesinden byk kvan
duyuyoruz.
Bak proletaryas kendini hesapszca mcadeleye adamtr, Bak proletaryas
kendisinin ve Trkiye ve Azerbaycan halklarnn kurtuluu iin kendini feda
etmitir. Bugn de Dou'nun kapitalist boyunduruktan kurtulmas iin btn
gcn kullanmaya ve kendini adamaya devam etmektedir.
Bu Kurultayda dalgalandrdmz kanl kutsal savan bayrann sancaklar Bak
iileri olacaklardr. Yoldalar, Bak iilerinin bu bayra hibir zaman
brakmayacaklarna sizi temin ederim; imdiye kadar srdrdkleri sava bunun en
gvencesidir.
Sevgili yoldalar, tarihimizin bu ann belleklerimize ilemek iin size,
toplndmz ve ortak dmanmza kar gelecekteki eyleminizi
olgunlatrdmz bu binaya ''Dou Halklar Saray'' adnn verilmesini
neriyoruz. (Alklar)
Yoldalar, gemite bu kentin burjuvazisi romans arklaryla eleniyordu;
bundan byle burada biz oturacaz; burjuvazinin egemenliini ykmak iin ve
buna benzer saraylar kurmak iin buradan dier halklara rnek olacaz.
Yoldalarmzn iinde rd ve orada insanca bir yaam srdrme olanan
bile bulamadklar mikroplarn kol gezdii kulbelerin yerine byle saraylar
kuracaz.
Bundan baka bulvarn karsndaki binaya, kentimizin en gzel binasna, yani
Bak'da gelmi gemi en byk smrcs sabk vali zabek Gacinski'nin
gelecekte ierisinde zevk ve sefa ierisinde yaamay umut ettii evine ''Dou
Halklar Oteli'' adnn verilmesini neriyorum. Kurmaymzn merkezi olarak ve
siz danmak ve bilgi almak iin oraya gideceksiniz. (Alklar)
Ayrca yoldalar, ovenlerin ve milliyeti Autkunlarn arenas olan ve gemite
orada Ermenilerin ve Mslmanlarn birbirlerine nefret etmeden bakamadklar
Stanislas Caddesine de ''Dou Halklar Caddesi'' adn vermeyi neriyorum. Bugn
artk ulusal blnmelerin bulunmadn, btn emekileri tek bir binann ats
altnda ezilen Dou halklarnn zgrl ve kendi kurtulular iin savaa
ardmz Bak'lu iilere kantlayacaz. Yoldalar! Yaasn hl
ezilmekte, fakat kanl sava iin silkinmekte olan Dou! Yaasn burada biraz
nce oluturulmu olan Propaganda ve Eylem Konseyi! Yaasn Bak proleteryas!
Bakan: Sz yolda Nerimanof'ta
Nerimanof: Kurultayn banda size hitap ederken mutlu idim. imdi hepimizi
etkileyen engin acy sizlerle paylamam gerek. En sevgili yoldalarmzdan
26'sn gmeceiz. 1918'de Bak'da Sovyet dzeninin kurulmasndan aylarca sonra
hain Menevikler, iktidar ngilizlere teslim ettiler veya en azndan bunda
nemli bir paylar, oldu. 14 Eylle kadar sevgili yoldalarmz konumlarn
gururla, yiite, drste savundular. Trkler kente yaklatklarnda
Menevikler yoldalarmza Astragan'a gitme izni verdiler. Yar yolda bu hainler
Krasnovodsk'a doru ynelen gemiyi geri dndrdler. Yoldalarmz ngilizlerin
ellerine dtler. Akabad ve Kizliar arasnda kuruna dizildiler. Fakat imdi
Azerbaycan Sovyet Cumhuriyeti sevgili yoldalarmzn cesetlerini Bak'ya
getirtti ve yarn cenaze trenleri yaplacak. Azerbaycan Cumhuriyeti hkmeti
yoldalarmzn mezarlarnn yeni kuan eitilmesinde yararl olaca
kansnda. ocuklarmz, bu kahramanlarn ansna dikilen ant grerek
Azerbaycan Sovyet iktidarnn, genel olarak, sovyet iktidarnn yiit ve drst
yoldalara nasl deer verdiini, onlara nasl sayg gsterildiini
renceklerdir.
Sizi yarn saat onda nce Parapet'e ve sonra sevgili yoldalarmzn topraa
verilecei Kaya Alan'na davet ediyoruz.
Bakan: Kurultay yelerini lm yolrdalarmzn ans iin sayg duruuna
aryorum.
(Delegeler ayaa kalkyorlar ve orkestra cenaze marn ''lmcl Kavgannn
Kurbanlar...''n alyor)
Narbutabekov: Yoldalar, Kurultayn almalar sona erdi. Dou Halklar I.
Kurultay Bakan yola Zinovyev kapan sylevini yapacak. (lgnca alklar,
''Enternasyonal'')
Bakan: Yoldalar Komnist Enternasyonal Yrtme Kurulu tarafndan toplntya
arlan Dou Halklar Kurultay yapld. Dou halklarnn devrimci mcadelesi
iin srekli bir merkezin yaratlmas ile baaryla tamamlana almasn
mutlulukla sona erdirdi. (Alklar)
Yoldalar, devrimci gemiimin uzun yllar boyunca nemli birok Kurultaya
katlma frsat buldum. Fakat gerekte unu sylemeliyim ki, imdiye dek daha
anlaml, devrimci sonularla zenginlemi ve ayrca bu denli byk tarihi nemde
-burada ele alnan sorunlar aslnda kesinlikle yeni olmasna ramen- olan byle
bir kongre hibirimiz tarafndan dzenlenmemiti, hibirimizin asla bu derece
nemli bir Kurultayda pay olmamt. imdi bu Kurultay gerekleti. Aln
ilk dakikasndan beri, kleletirilmi, ezilmi ve smrlm Dou halklarnn
toplnd ilk andan itibaren bu Kurultay insanlk tarihinde yerini ald. Bu
krsde alnan bakanlk annn ilk sesi dnya burjuvazisinin yas an oldu.
Katldmz tarihi olaylarn geniliini her zaman anlamaya zaman bulamadk. Bu
salonda olup bitenleri dnnz. imdiye dek dnya kapitalizmi tarafndan yk
hayvanlar olarak grlen halklar, ''aa'' diye kk grlen halklar -
burjuvazinin onlarla ilgili hibir kukusu yoktu, nk uyuukluktan
kurtulamayacaklarndan emindi- imdi ayaklanyorlar. Son yllarda burjuvazi
Avrupa emekilerinin ayaklanmasndan korkuyordu; Dou halklarna gelince
onlardan hi kukusu olmamas gerektiine inanyordu; ve imdi ite Dou'nun
ezilen halklar ayn Kurultayda birleiyorlar, rgtleniyorlar ve hayranlk
uyandrc bir birlik ierisinde ortak davranlarda bulunuyorlar (Candan
alklar). Bizim Kurultaymzdaki en nemli olay budur. Bir dnn, uzun yllar
boyunca lmcl bir nefrete kendisini adam ve birbirlerine kar srekli
kkrtlm olan halklar birleiyorlar ve daha ilk dakikalardan itibaren
deiik dilleri konumalarna ramen, onlarn delegeleri, birbirlerinin
kardeleri olduklarn duyuyorlar ilerinde. Bizim kardee birliimiz ancak bir
aile yaknl oluturduumuz anda domaya balar. Burada Kurultaymzn
bykl ortaya kyor. Bu olay basittir, anlalmas kolaydr, ve ite bu
nedenle byktr. Ve bizim bu duvarlar arasnda, 1920 Eyllnn bugnlerinde yer
alm olan Kurultayn benzerine bugne dek rastlanmadn sylemeye hakkmz
vardr. Bu Kurultay yal burjuva dnyasnn sonu, alan insanln en byk
yedek glerinin uyan, imdiye dek yeryznde yedek glerinin uyan,
imdiye dek yeryznde grlmemi bir dzenin yaratlmas demektir. Yoldalar,
Kurultaymz birleimi gerei homojen olmaktan uzaktr. Kurultaymzda sovyet
iktidarn kurmay baarm olan ve bizim Rus Sovyet Cumhuriyetimizin karde
cumhuriyetlerini oluturan halklar temsil edildi; Kurultaymzda savan henz
balangcnda olan halklar temsil edildi. Unsurlardaki bu eitlilik baz yanl
anlamalara neden oldu. Yrtme organmz sorunu ortaya getirdiinde baz
yoldalar Dou Halklar Sovyetleri Kurultaynda hazr bulunduklar inancna
dtler. Bu imdilik doru deil. Burada bir grup delege tarafndan temsil
edilen Hindistan, ngiliz sermayesi tarafndan yok ve mcadele ancak balama
noktasnda. Trkiye gibi i savan hl gpe dndz srmekte olduu, birok
ynetimin birbiriyle mcadele ettii ve artk savan yarm braklmayaca
lkeler var. ran'da iki hkmet iktidarda ve eylem geen gn yaylyor. Baka
yerlerde, Ermenistan'da olduu gibi burjuva demokratik cumhuriyetiler
gryoruz. Burada Ermenistan'dan ok sz edildi; szn dorusu bizim iin tek
bir Ermenistan var. Elimizi uzattmz ii ve kyllerin Ermenistan' ve dier
yanda da Tanak celltlarn lnetli Ermenistan' (Candan alklar). Ayn durum
Grcistan'da da sz konusu. u anda Grc ii ve kyller en ar basklara
katlanyorlar. Orada iktidar sosyal-demokratlarn elinde ve en iyi, en eski ii
militanlar cezaevindeler... Resmi Grcistan'n u anki nderleri utanmazl o
dereceye vardrdlar ki M. Jordania tannm eski bir devrimci olan yolda
Michel Takaya'y -Jordania'nn eski retmenidir- cezaevinde tutuyor. Tek bir
Grcistan yok. M. Ceidge'nin, btn Avrupa burjuva bakanlarnn giri kaps
olan Gegefori'nin, kendilerine kardee yardm duygular beslediimiz
kardelerimiz Grc ii ve kylerinin Grcistan'. Bileimi bunca kark olan
Kurultaymzn en nemli sorunlarda tek vcut halinde olabilmesi ok dikkate
deer bir noktadr.
Yoldalar, Trkistan Sovyet Cumhuriyeti vb... gibi Sovyet Cumhuriyetleri iin de
bantl olarak byk nem arzeden bir sorun zerinde bir sre durmak
istiyorum. Bu cumhuriyetler bizim kardelerimizdir. Oralarda sava ok zor oldu.
i ve kyller Sovyet ynetim biimini kurabilmek ve Sovyet Rusya ile kardee
balaklklarna sadk kalabilmek iin ok byk zorluklara gs gerdiler.
i ve kyl sovyetlerinin glendirilmesine ilikin dev boyutlardaki yaptn
yannda bu tarih Kurultay nnde birka szck ile de olsa szn etmek zorunda
olduumuz ve tamamen kt olarak nitelendirebileceimiz bir olgu dikkat ekiyor.
Evet, Rusya'da Sovyet iktidar, Halk Komiserleri Sovyeti ve Komnist
Enternasyonal, Dou'nun dier karde cumhuriyetlerinde olduu gibi Trkistan
Komnist Partisine baz istenmez unsurlarn szdn biliyor. Bunlar Komnist
Partisinin adn lekeliyorlar ve yaptklar kt eyler halkn bir blmn
fkelendiriyor. Bu adamlar yerli halka kt davranyorlar ve onlarn gelirlerine
el koyuyorlar. Eski burjuva Rusya'snn tortular bazan bizim saflarmza
szmay ve eski keyfi arc burjuva geleneklerini srdrmeyi baaryorlar;
onlarn gznde yerli halk aa bir rktandr. Bu nedenle de bir sr rezillii
meru gryorlar. Biz bugn Rus Komnist yoldalara, kzl askerlere, Sovyet
iktidarnn Dou ile ilgili tasarlarn bilen militanlara sesleniyoruz. Hibir
zaman akllarnzdan karmaynz ki, en nemli mevkilerdesiniz,; en ufak bir
yanllnz (kt eylemlerinizden sz etmiyorum) bize ok pahalya mal
olacaktr! Trkistan'da ve Dou'daki dier Sovyet Cumhuriyetlerinde, partimiz
ynetiminde almaya arlan Rus militanlar size sesleniyorum; Komnist
Enternasyonal, sizlerden, yerli emekilerin kardeleri olduunu hibir zaman
unutmamanz istiyor. arln ve burjuvazinin lnetli geleneklerini bir daha
canlanamayacak biimde ykn; bir hakszlk yapmaktansa, bu hakszl yapacak
elleri, kendi elleriniz de olsa kesin! (Alklar). Eskiden, Rus subaylarnn
serfler ordusunu ynettikleri alarda, bunlar Polonya'da ayaklanan halkn
hareketini bastryorlard. En iyi Rus yazarlarndan biri olan A.. Herzen bunun
zerine ''Rus ordularnn Rus subaylar ynetiminde neler yaptklarn grnce
Rus olduumdan utandm'' diye haykryordu. Artk o gnler geri gelmeyecektir;
iimizden hi kimse bundan byle Rus olmaktan utanmayacaktr zira, Rusya Kzl
Bayra ilk ykselten ve dier halklara kurtulu iaretini veren lkedir. Fakat
karlar iin saflarmz arasna szanlar, karde Sovyet Cumhuriyetlerinde
bizim yzlerimizi kzartanlar ve bize A.. Herzen'in acmasz szlerini
hatrlatan davranlarda bulunanlar utansnlar.
Yoldalar, bu meclis nnde, partimiz ve Komnist Enternasyonal adna, bu
zararl otlar tarlamzdan skp atmak iin bize den her trl ykmll
srtlanyoruz (Alk tufan). Asya'da sovyeti politika almasna arlan
aramzdaki herkesin Asya toprann kutsal olduunu anlamas ve devrimci
almaya aydnlk fikirler ve temiz ellerle giriilebileceinin kafalarda yer
etmesi, partinin adn temize kacaktr. Dou halklarnn iine kk salm olan
gvensizlik duygusu, -bu duygu Avrupal yamaclar ve basklara kar hakl bir
duygudur- bazen bilinsiz olarak yeni ii Avrupa'sna da, bizim sovyet
iktidarmza da ynelmektedir. Emekiler, bilinli devrimciler biz bu
gvensizliin nedenlerini anlamalyz ve bu korkun yllarda almamz ile,
kardee yardmlamamz ile gemiin ortak dmanna kar ayn nefretimiz ile
gerekten bir ailenin ierisindeki kardee atmosferi yaratmalyz. Ben bu
Kurultayn burada btn iittiklerimizin, sylediklerimizin aramzda uzun sreli
bir ba yaratacana inanyorum. Bundan byle ne birka kiinin yanl, ne baz
gruplarn cinayetleri ailemizi blmeyecektir. Zira biz ayn dmanlar ayn
dostlar olan ve tek bir lkeye doru ilerleyen kardelik balar gl ve
birlik ierisine olan bir aileyiz! (Alk tufan)
Yoldalar 1905 Devrimi, imdi yaadmz byk devrimin bir denemesinden baka
bir ey deildi. Bu devrim hzla boulmasna ramen btn Dou'da, Trkiye'de,
ran'da ve baka yerlerde yankland. Fakat 1905 Devrimi, byk 1917 Ekim
Devrimine gre bir ocuk oyunca idi ve elbette bu devrimimizin Dou'daki
yanks, 1905 Devriminin yanksndan ok daha gl oldu. Evet yoldalar aradaki
uzakla, dillerin eitliliine ve bizi birbirimizden ayran binlerce
kilometreye ramen byk bir lkede baarl olan byk devrim, dnyann tm
emekilerinin kalplerini kar konulmaz bir biimde tututurdu! Ve birbiri pei
sra gelecek patlamalara yol aacak bu olay bir Rus devrimcisi iin tm
btnl ierisinde bilinle kavranabiliyorsa byk bir kvan vesilesidir.
Buradan devrimimizin byk nemi ortaya kyor. O Avrupa'y tututurduktan
sonra imdi de Dou'yu saryor. O, burjuvaziye, klecilie, sermayeye, kar
dnyann tank olduu en byk ayaklanmay oluturdu (Alklar).
Daha birok sorunu tartmadk, ama en nemlilerinin tmn inceledik ve
oybirlii ile baz kararlar onayladk.
Yoldalar, btn szckleri btn dillere evirmemiz gerekti, ama ''Sovyet''
szcn evirmeye hi ihtiya duymadk; onu btn dnya, btn Bat, btn
Dou anlad! Dou Sovyeti olacaktr! (Alklar)
Yoldalar, bir Eylem Konseyi oluturduk. Bu gen, yepyeni bir rgttr, fakat
eer, Eylem Konseyimizin de imdiden Dou'da, ngiltere'de burjuva bakanlar
kurulunun olmad kadar gl olduunu sylersem, iinizden hi kimse beni
fazla iyimser bulmayacaktr! (Alklar). ngiltere ve Fransa'da Bakanlar
Kurullar uuruma kayyorlar; gnden gne daha da gsz bir duruma derek,
insanln gzleri nnde, yaam sevinlerini tketiyorlar! (Alklar). Dou
halklarnn yldz gkte ykseldiinde, biz, yoldalar, her gn birlikte daha
gl olacaz. Marks'n szlerini amlayarak, ngiliz olsun, Fransz olsun
hibir emperyalistin, nce kendi kendilerin Dou halklarnn nasl tepki
gstereceini sormakszn aktk tek bir adm bile atamayacan syleyebiliriz.
Yarn bu adma karlk olarak emperyalizme kar bir eylere giriilmez miydi?
Burada, Sovyetlerin gerekliliini tartmadk. Bu, bizim iin oktan beri
akla kavumutur. Birliin gerekliliini tartmadk. O da tmyle
besbellidir. Burjuvazinin nasl birletiini gryorsunuz. Btn dillerde:
''Antant'' (tilf) diye sylenen bu szck ne anlama gelir? Bu mttefiklerin
yrekten uyuumunu hatrlatyor. Fakat bu Antant iinde yrek, elbetteki
borsadan daha az yer tutar (Alklar). Bu Antant gzlerimiz nnde dalyor. O
tek bir sorunu bile zemez, son bulmayan entriklarla iten paralanmtr.
Temsilcileri ''Rus sorunu''na bir zm bulmak amacyla limanlar boyunca uzun
seyahatlere kyorlar. Rus sorunu onlarn en ciddi kayglardr. -Bu sorun
onlarn krmay baaramadklar etin bir cevizdir- Ve onu asla
kramaycaklardr! (Alk tufan).
Yoldalar, Kurultaymzn sona ermesinden sonra: ''Fransz ve ngiliz
emperyalist korsanlarn bu ''uursuz'' Rus sorununu asla zme
ulatramayacaklarn dorulamaya hakkmz vardr! Fakat bizler, sizlerle,
Komnist Enternasyonal ile birlikte, nmzdeki yllar boyunca, Avrupa sorununu
zeceiz! (Alk tufan)
Yoldalar, ilk iki oturumumuz Antant'a ve emperyalizme kar taknacamz tutum
sorununa ayrlmt. Ve ilk rapordan hemen sona, Dou lkelerinin temsilcileri
kutsal savaa balamaya yemin ettiler. - Bu szn verilmi olduu tren annn
hatras kalplerimize oyulmu olarak kalacaktr. Bu tm balanglarn balang
noktas oldu. Birliimizin gerekletirilmesi oldu. Evet, kapitalist korsanlara
kar, kutsal sava! Siz hepiniz, eylem insanlar olarak, verilen bu szleri
belge olarak dilinize evireceksiniz. lkelerinize dndnzde, kyllere, tm
emekilere kararlatrdklarnz, verdiimiz yeminleri ve onlara nasl bir
davran izgisi gsterdiimizi anlatacaksnz. Ve birliimizin her geen an
daha da pekitiini ve ayn zamanda glerimizin arttn iinizde
duyacaksnz. Almak zorunda olduumuz en son kalelere doru ilerliyoruz. Onlar
alacaz. sava bitecek, tek bir aile oluturmak ve birlikte yeni yaam
kurmak iin Bat'ya -Avrupa ve Amerika- kardee elimizi uzatacaz! (Alklar).
Hepimizin ustas, Karl Marks, 70 yl nce bir ar iar atyordu: ''Btn
lkelerin proleterleri, birleiniz''. Onun raklar, onun eserinin
srdrcleri olan bizler, bu sz gerekletirebilmek ve tamamlamak ve: ''Btn
lkelerin proleterleri, btn dnyann ezilenleri, birleiniz!'' demekten ok
mutluyuz! (Alk tufan ''Enternasyonal'')
Yoldalar, Komnist Enternasyonale ve tm dnyann iilerine undan daha sevin
verici bir haber gtremeyiz: Avrupa'nn ve Amerika'nn iilerinin birliinden
sonra, Dou emekilerinin birlii de bir gerek haline dnyor. Yalnzca bizi
birletiren eyi hatrlayalm. Kalbimizden birliksizilimizin tm mayasn skp
atalm. Ortak bir dmanmz olduunu unutmayalm: Bu ortak dman ngiliz ve
Fransz emperyalizmidir. Her birimiz, Dou halklarnn ve tm dnyann
kurtarlmas abas iin, hayatmz, sanki on tane hayatmz olup onunu da
verirmiesine verelim! (Alklar frtnas. ''Enternasyonal'')
Yoldalar, Bakanlk Kurulu sizi Kurultayn mutlu kapan vesilesiyle tebrik
eder ve Dou Halklar I. Kurultaynn almalarnn tamamlanm olduunu
bildirir.
Yaasn III. Enternasyonal!
(Candan gsteriler. Hurralar. ''Enternasyonal'')
Oturmu saat 10.40'ta kapand.

EK

ARI

Benelks lkeleri Komnist Partisinden, Bak'da temsil edilen Dou halklarna,

Doulu yoldalar! Sizleri Hollanda Komnist Partisi adna selmlarm. Sizleri
ayn ekilde Uzak-Dou'da biz Bat Komnistleri ile birlikte Hollanda
kapitalizminin yklmas iin mcadele eden Hollanda Hindistan Komnistleri
adna da selmlarm. Ve ''slm eriat''nn Hollandal zorbalara kar ortak
mcadele iin bir araya getirdii binlerce Hintlinin, bana, selmlarn size
gndermem iin kavuacaklarn biliyorum.
Doulu Yoldalar! Hollandal komnistler ve onlarn Hollanda Hindistan'ndaki
taraftarlar, bu gn szle anlatlamaz bir sevin duyuyorlar: dnya tarihinde
ilk kez Bat'nn kapitalistleri tarafndan smrlen proletaryann temsilcileri,
yine Batl kapitalistlerce ezilen Dou halklarnn temsilcileriyle, burada,
Bak'da, III.Enternasyonalin kongresinde kar karya geldiler.
Bizler de, Batl komnistler olarak, sizlerle birlikte kapitalizm tamamen
yklana dek savama kararn aldmz III. Enternasyonalin bu Kurultayn
cokuyla selmlyoruz.
Doulu yoldalar! Ben devrimci Hollanda proletaryasn temsil etmekteyim.
lkemiz byk deildir; ancak alt milyon nfusu vardr. Fakat efendilerimiz,
kapitalistler zengin ve gldrler.
te 300 yldr Hollanda proletaryasn smryorlar. Nfusu 50 milyonu bulan
Btn Dou Hindistan takmadalar halklarn eziyorlar.
te 300 yldan fazla bir sredir, Hollandal beyaz proleterler emekleriyle,
patronlarn ve efendilerini: Hollandal kapitalistleri giderek daha fazla
zengin ediyorlar. te 300 yldr bu Hollandal kapitalistler milyonlarca Asyal
insan eziyorlar ve Hollanda Hindistan'ndan hesapsz zenginlikleri ekerek
oralar soyuyorlar ve krp geiriyorlar.
Beyaz Hollandal klelerin smrcleri ve efendileri ayn zamanda Hollanda
Hindistan takmadalarnn yerli halknn da smrcleridir.
Doulu yoldalar! Kendi lkelerinin z proleteryasn smrerek ve Hollanda
Hindistan'ndaki smrgelerini ar vergilerle ezerek bizim kapitalistlerimiz,
kendisiden ok daha gl bir lke olan, Byk Britanya'nn soyarak elde
ettiklerinden daha azn elde etmemilerdir.
Zenginliklerini Hindistan topran soyarak, elde eden Hollandal naftalin
krallar ngiliz meslektalar ile birlikte naftalin trstn oluturdular. Bu
trstte Hollandal kapitalistlerin ok byk bir pay vardr. Bu trst tm dnya
naftalin endstrisini tekeline almaya almaktadr.
Arkasnda byk Hollandal kapitalistlerin de snd ngiliz hkmeti,
ran'n ele geirilmesini amalamaktadr. Bylece, Hollandal kapitalistler,
ngiliz-Hollanda naftalin trstnn yardmyla ran'daki naftalin kuyularndan
yeni krlar elde etmeyi umuyorlar.
Kendi kapitalistlerini ykmay yrekten arzulayan Hollanda proletaryas,
lkelerinden Britanya emperyalistlerini kovan ranl kardelerini selmlamaktan
mutluluk ve kvan duymaktadr.
Doulu yoldalar! Hollanda'nn katlmad byk sava Hollanda kapitalizmine
yle bir iti gc verdi ki, bugn, muzaffer ''tilf'' kapitalizmi Hollanda'y
kendine eit gte kabul ediyor. Uluslar birlii resmen Hollanda kapitalizminden
Ermenistan' kendi koltuu altna almasn nerdi.
Bugn yeryzn paylam olan ve byk savan galipleri, byk emperyalist
glerin Hollanda kapitalizmine Ermenistan' sus pay olarak vermeleri demektir
bu.
Doulu yoldalar! Hollandal komnistler bu tasarlarn gereklemesine kar
mcadele veriyorlar. Hollanda devrimci proletaryas, Ermeni kardelerinin
Hollanda kapitalizminin Ermenistan' smrerek ve yamalayarak yeni servetler
edinmesine kar koymalarn sevinle karlayacaktr.
Dou halklar! Hollanda devrimci proletaryas, her birinizin kendi
lkelerinizde, byk Hollandal kapitalistlerin sermayesini kovmanz ve
zenginlemelerini engellemenizi rendiinde sevin duyacaktr.
Doulu yoldalar! Byk sava btn kapitalist lkelerde iflasa neden oldu.
Gnmzde, kapitalizm byk lde zayflam bulunuyor.
Rus kardelerimiz Rusya'da kapitalizmi yktlar ve onun yerine ii Sovyetleri
iktidarn kurdular.
Orta Avrupa'da, Bat Avrupa'da da olduu gibi, halklar, sizin de efendileriniz
ve smrgenleriniz olan kapitalistlere ve gnn byk glerine kar
ayaklanyorlar ve ayaklanmaya hazrlanyorlar.
Orta Avrupa'nn ve Bat Avrupa'nn tm lkelerinin proleterleri kapitalizmi bir
daha kalkamayacak biimde ykmak iin Rus iileri ile, kardeleriyle,
birlemeye hazrdrlar. te bunun iin, kapitalizm bugn bunca zayf
durumdadr.
Avrupa kapitalizmi bugn o kadar zayf duruma dmtr ki savan at
yaralar iyiletirmek iin elinde yalnzca tek bir kaynak vardr. Bu kaynak
smrgelerdir veya bir baka deyile, smrge halklarnn smrlmesi ve bask
altna alnmasdr.
te bunun iin, kapitalizmin bunca zayflk gsterdii bu anda sizin vurma
annz gelmitir. Eer hepiniz, muzaffer ve kahraman Rus proletaryas ile bu
amaca varmak iin birleirseniz, kapitalizmin gnleri sayldr. Rus
proletaryas tek bana btn kapitalist glere kafa tutmutur ve zaten Avrupa
proleteryas da kendilerini ezenlere direnmektedir.
Doulu yoldalar! Hollanda Komnist Partisi, hararetle Hollanda kapitalizminin
ykmn ve sonunu dilemektedir; o biliyor ki Hollanda kapitalistleri savatan
sonra lsz derecede bym olan servetlerini Hindistan'da btn gleriyle
birlikte arttracaktr.
Son 18 ay boyunca naftalin krallarmz 1.600 milyon florinlik bir kr ceplerine
atmlardr.
Bu sene mays aynda yaplan sekerkam hasad, Hollandal kapitalistlere 500
milyon florin getirmitir. Halbuki, savatan nce tm krlar hibir zaman 9
milyon florinin zerine kmamt.
Hollandal komnistler kendilerini ezenlerin, glerini Hollanda Hindistan'ndan
saladklar ve zenginliklerinin kaynann smrgeler olduunu biliyorlar. Bu
nedenledir ki Hollandal Komnistler, Hollandal kapitalistlerin Hindistan'da
bunca yrtclkla srdrd ekonomi politikas ve Hintli kardelerine kar
srdrlen bask ile mcadele etmektedirler. ''Hands o ndia'' (*) ite onlarn
parolas.
Bak'da toplnan bu III. Enternasyonalin kongresinde armz size yneltiyoruz
ve bunun Hollanda Hindistan'nn en cra kelerine ulaacan umut ediyoruz.
Hollanda Hindistan'nn boyunduruk altndaki halklar! Smrclerinize kar
srdrdnz sava, Hollanda proletaryasnn kendi smrclerine kar
srdrd savala zdetir; ortak dmanmz Hollandal kapitalistlerdir.
te bu nedenle ortak cephe savamz srdrmeliyiz. Hintli kardeler! Grevler
yoluyla smrclerinizden diinizle, trnanzla skp aldnz sefil cret
artlaryla yetinmeyin. Hintli kardeler! Hollanda Hindistan ynetimince
aranzdan bazlarna uygulanan anlamsz siyasal haklara aldanmayn. Kt
kurnazla cephe aln. Size verilenler saflarnz arasnda ahengi bozma amacna
ynelik sadakalardr...
Hintli kardeler sizi ezenleri ve Hollandal barbarlar, ok eski ve yksek bir
kltre sahip, adalarnzdan kovun.
Hollandal klecileri kovun, polislerini, askerlerinizi denize dkn!
Hintli kardeler! Hollanda devrimci proletaryas bizim de efendilerimiz olan,
efendilerinize bakaldrdnz gn selmlayacaktr.
Hollanda proletaryas, kapitalistlerin lkesindeki egemenliini ykmaya
urayor. Eer ayaklanrsanz Hollanda proletaryas hkmetinin hareketinizi
ezmee gnderecei asker birliklerin gnderilmesini engellemek iin elinde
geleni yapacaktr.
Ortak bir aba ile biz Hollanda'da, siz Hindistan'da Hollanda kapitalizmini
ezeceiz.
Hintli kardeler! Hollanda kapitalizmine kar direnin!
Hintli kardeler! Smrc Hollanda kapitalizminin bala ngiliz
kapitalizmine kar ayaklann ezilmi Doulu kardelerinizle birlein!
Dnyann tm klelerinin, renk ve rk ayrm olmakszn, kapitalist tiranlk ve
egemenlie kar olan genel bakaldrsnda hepiniz yerinizi aln.
III. Enternasyonal kurultay sizi btn bunlara aryor.
Dnyan btn kelerinin kle halklar! Kapitalizmin tiranln ykmak iin
birlein, ona hi gecikmeden saldrn, zayflndan yararlann, onun byk
savata yedii darbelerin sersemliinden kurtulmasn beklemeyin. Onu yok edin!
Ve ortak bir aba ile iilerin ve kyllerin sovyeti iktidarna dayanan yeni
toplumu kurun.
Benelks lkeleri
Komnist Partisi

Oturum saat 3'de kapand.

EK BELGELER

DOU HALKLARI KURULTAYI'NA KATILAN

VE SMLER TESPT EDLEBLEN TRK
DELEGELER

235 kii (en kalabalk ulusal grup) olarak gsterilen Trklere Trkistanllar,
Azeriler vb. de dahil edilmi olmas Trkiyelilerden ancak otuzunun adlarn
eitli kaynaklardan derleyebildik. (M.T.)
Ali Kemal brahim Tali (ngren)
Mhendis Azmi (Aziz) Dr. Bahaeddin ahir
Salih Zeki Yarbay Arif
Sleyman Nuri Cevat (Dursunolu)
evket Sreyya (Aydemir) kr
Azmi Bey (Eski Polis Md.) Abdlhalim
Nzhet Sabit Mustafa Suphi
Temen Asm Ethem Nejat
Mesut (ankaya) Mehmet Emin
Hafz Mehmet (Mv.) Tahsin (Bahri ?)
Yzba smail Enver Paa
Sleyman Sami Baha Sait
Ahmet Cevat (Emre) retmen Asm
smail Hakk Dr. Salim (Cimilli)
Naciye Hanm mer (Olgun)

Bak'da yaynlanan ark li dergisinin ilk saysndan (Knunuevvel 1336),

(Aralk 1920)

DOU HALKLARI KURULTAYI RYASETNE

KARS VE BATUM VLYETLER
VEKLLERNN MARUZASI

Aada imza koymu olan biz vekiller btn proletarya huzurunda Kurultay
Riyasetine arz ediyoruz ki, Kars ve Batum vilyetlerinde, Tiflis vilyetinin
Ahalt, Ahlgelen kazalarnda ve rvan'n Srmeli ve rur kazalarnda
asayiperver ve silhsz slm ahalisi zulm- cefa ekmektedir. Mslmanlarn
zlimleri bir taraftan Ermeni Danaklar, dier taraftan Grcistan
Menevikleridir. Bu vilyetlerin ve kazalarn ahalisi kendi mukadderatlarn
kendi ellerine almak istediklerinden, 1918 ylnn knunuevvel (aralk) aynda
cumhuriyet idaresi iln ederek, Cenub Garb Gney Bat Kafkas Cumhuriyetini
kurdular. 1919 Mart aynn 27'sinde Kars'ta toplanan parlmento bu iln tasdik
etti. Bu cumhuriyet 1920 ylnn nisannn ortasna ortasna kadar yaad, fakat
ngiliz istilcl bu cumhuriyeti bodu. ngilizler Cumhuriyet hkmetinin
uzuvlar ve parlman azalarndan bazsn hapsedip Malta adasna srdler ve
Danaklar Kars vilyetine ve Oltu kazasyla Ardahan kazasnn bir ksmna
soktular. Grc Menevikleri ise, bu cumhuriyetin bana gelen bellardan
alaka istifade edip Ahals ve Ahlgelen kazalarna girdiler.
imdi Cenub Garb Kafkas Cumhuriyeti arazisinde Mslmanlar ile Danak ve
Menevik ittifak arasnda iddetli muharebe devam ediyor. Btn Mslmanlarla
Rus ahalisi (buralarda Ruslarla Mslmanlar ahalinin en ok parasn tekil
ediyorlar) ancak umumun sevdii r Hkmetini istiyorlar. Eer en yakn bir
zamanda r iln olunmazsa Mslmanlarn ve Ruslarn hepsi son adama varncaya
kadar silhlanp zlimlerin zerine yryeceklerdir.
Kurultayn Riyasetinden ve yrekten rica ediyoruz:
Bizim beyannamemizi tahkik buyursunlar; iki karde millet arasnda,
Mslmanlarla Ermeniler arasnda yeni bir muharebe n alnsn. Tahkikat ve
icraatnzn neticesi Danak hkmetini meydandan kalkmas olacana eminiz.
nk bu hkmeti ne Mslmanlar, ne de Ermeniler kabul edebilirler. Yaasn
Kafkas tima Cumhuriyetlerinin Komas.
(102 vekil tarafndan imzalanmtr).

Pravda (3 Temmuz 1920), No. 144, s. 1. Bu ar'nn Almncas, Viyana'da

yaynlanan Der Kommunismus'ta kmtr: (10 Austos 1920), No. 30-31, s. 1077-
1080. Almanca metnin altnda, ''Moskova, 29 Haziran 1920'' tarihi vardr.

RAN, ERMENSTAN VE TRKYE'NN

BOYUNDURUK ALTINDAK
HALK KTLELERNE

Komnist Enternasyonalin Yrtme Kurulu, 15 Austos 1920'de Bak'da ran,

Ermenistan ve Trkiye ii ve kyllerinden bir kongre topluyor.
Komnist Enternasyonal nedir? Komnist Enternasyonal Rusya, Polonya, Almanya,
Fransa, ngiltere ve Amerika'nn devrimci emeki kitlelerinin bir rgtdr; bu
kitleler, Dnya Sava'nn gmbrtleriyle uyanm ve alktan tr
bakaldrmlardr; artk zenginler iin deil, yalnz kendileri iin
alacaklar ve tfeklerini, ac eken yoksul kardelerine dorultmayacaklar,
yalnz yrtc hayvanlara kar kendilerini savunmak iin kullanacaklardr. Bu
emeki kitleleri, kendi glerinin birlie ve rgte dayandn, tek zafer
gvencelerinin orada oduunu anlyorlar. Geen yl kendileri iin gerekli
rgt, nc Enternasyonali kurdular. Kapitalist hkmetlerin btn bask ve
kouturmalarna karn, bu enternasyonal varoluundan beri bir buuk ylda,
zgrle erimek isteyen btn dnyadaki devrimci ii ve kyllerin ruhu oldu.
yleyse, Komnist Enternasyonal imdi niin ran, Ermenistan ve Trkiye'nin ii
ve kyllerini bir kongreye aryor? Onlara sunacak nesi var ve onlardan ne
istiyor? Avrupa ve Amerika'nn sermayeye kar mcadele eden ii ve kylleri
yzlerini size dnyorlar, nk siz de dnya kapitalizminin boyunduruu altnda
inliyorsunuz ve siz de bu evrensel haydutlara kar savamak zorundasnz; nk
sizin Avrupa ve Amerika ii ve kylleriyle balamanz, dnya kapitalizminin
kn hzlandracak ve btn dnyada ii ve kyllerin zgrln
gvenceleyecektir.
ran'n kyl ve iileri! Tahran'daki Kaar hkmeti ve uaklar -yerel hanlar-
sizi yzyllardr soymu ve smrmlerdir. Tahran hkmetinin uydular topra
kendilerine almlar ve diledikleri gibi kullanmlardr. Size kendi keyiflerine
gre vergiler koymular, memleketinizin iliini kemiini emip kurutarak yoksul
drmlerdir. ran' iki milyon Sterlin karlnda ngiliz kapitalistlerine
sattlar; sizi gemitekinden daha ok ezecek ve sizden Hanlarla Tahran
hkmetinin karlar iin daha fazla vergi alacak bir ordu rgtleyecekler.
Gney ran'n zengin petrol kuyularn ngiltere'ye satmakla, lkenizin yama
edilmesini arttrdlar.
Mezopotamya (Irak) Kylleri! ngilizler sizin lkenizin bamszln iln
etti; ama 80.000 ngiliz askeri hl topraklarmzda; sizi soyuyor, ldryor ve
karlarnzn rzna geiyorlar.
Anadolu kylleri! ngiliz, talyan ve Fransz hkmetleri toplarn stanbul'a
evirdi; Sultan' tutsak etti; alt yldr sren sava yznden zaten yoksul
dm olan Trk halkn daha da rahat soymak iin Trkiye'nin maliyesinin
yabanc bankerlere verilmesini ve katksz Trk topraklarnn blnmesini ona
zorla kabul ettirdi. Ereli kmr madenlerini ve limanlarnz igal ettiler;
kendi askerlerini memleketinize kardlar; tarlalarnz inediler, bar
Trk kylsne yabanc gelen yasalarn zorladlar; sizi yk hayvanlarna
evirdiler. Beylerinizden ve efendilerinizden bazlar sizi yabanc
kapitalistlere satt; bazlar da sizi yabanc istilsna kar dmeye
ard ama bunlar da, iktidar kendi elinize almanza izin vermediler,
Sultan'n eitli asalaklara balad, oysa sizin kendiniz iin ekip
biebileceiniz tarla ve topraklar size kullandrmadlar. Yarn da, yabanc
kapitalistler sizi ezen zorbalarla daha yumuak bar artlar stnde
anlanca, tpk dman askerlerinin igali altndaki blgelerde toprak
sahiplerinin ve eski hkmet memurlarnzn yapt gibi, imdiki nderleriniz
de bundan yararlanarak size yeni zincirler vuracaklar.
Ermenistan'n kyl ve iileri! Yllardr, Krtlerin Ermenileri uratt
kymlardan sz eden, sizi Sultan'a kar savamaya aran ve bu mcadelenizden
kendileri iin yeni krlar karan yabanc kapitalistlere kurban edildiniz.
Sava srasnda size bamszlk vaad etmekle kalmadlar, retmenlerinizi,
papazlarnz, tccarlarnz Trk kyllerine ait olan topraklar almaya
kkrttlar; onlarn amac, kendilerine kar salayabilmek iin Trk ve Ermeni
halklar arasndaki mcadelenin srp gitmesidir. Bu dalamalar devam ettii
srece, yabanc kapitalistler Trkiye'yi Ermeni ayaklanmasyla, Ermenistan' da
Krt kymlaryla korkutarak kendilerine tatl krlar toplayacaklar.
Suriye ve Arabistan'n kylleri! ngiliz ve Franszlar size bamszlk vaad
ettiler, imdi lkeleriniz onlarn igali altnda. Size kendi yasalarn
zorluyorlar. Trk sultanndan ve onun hkmetinden zgrlnz kazandnz, ama
Paris ve Londra hkmetlerinin klesi oldunuz -bunlarn sultann hkmetinden
bir tek fark var: sizi peneleri altnda daha sk tutuyor ve daha byk bir
etkinlikle soyuyorlar.
Siz kendiniz btn bunlar pek gzel biliyorsunuz. ran kyl ve iileri hain
Tahran hkmetine kar ayakland. Mezopotamya kylleri ngiliz igal
kuvvetlerine kar bakaldrmakta; ngiliz basn, ordularnn Badat
yaknlarnda ayaklananlara kar arprken verdii kayplar yazyor.
Anadolu kylleri! Yabanc istilclarla dmek iin, Kemal Paann bayra
altnda toplanmaya srarla arldnz. Ama biz sizin, Paalar Antanta'nn
yrtc hayvanlaryla bar yaparlarsa mcadelenize devam edebilmek zere, kendi
halk partinizi, kendi kyl partinizi kurmaya altnz da biliyoruz.
Suriye'de dzeni salama giriimleri baarszla urad ve siz, Antanta'nn
trl vaadlarna ramen, penesinin altnda daha sk durmanz iin alktan
lmeye terkedilen Ermeni kylleri, siz de Antanta kapitalistlerinden kurtulu
beklemenin anlamszln gitgide daha ok anlyorsunuz. Tanaksutyun partinizin
burjuva hkmeti, Antanta'nn bu ua bile yardm ve bar salamak iin
Rusya'nn ii-kyl hkmetine avu amak zorunda kald.
imdi artk ne yapmak gerektiini anlamaya baladnz gryoruz. Onun iin,
Avrupa proletaryasnn temsilcileri sfatyla ve mcadelemizde edindiimiz byk
deneyimlerden yararlanarak, kurtulu davanza yardm etmek amacyla size
yneliyoruz. unu sylyoruz: Avrupa-Amerika kapitalistlerinin sizi silh
gcyle ezebilecekleri zaman gemitir ve bir daha geri gelmeyecektir. Btn
Avrupa'da, btn Amerika'da iiler bakaldrd. Kapitalistlere kar elde silh
ayaklanyor ve onlarla kanl bir arpmaya giriyorlar.
Dnya proletaryas henz galip gelmi olmamakla birlikte, yine de kapitalistler
artk halkn kann diledikleri gibi kullanabilecek durumda deiller. ki buuk
yldr Rus Devrimi btn dnyaya kar savat. Fransz, ngiliz, Amerikan
kapitalistleri Rus ii ve kylsn yenmek, boyunlarna ilmei geirmek ve
onlar kendilerine kle etmek iin her yolu denedi -silhla zorladlar, ala
mahkm ettiler. Baaramadlar. Rus ii ve kylleri kendi iktidarlarn azimle
savundu. Kendilerine bir ordu kurdu; bu ordu Antanta kapitalistlerinin gerici
kuvvetlerini toz etti.
Yakn Dou'nun ii ve kylleri! Siz de eer rgtlenir ve kendi ii-kyl
hkmetinizi kurarsanz, silhlanr ve Rus ii-kyl ordusuyla birleirseniz,
ngiliz, Fransz ve Amerikan kapitalistlerini yenersiniz, zalimlerden kurtulur,
zgrlnz kazanrsnz. zgr bir dnya emekileri cumhuriyeti yaratabilir
ve kendi topranzn zenginliklerinden yalnz kendi karlarnz ve btn teki
emeki halklarn karlar iin yararlanabilirsiniz, onlar da size gereken
rnleri verir ve sevinle sizin yardmza koarlar. te Kurultayda sizlerle
btn bunlar konumak istiyoruz.
Komnist Enternasyonalin Yrtme Kurulu ve ngiltere, Fransa, Amerika, Almanya
ve talya iilerinin temsilcileri, ortak dmana kar mcadelenizde Avrupa
proletaryasnn sizinle aba birlii yapmasn tartmak iin Bak'ya
gidecekler.
Sizler de, 1 Eyllde olabildiince kalabalk bir biimde Bak'ya varmak iin
elinizden gelen hibir gayreti esirgemeyin. Kutsal yerlere erimek iin az m
ller atnz? imdi de, bakalaryla bulumak ve klelik zincirlerinden en iyi
nasl kurtulabileceiniz konusunda anlamak iin, dalar, nehirler, ormanlar ve
ller an, hepimiz kardee bir balama iinde birleelim, eit ve zgr
yaammza balayalm.
Herkesten nce Yakn Dou'nun ii ve kyllerine sesleniyoruz. Fakat delegeler
arasnda, daha uzaklarda yaayan bask altndaki halk kitlelerinin
temsilcilerini de grmekle sevin duyacaz- rnein, Sovyet Rusya'yla birarada
zgr olarak gelien Mslman halklar gibi, Hindistan'n temsilcileri de
Kurultaya gelsin.
Binlerce Trk, Ermeni ve ranla ii, Yakn Dou'yu zgr klmak amacyla 1
Eyllde Bak'da bar iinde toplanacak.
Kurultay, Avrupa'daki, Amerika'daki ve kendi lkenizdeki dmanlarnza, sizin
klelik zamann artk geride kaldn, ayaklandnz ve kazanacanz
sylesin.
Bu Kurultay, btn dnya iilerine, sizin kendi halklarnz savunduunuzu, u
anda her terl adaletsizlie ve yamacla kar arpan gl devrim ordusuna
sizin de katldnz sylesin.
Kurultaynz dnyadaki milyonlarca kle halka g ve inan versin; onlar kendi
kuvvetlerine gvendirsin; son baar ve kurtulu gnnn gelmesini
abuklatrn.
Komnist Enternasyonal Yrtme Kurulu:
Bakan: Zinovyev
Sekreter: K. Radek
Britanya Sosyalist Partisi adna: W. Maclean, Tom Quelch
Britanya yeri Kurullarna adna: Jack Tanner, J. T. Murphy
Komnist Enternasyonal Kongresine gelen Fransz delegasyonu adna:
A. Rosmer, K. Delainer, Jacques Sadoul
Komnist Enternasyonal Kongresine gelen talyan delegasyonu adna:
D.J. Serrati, V. Vachirka, N. Bombacci, A. Graziadei.
Amerikan Komnist Partisi adna: L. Fraina, A. Stoklinsky.
Amerikan Komnist i Partisi adna: A Bilan.
spanyol i Federasyonu adna: Angel Pestaca.
Rus Komnist Partisi Merkez Komitesi adna:
N. Buharin, V. Vorovski, A. Balabanoff, C. Klinger.
Rusya Sendikalar Birlii Merkez Kurulu adna: A. Lozovski.
Polonya Komnist Partisi adna: J. Marchlewski. (Karski).
Bulgaristan Komnist Partisi ve Balkan Komnist Federasyonu adna: N. ablin.
Avusturya Komnist Partisi adna: Reisler.
Macaristan Komnist Partisi adna: Rakoshi, Rudniansky.
Hollanda Komnist Partisi adna: D.J. Wijnkoop.

Kommunisticheskii Internatsional,
No. 15 (1920), S. 3141-3150.
Bak'da Toplanan Dou Halklar Kurultaynn Yaynlad

DOU'NUN HALKLARINA (BLDR)

Dou Halklar! Alt yl nce Avrupa'da dev gibi canavarca bir bouma patlak
verdi - otuzbe milyon insann lmne varan, yzlere ehri, binlerce yerleme
birimini ykan, Avrupa lkelerini krp geiren ve btn halklar ei grlmemi
bir yoksullua, duyulmam bir ala dren Dnya Sava.
Asya ve Afrika'y az etkileyen bu dev sava Avrupa'da yapld.
Avrupa halklar birbirlerine girdiler; Dou halklarn katlmas, onlara oranla
kkt; yalnz, Alman kapitalistlerinin dizginleri altna girmi bulunan
yneticilerinin aldatmasyla birka yzbin Trk kyls ve ngiliz ve Fransz
kapitalistlerinin satn ald, ngiliz ve Fransz bankerlerinin
endstricilerinin karlar uruna Fransa'nn uzak sava alanlarnda lme
terkedilen iki miyon Hintli ve Zenci kle - o banker ve endstricilerin
karlar bu insanlara tmyle yabancyd, ne olduunu kavrayamyorlard bile.
Dou halklarnn bu byk savatan uzak kalm olmalarna ve paylarnn
nemsizliine karn, bu kym yine de Avrupa lkelerinden ve halklarndan ok,
Dou lkeleri ve halklar stne yapld. Dnya Sava, btn dnyann zellikle
de Asya'nn - Dou'nun paylalmas iin yapld. Asya lkelerine sahip kacak,
Dou halklar kimin klesi olacak diye yapld.
Trk, ranl, Msrl ve Hintli kyl ve iilerin derisini kim yzecek, ngiliz
kapitalistleri mi, yoksa Alman kapitalistleri mi, bunu kararlatrmak iin
yapld.
Drt yl sren canavarca kym, ngiltere ve Fransa'nn zaferiyle
sonulanmtr. Alman kapitalistleri ezildi, ama onlarn yannda bir btn
olarak Alman halk da ezildi, ykld ve alktan lmeye mahkm edildi. Savatan
zaferle kan Fransa'nn hemen btn ergin nfusu erimi, endstri blgeleri
yerle bir olmu, boazlamaktan kan tkenmi ve zaferi kazanmasna karn,
bitkin bir hale gelmiti. Bu byk ve vahi kymn sonunda, Avrupa ve Asya'da
en gl tek egemen olarak emperyalist ngiltere kald. Btn Avrupa'da bir tek
ngiltere, yeterince kuvvetli olmay baard, nk kendisi iin bakalarn -
kle ettii halklar, Hintlileri ve Zencileri- dtrmt. ngiltere, bu
sava penesi altnda tuttuu smrgelerin kesesinden yrtmt.
ngiliz hkmeti zaferi kazanp da btn bir yarkrenin gl egemen devleti
olunca, urunda savalan amalarn hepsini birer birer gerekletirmeye, btn
Asya lkelerini yutmaya ve btn Dou halklarn tamamyla kle etmeye balad.
Hi kimse tarafndan engellenmeyen ve artk hi kimseden korkusu olmayan,
ngiltere devletinin bandaki bir avu agzl kapitalist banker, her trl ar
ve haya duygusunu bir yana atp en ak ve en utanmaz bir biimde Dou
lkelerinin ii ve kyllerini kleletirmeye koyuldular.
Dou Halklar! ngilizlerin Hindistan'a ne yaptn biliyorsunuz... Trkiye...
Filistin'e... Msr'a... in'e... Kore'ye... Afganistan'a... Ermenistan'a ve
Grcistan'a ne yaptn biliyorsunuz.
Emperyalist ngiltere, Trkistan, Hiva, Buhara, Azerbaycan, Dastan ve Kuzey
Kafkas'a bile szmtr. ngiliz ajanlar her yere sokuluyor ve smrlen
halklarn alnteri ve kanyla elde edilmi altnlar evrelerine sayorlar. Her
yerde ngilizler, tiranlar ve despotlar, hanlar ve beyleri desteklemeye
alyor. Bagsteren devrimci hareketi bomaya ve btn halklar her ne
pahasna olursa olsun bir bask ve aresizlik durumunda, yoksulluk ve
bilgisizlik iinde tutmaya urayorlar.
nk Dou halklarnn bask ve aresizlik durumunda, yoksulluk ve aresizlik
iinde kalmas, emperyalist ngiltere iin bir zenginlik kaynadr.
Dou halklar! Btn dnyann en zengin, en bereketli ve en geni blgeleri
sizindir. Bir zamanlar tm insanln beii olan bu blgeler, yalnzca oralarda
yaayanlar deil dnyann btn nfusunu doyurabiliyordu. imdiyse ylda on
milyon Trk ve ran kyls, bu en bereketli ve geni blgelerde kendileri iin
bir lokma ekmek, bir geim olana bulamyor, lkelerini brakp yabanc
diyarlarda yaamlarn salamak zorunda kalyorlar.
Buna zorlanyorlar; nk lkelerindeki herey -toprak, para, bankalar,
fabrikalar ve dkknlar- ngiliz kapitalistlerinin elindedir. ...Bu durum
eskiden de, savatan nce de vard: o zaman emperyalist ngiltere'yle, Alman,
Fransa ve Rus emperyalist yrtc hayvanlar rekabet ediyorlard. O zaman
ngiltere penelerini btn Dou lkelerine uzatmaya cesaret edemiyordu-
rakiplerinden birinin, uzatt peneye vuracandan korkuyordu.
Fakat imdi emperyalist ngiltere btn rakiplerini ezip gsz brakt,
Avrupa ve Asya'nn tmerkli efendisi olduu iin, ngiltere'yi yneten
kapitalistler imdi artk olanca vahi itihalarn ortaya koyacaklar, herhangi
bir biimde snrlanmadan, sivri di ve penelerini Dou halklarnn kanayan
etine geirecekler.
ngiliz sermayesi Avrupa'da kendisini boulmu hissediyor. ...ngiliz
kapitalistleri Trkiye'yi ve ran', Mezopotamya'y, Irak ve Arabistan',
Afganistan' ve Msr' ele geirmek istiyorlar: bu lkelerde, perian olmu ve
borca batm kyllerden topra yok pahasna alacaklar, bunlar muazzam
malikne plantasyonlar halinde birletirecekler ve topraksz braklm Dou
kyllerini iletmelerine hapsedip zorla altracaklar. Trkiye'de, ran'da ve
Mezopotamya'da alktan krlan zgr Trk, ranl ve Arap emekilerini
kullanarak - ucuz ekmek gcyle fabrikalar ve dkknlar amak, demiryollar
demek, madenleri gelitirmek istiyorlar. ... Byk firmalar kurmakla kk
yerel tccarlar batrmak, onlar da sokaa atmak ve satlacak bir tek emek
gleri olan proletarya saflarna itmek amacndalar.
ngiliz kapitalistleri btn Dou halklarn proleterletirmek, kyllerin,
zanaatlarn, tccarlarn ekonomik dzenlerini ykmak, dkknlarnda, maden
ocaklarnda hapsedip zorla altrmak istiyorlar. Dayanlamayacak kadar ar
bir altrmayla, ngiliz kapitalistleri kleletirilmi Dou halklarnn
pestilini karacak ve bu iilerin alnterini, bu kyllerin kann art
deere, kazanca, kra, saf altna, paraya evirecekler.
Emperyalist ngiltere'nin Dou halklar iin hazrlad gelecek ite budur. ...
Ama, yle olmayacak!
ngiliz kapitalistleri, Dou halklarnn rgtl gcyle imdiden kar karya
gelmi durumda: bu halklar Komnist Enternasyonalin Kzl bayra altnda
birleti- btn dnyay, btn insanl her trl smr ve baskdan kurtarma
devini stlenen devrimci iiler birliinin Kzl bayra altnda.
Dou Halklarnn Birinci Kurultay, ngiltere'yi yneten kapitalistlere, btn
dnya iitsin diye yksek sesle haykryor: ''Bu olmayacak''
''Kpekleriniz Dou halklarn paralayayacak. Siz, bir avu zlim, milyonlarca
Dou kyl ve iisini kle edemeyeceksiniz! Bu kere yutabileceinizden daha
byk bir lokma kopardnz, boaznzda kalacak.''
Uzun bir sredir, Dou halklar karanlk bir bilgisizlik iinde yzd,
tiranlarn despotizmi, yabanc kapitalistlerin boyunduruu altnda kald. Rus
halklarnn kapitalist klelik zincirlerini paralayan dnya sava ve ii
devriminin yldrmlar, Dou halklarnn da yzyllardr sren uykularndan
uyandrd, imdi ayaa kalkyorlar.
Uyanyor ve Kutsal Sava, ''Gazve'' (gaza) arsn duyuyorlar. Bu, bizim
armz!..
Bizler, Dou'nun btn halklarnn-Hindistan, Trkiye, ran, Msr, Afganistan,
Belcistan, Kagar, in, Hindi ini, Japonya, Kore, Grcistan, Ermenistan,
Azerbaycan, Dastan, Kuzey Kafkas, Arabistan, Mezopotamya, Suriye, Filistin,
Hiva, Buhara, Trkistan, Fergan, Tataristan, Bakrdistan, Krgzistan vb. -
emeki kitlelerinin temsilcileri, biribirimizle ve Bat'nn devrimci iileriyle
bozulmaz bir birlik iinde birlemi olarak, bir Kutsal Sava'a kalkmalar iin
halklarmza sesleniyoruz.
yle diyoruz:
''Dou halklar! Birok kere hkmetleriniz sizi Kutsal Savaa ardn
iittiniz. Peygamber'in yeil bayra altnda yrdnz; fakat btn o kutsal
savalar aldatmacalar ve yalanlard, nk yalnzca agzl yneticilerinizin
karlarna hizmet ediyorlard. O kutsal savalardan sonra, siz kyller ve
iiler yine klelik, yine yoksulluk iinde kalyordunuz. Dmekle, yalnz
bakalar iin iyi yaama koullar salamtnz. Kendinize hibir yararnz
olmuyordu.
imdi biz sizi ilk kez gerekten kutsal bir savata, Komnist Enternasyonelin
Kzl bayra altnda dmeye aryoruz.
Sizi kendi iyiliiniz, kendi zgrlk ve yaamnz iin bir Kutsal Sava'a
aryoruz.
Avrupa'da geri kalan son gl yrtc hayvan, ngiltere, Dou halklarn
kendine kle etmek ve mallarn yamalamak iin kara kanatlarn Mslman
lkelerinin stne yaym.
Dou halklarna korkun bir klelik, yoksulluk, bask ve smr getiriyor. Kendi
kurtuluunuzu gerekletirin artk, ey Dou haklar!
Bu yrtc hayvanla boumak iin kalkn artk!
ngiliz istilclarna kar bir Kutsal Sava iinde tek bir adam gibi kalkn
ayaa!
Kalk, sen ey alktan ve katlanlmaz klece almaktan bitkin dm Hintli!
Kalk, sen ey tahsildar ve tefecilerin kann emdii Anadolu kyls!
Kalk, sen ey mlkadar'n boazlad ran riyat'!
Kalk, sen ey plak dalara srlm Ermeni emekisi!
ngilizlerin kumlu llerde dnyayla ilikilerini kestii Araplar, Afganlar, siz
de kalkn!
Hepiniz, ortak dmana, emperyalist ngiltere'ye kar mcadele etmek iin
kalkn!
Dou halklarnn kurtuluu iin, insanln ezilen ve ezen uluslara ayrlmasna
son vermek iin, konutuklar dil, tenlerinin rengi, inandklar din ne olursa
olsun, btn halklarn ve topluluklarn tam eitlii iin Kutsal Sava'n Kzl
bayra dalgalanyor.
Dnyann ileri ve geri, baml ve bamsz, metropol ve smrge lkeler diye
blnmesini ortadan kaldrmak iin sizi bir Kutsal Sava'a aryoruz.
nsanl kapitalist ve emperyalist kleliin boyunduruundan kurtarmak, bir
halkn bir bakasn ezmesine, insann insan smrmesine son vermek iin bir
Kutsal Sava'a aryoruz!..
Dou halklar! Bu Kutsal Sava'ta Bat'nn btn devrimci iileri ve btn
ezilen kylleri sizinle birlikte olacaklar. Size yardm edecek, sizinle
birlikte decek ve canlarn verecekler.
te, Dou Halklar Temsilcilerinin Birinci Kurultaynn size syledii budur.
Yaasn, Dou ve Bat'nn btn kyl ve iilerinin birlii, btn ezilen ve
smrlen emekilerin birlii!
Yaasn, bu birliin d nderi - Komnist Enternasyonal!
Dou halklarnn ve btn dnya emekilerinin emperyalist ngiltere'ye kar
Kutsal Sava' sonsuz bir alevle yansn,
Bakanlk Divannn eref yeleri:
Radek (Rusya)
Rosmer (Fransa)
Reed (ABD)
Janson (Hollanda)
Yoihara (Japonya)
Bela Kun (Macaristan)
Quelch (Britanya)
Steinhardt - Gruber (Avusturya)
ablin (Balkan Federasyonu)
Kurultay Bakan: Zinovyev
Bakanlk Divan yeleri:
Roskulov, Abdrraidov, Karriyev (Trkistan)
Mustafa Suphi (Trkiye)
Karid (Hindistan)
Mehmedov (Buhara)
Digurov (Terek blgesi)
Kostanyan (Ermenistan)
Enikeev (Tatar Cumhuriyeti)
Makharadze (Grcistan)
Aazede (Afganistan)
Mahmudov (Fergan)
Kuleev (Hazertesi)
Kar-Taci (Sermerkand)
Van (in)
Mollabekcan, Rahmanov (Hiva)
Korkmasov (Dastan)
Aliyev (Kuzey Kafkas)
Nerimanov (Azerbaycan)
Amur-Sanan (Kalmuk Cumhuriyeti)
Haydarhan (ran)
Narbutabekov (Takent)
Tahsin Bahri, Hafz Mehmet (Anadolu)
Niyaz-Kulu (Trkmenistan)
Nazr-Stk (Hindistan)
Sedadeeddin Kardaolu (Dastan)
Eliev, Musayev (Azerbaycan)
Azim (Afganistan)
Abdulayev (Hiva)
Kurultay Sekreteri: Ostrovski.

SOVYET BASININDA KURULTAY HABERLER

Pavlovi 4 Eyllde Bak'dan Yazyor (Pravda, No. 205, 16 Eyll 1920)

...Bak Kurultayna birok lkeden gelen delegelerin, amalarna varabilmeleri
iin, nce inanlmaz glkleri altetmeleri, canlarn tehlikeye atmalar
gerekmitir. Bu olgu, Dou'nun halk kitlelerinin en iyi temsilcileri
araclyla Bak Kurultayna baladklar byk umutlar baka hereyden daha
canl olarak ortaya koymaktadr. rnein, Anadolu Trk Cumhuriyeti topraklarnda
Dou Halklar Kurultayna delege seimini rgtlemek iin, Kurultay toplamakla
yetkilendirilen rgtleme Brosu yelerinden Yolda Ba-Ali on partili yoldala
birlikte, frtnal bir havada ''Cedit'' gemisiyle Novorossiisk'ten Trabzon'a
gitti. Karadeniz'de korsanlk eden ngiliz ve Vrangel gemileri tarafndan
yakalanmalar tehlikesi vard. ''Cedit'' Trk bayra altnda sefer yapyordu,
ama Balak-tilf Devletleri geminin Novorossiik'ten ne zaman hareket ettiini
de, kimleri tadn da gayet iyi biliyorlard. Antantann devriye gemileri
stanbul'dan kalkp tam yolla Trabzon kylarna geldiler. Ama giriimleri
baarl olmad. Delegeler sasalim Trabzon'a kt.
Dou Halklar Kurultaynn seimleri ''vilyet'' apnda rgtlenmiti, yzden
fazla delege seildi, fakat ilk partide ancak krk gelebildi. Bu arada
ngiliz gemileri delegeleri tutuklamak ve Bak'ya gitmelerini nlemek iin
Trazon kylarnda srekli olarak devriye geziyorlard. Fakat patlayan sert bir
frtna ngilizleri stanbul'a dnmek zorunda brakt. Ne var ki, frtna Trk
delegelerini yldrmamt. Tam tersine, onlar bu elverili durumdan
yararlanmaya karar verdiler ve canlarn tehlikeye atarak gemiye binip hzla
Tuapse'ye hareket ettiler. Mthi frtna delegeleri birok kere lmle burun
buruna getirdi. Sonunda tayfalar da delegeleri de yar-l bir halde Tuapse'ye
varnca, yerel rgtler onlar scak bir karlamayla barlarna bast. Ertesi
gn hemen Bak'ya gittiler. ok gemeden Trkiye'den ikinci parti delegeler de
geldi; hatta bazlar, ngilizlerin burunlarnn dibinde, motorla stanbul'dan
Trabzon'a erimeyi baarmlar, oradan Tuapse'ye gemeleri daha kolay olmutu.
ngiliz haydutlar, yalnz Trk delegelerini Bak'ya gitmekten alkoymak iin
ellerinden geleni yapmakla kalmamlardr. Bir baka slm lkesinden, ran'dan
delegelerin Bak'ya ulamalarn engellemek amacyla Enzeli'ye bir hava akn
rgtleyerek uaklarndan bir sr bomba attlar. Bu bombalarn bazlar, ran
delegasyonunu tayan ''Kursk'' gemisine isabet etti: iki kii ld, biroklar
yaraland. Bak Kurultay dolaysyla Hint liman ve snrlarnda alnan sk
tedbirleri hi anmyoruz bile.
Btn bu olaylar, Antanta'nn Dou Halklar Kurultaynn kendileri iin tad
ciddi anlam doru olarak deerlendirdiini ve Bak'da yeralan byk olaylarn
nemini doru olarak tahmin ettiini gsteriyor. Fakat ngiltere'nin, korkmakta
o kadar hakl olduu Kurultay nlemeye gc yetmemi, ellibei kadn olmak
zere ikibine yakn (1890) delege, hereye karn, Bak'da toplanmtr. Bu
saynn 1273' komnisttir. Otuzyedi ulusal grubun temsilcileri, Doulu emeki
kitlelerinin sar, kara ve beyaz ktalarn proleter ve kyllerinin karlarnn
nc savas olan Sovyet Rusya ile sarslmaz birliini mhrlemek iin Bak'ya
geldiler. ngilizlerin elde edebildikleri yegne sonu, birka yz ya da nihayet
bin delegenin Britanya'nn kurduu ateli ablukay aamamalar oldu.

KARL RADEK'N BAK KURULTAYI STNE

ZLENM VE DEERLENDRMELER

Pravda, No. 208,

19 Eyll 1920, s. 1

Bak'ya gittiimiz zaman... bu kongrenin gerek anlamnn ne olacan

hibirimiz bilmiyorduk. Kurultaya Dou emekilerinin gerek geni kitlelerini
ekmekte ne lde baarl olacamzdan ve dolaysyla Yakn Dou'ya devrimci
fikirleri ne kadar tayabileceimizden haberimiz yoktu. imdiyse, Kurultayn
btn umutlarmz atn, hi abartmaya kamadan syleyebiliriz.
Dou'nun milyonlarca emekisini kongrede iki bin kyl ve ii temsil etti...
Delegelerin snf bilinlerinin dzeyi de daha az artc deildi. Dounun
emeki kitlelerine duygudalk gsteren biz Avrupallar, onlara kar Avrupa
basnnda gsterilen ihmalci tutuma fazla almzdr. Onlar vahiler diye
grmeye almzdr. Dou emekilerinin temsilcileriyle yaptmz konumalar
bize unu kantlad ki, btn glklere karn, Avrupa'nn durumu ve kapitalist
devletlerin Sovyet Rusya'yla mcadeleleri konusunda her trl temel bilgi, bu
kitleler arasnda geni bir dolam bulmutur; kendilerine kimin dman, kimin
dost olduunu pek iyi biliyorlar. Sovyet Rusya'nn onlarn dmanlarna kar
kazand baarlar, her yerde halk kitlelerinin mcadele ve zafere olan
gvenini pekitirmitir; Kurultayn devi, delegelerin zaten sahip olduklar
ortak bilgi, umut ve inanlar formllere balamaktan ibaret kald...
Kurultaya sunulan ilk bildiri -Yolda Zinoviev'in ve benim konumalarmz, dnya
durumuna ynelmiti. Bu bildiriler, Doulu kitlelere ba dmanlarn- ngiliz
emperyalizmini gsterdiler. Onlarn gzlerinin nnde, bu dmann gcnn ve
yetersizliklerinin, saldrgan amalarnn ve yozlamlnn bir tablosunu
izdiler. Be Dou diline evrilen ve tek tek delegeler tarafndan tartlan bu
bildiriler, Kurultayn genel oturumunda byk bir cokunluk uyandrd. Yolda
Zinoviev emperyalizme, en bata da ngiliz emperyalizmine kar bir kutsal sava
(cihat) arsnda bulununca, iki bin delegenin tek bir vcut gibi ayaa
frlayp tabancalarn, kamalarn, kllarn ekerek, kendilerini kle
edenlere, kanlarnn son damlasna kadar mcadele edeceklerine ant itikleri
an, kongreye katlanlarn hibiri unutamaz..
Biz, Dou'nun emeki kitleleriyle bir ''oyun'' oynamadk; onlara kolay bir zafer
vaad etmedik. Tam tersine, mcadelenin ok uzayacan, bu mcadelede onlarn
ar fedakrlklarda bulunmalarnn gerekeceini, yalnzca Kzl Orduya
hogeldin demenin yetmeyeceini anlattk... Onlara aka dedik ki, emperyalizme
kar mcadelenin gerektirdii bu fedakrlklar, uluslararas kapitalizmin
ajanlar tarafndan Sovyet emperyalizminin kantlar olarak gsterilecektir:
Antanta (tilf Devletleri) ajanlar, Sovyet Rusya'nn Dou'yu kurtarmaya
almaktan ok, onun pamuunu, pirincini ve petroln soymaya kalktn
imdiden haykryorlar...
Ayn zamanda, onlara, mcadelenin iki cephede yrtlmesi gerektiini
syledik... bir yandan ngiliz emperyalizmine, bir yandan da feodal byk toprak
aalarna ve rgtl din adamlarna kar...
Trkiye'deki tarmsal ilikilerin tablosu, ran temsilcilerinin kendi lkeleri
hakknda bize anlattklar tablodan temelli olarak farkl. Onun iindir ki,
Kurultay teker teker her lke iin kesin bir program izemedi. imdilik genel
bir kararla yetindi; buna gre, Dou kyllerinin abalar, toprak datm ve
vergiler konusunda feodal gelerle atmaya yneltilecek. Avrupa Komnist
hareketinin Dou'dan komnist bir karlk bekleyemeyecei apaktr. Dou'da
proteterya yoktur -Komnist devrimin bayrak taycs, komnist ilkelerine
dayal bir yaayn yaratcs olan proleterya yoktur. Fakat Dou'daki devrimi
bir burjuva devrimi sayarsak, vahim bir hataya dm oluruz. Bu devrim
feodalizmi ykmakta ve imdilik, bir kk toprak sahipleri snf
yaratmaktadr. Fakat, kapitalizmin paralannn Dou'da burjuva rejiminin
kurulup gelimesini gletirecei bir dnya ortam iinde oluuyor. Eer,
nmzdeki yirmi yl iinde Avrupa proleteryas, kapitalizmi ortadan kaldrmay
baarrsa, o zaman Avrupa'daki ii devletleri, Dou'nun emeki kitlelerine ham
madde ve tahl karlnda retim aralar vererek, onlarn yaamlarnn kk
bir burjuva rgtleniinden daha yksek ibirlii biimlerine gemesine yardm
edecek ve bylelikle, bir kapitalist smr dnemini hi yaamadan atlamalarn
olanakl klacaktr...
Dou Halklar Kurultay, hi kukusuz, Dou'nun nc gcnn bir kongresiydi.
Fakat bu nc g, Avrupa'y, Bat kahvelerinde tanyan kimselerden ibaret
deildi; kkleri Dou'da olan insanlard. Oturumlar srasnda, birok delegenin
seccadelerini yere serip namaz kldklarn gryorduk. Prezidyum yeleri
arasnda bile, tespihlerini ellerinden brakmam temsilciler vard.
Dou'nun ilerici gelerinin Kurultay, kitleler arasnda gl bir kaynama
olduunu yanstmtr. Kurultay, ite bu mayalanmann ideolojisini belirleme
iine giriti. Delegelerin bu Kurultayda iitip grdkleri, onlarn stnde
byk bir izlenim brakmtr. Burada rendiklerini, beraberlerinde lkelerine
gtreceklerdir.
Bak'da kurduumuz Aydnlatma ve Eylem Kurulu, yzlerce risale, dergi ve ar
kararak bu ii srdrmekle grevlidir. Yalnz fikirleri formlletirmekle
kalmayacak, ayn zamanda Dou devrimcileri arasnda rgtsel ilikiler de
kuracaktr. Komnist Enternasyonal, dnya kapitalizmine kar ykma devini
hzlandrmann yansra, btn reformistler iin zmsz gibi grnen u
sorunun zmne gerekli nceleri de hazrlamaldr: ''Avrupa'nn smrgelerini
zgrlklerine kavuturacak olursak, en yksek yaama llerine erimek yle
dursun, Avrupa imdiki yaama llerini bile onlar olmadan koruyamayaca ham
maddeleri nasl salayabilir?'' te, iilere Dou'nun bir smrge politikas
sistemi yoluyla smrlmesinin kanlmaz olduunu kantlamaya alan reformizm
temsilcilerin bize sorduklar budur.
Ayaklanm durumdaki Avrupa proleteryasnn, kapitalist smrge politikasna
kar mcadele etmeleri iin Doulu emeki kitlelerine yapacaklar yardm,
komnist proleteryayla bu halklar arasnda gl balar yaratacaktr - komnist
dnya ile klelikten kurtulmu Dou arasnda kurulacak karlkl ekonomik
ilikilerin dayanaca karlkl yarar ve gven balar.
te, bu sorunlarn altnda, Orta Asya, Trkiye, Buhara, Hiva ve
Kafkaslarda izlenecek doru bir Sovyet politikasnn son derece nemli bir rol
oynayabilecei besbellidir. Eer gereksinme ve yoksunluklarmza karn, bize
bal olan Mslman kitlelerine bunun uygulamada arlk Takentilerinin smr
politikalarnn bir devam olmadn kantlayacak bir yol bulamazsak, o zaman
yaptmz btn propagandalar bo bir ses olarak kalacaktr. Eylemimiz
propagandamz felce uratacaktr. Onun iindir ki, Parti Konferansmzn ele
almas gereken devlerden biri de, Orta Asya'daki etkenliklerimizin bize
kazandrd deneyimden dersler almak, orada yaptmz yanllar ortadan
kaldrmak, doru bir izgiyi gstermek ve bunun gerekletirilmesini
gvencelemek olmal. Bu bakmdan, Sovyet Rusya temsilcileri Dou Halklar
Kurultaynda birok deneyim edinmilerdir. Dou delegeleriyle iten bir biimde
konumak, politikamzn onlara nasl geldiini ve ne gibi deiiklikler
yaplmas gerektiini rendik. Kurultaydan, namuslu yoldalarmzn
aptallklar ve hl saflarmza aslan bazlarnn smrgecilik eilimleri
yznden, Dou halklarnn uyandrlmas gibi yksek bir grevin
yozlatrlmasna izin vermemeye azmetmi olarak dndk - bu greve Sovyet Rusya
balamtr ve Avrupa proleteryas onu sonuna kadar gtrecektir.

Zhizn Natsionalnostei'de kan Bir Yaz

(No: 29-86, 24 Eyll 1920, s. 4)

Dou'nun devrimci rgtlerinin kongresi 1 Eyllde oturumlarna balad. Bu

tarihe kadar Trkistan, Trkiye, in, Hindistan, Hiva, Buhara, Dastan,
Ermenistan, Azerbaycan, Tatar Cumhuriyeti, Kalmuk Cumhuriyeti, Grcistan, ran
vb. lkelerden 1823 delege gelmi bulunuyordu.
Konumalar be dilde yaplmtr: Rusa, Trke, Azerice, zbeke ve Farsa.
Komnist ve partisiz delege gruplarnn aralarnda anlamalar sonucu,
oybirliiyle bir Bakanlk Divan seildi... Nerimanov ilk hogeldiniz sylevini
verdi.
Komnist Enternasyonal ve Yrtme Kurulu adna konuan Yolda Zinovyev
szlerinin sonunda yle dedi:
''Komnist Enternasyonal Dou'nun ve btn smrgelerin halklarn, kendilerini
kle edenlere silh gcyle kar kmaya arr. Komnist Enternasyonal Dou
proleteryasna Bat proleteryasnn kardelik elini uzatyor. imdiye kadar,
egemen snflar kendi yamac savalarna birok kere ''kutsal sava''
demilerdir. imdiyse gerek Bat'da gerekse Dou'da btn ezilenlerin zlimlere
kar gerekten bir kutsal sava amalarnn zaman gelmitir; hepsinden nce
ngiltere'ye kar byle bir sava aalm ve dmanlarmzn stnde tam bir
zafere varncaya kadar bu sava srdrelim.''
Bu szleri iitir iitmez, binlerce delege ve dinleyici anlatlmas zor bir
cokunlua kapld. Her yandan yzlerce kama ve kl havaya ykseldi. Herkes
ayaa kalkt ve dman yenilinceye dein arpmay brakmayacana and iti.
eitli dillerde zalimlere lanetler yadrld. Bando, stste
''Enternasyonal''i ald durdu.
Antanta anldka, Kurultaya katlanlar yerlerinden frlyorlard; Lloyd
George'un ve Millerand'n adlar getike de her yanda ateli gsteriler
gzlemleniyordu. Bu adamlar herkes biliyor, adlarnn sylenmesi bile bir
nefret alevini tututurmaya yetiyordu.
Ortalkta hi de bir Dou sessizlii yoktu; btn yzler parlyordu;
konumasnn sonunda Zinovyev, Komnist Enternasyonal adna btn Dou
emekilerini her trl smr ve baskya, btn emperyalistlere ve emekilerin
btn cellatlarna kar kutsal bir sava amaya arnca gerilim doruuna
ulat, Dou artk kendisini tutamyordu. Bakanlk krssnden ve delege
sralarndan eri Trk kllar ve Dastan kamalar havaya kaldrld, eitli
mavzer ve brovningler de gze arpyordu. Kurultaya katlanlar sralarnn
stne kmlard.
Yolda Zinovyev glkle konumasn tamamlayabildi; Bat ile Dou'nun Komnist
Enternasyonal iinde birlemelerini istedi.

zvestia, No. 209-1056 ve 215-

1062. 21 ve 28 Eyll 1920.

... Bak Kurultayna Katlanlardan A. Merezhin Bildiriyor:

... 1891 delege topland... Otuz sekiz ulus temsil ediliyordu. Fakat saylardan
daha nemlisi, bu uluslarn arasnda onyllardr, hatta yzyllardr
birbirlerini grtlaklayan biroklarnn da bulunmasyd... Ellibe kadn delege
vard; Bakanlk Divanna oybirliiyle kadnlar da seildi; konumalar yaptlar,
dikkat ve beeniyle dinlendiler.
Delegeler iin dzenlenen bir Dou mzii gecesine gittim; opera yldzlar
ark syledi, danslar edildi. Delegeler btn gsterileri gayet olaan
karladlar ve hepsini baarya gre deerlendirdiler.
Yukarda sylediklerime bakarak Kurultaya katlanlar arasnda bilinli
devrimciler olmad sanlmasn. Delegelerden 1273' Komnistti. Anadolu'dan ve
daha baka yerlerden gelen Trk ve baka delegelerle konuma frsatn buldum.
Aralarnda, Avrupa'daki deneyimlerden gemi ve snfsal bilinli devrimciler
var - Almanya'da Spartakist harekete, Kafkaslarda, ran'da, Hiva'da, Buhara'da
vb. Bolevik harekete katlmlar.
Trkiye Komnist Partisi'nin Birinci Kongresi de 15 Eyllde Bak'da toplanacak.
Bu kongrenin delegeleri ayn zamanda Dou Halklar Kurultay'na geliyorlar.
Kurultay, rgtleyicileri ve nderleri, Dou'nun geri, nyargl ve kat yrekli
dzeyine inmeyi deil, her eyi aratrmay ve kitleleri kendi dzeylerine
ykseltmeyi dev edinmilerdir.
Bir yandan, emperyalizme kar yneldii lde Dou'daki genel ulusal devrimci
hareketi desteklerken, bir yandan da... Bat Avrupa proletaryasnn yardm
olmadan... Dou bamsz olarak kendini kurtarabilir mi sorusunu ortaya attk...
1908-1910 Trk, in ve ran devrimleri bunun baarlamayacan ortaya
koymutur... Zaferi tek gvencesi, Dou kyllnn Bat proletaryas ile
birlemesindedir...
Bu iki nerme, Kurultaynn niin imdiki durumda genel ulusal hareketleri
desteklemekle birlikte, bamsz proleter rgtleri de kurulmasn gerekli
grdn aklamaktadr.
...Bak, Moskova'nn bir devamyd - artk ayr ayr Bat ve Dou politikalar
yoktur, birlemi bir mcadele vardr; bu mcadeleyi, emeki kitleleri Bat'da
kendi burjuvazilerine, Dou'da da yabanc ve yerli burjuvazilere kar
yrtmektedirler.

Znich Natsionalnostei, no. 33

(90), 27 Ekim 1920, s. 1-2

M. Pavlovi'in Bak Kurultay stne zlenim ve Deerlendirmeleri

...Dou Halklar Kurultaynn tarihsel nemi, her eyden nce, bu ilk kongrenin,
imdiye dein Dou halklarn hem biribirlerinden, hem de devrimci Bat'dan
ayran in Seddi'nde bir delik am olmasdr. Kurultay, eskiden biribirlerine
ya dman olan ve biribirlerini pek az tanyan pek ok Dou ulusunun
birlemesinin balangc olmutur.
Bu birlemenin, ancak btn Dou lkelerinde emeki halk kitleleri erki kendi
ellerine alrlarsa, gerekletirilebilecei ve pekitirilebilecei besbellidir.
Hkmetin dizginleri toprak sahiplerinin ve vurguncularn ellerinde kald
srece, Dou halklarn biribirlerine dman olacak, yerli ve yabanc
kapitalistlerin boyunduruu altnda yaayacaklardr.
Dou'da heryerde -ran'da, Filistin'de, Mezopotamya'da (Irak), Msr'da- ngiliz
yneticilerinin arasnda Hintlilerin -zengin ailelerin temsilcilerinin-
bulunduunu gryoruz. Bunun gibi, ran, Afganistan ve Buhara'da, zengin
snflar, halk kitlelerinin devrimci hareketinden korktuklar iin, btn
dnyada toplumlarn iki snfa, bir yanda smrcler, toprak sahipleri, byk
tccarlar, vurguncular snfyla, te yanda smrlen iiler, kyller, kk
tccarlar snfna blnmesini destekleyen en byk dnya devleti olan
kapitalist Britanya'ya eilim gsteriyorlar. Onun iin, Dou halklarnn
devrimci temsilcilerinin Kurultay, gayet hakl olarak u geree parmak
basmtr ki, kendi kendini ynetme yolundaki ulusal mcadale, ancak kapitalist
Britinya ile savalmasnn yan sra, ayn zamanda her lkede yerli
smrclere, yerli toprak sahiplerine ve kapitalistlere kar da savalrsa,
baarya ulaabilir ve yabanc basksnn ortadan kalkmasn salayabilir...
Kyllk, btn Dou'da hemen tek retici snftr. Btn devlet vergilerinin
arl kyllere yklenmitir. Biz bu kylleri, ii sovyetlerinin, ezilenler
sovyetlerinin evresinde birletirmeliyiz. Rusya'da bu konuda neler yapldn
anlatarak, uyarma ve propaganda ile btn Douda sovyet devrimine zemin
hazrlayacak ve bylece dya emperyalizminin belkemiini kzacaz. Ancak
mlkiyet sahibi snflara kar aacamz enerjik ve acmasz bir mcadele ile,
Mslman Dou'nun halk kitlelerini kendi bayramz altnda toplayabilir ve
yamac emperyalizmi yenebiliriz.
Smrgelerdeki devrimin ilk aamalarnda komnist bir devrim olmayaca
apaktr; fakat en bandan bu devrime komnist bir nc g yol gsterirse,
devrimci kitleler kendileri iin setikleri hedefe varan doru yolda olacak ve
giderek devrimci deneyimler kazanacaklardr. Bununla birlikte, Komnist
Enternasyonalin kinci Kongresinde kabul edilen (Manabendra Nath) Roy'un
tezlerinin ok doru olarak belirttii gibi, tarmsal sorunu salt komnist
ilkelerine gre dzenlemek son derece yanl olur. Smrgelerde, devrim ilk
gelime aamas boyunca, topra bltrmek vb. gibi yalnzca kk burjuva
reformlar getirecektir. Kendi iinde zorunlu ve nemli bir olay olan,
smrgelerin emperyalizmin boyunduruundan kurtarlmas sermayenin
metropollerdeki gcnn yok edilmesi bakmndan da ok byk bir rol
oynayacaktr. Avrupa emperyalizmi, gcn geni lde smrgelerinden
almaktadr; mallarn, Dou'da ylesine bol olan hammadde kaynaklarna sahip
bulunmayan btn endstri lkelerinin belini bken retim fazlalarn pazarlamak
iin varl zorunlu byk smrgeler olmasayd, kapitalist dzen oktan kendi
arl altnda kerdi. te bu nedenledir ki, Dou halklar kendi
kurtulular iin dmekle, kapitalizme kar mcadelede Avrupa proletaryasna
da byk bir yardm yapmaktadrlar. Smrgelerin ayrlmas, ezilen, baml,
siyasal haklardan yoksun ulus ve lkelerin zgr ve kendi haklarna sahip
devletlere dnmesi, metropollerdeki proletarya devrimiyle bilikte, Avrupa ve
Amerika'da kapitalist dzeni devirecektir.

TRKYE KOMNST TEKLTI MERKEZ

HEYET'NN FAALYET HAKKINDA BAK
KONGRES'NDE MUSTAFA SUPH
YOLDA'IN LAYHASI

Trkiye Komnist Tekiltnn faaliyeti hakkndaki layihay esas itibaryla

ikiye ayrmak lzm gelir: Biri ''tenevvr'' (aydnlanma), dieri de
''teekkl'' devri.
Tenevvr devri: Bu devrin mahiyetini, manasn anlamak iin Rusya'da inklbn
henz balamad zamanlara kadar geri gitmelidir.
Cihan Harbi'nin zuhuru ile memleketimizin madur snflarndan yzbinlerce amele
ve renperlerin asker sfatyla Rusya'ya esir derek Sibirya, Trkistan,
Kafkasya ve nihayet dil-Ural boylarndaki demiryol, fabrika ve ky ilerinde
havahe zahvahe altrlmalar, esasen hayatta zahmetle yorulmu Trkiye
iileriyle Rusya proletaryas arasnda dostluk ve yaknlk husulne vesile
oluyor.
''15 Temmuz'' nklb'ndan beri alan harp sahnelerinde facial roller
oynamaya mahkm edilen Trk renperi ve askeri, bu temasta byk feyizler alarak
snf mbarezede Rusyal amele yoldalarla beraber harekete balyorlar.
cret ve i mddeti hakkndaki hareketlere, tatili egallere itirak ederek
arkadalarnn itimad ve muhabbetlerini celbediyorlar. Vaktiyle memlekette
halklk ve sosyalistlik hayaline hizmet edip beldan belya urayan ve nihayet
muhaceret ve esaret yoluyla bu iiler kafilesi arasnda almaya mecbur olan
muallim, muharrir inklplarmzdan baz genler ise, hem amele ile beraber
ta tayp alarak kapitalizmin ve harpten doan gaddarln arlklarn
bizzat kendi hayatlarnda hissediyorlar. Tufeyli unsurlara, umumiyetle
ileticilere kar kaynamakta olan dmanlk duygularnn snf inklba esas
olabilecek derecede tebarzn ahit oluyorlar. te bu gibi tesirat iledir ki,
Rusya'daki Trk amele ve renperleriyle Boleviklerin mnasebeti, 1915
senesinden itibaren balam ve umumiyetle sermayedarla, ar saltanatna ve
nihayet Avrupa Harbi'ne kar tevikatta bulunan Bolevik edebiyat Trkler
arasnda byk bir reva kazanmtr. Bu edebiyatn iki sene zarfnda amele
gruplarnda datlarak gizli kelerde tercme ve tebli edilmesi sayesinde
madur ve mutaassp renper ve askerlerimizin kendi gaddar ve vahi
kuvvetlerimize, zalim hkmet ve hkmdarlarmza, an ve hret dkn mfteri
paalarmza kar sz sylemek imkn hasl olmutur.
1917 senesi ubatnda Rusya'da balayan inklbn Kerenski zamanna ait ilk
ksmnda bu gizli faaliyet daha ak bir ekle girerek, Boleviklerin ehir ve
ky ii ocaklarnda inklb itimainin yaklatna dair aktan aa
tebligat devri balam ve Trk Bolevikleri de gerek kendi hemehrileri ve
gerekse Mslman ahali arasnda Marksizm ve komnizm hakknda konferanslar
tertip etmitir.
Terinievvel (Ekim) vekayiinin balamasyla fabrikalarda ve dier i ocaklarnda
alan Trk iilerinin topluluklarna halel gelerek herkes ele geen frsat ve
hrriyetten faydalanp memleketlerine gitmek zere trl yerlere dalyor,
evvelce Boleviklerle mnasebet peyda edenler, itimai inklbn payitaht
krmz Moskova'ya geliyorlar ve buradaki Tatar inklplaryla kolkola vererek
1918 senesinin ilk aylarnda Osmanl ivesinde olarak ''Yeni Dnya'' Gazetesini
karmaya balyorlar. Yeni Dnya'nn intiara balad tarih, Bolevizmin
Rusya'da tevess ve taammm ile Rus askerlerinin Kafkasya'dan ric'ate ve bu
frsattan istifade eden Osmanl ordularnn Kafkasya'y istilya baladklar
devre tesadf eder. Osmanl Ordusu, Bak gaz madenlerini ele geirerek dier
taraftan Almanlarla beraber Dastan, Kuban ve Ukrayna zerine tesirler yaparak
inklp Rusya'y k ve ekmekten mahrum etmek tehdidini ika ediyorlar.
Osmanl hkmet ve ordusu banda bulunan ttihat ve Terakki Frkasn Trk ve
Mslman memleketlerine ait istil ve ittihat hrslar da btn ark
memleketlerine sirayet ederek, Mslman kuvvetlerinin azadln Osmanl
istilsnda grdkleri bu devir, Trkiye Bolevikleri iin muhit faaliyetlerinde
en ziyade skldklar bir zaman hazrlatr. Mamafih Yeni Dnya Gazetesi, bir
taraftan Alman klncna dayanan bu istil hareketinin memleketi ve mazlum halk
pek tehlikeli uurumlara gtrmekte ve azadln ancak Rusya gibi Avrup
proletaryas arasnda da itimai inklbn kyamna bal olduunu sylemekten,
dier taraftan ise bu tehlikeyi bir trl grmek istemeyen paalar hkmetinin
memleket ve halka reva grdkleri zulmleri tebliden hali kalmamaktadr.
Brest-Litovski Muahedesi'ni imza eden o zamanki muzaffer Trkiye'nin
Moskova'daki Sefiri Galip Kemali Beyin Yeni Dnya ve muharriri aleyhinde verdii
muhtra ile protesto, tutulan bu irad ve muhalefet yolunun tarih
vesikalarn tekil eder.
Mamafih unu da derhal sylemelidir ki, hakikatin karanlklar iinde kaybolduu
bu dar ve mzi devir, bize, en iyi ve maksada en sadk arkadalar vermitir.
Muhtelif usera kararghlarndan kp Kazan'a gelen felketzede arkadalarn ilk
maveresi, 25 Temmuz 1918 Moskova'da Trk Sol Sosyalistleri Kongresini davet
etmi ve bu konferans ''Trkiye Komnist Tekilt''n dourmutur.
kinci devir: Tenevvr devri burada biterek konferansn seip ayrd merkez
heyet dorudan doruya tekilt ilerine giriiyor. Konferansn verdii
istikametler:
1. Rusya ve Trkiye'deki amele ve renper ve askerlerimiz arasnda tebligat ve
tekilt, itimai, inklp cephesinin fikren ve fiilen mdafaas,
2. lk msait frsatta Trkiye'nin de celbolunacak vekillerinden mrekkep ilk
Trkiye Komnist Kongresinin davet ve celbi, ''tekiltn frka haline
getirilmesi'' suretinde konferanstan sonra, tekiltmz Rusya Komnist
(Bolevik) Frkasyla daha yakn mnasebete girimekle beraber; benim btn
Rusya Mslman leri Merkezi Heyet idaresinde aza ve beynelmilel ark tebligat
ve neriyat ubesinde reis olmaklm, btn faaliyetlerimizin Rusya'daki
Mslman ileriyle beraber ilerlemesine sebep olarak merkez heyet ilk tekilt
devrinde btn maddi ve manevi vesaitini Mslman ileri komiserliinden alyor,
kuvvetinin mhim bir ksmn Mslmanlar arasnda kflenmi fikirlerin yklarak
inklp ruhunun ykselmesine sarf ediyor; bu meyanda Trk komnistleri, Tatar
sosyalistlerinin Kazan'da davet edilen ilk konferansna itirak ile ilk
programnn tertibine fiilen itirak ettii gibi btn Rusya komnist
tekiltlarnn Moskova'da alan birinci kongresinde de alt vekil vermeye
muvaffak olmutur.
Faaliyetin Drt Cephesi
Gerek Trkler ve gerekse Mslmanlar arasndaki faaliyetimizi, memleket
itibaryla, dil ve Ural'da, Krm, Trkistan ve Azerbaycan'da olmak zere drt
ksma ayrmak mmkn olur.
1. Tekiltmzn Moskova, Kazan, Samara ve Saratov gibi dil ve Ural
boylarndaki siyasi hcreleri ile faaliyet yuvasn tekil ederler.
Bu muhtelif memleketlerde adetleri 500'e bali olan Trk komnistleri, mrteci
kara kuvvetlerle mbareze maksadyla Trk esirlerinden kzl askerler tekiline
muvaffak olmu, Ufa ve Kazan'da ''ekoslovak'' tredlerine, Orenburg'ta ise
Dutov Bandisi'ne kar Rusya'nn inklp cephesini mdafaada yararlk
gstermilerdir. dil ve Ural boyu, ekoslovak menhuslarndan temizlenince,
buradaki eski sosyalist Mslman messeseleri yeniden ihya edilerek rtica ile
Mbareze Komisyonuna tekiltmzdan vekil olarak itirak edilmi ve Kazan'daki
''ilmi heyet'' yeniden tekil ve ay kadar idare olunarak Tatar maarif ve
medeniyetine dair birok meseleler meyannda hat ve iml usulnn slahna hadim
bir konferans da davet eylemi ve konferans mhim ve faydal kararla iinde
muvaffak olmutur.
Moskova ve dil-Urla'daki faaliyetimiz:
Trkiye ile balayan mnasebetimiz, tekiltmza beynelmilel tekiltlar
arasnda mevki tutmak liyakatini vermesiyle 1919 Martnda Moskova'da itima eden
Beynelmilel Mavere Meclisi'ne bizim vekilimiz de dahil olmu idi. 34
memleketten birok vekilin gelmesi zerine nc Enternasyonalin iln- takrir
etmesiyle Trkiye Komnist Tekilt da nc Enternasyonal Birinci Kongresinde
vekili bulundurmutur. Bu sene temmuz aynda toplanan kinci Kongreye
tekiltmz iki vekil gndererek inklb messeseler arasnda mevcudiyetini
tasdik ettirmi ve gelecek kongrelere drt rey ile itirak hakkn ihraz
eylemitir.
2. Krm'da: ark cephesinin kara kuvvetlerden temizlenmesiyle, btn faaliyetin
cenubi Ukrayna'daki Uskuro Patski saltanat zerine tevcih olunduu sradadr
ki, Merkez Heyet, dil ve Ural'da alan btn faal arkadalar iin
seferberlik ilan ederek Krm hududuna hareket ediyor. ''Yeni Dnya'' gazetesi
muharrir, mrettip, huruf vesair levazmyla 22 Kanunusani (Ocak) 1919'da
Krm'a varnca, oradan Boleviklerle beraber alan Krm Kurultaynn sol
sosyalistlerden mrekkep bir Mslman komnist ubesini vcuda getirmi ve iki
ay sonra davet ettii kongresine 17 ehir ve ky tekiltndan 30'u mtecaviz
vekilin itirak etmesiyle Krm'daki komnistlerin adedi 400' geti anlalarak
u ksa zamana ait faaliyetin neticesini grmtr. Tekiltmz bu arada
''Krm Mslman Komnistler lke Brosu'' yannda alan frka mektebinde 27
gen ve mnevver komnist yetitirmeye dellet ederek inklb harekete metin
esaslar hazrlamtr. Trklere mahsus olmak zere Krm komnist ubeleri ve
oralarda yaayan Trkiyeliler arasnda kk mikyasta Trkiye amele ve renper
ralar tekil olunduu gibi, esas yuvas Trk askerlerinden mrekkep olmak
zere beynelmilel ark alay da tekil olunmutur.
Krm'da neriyat ilerine de kuvvet verilerek ''Yeni Dnya'' ve "Krm
Haberleri" isminde iki gazetenin sra ile her gn karlmasna, Kanunu Esasi ve
tirakiyyun Program gibi birka eser tercme edilip, bunlar gerek Krm
iinde, gerekse Trkiye sahilerinden gelmekte olan kaak kayklar vastasyla
memleketimizdeki amele ve renper halka dalm ve bu kayklarla arkadalardan
ve Krm'daki amele ve askerlerden birou Trkiye'ye gnderilmitir.
ngiliz-Fransz donanmalarnn tehdidi ve ar saltanatn iadeye alan
Denikin'in hcumu karsnda 23 Nisan 1919'da ricate mecbur olduumuz zaman,
Krm' inklp ateleriyle tutumu ve btn azatlk mitlerini proletarya
harektna balanm bir halde brakyoruz. Krm'da iken hayrhahlk
mnasebetleri tesis ettiimiz mlteci kurultayclar, bizden sonra kardklar
''Millet'' gazetesinde bu mitleri aktan aa kuvvetlendiriyorlard. Sonra
aldmz haberlere gre, oradaki Bolevik arkadalarmzdan ve bu hayrhah
inklplardan 17 kahramann Vrangel haini tarafndan telef edildii
anlalyor. Buradaki tekiltmzn delaletiyle meydana kanlarn Krm
hududunda kzl asker sfatyla dman kurununa hedef olduklarn ihtiram ile
zikretmek lzm gelir.
Krm ricatinden sonra Odessa'daki faaliyetten de bahsetmek lzm gelir.
Tekiltmz arkadalarn bir ksm- mhimmini Trkiye'ye nakletmek zere mays
1919 tarihinde Odessa'ya gidildii zaman orada nc Enternasyonal ubesiyle
teriki mesai etti. Beraber getirdii matbaasnda beyannameler ve nc
Enternasyonal Manifesti'ni nerederek Trkiye'ye gnderdi. O zaman balca
arkadalarmz, daha birtakm amele ve renper esirlerle iki gemi iinde
memlekete sevkolundular ki, bu meyanda merkez heyet azasndan iki arkada
stanbul'a gitmiler ve beni murahhas olarak Rusya'da brakmlard.
3. Trkistan'da: Drt taraf dman kuvvetleriyle sarlm olan Odessa
havalisinden 12. Ordu Cenup Grubuyla muzafferane klp Moskova'ya gelindii
zaman, Trkiye'de olan btn vakalarn Moskova inklp mehafilinin dikkatini
celbettii grld; vaka Antanta'nn stanbul'u igali ve Osmanl ordusunun
ksmen terk-i silh ile inhilale uramas zerine taksim politikasnn btn
iddetiyle meydana kmas, kyam hareketlerine sebep olmu ve bu kyam idare
eden Mustafa Kemal Paa ise Bolevikler ile mnasebete girimek teebbslerinde
bulunmutu. Rusya Komnist Bolevik Frkas Merkez-i Umumisi ile cereyan eden
muharebede Trkiye'de balayan bu mdafaa-i milliye hareketinde mzaheret
edilerek ayn zamanda tekilt namna vaki olan teklifimiz kabul edilmi ve bu
teklif kendilerine yaz ile de tebli olunmutur.
imdi bizim iin Trkiye'ye yaknlamak lzm olduu halde, cenup hududu kara
kuvvetlerle tamamen kapanm olduundan, Trkistan, ran ve Kafkasya yoluyla
uzun bir seyahata mecburiyet hasl oldu. Trkistan'a vsulumzde ise, Bahr-i
Hazer sevahilinde ahvalin seyahata msait olmamas ve Trkistan leri Komisyonu
Reisi liyeve Yolda tarafndan lzum gsterilmesi zerine birka arkada
Kafkasya tarikiyle Trkiye'ye gitmek zere memur edilmi olmakla beraber,
Takent'te ay kadar kalnmaya mecburiyet hasr olmutur.
Bu srada Trkistan Komnist Tekiltnn nc Kongresi ile burada intihap
olunan merkez komitenin faaliyetine itirak edilmi; bir taraftan Mslman
zahmetkeleri arasnda beynelmilel inklp yolunda fedakrlk hislerinin
intiarna, dier taraftan ise mlkiyet ve eriat meseleleri etrafnda halkn
mukadderatyla oynayan irtica kuvvetlerine ve hususiyle teden beri memleketi
soymaya alp nihayet komnist nikab altnda gizlenerek iine devam eden
kolonizatrlere kar mbarezeye kuvvet verilmitir. ark'ta inklp yollarn
aacak ve ark inkilp ve komnist tekiltlarn bir araya toplayabilecek bir
messeseye ihtiya teden beri hissedilmekte olduundan, Takent'te Beynelmilel
ark Tebligat ras namyla bir messesenin vcuda getirilmesine dellet
olundu.
Btn tekilt ileri tarafmdan idare olunan bu messese iinde in, Kagar,
Buhara, Hive, ran, Trkiye komnist tekiltlarn toplamaya muvaffakyet hasl
olmu ve az zamanda Trkistan'n ark memleketleriyle birleen btn
hudutlarnda rabta ubeleri alm ve harite de gizli tekilta
balanlmtr. Trk tekiltna ait olmak zere burada ubiri yaknndaki
ubeden baka, eski ehirde de bir ube alarak Sibirya'dan gelmekte olan
esirlerin terbiye ve iae iine dellet olunmu ve Trkistan Cephesi
Bakumandanl huzurunda Trk kzl askerlerinden mrekkep bir kta-i askeriye
tekil edilmitir ki, bu kta imdi Bak'ya nakledilmitir.
4. Azerbaycan'da: Trkistan'da alan tekiltlar etrafnda toplanan Trk
komnistlerinin miktar 40'a bali olarak Bahr-i Hazer'in dmandan
temizlenmesinden sonra bu arkadalardan 23' ile beraber Trkiye'ye ait
faaliyetin Kafkasya'ya nakli kararlaarak 27 Mays 1920 tarihinde Bak'ya
gelindi. Bak'ya gelir gelmez, tekiltmz ilk defa olarak Trkiye'ye
yaknlatn ve kendi kitlesi iinde almak imknna malik olduunu
hissetmitir.
Tekiltmz Bak ve etrafnda Trkiye'den bir veya dier suretle gelip
toplanm olan binlerce amele ve renperler ile tuttuumuz yola hayrhah
ziyallar, air ve ressamlar da mlaki oldu. Mesleimize merkezi bro yeniden
faaliyete girdii gibi, Bak'de evvelden tekiline teebbs olunan Trk komite
veya frkas lav ve yeni esaslarda tekil olundu. Bu hususta biraz tetkike
ihtiya var: Bir mddetten beri Anadolu kyam hareketini inklp Rusya ile
birletirmek ve Azerbaycan ralar Hkmetini tesis etmek maksadyla Kafkas
lkesi ve Bolevik frkasyla beraber alan arkadalar, evvel bir Trk
Komnist Grupas, son vakitlerde ise Trk Komnist Frkas vcuda getirerek
merkez komiteleri intihap etmilerdir. Buraya ttihat ve Terakki Hkmetinin
harp zamannda byk roller oynam baz kimseleri ithal edilmiti.
Yakn mazileri memleketin son harp felketleriyle alkadar olan bu zatlarla
amele ve renper frkasn tesis ve temsil gayritabi idi.
Onun iin bu tekiltn ilgasnda tereddt olunmayarak eskiden beri Azerbaycan
komnistleriyle beraber alm olan baz komnist arkadalarn Rusya ve
Grcistan'dan gelenlere ilvesiyle vcuda gelmitir.
Gruba, Bak Tekiltna esas olarak kabul edilip, bu grupada Trkiye
Tekiltnn Bak ubesi vcuda getirildi. Ve bu ube, Azerbaycan Bak
Komitesine ilhak olundu. Bylece vcuda gelen ube, faaliyetinde Merkez Heyetle
birlemi ve azas 200'e bali olmutur. Kayt ve tescil esnasnda tekilta,
maksad- esasa hizmet edemeyecek birtakm ahslarn girdii hissolunmasyla,
bunlar hakknda tasfiye muamelesine teebbs olunmutur. Bak Tekiltnn
faaliyeti Meclis'e takdim edileceinden, bu bapta daha fazla tafsilta lzum
yoktur.
Bak Tekilt
Merkez heyetin faaliyetine gelince, bunu anlamak iin bir kere merkez heyetin
esas tekiltna vakf olmak lzmdr.
Merkez heyet, tekilt, tebligat, matbuat, revabt, istihbarat, harb
ubelerinden, bir de umumi kitabet ve mal ubesinden terekkp eder.
Tekilt ubesi'nin Faaliyeti: Bu ube faaliyetini Trkiye ve Kafkasya'ya ait
olmak zere ay zarfnda mamul olmayacak derecede tevsi etmitir. Ayrca
tafsil grlecei zere, bilhassa stanbul ve etraf, maden ocak mntakalar ve
Karadeniz sahilleri gibi Avrupa emperyalistlerinin istilsna maruz mntkalarda
alm ve ark Beyenelmilel Konferans ile tekiltmz kongresinde 100'e
yakn vekil bulunmasna muvaffakiyet hasl olmutur.
Kafkasya'da kalm olan Trkiye emele ve renperleri arasnda tekilt
arttrlm ve bylece memleketimizde fikir nerine hadim mhim bir basamak daha
vcuda getirilmitir.

Yeni ubeler
Arzolunduu gibi, Anadolu ve Rusya dahilinde faaliyette bulunmu, Anadolu'nun
muhtelif mahallerine gnderilmi arkadalar tarafndan aada gsterilen
ubeler tekil edilmiti; bu ubeler, vekillerini elyevm kongremize gndermi
bulnuyorlar.
* stanbul ubesi: 919 senesi bidayetinden beri hal-i faaliyettedir. Haziran
bidayetinde Bak'dan iki arkada gnderilmiti. stanbul ubesi'nden bugn
kongrede mteakip vekiller* bulunuyor.
* Zonguldak ubesi: Abdurrahman ve Ahmet yoldalar haziranda tekilt iin
gnderilmiti; Ereli ve Zonguldak'ta ubeler aarak faaliyette bulunmular ve
kongreye vekiller celbe muvaffak olmulardr.
* Trabzon ve Havalisi: Yusuf Kemal Yolda tarafndan ve Rize'de ubeler
almtr.
* Nahcivan ubesi: Nahcihan'da hem Anadolu ile muvassala ve mnasebet temin
etmek, hem orada bir ube amak zere haziran evastnda Cemal Yolda ile Salih
Zeki, Hilmi, Hakk, Nurettin yoldalar gnderilmi ve orada bir ube alarak
arzu edilen ekilde faaliyette bulunulmutur. Salih Zeki Yolda'a Erzurum,
Svas, Ankara ve Trabzon havalisinde faaliyette bulunmas iin veklet
verilmitir. Yekaterinadar, Novorosisk, Tuapse ubeleri, temmuz evahirinde Kuban
ve urni, More (Karadeniz) Kubirnas ile Anadolu'nun Karadeniz sahillerinde
tekilt yapmak, konferansa ve kongreye vekiller getirmek zere gnderilen Baha
Ali Yolda'la dier 20 arkada tarafndan Yekaterinadar, Novorossisk, Tuapse'de
ube alm ve Anadolu ile bu ubelerden 125 kadar vekil getirilmitir.
Bunlardan 51'i Trkiye'den ve 70'i imali Kafkas ve Karadeniz sahilindendir.
Bundan baka Bak'da bir ube tekil edilmitir. Oltu'da bulunan tekilt ile
mnasebette bulunmak zere Yusuf Ziya ve ran'da Hintli efrat arasnda
propagandada bulunmak zere Sadk, Kuban ve Rostof havalisinde kesif miktarda
sivil Trk esirleri bulunduu anlaldndan, oralara da Nafizade Alaattin,
Bur ve itof yoldalar gnderilmi ve asker tekilt iin binden fazla Trk
esir ve askeri toplanmtr.

Matbuat ve Tebligat Faaliyeti

''Yeni Dnya'' gazetesi: Bak'da tekrar intiar ederek, bugne kadar 11 nsha
km, her nshadan 2000 adet Trkiye'ye; 1000 adet Azerbaycan'a, 350 adet
Rusya ve ran'a, 350 adet Trkistan'a gnderilmitir. imdi her nshadan ihtiyat
olarak 4-500 adet depoda mevcut bulunuyor.

Telif ve Tercme Komisyonu

Bu nam ile bir komisyon tekil edilerek Kanunu Esasi, Komnist Frkas Program,
Lenin'in Tercme-i Hali, Lenin'in Burjuvazya Demokrasyas ve Proletarya
Diktatrl Hakkndaki Nazarlar, Komnist Partisinin erhi, Komnist
Beyannamesi (Manifest), Sai ve Sermaye, Bolevizm Nedir, ra Hkmeti Nedir Ve
Nasl Tekil Edildi, Krmz Ordu Ktaat, Frka Hcreleri Talimatnamesi, ocuk
Dostu, Mektebe Kadar Terbiye Messeseleri Talimatname ve Programlar nam ile 12
adet kitap tercme edilmitir.
Lenin'in Tercme-i Hali, ralar Hkmeti Nedir, Komnist (Bolevik) Program,
Burjuvazya Demokrasyas ve Proletarya Diktaturas namndaki kitaplar tabedilmi
ve dierleri tabedilmek zeredir. Bunlardan baka Komnizm Elifbas, Hkmet ve
nklp, Altna badet, Byk Balang, Enternasyonal Tarihi, Mahkeme ve
Sosyalizm, Kanunu Esasi kitaplar da ksmen tercme edilerek yakndan ikmal
edilecektir.
Levhalar: Ressamlarmz tarafndan amele ve renperlerimizin geirdikleri elim
hayata ait 29 levha da tersim ve tehir olunmutur.
Siyasi Kurslar: Bak Tekiltna merbut olmak zere 17 Haziranda bir de siyasi
frka mektebi almtr. Bu mektepten maksat, amele ve asker arasnda itimai
inklbn esasna vakf yoldalar yetitirmektedir. Mektep, 50 talebe ile
tedrisata devam etmitir. 4 Eyll 1920 tarihinde birinci devre ikmal edilmi ve
40 gen komnist ahadetnamesini almtr. Mektepte okunan dersler unlardan
ibaret idi: Tarih-i Medeniyet, timai nklp Tarihi, ktisat, ktisad-
Siyasi, Komnist Program, Trkiye nklap Tarihi, ralar Hkmeti Kanunu
Esasi, Kooperasyonlar, Frka Tebligat ve Tekilt, Corafya, Tarih-i Umumi,
Musiki.
Rabta ve stihbarat ubesinin Faaliyeti
Bu ubenin ark'a rabta ve istihbar faaliyeti, Trkistan'da tekil olunup,
Pamir'den Bahr-i Hazer'e kadar intiar etmi olan Beynelmilel ark Tebligat
ras vastasyla cereyan etmi ve yeniden garbe doru tevsi edilerek Nahcvan
ve Karadeniz'de tesis olunan baz noktalarla irtibat temin olunmutur. Bu ube
tarafndan imdiye kadar 34 arkada ie gnderilmi, bu ahvale dair 29 layiha ve
mektup alnmtr. Bu muharrerat iinde kyam hareketlerinin banda duran
kumandan ve valilerden kk zabit, amele ve askerlere varncaya kadar
biroklarnn gnderdikleri mektuplar vardr ki, bunlarn muhteviyat memleketin
muhtelif tabakalar arasndaki ahvali ruhiyeyi pek ikr olarak gstermektedir.
Trkiye'de kumandan ve valiler, paalar da dahil olduu halde Bolevizmin
halskr bir kuvvet olarak telkki edildiini sylesek doru olur. Yalnz byk
memurlar komnizmin Trkiye'de de tedricen ve yukardan aaya doru ve muhil
(muhayyel?) bir usulda tatbiki mmkn olacan dnmkte, amele ve askerler
ise, harbin ve mill mdafaann en byk arlklar kendi srtlarna
yklendiinden ve zengin snflarn kendilerini yine istedikleri gibi
soyduklarndan ikyet ederek buna nihayet vermek iin are aramaktadrlar.
Hulsa, Antanta'ya kar son azim ve karar ile mcadeleye girien Anadolu,
itimai inklp iin arkn hibir tarafnda grlmeyen istidatlar
gstermektedir. Anadolu'nun Trabzon, Erzurum, Eskiehir gibi ehirlerinde
komnistlii alenen mdafaa eden ''Albayrak'', ''i'' namlaryla gazeteler
karlm ve stanbul'da komnist arkadalar tarafndan ''Kurtulu'' isminde
bir de mecmuann nerine muvaffakiyet hasl olmutur. 5 numaras kan bu
mecmuada nc Enternasyonal ile mttefikan alt alenen yazlmaktadr ki
kongremiz, bu gazetelerin messis ve muharrirlerinden bazlarn faaliyeti iine
alm olmakla haiz-i ereftir.
Harbi ubenin Faaliyeti
Daha Trkistan'da iken Trkiye'de tebligat tekilt ileriyle megul olmak zere
gnderilen Abid Alim Yolda tarafndan Bak'da Trk esir askerlerinden mrekkep
bir komnist kta- askeriyesi tekil edilmek zere teebbsatta bulunulmutu.
Merkez heyet Bak tekilt ilerini yoluna kor komaz, kta-i askeriyeyi kendi
idaresine alarak, kumandan ve siyasi mridler tayin etmi ve sevkiyat cihetiyle
her teekkl eden asker ktann bir kumandanla merbutiyeti lzumuna nazaran
bu ktann da 11. Ordu Kumandanlna mertubiyeti temin edilmitir.
Bir mddet sonra Trkiye'den alnan haberlerde mmkn olduu kadar sratle
muavenet edilmesi arzu ve talep edildiinden burada mevcut Trkiyeli amele ve
renperler ile seradan daha biroklarnn iltihat ve tekilt ikmali sonunda
frka-i askeriyenin Anadolu'ya gnderilmi ve bu maksatla Rusya ralar Hkmeti
ve 11. Ordu Kumandanl ile ube mzakerata balayp esas maksadn elde etmeye
muvaffak olmutur.
Bu suretle eski Komnist kta-i askeriyesi, bu kzl frkann eski kadrosuna
kabul edilmi ve Birinci Nianc Alay namyla bir alay tekil ve yeni kumandan
ve siyasi komiser tayin edilerek frka karargh da kk mikyasta tekil
edilmitir. Bundan baka ieri Rusya'da seray toplamak iin 20 kadar arkada
gnderilerek oralardan gnll celbedilmeye balanm ve Azerbaycan ralar
Cumhuriyeti dahilinde ise Trkiyelilerin seferberlii iln ettirilmi ve ie
balanlmtr.
Birinci Alayn mevcudu az mddette tezayt ile 700'e karip bir hale geldii ve
seferberlik muvaffakiyetle devam ettii sralarda Moskova'daki Anadolu
Eliliinin vekili olan brahim Tali Beyin 11. Ordu Kumandan ve Merkez Heyet
ile mlkatnda ''Trkiye'nin adama ihtiyac yoktur, ancak esliha ve cephaneye
ihtiyac vardr,'' yolunda vaki olan ifadesi zerine Ordu Kumandanl
tarafndan seferberliin durdurulmas hususundaki istifsara tarafmdan cevab
muvafakat verilerek seferberlik durdurulmutur. Bylece 15-20 bin kiilik
msellah bir kuvvetin mstevlilere kar gnderilmesinden -maahaza Anadolu
kyamclar ile arada bir suitefehhm vcuda getirmemek maksadyla- sarfnazar
olunmu ve mhim bir frsat elden karlmtr. imdiki halde mevcudu bine
yaklaan alayn ikinci haftaya kadar Anadolu'ya sevki hazrlklaryla
uralmaktadr.
Bundan baka harb ube yannda bir de Esirler ubesi alm ve Rusya'nn
muhtelif yerlerinden gelen esirlerden askerlie gidemeyenler arasnda tevikat
ilerine germi verilerek, bir taraftan da iaeleri temin edilmi ve imdiye
kadar Bak'ya gelen 1099 esirden 349 kiilik iki kafile Trkiye'ye
gnderilmitir.

Kitabet ve Maliye ubesinin Faaliyeti

Merkez Heyet'in 26 Mays 1920'den 10 Eyll 1920 tarihine kadar devam eden
muamelt, kuyudat defterlerine gre 1401 giden, 202 gelenlerden ibaret olmak
zere 1603 kt yeknuna bali oluyor. Bu muharrerat iinde frka ileri iin
52 ve asker ileri iin 21 kiiye verilen tasdiknameler vardr.
Maliye lerine Gelince
(Burada Meclis, Suphi Yolda'n szn keserek hesabat hakknda Meclis'le
tafsilli malumat verilmesine msaade olunmam ve hesabat tetkik ve neticesini
arzetmek zere Ahmet Cevat, Yakup ve Abdurrahman yoldalardan mrekkep bir
komisyon semitir. Bunula beraber Mustafa Suphi Yolda, maliye cihetinden
tekiltn geirdii muhtelif devirleri muhtasarca anlattktan sonra szlerini
yle bitiriyor:)
Bu tafsilttan anlald zere, tekiltmzn masraf byk bir tasarruf ve
itidal ile icra edilmektedir. Bunun sebepleri:
1. Trkiye ile muvassalann son zamanmlara kadar pek mkl olmas dolaysyla
muntazaman para gnderilmesinin temin edilmemi olmas,
2. Memlekette masraf kontrol edecek yksek tekiltn henz mevcut olmamas
cihetiyle, giden teblicilere asgari miktarda para verilerek hislerinin
inkiafna allmas ve nihayet ihtiyat bir ksm meblan muhafazas
fikirleriyle izah olunabilir. Hazrda yollar temin edilmi olduu gibi, mesul
arkadalarmz da, stanbul ve Anadolu'da oalm olduklarndan, ciddi faaliyet
neticesinde kasamz varidatnn sratle ykseleceine phe yoktur. Bununla
beraber, bizim para sarfiyatnda tasarruf, tefti ve ihtiyat prensiplerini
terketmememiz lzm gelir.
Bugn beynelmilel inklp muhitinden yardm almakla beraber dnmeliyiz ki,
memlekette kara kuvvetlerle arparak beynelmilel inklp muhitiyle mnasebete
giriemeyeceimiz zamanlar da gelebilir. Bu gibi zamanlarda mzayakaya tahamml
haysiyetini imdiden kazanmaya almalyz.
te arkadalar, bylece size alt senelik harp ve mbareze tarihinin muhtelif
safhalar hakknda malumat verdiim gibi, ayn zamanda Trkiye Komnist
Tekilt Merkez Heyeti'nin hulasai faaliyetini arzetmi oldum. Heyet-i
Merkeziye, bu faaliyeti ile Trkiye amele ve renper halknn zalim ve yamac
hkmet ve devletler aya altnda ezilmi olan hukuk ve metalibatn
beynelmilel inklp ufuklarnda gstermeye muvaffak oldu. imdi ise bu hukuk ve
metalibi, kzl bayrak halinde Trkiye ve Rusya'daki komnist arkadalarmzn
birletikleri bu muhterem kongreye takdim ile vazifesini ikmal etmi oluyor. Bu
kongrede birleerek inklplktaki itimat ve kuvvetlerini artran komnist
arkadalarmzn mukaddes bayramz yere drmeyerek zafer ve ikbal yolunda
daima ileriye byk admlar atacaklarna mit ve itimadmz tamdr.

- KONGRE'NN SONUNDA MUSTAFA SUPH

YOLDA'IN NUTKU
Tekilt devirlerini geiren ve imdiye kadar birer grup halinde yaayan Trkiye
komnistleri, bu kongreden mteekkil ve mttehit bir frka olarak kmakla,
yeni bir devre-i hayata ayak basyorlar. Frkann nnde duran birinci vazife:
Bundan sonra memleketimiz amele ve fukara renperleri arasnda fikrimizi kuvvet
ve sratle nerederek halkn mukadderatn kendi eline verecek sebep ve
kabiliyetleri hazrlamaktr. Trk komnistleri seneden beri Rusya itimai
inklb iinde birok safhadan getiler.
Zaman oldu ki, karmza kan kara fikirli mrteciler, Trkiye'de amele ve
renper snfnn mevcut olmadn, olsa bile, hammallarn memurlardan iyi
yaadklarn sylemekten utanmadlar. Son zamanlarda ise, bilhassa stanbul,
zmir Konya, Erzurum, Ankara ve Eskiehir'de vcuda gelen amele ve renper nam
altnda inklp mhim bir snf yayor. mit varz ki, stanbul ve Anadolu
renperleri yaknda mstevli ve zalim btn kuvvetleri toplayarak hayat ve
mbareze faaliyetini kendi kollarna almak iktidarn gstereceklerdir.
Zaman oldu ki, Trkiye amele ve renperleri, mstebit vali, hakim ve paalar
karsnda sz sylemek cesaretini bile gsteremezdiler; fakat son vekayi
gsteriyor ki, stanbul Hkmetinin ve padiahn ngilizlerle birleerek
memleketi sattklarn halk pek iyi anlyor; Trkiye'nin mazlum amele ve
renperler ve askerler, bu alkla, bu hyanete kar, sngsn oradaki aa
ve paalarn gsne evirmi, muharebe ediyorlar. (Alklar)
Ve nihayet zaman oldu ki, arkadalar, Trkiye'de komnist tekilt olamaz,
dediler; fakat, Trkiye'nin muhtelif ehirlerinden gelen komnist vekiller,
bunun aksini ispatettiler; Trkiye'de amele ve renper komnist tekilt
gittike geniliyor ve kuvvet kespediyor. imdi Komnist Frkas'nn
mstemlekeci kuvvetleri ezmeye zim ii halka rehber olacana hi phe
edilemez. (Alklar)
Komnizm mbeirlerinden Engels, bir eserinde diyor ki: ''Yeryzndeki teknika
zulme alettir. Zaman gelecek ki, teknikann terakkisi aseri olarak yeryzn kan
deryalar alacak ve zalim imparatorlarn talar bu kan deryasna yuvarlanacak,
bu tac yerden kaldrp bana koymaya cesaret edecek bir adam
bulunamayacaktr.'' te, bu devir hulul etmitir: Rusya'da, Almanya'da,
Avusturya'da, Trkiye'de, arlk, imparatorluk, padiahlk artk bir daha necat
bulunmayacak tarzda ykld halde, hi kimse cesaret edip de, o talar bana
geiremiyor.
Vaktiyle halka zulmedenler, bugnk amele ve renper inklb huzurunda diz
kerek mazlum halka taraftar ve hizmete amade gzkyorlar. (Alklar)
Memleketimizde her trl derece ve snf ahit ve yalanlarnn yerinden oynad
byle bir devirde, byle bir devr-i buhranda, ii halkn mukadderatnn kendi
eline alarak i grmesi bir zaruret haline giriyor. Bu ite doru yolu gstermek
vazifesi Komnist Frkasnn uhdesine dmektedir.
Komnist Frkas iin melekete musallat olan harici dmanlar kovmak nasl bir
vazife ise, dahilde halkn srtndan geinen yamac tufeyli snflarn da
hazryiyicilik halinden karp yumruk altnda iletmek de, o derece esasl bir
vazifedir. Bu iki cihetin temini iledir ki, Komnist Frkas mazlum amele ve
renper halka kar hizmetini ifa etmi ve ortadan snflar fark kalkarak
heyet-i itimaiye, adalet-i hakikiyeye nail olmu olacaktr. Onun iin son sz
olarak diyelim ki:
Yaasn Trkiye Komnist Frkas!
Mustafa Suphi ve Yoldalar, stanbul 1977.

BAK ARK MLLETLER KURULTAYI

Ali Fuad Cebesoy

Kongreye neden lzum grlmt?

Bakrt ve Trkistan hkmetlerinde i banda bulunan Mslman komnistlerden
baz mhim ahsyetler, arkta komnizmin tatbik eklini salim bir esasa
balamak, daha dorusu bir frsattan istifade ederek kendi i meselelerini ve
ikyetlerini sayp dkmek maksadyla Bak'da bir kongre toplanmasn ileri
srmlerdi. Rus komnist frkas, evvel buna raz olur gibi davranm, fakat
bilhara trl glkler kartmt. Neticede kongreye, in Trkistan,
Hindistan ve Afganistan gibi Rusya'nn haricinde bulunan dier memleketlerden
murahhaslar arld halde Rusya'daki Mslmanlara kongreye itirk hakk
verilmemi, esabb mucibe olarak da Rusya'daki Mslmanlarn komnizm
esaslarn kabul ettikleri ileri srlmt.
Bak Kurultay, ark milletlerine ve memleketlerine mahsus siyas bir meslek
kongresi olacak iken, sonralar bundan da vazgeilmiti. Gayesi bsbtn
deitirilerek ark milletlerini Garp emperyalizmine ve kapitalizmine kar
hazrlamak ve harekete geirmek iin toplanan hakik bir ihtill kongresi
mahiyetini almt. Bundan dolay kongre zalarnn sosyalistlerden ve
ihtillcilerden mrekkep olmas kararlatrlmt.

Kzl Ordunun dt fena durum

Bak Kurultayndan evvel Garp'taki ablukay yarmak ve Boleviklii Avrupa'ya
gtrmek maksadyla Kzl Ordu, Polonya, ve ekoslovakya'ya hzum etmiti. Bu
tarruz hareketi, umulan neticeyi vermemiti. Aksine olarak Polonyallar, Ukrayna
zerine yrmlerdi. General Vrangel de Karadeniz sahilinde Anapaya bir
kartma yapm, ierilere nfuza balamt.
Ukrayna'nn batsnda ve cenubunda fena bir duruma den Ruslar, Bak kongresini
toplarken daha ziyade kendi vaziyetlerini dnmlerdi. Yeniden kuvvetlenmek
iin ngiltere ve Fransa'y ark milletleri ihtillleri ile oyalamak ve zaman
kazanmak istemilerdi. Bununla beraber harpten sonra gerek ngilizler ve gerekse
Franszlar, Ortaark milletlerinin istiklllerine darbe vurmak iin
sarfettikleri ar faaliyetleri Ruslarn gayesi ne olursa olsun, Dou
murahhaslarnn Rus murahhaslar ile kolayca anlamalarna yardm etmiti.
Kongreye gelmi olan ihtillci murahhaslar, arkn kurtuluunda Bolevik
yardmn salyabilmek iin komnizmin ark'a girme tarzn mzakereye ve bir
forml bulunmasna raz olmulard.

Komnizmin ithal ekli

Sovyetler, Batda g bir duruma dm olmalarna ramen siyasetlerini
deitirmemilerdi. Komnizm esaslarn btn dnyaya yayarak ayr memleketlerde
teekkl edecek olan sovyet idareleri arasnda bir birlik ve yahut bir
federasyon vcude getirmeye alyorlard. Fakat bu federasyon ekli ve
komnizmin muhtelif memleketlere ithal sureti, komnizmi kabul eden
memleketlerin i idarelerinde istiklllerinin dereceleri ve saire gibi hususlar
henz muayyen ve kat' programlara balanmamt.
Her milletin komnizme kar mukavemet derecesine ve tatbikat zerlerine alm
olan ahsiyetlerin seciyelerine gre, muhtelif usuller ve ekiller tezahr
edecekti. Mesel komnizmi kabul eden Macaristan ve Bavyera i istiklllerini
muhafaza etmekle beraber Sovyet Rusya hkmeti ile yakndan temasa gemilerdi.

Ruslarn mdahale iin bulduu sebepler

Rus Sovyet hkmetinin, dier milletlerin ihtill ilerine yardm ve mdahale
hususlarndaki siyaseti akt. ki usul takip ediyordu. Muavenet ve mdahaleye
muhta olan memleketlerin yardm taleplerinin ya dorudan doruya o
memleketlerden ve yahut o memleketlerde kazandklar adamlardan gelmesini
bekliyorlard. Bunun neticesi de aa yukar yle olmutu: Mesel Ruslarn
iddialarna gre Deninkin'e kar ciz bir duruma den Ukraynallar talep ve
mracaatlar zerine mill mdafaas mterek bir hale getirilmiti.
Azerbaycan'n iltihak keyfiyetini de Azerbaycanllarn taleplerine istinat
ettirmilerdi.
unu hemen tebarz ettirmeliyim ki, komnistlik iddiasnda bulanan baz
kimselerin alelde bir mracaat, Ruslar iin kf bir mdahale sebebi tekil
ediyordu. Milletlerin arzusu nazar dikkate alnmyor, ekseriyetin dncesini
kymet ve ehemmiyet verilmiyordu.
Trkiye'nin hassasiyeti
Trkiye Byk Millet Meclisi, Bolevik propaganda ve kominizm ithaltna kar
ok hassas ve mteyakkz davranmt. Zaruret halinde baz sosyalist
prensiplerinin kabul olanabileceini ve fakat bu gibi itima inklplarn
yalnz Trk vatandalar tarafndan ve Trk kanunlarnn msaadesi nisbetinde
yaplabileceini ihsas ettirmi, haricin mdahalesini srarla raddeylemiti. ok
hakl olarak her nevi itima inklplarn emperyalizm cephesindeki mdafaa
kvvetlerinin inksam ve zayflamasn mucip olmamasn dnm. Memleketin
istikll ve hrriyeti kurtulaca gne kadar bir i inklaba raz olmamtr.
Sovyet Rusya hkmeti, Trkiye Byk Millet Meclisinin bu husustaki
hassasiyetini tasvip eder grnmt. Hatt Trkiye'ye gnderecei sefaret
heyeti tekiltnda bu maksatla baz deiiklikler yapm olduu kulamza
kadar gelmiti. Bununla beraber Boleviklerin dnya ihtilli iin Trkiye'yi bir
srama mntakas haline getirmeyi dndklerini ve Trkiye merkez tekiltlar
vastasyle Garp lemine propaganda yapmak istedikleri haber alnmt.
Ruslar, Trkiye'deki btn ihtill almalarnn ancak harice matuf olacan
ileri srmlerse de, baz hdiseler, bunun aksini gstermiti. Bereket versin
Trk hkmeti bu hussata ok tedbirli bir hareket tarz takip etmiti.

Bolevikler Dou lemini birinci plna almlard

Bolevikler, dnya ihtilli bahis mevzuu olduu zaman Dou ve Asya lemini daima
birinci plna almlard. Noktai nazarlarn da u suretle aklamlard:
Kapitalizmin mhim merkezlerine ihtillin sokulabilmesi iki istikametten
mmkndr. Bunlardan biri Dou, dieri de Bat'dr. Bat istikametinde komnizm
hayret edileek bir mukavemetle karlamaktadr. ngiltere ve Fransa'da ii ve
amele refaha kavumu, Birinci Cihan Harbi galibiyetinden sonra solidarisme de
geni lde gelimitir. Bu durumdan istifade eden kapitalizm, i ihtillleri
hemen hemen imknsz bir hale getirmitir. Gariptir ki, harpten malp kan
Almanya'da bile mukavemet vardr. Dou'daki tabii kaynaklar kapitalizmin
elinden alarak Bat amelesi zerine bilvasta bir tesir ve tazyk yapmaktan
baka are kalmamtr. Bu esaslara gre, Dou'daki mesai tarz ehemmiyet
kazanmtr. Fakat Dou'da ve Asya'da dorudan doruya komnizm prensipleri
iersinde almann faydas olamaz. Din ve hilfet meseleleri de eski
ehemmiyetini olduka kaybetmitir. u halde Do'da yalnz emperyalizm ve
kapitalizmden istikll ve hrriyeti kurtarmak prensipleri makbule geecektir.
Bittabi bu prensipler, mahalli icaplara gre, ksmen din, ksmen hilfet ve
ksmen de komnizm esaslar ile zenginletirilecektir.
Yukarda hulsa ettiimiz mtalalar Boleviklerin o zamanki hareket tarzlarna
dairdir.

Trkiye'ye yardm sebepleri nelerdi?

Yine Sovyetlere gre, Trkiye'nin de muavenet ve itirki temin olunacakt.
Bat'ya kar cephe tekil etmi olan yeni Trkiye'nin yeni fikir ve cereyanlara
bigne kalmasna rza gsterilmeyecekti. Bir taraftan fikr mesainin (Bolevizm
filtrasyonu) hemen tanzimi ve bunun Trkiye'nin mdafaa kuvvetlerine zarar
vermeyecek surette bir cereyan ekli (filtrasyonun kamufle edilmesi) bulunmas
lzmd. Dier taraftan Bat dmanlarn malbiyete uratabilmesi iin
Trkiye'nin her suretle takviyesine allmas sayesinde yeni Trkiye
Bolevikliin Dou siyaseti iersine alnabilecekti.
Ruslarn Trkiye hakkndaki o zamanki dier dncelerine ileride tekrar temas
etmek zere burada kesiyor, sz Bak Kurultayna getiriyorum.

Bak Kurultay murahhaslar

nc Enternasyonalin ikinci kongresinde, Bak'da ark Milletleri Kurultaynn
1 Eyll 1920'de toplanmasna karar verilmi ve murahhaslar arlmt.
Bu kurultayda ark milletlerini (Trkiye, ran, Hindistan, Blcistan,
Afganistan, in, Grcistan, Ermenistan, Dastan, Ermenistan, Buhara, Khyva,
Trkistan, Takent, Fergane, Semerkant, Trkmenistan, eenistan, Kuban, Krgz,
imal Kafkasya, Terek, Ukrayna, Krm, ark Yahudileri, Azeraycan,
Bakrdistan, Tataristan, Kazakistan ve Kalmuk Cumhriyetleri) temsilen elli bei
kadn olmak zere iki bine yakn murahhas hazr bulunuyordu. Tabi bu
murahhaslar, komnistlerin arzu ettii ekilde seilmiti. nc Enternasyonal
namna icra komitesini Zinovyev, Pavlovi ile Stasova, Beynelmilel Komnist
Frkasn da Radek, Belakon, Kirov ve Orjanikidze ile Skakov temsil
ediyorlard. nc Enternasyonal nezdinde bulunan, Avrupa, Amerika ve Japonya
delegeleri de kongreye katlmlard.
Merkezi Bak'da bulunan ''Trkiye tirakiyun Frkas'' mensuplar ve Tunus,
Cezayir, Fas ve Trablusgarp inklplarn da Enver Paa ile Azmi Bey (Eski
Polis mdr umumsi) temsil ediyorlard. Enver Paa kurultaya tekaddm eden
gnlerde esasen Rusya'da bulunmakta idi.
Trkiye Byk Millet Meclisi hkmeti de, Moskova'da bulunan Trkiye murahhas
heyeti zasndan Doktor brahim Tali (Rahmetli brahim Tali ngren) Beyi
mahit olarak Kurultaya memur etmiti. Ayrca Trabzon vilyeti namna sabk
mebus Hfz Mehmet, Mhendis Aziz, Erzurum vilyeti adna binba Arif Beyler de
mahit olarak bulunacaklard.

Burahhaslarmza verilen talimat

Kurultaya itirak eden murahhaslarmza u talimat verilmiti:
1. dar inklp yaptk. tima inklp da det ve dinimiz itibaryla
msaittir. Ancak henz vakti deildir. nk emperyalist Avrupallarla ve
stanbul hkmeti ile harp halindeyiz. Aadan yukarya gelebilecek bir inklp
inhillimizi mucip olur. Murahhaslarmz mzakereleri dinlemeli ve bize haber
vermelidir.
2. Kurultayda Anadolu'nun hakiki inklp olduunu ve inklp ruhundan baka bir
ey tanmadn bilfiil gstermek, Kurultaya itirak edecek olan Avrupal
delegelerin bu hususta itimat ve emniyetlerini kazanmak ve muavenetlerinden
memleketimiz iin azem istifadeyi temin etmek, memleketimizin idare tarz ve
siyaseti hakknda en iyi usul ve eklin ne olabileceini onlara anlatmak.
3. Murahhaslarmz Trkiye hakknda her ne ekil ve mahiyette olursa olsun bir
hkm ve karar ittihazna salhiyettar deillerdir.
Evvelce de iaret ettiim gibi Trkiye Byk Millet Meclisinin Bolevik
propaganda ve komnizm ithaltna ne derece hassas ve mteyakkz olduunu
yukardaki talimat ve pek gzel gstermektedir.
Kurultayn almas ve seimler
Kurultay 1 Eyll 1920'de Bak'da Byk Tiyatroda Azerbaycan Cumhuriyeti ve
nklp Komitesi Reisi Doktor Neriman Nerimanov'un bir hitabesi ile almt.
Nerimanov, dnyaya medeniyet veren koca ark'n bugn ilk defa olarak gz
yalarn dkeceinden kapitalist ve emperyalistlerden grd zulmlere ve
hakaretlere dair ikyetlerini syleyeceinden bahsetmi, Lenin, Zinovyev ve
Trotski'nin fahr, ayrca Zinovyev'in fiil reislie seilmesi teklifinde
bulunmutu. Bu teklif ittifakla kabul edilmiti.
Bundan sonra, Pavlovi'in riyasetinde dokuz kiilik bir riyaset divan, krk
yedi mrahhastan mteekkil bir ark ras otuz bir mrahhastan bir idare
heyeti ile kongre ktipleri seilmiti. Pavlovi, Kirov, Dzerjinski, Stasova,
Eliava ve Skakov ark rasna girmiti. Trkiye'den kayd ile Sleyman Nuri,
smail Hakk ve Bahaeddin akir Beyler de raya intihap edilmilerdi. Bak'daki
''Trk tirakiyun Frkas''na mensup olan bu zat harpte esir dm Trk
zabitlerindendi.
rann hedefi
rann hedef ve gayesi Beynelmilel tirakiyun Frkasna Bak'da ''arkeli''
adna lisanda bir mecmua karmak, risaleler, kitaplar bastrmak iin
neriyat idareleri vcuda getirmek, lzum grlen mahallerde ubeler tesis etmek
ve mektepler amakt.
Zinovyef, ra hakknda unlar sylemiti: ''raya byk vazifeler havale
ettik. Tarafmzdan tekil olunacak bu messesenin nnde byk bir istikbal
vardr. Onda her ne kadar bugn iin lzumu kadar bir merkeziyet yoksa da, yarn
bu ra ark'ta kuvvet bulacak, inklba geni yollar aacak ve zaman getike
ark iin byk bir devlet olacaktr.''
rann ikinci kurultaya kadar bir sene de Bak'da faaliyette bulunmas
kararlatrlmt.
dare heyetine Anadolu'dan kayd ile Trabzon murahhas Hafz Mehmet, Trkiye'den
kayd ile Mustafa Suphi ve Tahsin Beyler seilmilerdi. Mustafa Suphi Bey,
Bak'daki ''Trkiye tirakiyun Frkas''nn reisi, Tahsin Bey de zas idi. Her
ikisi de Birinci Cihan Harbi'nde Ruslara esir den Trk zabiti idi.

Kurultayn Beyannamesi
Kurultay Reisi Zinovyev'in imzasn tayan beyannamede u satrlar vard:
''ark milletleri komnist beynelmilel tarafndan arld. Her kyl ve her
ii bilmelidir ki komnist beynelmilel, sermayedar hkimiyetini mahvedip halkn
beraberliine alan btn dnya komnist ve iilerinin ittifakdr. Bu
komnist enternasyonal yalnz kapitalistlerin hkimiyetini deil, bir milletin
baka baka milletler zerindeki hkmranln da mahvetmek istiyor. Buna gre
Avrupa ve Amerika iileri ark milletlerinin kyl ve ii snflaryla
birlemelidir.''
Beyannamede, Cihan Harbi'nin otuz be milyon insann hayatna mal olduu,
yzlerce ehir ve binlerce kyn harabezara evrildii, milyonlarca insan
ala ve sefalete mahkm ettii, harbi ngiliz, Fransz ve Alman
kapitalistlerinin Asya'y ve ark memleketlerini paylamak iin atklar ileri
srlyordu. Harpte Almanlarn malup olduu, galip gelen Franszlarn da
harpten ezilmi ve yorulmu olarak kt, neticede ngiltere'nin Avrupa ve
Asya'nn birinci derecede hakimi mevkiine ykseldii iaret ediliyordu.
ngiltere'ye ok iddetli hcumlarda bulunuluyor, ngiliz hakimiyetine kar
komnistlerin birleerek bir cephe kurmas tavsiye olunuyordu.
Beyannamenin Trkiye'ye dair ksm
Beyannamede Trkiye'ye dair u satrlar vard: ''ark milletleri ngilizlerin
Trkiye'ye neler yaptn biliyorsunuz. ngilizler Trklere evvelce bir sulh
teklif ettiler ki, bir Trk ili olan Anadolu'nun drtte ngiltere, Fransa,
talya ve Yunanistan arasnda taksim edildi. Trklere braklan ksmdaki halk
da ngiliz kapitalistlerinin esiri derecesine drld. Trkler bu teklifi
kabul etmediler. Bunun zerine ngilizler, Trk lemi iin mukaddes olan
stanbul'u igal ettiler, Meclisi Mebusan dattlar, vatanperverleri tevkif ve
bunlarn bir ksmn kuruna dizdiler. Bir ksmn Malta adasnn karanlk ve
rutubetli kalesine hapsettiler. imdi stanbul'da ngilizler var. Trklerin
ellerinde ne varsa bankalarn, paralarn, imalathanelerini, fabrikalarn,
demiryollarn ve vapurlarn zaptettiler. Anadolu'ya giden yollar tuttular.
Trk kylsn gmleksiz gezmeye, tarlasn tahta sapanla srmeye mahkm
ettiler. ngilizler, Yunan ordusuyla zmir ve Bursa vilyetlerini Fransz ordusu
ile Adana vilyetini igal ettiler. Bu ordularla Trkiye'yi kmilen igale ve
yllarca bitmez muharebelerle yorgun dm Trk milletinin imhasna gayret
ediyorlar. stanbul'da btn mektepleri ve darlfnunu kla yaparak Trkleri
tahsilden mahrum braktlar. Gazeteleri kapattlar. i tekilatlarn
dattlar... lh''
Beyanname, ark' birlemeye ve kapitalist ngilizler'e kar mcadeleye davet
ile nihayet buluyor, malm nakarat tekrarlanyordu.
Bak Kurutlayna dair grlerimizi bu mevzuun sonunda yazacam iin imdilik
Kurultayn almalarna ait hlasalar vermeye devam ediyorum.
Zinovyev'in nutku
Bak Kurultaynn fiili bakanlna seilen Zinovyev bir a nutku sylemiti.
Zinovyev, Moskova'da bulunan nc Enternasyonalin ikinci konferansna dair
izahat vermi, Bak konferansnn ehemmiyetini belirtmi, cihan tarihinde ilk
defa olarak ark milletleri murahhaslarnn bir araya geldiini, birbirlerini
tanmaya, dertlerini grmeye imkn bulduklarn hatrlatmtr. Yalnz Avrupa
ve Amerika'daki amele ve kyllerin deil, ark amele ve kyllerinin de
gzlerinin aldn, dnya nfusunun byk bir ekseriyetini tekil eden ark
milletlerinin sy ile sermaye arasnda dava ve mahkemelerinin kat'i surette
hitama erdirdiini sylemitir. Hatip, Bak Kurultaynn nc Enternasyonal
tarafndan hazrlanm olmakla beraber buraya yalnz komnistlerin deil, baka
frkalara mensup ve yahut hibir frkaya mensup olmayanlarn da arldn
iaret etmi, ''Biz sizlerden frka pasaportu istemiyoruz. Burada toplanmaktan
maksat, dnya nnde duran meseleleri konumak ve danmak iindir'' demitir.
kinci Enternasyonal ile nc Enternasyonalin bir mukayesesini yapan Zinovyev,
kinci Enternasyonal ve sosyalistlere iddetli hcumlarda bulunmu, sonra ortaya
yle bir sual atmtr: ''arkta devletin ve tekiltn tarz ne olacaktr?''
bu suali yine kendisi cevaplandrmtr: ''Biz o neticeye geldik ki, ehir
iileri olmayan yerlerde de ralar tekil edilmelidir. Byle cemiyetler de,
Trkiye'nin ara sra nmze att benzetme ralar deil, intihap hakkna
malik hakiki kyller rasndan devlet vcuda getirebiliriz.''
Zinovyev'in Trkiye'ye dair szleri
Zinovyev, sz Trkiye'ye getirmi ve unlar sylemitir: ''Biz, daha bizimle
bir dnmeyen kitlelere de sabr ile yardm ediyoruz. Bunlar fikren dahi bize
muhaliftirler. Mesela ra hkmetinin Trkiye'ye, Mustafa Kemal'e yardmc
olduunu biliyorsunuz. Biz banda Mustafa Kemal bulunan hareketin komnist
hareketi olmadn bir dakika bile unutmuyoruz. Ankara'daki halk hkmetinin
birinci itimann stenograf sureti gzmn nndedir. Mustafa Kemal, halifenin
ve sultann ahs mukaddestir, ona dokunulmaz, diyor. Mustafa Kemal'in banda
bulunduu hareket, halifenin ahsn dmandan kurtarmak istiyor. te bu
frkann noktainazar budur. Bu komnist prensibi midir? Hayr, asla. Cemaatin
hislerine riayet ediyoruz. Bunu deitirmek bizim elimizden gelmez. nk bu i
iin ok almak ister. arkn ve baka memleketlerin dini akidelerine biz
ihtiyatla yaklayoruz. Bununla beraber Mustafa Kemal hkmetinin Trkiye'de
yrtt siyaset, Komnist Enternasyonaln siyaseti, yani bizim siyasetimiz
deildir. Fakat ngiliz hkmetinin aleyhine yryen her inklp mcadelesine
yardm etmeye hazrz. Bu saatte Trkiye'de terazinin gz kim zengin ise onun
tarafna eilmektedir. Lakin bunu baka trl olaca zaman da gelecektir.''
Zinovyev, bundan sonra Hindistan'dan, in'den ve ngiliz Fransz idaresi altnda
yaayan muhtelif milletlerin durumlarndan bahsetmi, szlerini ngiliz
emperyalizmi aleyhine btn ark milletlerinin birlemesi temennisi ile
bitirmitir.
Nutkun hitamndan sonra Komnist Enternasyonal cra Komitesinin Avrupa, Amerika
ve Japonya iilerine Kurultayn selmn ifade eden bir beyanname okunmutur.
Radek'in konumas
Kurultaya nc Enternasyonalin cra Komitesi adna itirak eden Radek de bir
hitabede bulunmutur. Pravda gazetesinin bu maruf tefsircisi ngiltere ve
Rusya'nn ondokuzuncu asrda Asya'da balayan emperyalist mcadelelerinden,
Hindistan'da ve ran'da bu iki devletin tatbik ettikleri siyasetleri ve Alman
emperyalizminin de mcadeleye katlmas ile Birinci Cihan Harbi'nin meydana
geldiini sylemi, ''Bu muharebe dorudan doruya ngilizlerin muharebesidir''
demitir.
Radek, Trkiye'ye de ylece temas etmitir: ''ngiltere 1909 senesinde Gen
Trklerin sahneye kmalarn alklad. ngiliz grd ki, Gen Trk hkmeti
ordusunu tensik ediyor, mterakki kanunlar vazetmeye ve muntazam bir idare
kurmaya alyor. Kuvvetli bir Trkiye'nin meydana gelmesi, dnyann her
tarafna yaylm olan ngiliz emperyalizmi iin byk bir tehlike tekil
edeceinden, ngiltere, Trkiye'yi paralamaya karar verdi. Trkler barbar ve
vahidir, ark'n medeni milletleri olan Araplar, Asurileri ve Arabistan'
Trklerin elinden kurtarmaldr, demeye baladlar. Dier taraftan kendilerini
ark milletlerinin mdafii gsteren Alman sermayedarlar, geri Trkiye ve
ran' paralamak istemiyorlard. Onlarn siyasetleri de Trkiye ve ran'
iktisaden ele geirmek ve Gen Trk idaresi perdesi arkasnda ark milletlerini
samak ve yemek idi. Muharebe Almanya'nn malubiyeti ve ngiltere'nin
satvetinin kuvvetlenmesi ile neticelendi. Bu netice zerine ngiliz donanmas
stanbul'a el att. Boazlar' tuttu. ngiliz istil kuvvetleri Arabistan ve
Irak', Fransz ordusu Suriye'yi igal ettiler. Yunan ordusu zmir ile
Anadolu'nn mhim bir ksmn ele geirdi. Bundan baka Franszlar ve
talyanlar, Cenubi Anadolu'yu da igal ettiler. Suriye'de, Irak'ta ve
Arabistan'da hr ve mstakil devletler vcuda getirmek perdesi altnda
Trkiye'yi paraladlar.
Radek, ngiltere ve Fransa'ya malum teranelerle iddetli hcumlarda bulunarak
szlerini tamamlamtr.

Pavlovi de Trkiye'den bahsediyor

nc Enternasyonal cra Komitesi namna Kurultaya itirak edenlerden Pavlovi
de bir konuma yapm, milliyet ve mstemlekeler meselesi zerinde durmu,
Avrupa devletlerinin ve kinci Enternasyonalin mstemleke ve milliyet
siyasetlerini uzun uzadya izah ve tenkit etmi, Lehistan'a Tanak Ermenistan ve
Menevik Grcistan'a hcumlarda bulunduktan sonra yle demitir: ''Hkmranlk
zenginlerin, mlk sahiplerinin ve muhtekirlerin elinde kalacaksa, hayat bulmu
yeni bir Trkiye'nin vcuda gelmesinden ne fayda olur? te bundan az evvel
gemiin rnekleri: Enver'in Trkiye'deki harp siyaseti, Grcistan gibi,
Ermenistan gibi burjuvazi hkmetleri benim ortaya koyduum kaidenin doruluunu
gsteren yeni bir delildir.''
Pavlovi, szlerine yle devam etmiti: ''Enver Paa Trkiyesi, Almanya'nn o
Vilhelm'i ile ittifak balad ki, btn Garp devletlerinin ark ile muharebe
etmek iin birlemeleri lzm olduunu dnyaya anlatt. Osmanl vekillerinin
Litovsk konferansndaki muameleleri nefrete layktr. Lakin Trkiye
milliyetileri bu muahede ile de doymadlar. Trkiye, Kars, Ardahan' ve Batum'u
igal etti. Daha ileri giderek Ahalsik ve Aleksandrapol' de aldlar. Grcistan
Almanya'nn ie karmas ile kurtuldu. Ondan sonra Osmanllar Azerbaycan
zerine saldrdlar. Bak'ya girdiler. Osmanllarn Bak'daki iki buuk aylk
saltanatlar, ok musibetler ekmi olan bu ehrin tarihinde en karanlk
sayfadr. Bu ehir ki, Kafkas'ta proleteryann tabyasdr.

Mstemleke meselesi
Pavlovi, nc Enternasyonalin mstemleke siyasetini tasdik etmediini, ark
milletlerinin Enternasyonalin bu fikrini kabul ederek silh gc ile hayata
tatbik etmeleri tavsiyesinde bulunmu, iileri muharebeye arm ve sonra
yle demitir: ''ngiltere ve Fransa, mttefiki Vrangel'e efendilik etmeyi ne
iin istiyor? nk Krm Vrangel'in elinde olduka inklp Trkiye'nin arkas
kesilmitir ve artk ra Rusyas Trk inklplarnn imdadna gidemez. Dier
taraftan Anadolu mttefiklerin elinde bulunduu mddete ve oraya istil
kuvvetleri gnderildike bizim arkamz kesilmi olacaktr. Yunanllarn
Edirne'yi ve Trakya'y igal eylemeleri bu maksatladr. ra Rusyasn inkilp
Trkiye'den ayrmak iindir.''
Boazlar meselesi
Pavlovi, Boazlar meselesine de aadaki cmlelerle temas etmitir: ''Trk
yoldalar, ra hkmetine mracaatla, anakkale meselesini Karadeniz sahilinde
bulunan devletler arasnda Anatnata'nn ve Vrangel'in alakas olmadan
halledilmesini beyan ettiler. Biz bu fikri hararetle alklyoruz. Bu fikir
fiiliyata geerse, topraklar Karadeniz sahilinde bulunan btn milletler ve
memleketler arasnda birlik kurulmasna doru ilk ve kat'i adm olacaktr.
anakkale meselesini hal iin Karadeniz federasyonu yapmaldr. Federasyon usul
yaama kabiliyeti olduunu ispat etti.''
Pavlovi'in bahsettii ''Trk yoldalar'' Rusya'da Mustafa Suphi tarafndan
kurulan Trk tirakiyun Frkas mensuplardr.
Pavlovi, szlerine kendinden evvel konuan komnist liderleri gibi kapitalizme
iddetli hcumlarla nihayet vermitir. Bundan sonra Lenin'in milliyet ve
mstemleke meseleleri hakknda Moskova Kongresine tevdi ettii tezler okunmu,
bunu Skakov'un ziraat meseleleri, Bellakon'un ark'ta ra tekili hakkndaki
nutuklar takip etmitir.

Enver Paa konuuyor

Fas, Tunus, Cezayir ve Trablusgarp inklplarn temsilen Kurultaya katlan
Enver Paa da sz alm, Kurultay hazrlayan nc Enternasyonale ve onun
reisine teekkr ettikten sonra yle demitir:
''Yoldalar, Trkiye muharebeye girdii zaman cihan iki gruba ayrlm
bulunuyordu. Birincisi kapitalistler ve emperyalist eski arlk Rusyas ile onun
mttefikleri idi. kincisinde Almanya ile mttefikleri vard ki, bunlar hem
emperyalist ve hem de kapitalist idiler. Biz bu iki zmreden arlk Rusyas ile
ngiltere ve bunlarn dostlarndan ibaret olanlara kar harp ettik. nk
bunlarn maksatlar bizi tamamyla boup vcudumuzu yeryznden kaldrmakt. Biz
Almanya tarafna getik. nk Almanya hi olmazsa, varlmz bize balamaya
raz olmutu.''
''Almanlar, maksatlarnn hududuna eriebilmek iin bizden istifade ettiler.
Fakat biz bu trl muahetlere ortaklk etmiyorduk. Bizim gayret ve sebatmzn
birinci hedefi istikllimizi korumakt. Yoldalar! Beni Berlin'in rahat
hayatndan Trablus'un kzgn cehennemi llerine ve bedevilerin yoksul
adrlarna gtrp mrmn en skntl gnlerini geirmeye zorlayan duygu,
istilclk duygusu deildi. Trablus'u, Trabluslular iin kurtarmaya
alyorduk. Ve bunun iin seviniyoruz ki, Trabluslular dokuz yllk
muharebenin neticesi olarak istilclar kovmaya muvaffak oldular. Azerbaycan
hakknda da baka maksadmz yoktu. Azerbaycan'da Azerbaycanllarn akidesini
besliyorduk. Biz yanl yola dyor idiysek, bu bizim felketimizden ileri
geliyordu.''
Enver Paa muharebe zamannda ehemmiyetli bir mevkide bulunduunu, fakat Alman
emperyalizmi ile ayn safta harbe mecbur olduundan znt duyduunu, ngiliz
emperyalizm ve kapitalizmini olduu kadar Alman emperyalizmini de nefretle
karladn sylemitir. ''imdiki Rusya o zaman mevcut olsa ve bu gnk
maksatlar urunda harp etseydi, biz imdi yaptmz gibi o zaman da btn
kuvvetimizle onun safnda bulunurduk. Buna, sizi inandrabilirim ve szmn
hakikate uygun olduunu da isbat edebilirim'' demitir.
Enver Paa, ark milletleri kurultayndaki nutkuna yle devam etmiti: ''Biz
ra Rusyas ile birlikte i grmeye karar verdiimiz zaman Yudeni'in ordusu
Petrograf yaknnda bulunuyordu. Kolak Ural' tutmutu. Denikin cenuptan
Moskova'ya yaklayordu. Bu kuvvetleri harekete getiren Antanta ise, oyunu kendi
hesabma bitmi sanyor ve yrtc dilerini gsterip sevin ile ellerini
outuruyordu. Biz Rusya'ya dost olmaya altmz zaman vaziyet ite byle
idi. Karadenizdeki frtnalar bindiim geminin direklerini krp geri srmeseydi
ve Kovno ile Riga hapishanelerinin duvarlar ve tayyarenin yere dmesi yoluma
setler ekmeseydi, ben size Rusya'nn en mkl ve felketli zamannda gelirdim.
Baz arkadalara izahat vermek lzumu beni burada byle eyleri sylemeye mecbur
etmezdi.''
Yoldalar! Cihan muharebesinin ilk istil arpmalarnda bizim yenildiimizi
siz biliyorsunuz. Fakat malplar ve madurlar muharebesi nazaryla ben sizi
yenilmi saymyorum. nk Trkiye, istilya doymaz. ar Rusyas'nn yklp
kavrulmasn hazrlayan millerden biri oldu ise, bu vazifesini ancak Boazlar
kapamakla ifa etti. te o sebepledir ki, o zalim kara hkmetin yerine
mazlmlarn tabi mttefiki olan ra Rusyas kuruldu. Bu suretle, Trkiye,
dnyay kurtarmak iin yeni yolu aanlarn orta oldu. Hakikaten mazlm gzyle
bakarak ben bu hali Trkiye iin galebe ve zafer sayyorum.''
Yoldalar! Bugn istilclara kar kahramanca den Trk ordusu -ki
kuvvetlerini kylerden alyor - sylediim gibi malp olmamt. Ancak bir
zaman iin tfeklerini aaya indirmiti. Bu ordu ayn zamanda dmanla onbe
sene muharebe ettikten sonra, imdi de iki yldr nihayetsiz ihtiya ve sknt
iinde muharebeye sebatla devam ediyor. imdiki muharebeyi evvelkine benzetmek
olmaz. Trk ordusu kat'i imanla yryor. nk ark leminin nc
Enternasyonal ile mttefik olduunu ve kendi hakl davalarna btn dnya mazlm
ve sefillerinin yardmc ktn gryor.''

Yaklatran sebepler
Enver Paa, 1914'de Emperyalistler arasnda balyan ve 1917'ye kadar sren
Cihan Harbi'nin kat'i devreye girdiini ve neticenin mazlmlarn lehine tecelli
edeceini, emperyalist ve kapitalistlerin bsbtn yklacan iaret ettikten
sonra yle demitir:
''Bu kurultay, mazlmlar mdafaa iin kann dken Kzlorduya ve Trk
mcahitlerine yeni bir kuvvet verecektir. Bu muharebenin bizim zaferimizle, yani
hakkn zaferiyle bitmesine alacaktr. Bizi nc Enternasyonale yaklatran
sebep, yaptmz imdiki muharebede kendimize yardm ve arka bulmak arzusu
deildir. Siyas, itima akidelerimizin esasta birbirine yakn bulunmas da
sanrm ki, mhim bir sebeptir. Biz inklp kuvvetimizi daima halktan da
madur ve yoksul ksm olan kylden alyorduk. Eer bizim oka fabriaklarmz
ve iilerimiz olsayd, nce onlar yadederdim. Kyller bizim inklplarla
birlikte idiler. imdi de byledir.''

Halkla beraber
''Yoldalar! Biz halkn arzusuna riayet ettiimiz iin mukadderatnn kendi
eline verilmesi taraftaryz. Onlar ki, bizim ile yaamak istemiyorlar, biz
kendi mukadderatlarn kendilerine brakmak istiyoruz, milliyet meselesinde
bizim dncemiz budur. Biz muharebe aleyhindeyiz. ktidar ve ihtiras iin
insanlarn birbirlerini bomalarna aleyhtarz. Daima sulh vcuda yetirmek iin
nc Enternasyonal ile birlikte yryoruz. Ve ancak bunun iindir ki, btn
mnialar aarak kanl muharebeye imdiye kadar devam ettik ve edeceiz. Biz
alan snfn bahtiyarln istiyoruz. ster yerli, ister yabanc olsun,
bakalarnn kazancndan hile ile, zor ile istifade etmenin ve edenlerin
aleyhindeyiz. Onlara kar pervasz ve merhametsiz davranmaldr. Biz halkmzn
sanatn ve iftliini byk hesap ile ileri gtrp iin semerelerinden
herkesin faydalanmasn istiyoruz.
Yoldalar! Hrriyet ve bahtiyarlk denen eyleri ancak izanl ve irfanl
milletin elde edecei kanaatindeyiz. alma ile birlikte hakik hrriyeti temin
edecek esasl bilgi ve maarif nuru ile memleketimizin aydnlanmasn istiyoruz.
Bu maksatla erkek ile kadn arasnda fark koymuyoruz. tima siyasete dair
dncemiz budur.''
Enver Paa nutkunu bitiriyor
Enver Paa, emperyalistlerin ve kapitalistlerin dilerinin krlacana dair
Kurultayn tam bir imana sahip olduunu belirtmi, bunlara kar alan
muharebenin belki uzun sreceini, lkin galebe kendilerinde kalacan sylemi
ve szlerine nihayet vermitir.
Acaba bu nutuk, Enver Paann halis niyet ve dncelerinin tam bir aksi midir?
Yoksa bir macerann sellerine kendisini kaptran insann sylemeye mecbur olduu
eyler midir? Btn bunlar Moskova'da byk elilik binasnda Enver Paa ile
kar karya geldiimiz zaman yakndan greceiz. Hakiki sebep ve millerini
anlayacaz.

Kurultayn Trkiye'ye dair karar

ark Milletleri Kurultay Trkiye'nin inklp hareketine dair Enver Paann
beyanatn dinledikten sonra bir karar vermiti. Hulsas udur:
Trkiye emperyalizmin istilc etelerine kar harp yaparken, Kurultay ona
fikir ve gnl birlii gsterecektir. Fakat Kurultay btn ark ii ve
kyllerine de mstakil Trkiye'ye mzahir olmalarn dilerken Trk ii ve
kyllerine de mstakil tekilt ile nizaml olarak toplanmalarn tavsiye eder.
Onlar, ancak bu sayede kendilerini hrriyete kavuturabilirler. Tazyiklere ve
hilelere kurban olmaktan kendilerini kurtarabilirler. Bu seretle hkmet
kuvvetini ellerinde tutan birka kii, artk kendilerini istilc ktlelerden
birinin menfaatine srkleyemezler. Hem dahil ve hem haric zalimlerin
penesinden kurtulmaktr ki, Trkiye'yi hakik ve salam istiklle
kavuturabilir.
brahim Tali Beyin nutku
Bu karardan sonra, Trkiye Byk Millet Meclisi tarafndan Kurultaya mahit
sfatyla gnderilen Doktor brahim Tali Bey sz almt. brahim Tali Bey,
Birinci Cihan Harbi'nin istilclar tarafndan tututurulduunu, drt yl sren
harp, Trkiye'yi kuvvetsiz braktn, Trk kyls silh ald zaman kendi
mill hudutlarn tutmaktan baka maksad olmadn, Amerika ''Bundan byle
btn milletlere yaamak ve hr olmak hakk verilecek ve btn alanlar
bahtiyar olacaktr'' deyince inandn, silh teslim ettiini izahla nutkuna
balam ve ''Fakat sonralar, zerine silhla yrdklerini ve Garp
kapitalistleri menfaatine btn haklarnn ayaklar altna alndn ve son
lokma ekmeini de elinden almak istediklerini grr grmez gazaba geldi, kyam
etti'' demitir.

Mill kyamn harici sebepleri

Anadolu kyamnn haric ve dahil olmak zere iki sebebe dayandn syliyen
brahim Tali Bey, nutkuna yle devam etmitir: ''Haric sebep uur: Trk
kyls drt seneden ziyade on yerden fazla cephede en kuvvetli burjuvazi
devletleriyle dmt. imdi alnnn teriyle, ar zahmetlerle kazand bir
para ekmeini rahata yiyip kynde rahat yaamay zlyordu. Lkin bu mmkn
olamad. Elindeki silhn alan Garp kapitalistleri, sadk uaklar Venizelos
Rumlar Bat'dan ve Tanak Ermenileri Dou'dan saldrtmaya karar verdiler. Trk
kylleri biliyordu ki, istilclar ve onlarn kurnaz uaklar her nereye
gelirlerse atele, klla ve bomba ile i gryorlar, hepsini alyorlar.
Biliyordu ki, bunlarn iinde bir yn soyguncular zorla elindeki maln ve
erzakn hepsini alyorlar.
Bunu bildii halde Trk kyls belki bu gaddar karar icra etmezler midiyle
yuvasnda rahat duruyordu. Fakat milletlerin hrriyeti iin savatn iln
eden Fransa Suriye'yi almakla kanmayarak yangnlar ve basp kesmelerle Adana'y,
Mara' ve Kilis'i igal etti. Medeniyet namna i grdn syleyen Fransz
Bavekili istediklerinin hepsini aldktan sonra yzndeki maskeyi att ve Burbon
Saray'ndan dnyann kulana yle bard:
- arktaki iktisad menfaatlerini elde etmek iin Musul'a kadar yerlerde ne
kadar madenler varsa hepsini Fransa iletmelidir. Buna gre, asker yrymz
Mardin'e kadar uzatmalyz. Buralarda tabi servetlerin ne derece mhim olduunu
Fransann menfaatine olarak nazara almalyz.
En sonunda bizim Akdeniz'de biricik yolumuz olan zmir'e de hcum balad. Pek
feci olan bu vak'ann neticesi, ark'ta ve Garp'ta mill hukuku mdafaa
edenlerin haydutlar aleyhine birlemesi oldu. zmir igal edildikten sonra,
ark'ta istilclarn dmanlarnn, yani Erzurum ve Trabzon ahalisinin
teebbs ile Erzurum'da mill kongre topland ve hukukumuzun mdafaasna karar
verildi. Sonralar Sivas ve Ankara'daki kongrelerde bu karar tekrar tasdik
olundu.''

Mill kyamn dahil sebepleri

brahim Tali Bey, mill kyamn dahil sebeplerini de ylece anlatmtr:
''Mazlm Anadolu kyls asrlarca burjuvazinin istedii gibi hareketi ve
zorbal altnda inliyorlard. Biare kyly stanbul'dan gelme hastalk,
memur suistimali, diktatrlk, lm derecesine getirmiti. Diktatrln kayna
hem padiahn iktidar, hem memurlar, nazrlar ve bunlarn maiyetlerinin fena
nfuzu ve idareleri idi. Trk kylsnde hakl ve mukaddes bir gayz uyanmt.
Bu gayz, bir gn bile kendileriyle yaamayan ve temasa gelmeye tenezzl etmeden
paalara ve byk memurlara kar idi. Kyl tarlasnda btn mrn heba ettii
ve buna ramen alktan ld halde, bu paalar ve saray ruhlu beyler
efendiler, stanbul'da muhteem kklerde, saraylarda bol bol israflarla
milletin servetini heb ediyorlard. Bu kyam ile Anadolu isbat etti ki, bundan
byle stanbul'a ve stanbul'un hazr yiyici paa ve beylerine bir lokma ekmek
bile vermeyecektir. te bundan biraz evvel Anadolu'da vukua gelen inklbn
cereyan sebepleri budur ve byledir.''

Mill kyamn dmanlar

''Anadolu hareketi katiyen burjuvaziye dayanan bir hareket deildir.
Avrupallarn bu yolda verdikleri malmat ve mtalalar yanltr. Kapitalizmin
ark'ta yardmclar Tanak Ermenileri ile Garp'ta Venizelos Rumlardr. Buna
ilve olarak padiahn saray hdimleri ile yaknlardr. Bunlar, padiahn
nfuzunu ngiliz sermayedarlnn menfaatine kullanyorlar. Bunlarn hepsi
Antanta'ya sokulmulardr. Silh, mal, servet ve itibarlarn ve bol bol
altnlarn onlardan alyorlar. Anadolu inklplar ise, yzlerini ark'ta
gne gibi doan inklba evirmilerdir. Anadolu inklb zenginlerin ve hazr
yiyicilerin menfaatine zt olduundan aksi inklplar kuvvetlerini bir yere
topladlar. eyh Recep Sivas'ta, eyh erif Bayburt'ta apanolu ailesi
Yozgat'ta stanbul ile el ele verip Anadolu inklbna aksi inklp yaptlar.
stanbul'dan bunlar kuvvetlendiren padiah ve saraylardr. Bunlar, ngiliz
paras ile, kendilerine yalandan slmiyet ss verip mill ve itima olan
Anadolu kyl inklbn yenmek ve tepelemek istediler.''

nc Enternasyonal ile beraber

brahim Tali Bey, sz nc Enternasyonale de getirerek demitir ki:
''Etrafnda hainler ve haydutlar dolu olduu halde, Anadolu inklplar ve
kylleri yeni inklplarna sadakatte ve bunu canla, kanla geniletmede devam
ediyorlar. Onlar artk evk ve samimiyetle nc Enternasyonale yzlerini
evirmiler, talihlerinin nc Enternasyonalin talihine bal olduuna iman
ediyorlar. Mill inklplar, Trk parlmentosu daldktan sonra nc
Enternayonale samim merbutiyetlerini Moskova'ya murahhaslar gndermekle
kuvvetlendirdiler. Anadolu inklplar undan dolay sevin duymaktadrlar ki,
Moskova nc Enternasyonaline uzattklar yrekten dostuk elini Moskova da
ayn duygu ile kabul edip ayn samimiyetle cevap verdi.''

brahim Tali Bey konumasn bitiriyor

brahim Tali Bey, Anadolu inklbnn Moskova inklbndan grd tecrbelerden
memnuniyetle istifade edeceini, Anadolu inklbnn Moskova ralar
Cumhuriyetinin esasl akidelerini insanln kurtuluunu salyacak millerden
saydn sylemi ve szlerine aadaki cmlelerle nihayet vermitir:
''Yoldalar! Bu izahlardan anlalyor ki, Anadolu son nefesine kadar hrriyet
ve inklbn mdafaaya karar vermitir. Kendisine ra Rusyas'nn uzatt
dostluk elini memnuniyet ve drstlkle kabul eder. Yaasnlar, bu yolda
birlikte yryen inklp Rusya ile inklp Anadolu ve onlarn dayand ark
inklb!''

Kurultayn kapan
Sras geldii zaman yukardaki nutkun sebep ve millerini ayrca tetkik
edeceiz, brahim Tali Beyin hitabesinden sonra Ermenistan, Kars ve Batum
vilyetleri, Delican murahhaslarnn beyanatlar takip etmitir. Bunlar Tanak
Ermenilerin yaptklar zulmlerden bahseylemilerdir. Bilhara ziraat
meselelerine dair tezler ve Ermenistan ahvaline dair bir beyanat okunmutur.
Zinovyev'in al nutkundaki szlerinin tekrarndan baka bir ey olmayan bir
kapan nutku ile almalara son verilmitir. Kurultay dokuz gn devam
etmitir.

Netice
Komnist liderlerinin Bak ark Milletleri Kurultayndan temin etmek istedikleri
istifadeleri u ekilde hulsa etmek mmkndr:
1. Cepheden ve Garp hudutlarndan Avrupa'ya sirayet ettirilemeyen inklp
hareketini ark'tan ve mstemleketlerden sokmak.
2. nc Enternasyonalin, kinci Enternasyonale mukabil kyl ve amale hukukunu
tandn cihana iln etmek.
3. ark milletlerinin kendileriyle beraber olduunu Avrupallara gstermek.
4. ark milletlerini ihtille, kyama davet veya mecbur etmek.
5. Enver Paa ve arkadalarnn kendileriyle mterek ve Bak Kurultay ayn
zamanda, nc nternayonalin ark milletleri arasnda emniyet ve nfuz
kazanmak.
6. nklp Trkiye'nin kendileriyle dost ve siyasetlerine zahir olduunu slm
lemine gstermek suretiyle Trkiye'nin slm lemi zerindeki nfuzundan
faydalanarak Avrupallarn aleyhine ihtilller kartlmasn tevik, mazlm ve
madurlara yardm maskesi altnda slm memleketlerine hull ve nfuz etmek.
Bak Kurultay ayn zamanda, nc Enternasyonalin, ark milletleri ile
Avrupallara kar gstermek istedikleri tehditkr bir nmayi manzarasn
arzetmitir.
Ali Fuat Cebesoy, Moskova Hatralar,stanbul 1955.

MALE (KUZEYE) IKAN YOL

evket Sreyya Aydemir

Kurultay gnlerinde Bak, Ortaa'daki byk Asya ehirlerinden birinin alacal

manzarasn yayordu. Araplar, Hintliler, ranllar, Afganllar, Moollar,
zbekler, Krgzlar, ran Krtleri ve daha nice kavimlerin, milletlerin
mensuplar...
Hepsi de kendi kyafetlerini tayorlard. Hepsinin de boynunda, belinde
kllar, hanerler, tabancalar, kamalar vard. Agelli, sarkl, kavuklu,
kalpakl insanlar, Bak sokaklarn dolduruyorlard...
Her kede, her yerde, esir ve mazlum milletlerin kurtuluu iln olunuyordu.
Sylenenlere baklrsa, srafil'in sru artk almt. Asrlk esaretleri
iinde bir l uyuukluu yaayan insanlar, artk balarn kaldracaklard.
Demek ki ark, uykusundan, artk uyanyordu...
Artk her millet zalimlerini, istilclarn bandan atacakt.
Bu i bana, o gne kadar dinlediim, u snflarn kavgas, parti politikas,
proletarya diktatrl gibi eylerden daha aydnlk grnyordu.
- te imdi her ey anlald. te benim balanacam dava!
diyordum. Hem bu davann ncleri arasnda imdi ben de vardm. ark
milletlerinin isyan bayran aan u byk kurultayn saflar arasnda
bulunuyordum. Heyecandan sarho gibiydim. Demek yarn silhm alacak, bu
kurtulu bayra altnda yryecektim. ark'a m olur, Garb'a m olur
saldracaktk... Belki Akdeniz, belki Kzldeniz'e varacaktk. Belki Hint'e,
belki in'e gidecektik...
Kurultayn da galiba en genci bendim. Belimde bir tabancam yoktu, boynuma bir
kl aslmamt ama, halim ve kyafetimle gene de harekete hazr bir askerdim.
Ne adlarn bildiim, ne delillerini anladm renk renk, eit eit delegeler
arasnda dolayor, kouyordum. Sanki oktan beri berabermiiz gibi, sanki
oktan beri ayn yolun yolcusuymuuz gibi, iaretlerimizle, baklarmzla gya
anlayorduk.
Kurultay, marlar, lklar, kl ve haner akrtlar arasnda ald.
Herkes, her millet kendi dilinde haykryordu. Havada savrulan ve birbiriyle
arpan kl, haner sesleriyle, yalnz salon deil, sanki gk kubbe inliyor
gibiydi.
***
Kurultay bir tiyatro salonunda toplanmt. Sahnede ve her milletten seilen
divan yelerinin ortasnda Zinovyef yer ald. Zinovyef bir Yahudiydi. O zaman,
Kominternin, yani dnya ihtilal tekilatnn da bakanyd. Fakat bir
ihtilalciden ziyade bir artiste benziyordu... Dolgunca vcudu, pembemsi yz,
dank ve kvrck salar vard. hmal edilmi kyafeti, kvlcmlar fkran
gzleriyle canl ve hareketli bir adamd. Etrafn saran kavuklular,
sarkllarla kucaklayor, hepsi de ayakta olan kongrenin prezidyum yeleri
arasnda yumruklarn saa sola sallayarak, durmadan, ark milletlerinin
isyann iln ediyordu.
Arkasnda Belakun vard. Gen, grbz bir Macar ihtilalcisiydi. Az zaman evvel,
Macaristan'da hapishaneden alnp, Macar diktatrl tahtna oturtulmutu.
Dokuz aylk diktatrl, Macaristan'da bir kan yini halinde geti.
Romanyallar Pete'yi igal edince rya sona erdi ve imdi, bu gen Macar
Yahudisinin arkasnda brakt kanl iz, Tuna'dan, Macar Pustalarndan
Karpatlara doru uzanp gidiyordu.
Sonra Pavlovi geliyordu. Pavlovi, Yahudi bir Rus limiydi. Bir lisaniyatyd
(1). Nispeten alak boylu, sarmtrak salar, sakallar karmakark bir
ihtiyard. Yakas dmeli, belden kemerli Rus kyl gmlei ve pantolonu,
vcudundan decekmi gibi grnyordu. Hem bir bilgine, hem bir ky papazna
benziyordu. Irknn hareketlilii, en hareketsiz zamanlarnda bile gzlerinden
tayordu... Sonra bir sra ikinci plnda adamlar geliyordu. Azerbaycanl
Abilof, Trkistanl Feyzullah Hoca, Dr. Neriman Nerimanof gibi... (2)
Kurultayn ilk celseleri, nmayiler, barmalar arasnda, grltler,
alklarla geti. Kllar durmadan syrlyordu. Bunlarn dnda birka tez ve
program toplants da oldu ama, bunlar kl ekip nra atmaktan ziyade
sylenenleri dinlemeyi icabettirdii iin sayn delegeleri pek ilgilendirmedi...
Bu gibi toplantlarn ba hatibi Pavlovi'ti:
- ark milletlerinin bir ksmnn, hatta meramlarn yaz ile ifade edecek
alfabeleri bile yoktu. Yaz dilleri mevcut deildir. Alfabesi olanlarn da bir
ksmnda yaz, ancak din kitaplarn, dualar yazmak iin kullanlr. ark
memleketlerinde niversite, ktphane, tiyatro, hatta gazete yok demektir. te
bizce mill mesele, her eyden evvel, uluslarn, boylarn, uyruklarn kendi
yazlarna, kendi dillerine kavumalardr. O kollar, o boylar ki, adlar bile
unutulmutur. Fakat artk bunlar kefedilip meydana karlacaklardr. Kendi
ivelerine, kendi yazlarna sahip olacaklardr. Mill kltr byle
ieklenecektir!
Tunguzlar, Buryatlar, Yakutlar, Karakrgzlar, uvalar, eremiler, Avarlar,
Kabardinler, Kalmuklar, hlsa adlar saylamayacak kadar ok milletler kendi z
kltrlerini byle tekil edeceklerdir. te sonra bunlarn stne enternasyonal
kltr kanat gerecektir. O enternasyonal kltr ki...
Mevzu biraz karkt. Ve bizim kllarmz ekip Kzldeniz'e, Hint'e, in'e
yrmemizle pek alakas yoktu ama, o szlerine fasla verdike sayn delegeler,
evvela sahneden gelen bir dalgayla, ''hurra!''lar, ''yaasn!''larla salonu
nlatyorlard. Demek benim pek anlayamadm bu tezi, onlar iyice
anlyorlard.
Ben yalnz unu sezinliyordum ki, o gne kadar pek ad anlmayan ve Pavlovi'in
tabiriyle, zalim kapitalistlerle, gaddar. Byk Rus ovenistlerinin penesi
altnda ezilen u kk mill, yahut etnik camialar, imdi anlalan itibar
kazanyorlard. Demek, her kabilenin artk bir dili, bir yazs olacakt.
Hepsinin stne de enternasyonal kltr kanat gerecekti.
Pavlovi, zalim kapitalistlerle, gaddar Rus ovenistlerini lanetlerken, ''Alman
istilclarnn emri altnda alan hayalperest Turanclar'' da iltifatnn
dnda brakmad.
Biz, Akdeniz'den Sar Deniz'e kadar uzanan ve rivayete gre says yetmi
milyonu aan insanlar hep Trk biliyorduk. Hatta bir dne gre, bir dil,
bir dilek, bir kltr altnda birleecek bu insanlarn vatannn ad Turan
olacakt. Halbuki Pavlovi'e gre byle bir topluluk yoktu. Byle bir dil de
mevcut deildi. Ona gre Turan fikri bir emperyalizmdi ki, arkasnda Alman
hkimiyeti gizliydi. Gene Pavlovi'in dediine gre bunun, eski Rus
ovenizminden bir fark yoktu...
Pavlovi'i dinlerken, tek bir yaznn, tek bir kltr dilinin deil de, mesel
u yetmi milyon Trk dediimiz camiay tekil eden etnik blntlerden her
birinin, ayr bir kltre, ayr bir i teekkle sahip olmalarn dndm. Bu
garip bir manzara olacakt? Ufak tefek farklarla belki yz cins alfabe, yz tane
eyalet, yahut muhtariyet veya cumhuriyet...
Byle bir sistem, ran'da belki elli, Hindistan'da be yz muhtar lkenin veya
etnik kltrn teekkl demek olurdu. Demek ki, Asya byle ieklenecek ve
sonra bunlarn stne Pavlovi'in anlatt enternasyonal kltr kanat
gerecekti...
Fakat Pavlovi'ten bakasnn pek akl erdiremedii bu bahisler, bu mertebe
dallanp budaklanp da, sayn delegeler le sonu dalgnlna kaplr gibi
olduu zamanlarda, Zinovyev'in sesi hemen grledi. Lenin'den bir telgraf,
Troki'den bir mesaj derken, mzkalar hemen enternasyonal marn alard. O
zaman kllar, hanerler hemen syrlrd. Delegeler gece iin ya byk
tiyatroda bir ''Leyl - Mecnun'' operetine, yahut bir pandomime davet edilir,
rapor oy birliiyle kabul edilir, toplant alklar arasnda sona ererdi.
***
Enver Paann bir gn, kurultay salonunun bir locasnda grn, arkl
delegeler arasnda bir kaynamaya sebep oldu. Paann hreti Mslman arkta
bir masal, bir efsane halindeydi. Halkn muhayyilesinde onun ''insanst'' bir
hviyeti vard. Bu halkn inanna gre, o, yeryz insanlarndan biri deildi.
Onun grnd her yerde, gklerin almas, yerlerin yarlmas, hlasa byk ve
azametli bir eyler olmas lazm gelirdi. O, daima her eyin stnde ve herkesin
stnde olmalyd.
Fakat bu kurultay tertip edenlerce, onun burada galiba sadece grnmesi veya
ylece bir gsterilmesi matluptu ki, ona bakanlk sahnesinde bile yer
verilmemiti. Grnd locaya ylece ve ekinerek sokuldu. Bir keye sindi.
Bu ise onun aleyhine oldu ve tlsmn bozdu...
nk arklnn gznde sahip yahut hudvent, ancak taplacak bir yerde olduu
ve hkmn yrtebildii zaman bir kudrettir. Put, yere dt zaman btn
sihrini kaybeder.
Enver Paa iin de byle oldu. Onu ilk grlerinde heyecanlarndan sarslanlar,
biraz vakit geip de kahramanlarn ihmal edilmi, yahut da btn dier
insanlardan biri gibi grnce deta yadrgamaya baladlar. Bunun iin Enver
Paa da gittike daha ekingen, hatta daha arm bir hal almt. Yz sakin
olmaktan ziyade somurtkand. Hele kendilerini komnist sayan Trkiyeli bir grup,
onun kongreye delege deil, halk mahkemesi karsna sulu olarak karlmas
lzm geldiini kongre bakanna -belki evvelden tertiplenen bir oyunla- biraz
kuvvetlice bir ifadeyle hatrlatnca, Enver Paa bsbtn kendi haline terk
edildi. Gene bunun iin olacak ki, kendisine krsde serbest sz verilmedikten
baka, hazrlad nutku, kendisinin okumasna da meydan braklmad. Krsye
gelen ve komnist saylan bir Trkiyeli, elinde tuttuu bir kd, sanki ona
dokunmak istemiyormu gibi delegelere doru uzatp:
- Bakanla verilen bu yazy okuyorum.
diyerek, yar ask, yar mztehzi bir eda ile Enver Paann tebliini okudu.
Tebli okunduu zaman salonda, alklamakla alklamamak arasnda mtereddit bir
hava esti. El rpanlarla rpmayanlar birbirlerine baktlar. Sada solda
beliren yar rkek alklar duralad ve snd. Sonra salonu souk bir hava
kaplad. Fakat bakan birden baka bir mevzua geip sahneye yeni figranlar
srnce, kalabalk, geen olaya unuttu gitti.
Enver Paann teblii, tebli olmaktan ziyade, yersiz ve lzumsuz bir eydi.
Yklm ve kararsz bir adamn, kendisine o kadar yabanc bir yerde, hazin ve
acnacak bir ifadesiydi. Bu okunan eyleri, hi phesiz kendisi yazmamt. Onu
yazanlar ve eline tututuranlar da, ya btn olan biten eylere kar
anlaysz, yahut da, basit ve avare insanlard. ''Garbn militarist ve
emperyalist devletlerine kar, arkn mazlum milletlerinin isyanndan'' ''Fakir
ve mihnet eken kyllerin haklarndan, hkmranlklarndan'' bahseden
satrlarn arkasnda, Anadolu'nun maara kyleri, Galiya'da, Arap iinde
kaybolan yz binler, yz binlerce insann iskeletleri, dalga dalga ayaklanyor,
homurdanyor gibiydi... Bir nevi af dileyii, bir nevi hizmet arzedii de
manasz ve samimiyetsizdi.
Evet, bu, yersiz bir sahneye kt ve bsbtn onun aleyhine oldu.
***
Birka gn sonra onu yakndan grdm. O gn kurultay sona ermiti. stanbul'dan
katktan sonra buraya snan ve Enver Paann eski parti arkadalarndan olan
kk Talt Beyin evindeydi (Talat Mukara). Kk Talt Bey, daha evvelden beni
tanyordu. Nuha'dan bir gnll kafilesiyle Karabaya giderken yolda, Akdam
kasabasnda bir gece yars onunla tantrlmtm. Onlar, iki arkada (ordu
kumandan ve Enver Paann amcas Halil Paa) stanbul'da kapatldklar
Bekiraa Bl hapishanesinden, bir muhafzn yardmyla kamlar ve uzun bir
yolculuktan sonra Azerbaycan'a snmlard. O gece Akdam'da, onlarn gizli
kaldklar evde, o zamana kadar yalnz isimlerini duyduum bu iki hretli
vatandala tanmak, onlar dinlemek benim iin yeni bir ey olmutu. O gece
onlar Nuha'ya davet etmitim. Kk Talt Bey, biz Nuha'ya dnnce bizim
ehrimize misafir geldi. Bunun iin onunla daha evvel ve Nuha'da, uzunca sren
bir ibirliine ve fikir mnkaalarna imkn bulmutum.
imdi de Bak'da ve ark Milletleri Kurultaynn bittii gn, Kk Talt Beyin
evinde bulunuyorduk. oda, plak denecek kadar botu. Uzun bir tahta masann
banda, memleketine dnemeyen ve burada yerleen bir asker, pirin
ayklamalakla meguld. Enver Paa az sonra odaya girdi. Ev sahibi beni ona
tantt. Tantrken de hakkmda, gzel szler syledi. Bu tanmadan sonra, uzun
tahta masann dier bana da biz ilitik...
Arada ok eyler deimiti. O artk bir imparatorluun Harbiye Nazr, bir
ordunun Bakumandan Vekili ve bu imparatorluun mutlak efendisi deildi.
Bu devlet, bir zaman gen bir hrriyet kahraman ve halkn gzbebei olarak
ykselen ve efsanevi bir hrete ulaan bu zatn ve arkadalarnn sonu gelmez
hatalaryla, evvel bir komitaclk idaresine srklenmi, ve ardndan btn
varlyla kp gitmiti. Btn bu iler iin arada geen zaman ise, yalnz on
yldan ibaretti.
Enver Paann ve arkadalarnn, arkalarnda braktklar bu on yllk yolun
zerinde ise, en az milyon (3.000.000) insann cesedi yatyordu...
Nihayet bir gn, dman anakkale istikametinden grnp de, onlar bir yabanc
denizaltnn teknesinde Karadeniz istikametine kaarlarken, arkada
braktklarna fsldadklar son szleri, ne bir nedamet, ne bir vasiyet, ne de
bir hayflanma idi. Bu szler sadece basit, derbeder ve gln bir tak
komitaclk direktiflerinden ibaretti (1).
Sanki hibir ey olmamt. Ve sanki bu olanlarn iinde onlarn hibir
mdahalesi ve mesuliyeti hisseleri yoktu...
Kongre o gn bitmiti. Delegeler dalacakt. Zinovyef komintern kurmayn
toplyarak o gn Moskova'ya dnecekti. Enver Paaya hi deilse bir haber
iletmesi lzmd. Onu buraya getiren oydu. Buraya getirmeden evvel Moskova'da
iyi misafir etmilerdi. Moskova ay arkasnda eski bir konakta barndrlmt.
Ziyaretine, Bolevik ihtilnin nl liderleri geliyordu. Belki de gzel plnlar
konuulmu, dnlmt. Anadolu mu olur, ran m olur, yoksa Afganistan
zerinden Hindistan m olur, Asya'da her istikamette hesapsz yollar vard.
Halbuki, Zinovyef'in hareket saati yaklat halde, Enver Paaya kendisi iin
imdi hibir haber gelmiyordu. Hava sinirliydi.
Evver Paa (2) o srada krk yalarnda grnyordu. Banda kalpak ve zerinde
beli kemerli koyu renkli sivil bir elbise vard. Zannederim pantalon ve izme
giyiyordu. Yznn rengi uuk ve hafif esmerceydi. Byklar gene ksa ve
ular, imdi biraz ihmal edilmi olmakla beraber gene kvrkt. Ama yorgun ve
dnceli olduu her halinde belliydi.
Ev sahibinin, beni ona tantrken ve belki de daha evvel syledii gzel szler
dolaysyla olacak, benimle uzun uzun konuuyordu. Bana kendi hakkmda ve
Azerbaycan'daki mahedelerim hakknda birok eyler sordu. Bunlardan baka
benim kendi basit llerime gre olsa da, ilerin gidii hakkndaki szlerimi
sonuna kadar ve tahammlle dinledi. Hatta bu arada, kardei Nuri Paann,
Gence'deki hazrlksz hareketi ve bunun kanl neticeleri hakkndaki baz
trizlerimi de ho grd. Fakat onun iin doru olan tabii yalnz kendi
gryd. O, ii, olduka basit gryordu. Anlyordum ki, ona gre
Moskova'dakiler, nihayet birtakm komitecilerden baka bir ey deildiler!
ttihat ve Terakki gizli cemiyeti gibi, Bolevik Partisi de, iktidardan evvel
mcadelesini yurt dna snarak yapmt. Kendilerini, vaktiyle Manastr'da
daa kp (1) birka gn sonra da saray ve devleti ele geirmeleriyle,
Rusya'da olan bitenler arasnda galiba bir benzerlik gryordu. Kendilerinin
olduu gibi Boleviklerin de eline, eit eit rklar ve milliyetleriyle
kocaman bir imparatorluk gemiti Hatt yle bir hali vard ki, sanki yznden
''Komiteci, komitecinin dilini anlar!'' der gibi bir ey seziliyordu.
Zinovyef'ten ise, hl midini kesmedii belliydi...
Bir aralk konumay Trkistan zerine getirdi Trkistan'n, onun fikrini
kurcalad anlalyordu. Trkistan'a gideceini veya gitmeyi dndn
sylemedi ama, benim Trkistan'da almak gibi bir arzum olup olmadn sordu.
Vaka Trkiye olmazsa Trkistan olsun, bunda yadrganacak bir ey yoktu ama
grne gre Trkistan hakkndaki bilgileri, asker mekteplerdeki corafya
kitaplarnda yazlanlardan ileriye gidemiyordu (2).
Enver Paann yanndan ayrlrken akam olmak zereydi. Zinovyef'ten ise, henz
bir iaret yoktu. O srada Dr. Bahaeddin akir (3) ieri girdi. arda pazarda,
ne yapp yapp bir miktar cigara tedarik edebilmi, fakat u lnetleme Moskova
yolculuundan hibir haber getirememiti.
Merdivenlerden inerken bu konumann bende brakt tesirleri toplamaya
alyordum. Enver Paann, olan biten eyler hakknda sylediklerine bakarak
hkm vermek lzm gelirse, bilgisi sathi grnyordu. Harp sonunun
buhranlarn, ykllarn gelip geici sayyordu. Tekrar eskiye ve yaknda
dnleceine inanyor gzkyordu. Dnyann bir a deitirmekte olduuna
inanmyordu.
Bu son yolculuunu yanl setii muhakkkt. Hatt bana kalrsa girdii yoldan
kabilmesi, ancak bir mucizeye balyd.
Kaderin, insan ittii yol stnde Enver Paa, o gn, belki de hepimizden daha
yalnzd...
***
Adna ''Trkiye Komnist Frkas'' denilen bir tekiltn ilk kongresi de o
gnlerde gene Bak'da oldu. Eer kongre salonundaki kalabala ve burada sahneye
karlan ve gya her biri Trkiye'nin bir vilyetini temsil eden delegelere ve
sylenen nutuklara baklrsa, Trkiye'ye artk komnist bir memleket demek
yerinde olurdu! Fakat dikkat edilirse grlyordu ki, bu kalabala katlan
insanlar arasnda mterek bir ba yoktu. Her birinin komnistlik anlay da
baka bakayd. Asl ortal dolduran topluluk, aslnda, Rus ihtilli zerine
babo braklan ve memlekete dnmek iin yol ve are arayan Trk harp esiri
askerlerden ibaretti.
Harp iinde Almanya'da okuyan veya orada yayan birka Trk mnevveri vard ki,
bunlar, igal ettikleri bakanlk sahnesinden, parteri dolduran derme atma
kalabala, yukardan aaya ve deta tiksinerek bakyor gibiydiler. Parterde
yer alanlarn bir ksmna gre ise, onlar, birer mnevver, yani kendilerine
gvenilemez birer yabanc, birer kervana karlandlar. Aksal bir Rus kadn
(Bayan Stasova) iki taraf beyhude yere birletirmeye alyordu. Bu iki azlk,
fakat didien grup haricindeki asl kalabalk, yani Bak'da tesadfen toplanm,
harp esirleri ise, bu kavgann ne vakit biteceini ve kendilerinin memlekete ne
vakit sevk olunacaklarn gzlyorlard.
Krsye kp konuanlarn dilleri ve dilekleri de birbirinden ayr idi. Birisi:
- Hilfet ve saltanat makam taarruzdan masun olmaldr! dedi. Bir taraftan
itiraz edecekler oldu. Fakat teklif grltye getirildi. Zapta geti mi, gemedi
mi, kimse bilmedi. Ama ara yerde bunu, kabul edilmi gibi alklyanlar oldu.
Bir dieri de, stanbul'un, devlet merkezi olmasn istiyordu. Bu teklif de ho
grld. Daha bir bakasnn endiesi ise ''Muhadderat-slmiyye'' yani islm
kadnlar meselesiydi! Bu zat, Karadeniz kylarndan sakall bir hoca, ve belki
de, esaretten dnen bir tabur imamyd. smi galiba Maksut'tu. Onun sylediine
gre, ''mezhebi-itirakiyun-komnizm'' ile ''esasat islmiye'' yani
Mslmanln esaslar arasnda pek fark yoktu. Ve bunlar telif etmekle
vnyordu. Hatt bu hazrete gre Lenin, itirakiyun-komnizm esaslarn,
slmiyet'ten almt. Mamafih hocann derdi, bu esaslar stnde deildi. Onun
btn endiesi kadnlar meselesiydi. Kadnlarn mahremiyetine halel gelmemesi
iin, ''apartuman misillu'' kaplar mterek ikmetghlar yerine, her ailenin
iliyecei kapnn ayr olac evler istiyordu. Ne ise, bu da zapta geirildi.
Vaka kongreye akl hocal eden aksal Rus kars, bu karardan bir ey
anlamad ama, mahremiyet sz belki onun da houna gittii iin, madde okunurken
o da el kaldrd. Bunun zerine bu bayanla Karadenizli hoca, sahnede alklar
arasnda el sktlar. Belki de peceklerdi. Fakat hoca biraz evvel bir
yabanc erkekle bir kadnn, hatt ayn sokak kaplarndan girip karlarken
bile kar karya gelmemeleri hakknda sylemi olduu parlak szlerini
hatrlam olacak ki bundan vazgeti.
Kongre, ihtimal Trkiye'ye birtakm yolculuk hazrlklar dolaysyla abuk sona
erdirildi. Fakat bu yolculuk, onu tertibedenlerin, son ve ebedi yolculuu oldu
(1)...
***
Nuha'ya dndm zaman, Bak'da grdklerimi serin kanllkla kafamda sralamaya
alyordum. ark Milletleri kurultay denilen derme atma topluluun, u dier
kongredeki ekilsiz ve maksatsz kalabalktan hi fark yoktu. Fakat muhakkak
ki, ok eyler grm, ok eyler dinlemitim. Duyduum her ey, yeni ve baka
trlyd. Kald ki, asl hdiseler, daha ok bu grltlerin dnda yryordu.
Asya Rusyas'nda, ar ailesinin kuruna dizilmesinden sonra geriliyen ve
Sibirya'y, Amiral Kolak kumandasndaki beyaz orduya brakan (2) kzllar, bu
defa tekrar ilerlemiti. Beyaz ordu tasfiye edilmi ve Kolak ldrlmt. Bir
taraftan da arln son bakiyeleri Krm'da denize verilmiti. Ermenistan'da
Sovyet idaresinin kurulmas ve bu suretle Aras nehrinde Trk ve Sovyet
snrlarnn tesisi, Krm'daki tasfiye ile ayn gne rastlad. Ermenistan
Sovyetinin ilk kabinesine ise bir de Trkiyeli Trk dahil edildi.
O gnler, Anadolu'da mill mcadelenin belki en etin gnleriydi. Trkiye'ye ilk
yardm, hariten, belki de yalnz Sovyetlerden gelebilecekti. Daha Karaba
hareketi sralarnda ve Akdam'da tantm Talt Bey ve arkadann elinde
bulunan ve rahmetli Kzm Karabekir tarafndan yazlan bir mektupta, bu mit ve
ihtimali, daha o zaman okumutuk. Bu mektupta, Anadolu ile Sovyetler Birlii
arasnda bir mterek snrn kurulmasndan bahsediliyordu. nl bir Trk paas
tarafndan yazlan ve harpte ordu kumandanl etmi dier bir Trk paasnn
elinde bulunan bu vesikann, stratejik deerini veya lzum ve zaruretini, ne o
gn, ne de bugn mnakaa edecek durumda deilim, ama yukarda iaret ettiim
Ermenistan ihtilliyle bu mterek hudut fiilen kurulmu oluyordu (1).
evket Sreyya Aydemir, Suyu Arayan Adam, Ankara 1959.

BAK'DA ARK MLLETLER KURULTAYI

evket Sreyya Aydemir

1920 Eyllndeyiz. Bolevikler, Rusya'da vaziyete hkim olmulardr. Bu

hkimiyet ve zaferde, Bat devletleri ile, ieride ayaklanarak btn Rusya
lsnde bir i harp am olan ar generallerinin, Rusya'da balayan olaylarn
ve gelimelerin tarihi ve sosyal temelleri ile atmosferi hakknda, zerrece fikir
ve anlay sahibi olmamalar, kk, fakat aktif Bolevik Partisinin vaziyete
hkim olmasn kolaylatrr. Daha nce de bir vesileyle iaret ettiim bu zafer
salanrken, partinin, ancak 17.000 kadar yesi vard. Fakat kar cephenin
anlaysz, sosyal yapy ve gidiat deerlendirme gcnden yoksun hali,
partililikle hibir ilikileri olmayan on milyonlarca halkn arln bu
tarafa eince, netice alnr.
Ama ne var ki, Rusya da artk bitmiti. ktisadi knt, ulam anarisi, kaos
tamd. Asya Rusyas'nda Rus olmayan halklar da kendi zgrlklerine
ynelmilerdi. Fakat bu zgrlk iin, iki esas hazineden mahrumdular: Aydn
zmre ve mill uur! Donmu bir din taassubu, cahil ve ahlksz bir mollalar
kalabal, kendilerini az ok hisseden veya hissetmek iin kprdamaya, halka
nder olmaya alan aznlk bir yaraydnlar kadrocuunu her tarafta eziyordu.
yle olunca da bu durumdan, gene Bolevik Partisi faydaland. Bylece, mahvolmu
bir ekonomi ile, harplerden bkm, yorgun bir lke stnde olsa da, Bolevik
liderlerinin nnde, imdi propaganda ve rgtlenme gayreti, her eyden nce
geliyordu. Ellerinde dar, ama yetikin ve profesyonel bir aydnlar ve
ihtillciler kadrosu vard.
Bu propaganda ve rgtlenme sava, iki corafi saha zerinde yryecekti: 1.
Bat lkeleri, 2. Dou lkeleri...
Ama bu iki alan, hibir ynleriyle dierine benzemiyordu. Bat, sosyalizmin
vatanyd. Sanayilemiti. Dnya pazarlarna hkimdi. Byk bir ii kadrosuna
sahipti. Ve sosyalist partiler her tarafta mevcuttu. Bunlarn mcadele, bilgi,
nazariye ve rgtleri glyd. Bu vaziyette Boleviklerin Bat'ya ynelileri;
bu partileri, demokratik, evrimci ve pasif cephelerinden kopararak, ihtillci
bir cephede birletirmeye almakt. Bunun iin 1919'da Moskova'da ''nc
Enternasyonal'' merkezi kuruldu. Ve Bat'ya el atld.
Dou'ya gelince? Orada ne sanayi, ne proleterya, ne sendika, ne parti, ne rgt,
ne de sosyal bilin vard. Bu vaziyet karsnda Bolevik liderleri bir aralk:
''Sosyalizme gemek iin evvela, kapitalist aamaya erimek lzmdr.''
klasik forml karsnda bocalar gibi oldular. Ama Dou'da emperyalizm o kadar
zalim, feodal nizam o kadar vahi ve din adna sylenenlerle yaplanlar o kadar
yz kzartcyd ki, ksa zamanda ''Asya tipi'' lkelerde de, kapitalist aamaya
varmadan ve buna varm olan lkeler proleteryasnn nderlii, daha dorusu
silhl mdahalesi ile sosyalizmin st kademesine geilebilecei gr,
ihtillci kadroyu sard. Ve o zaman teorik nderlii, Bat'ya ynelen ''nc
Enternasyonal'', kendi vazifesi olarak ald. Yazar ve Bilginler, ilmi ''Dou
aratrmalar''na kendilerini verdiler. Mesel bylece yaynlanmaya balayan
''Novi Vastok - Yeni ark'' dergisi, bazen 1000 safaya varan hacimli nshalar
iinde, Dou'nun iktisadi tarihi problemlerine el att. Bunun ardnda saysz ve
daha az hacimli neriyatla bltenlere veya tek yaprakl yaynlara kadar inen
faaliyet, her dilde gelitirildi. Hatta, Osmanl Trkesinde gazete ve brorler
de basld. Moskova'da ''Dou Emekilerinin Dou niversitesi'' kuruluuna
geildi. Eski ar Asyas'nda fiili nderlik ve icra rol ise, parti ve
Kzlordu'ya braklyordu.
Hlasa Bak'da ''ark Milletleri Kurultay'' ite bu artlar ve hava iinde
dzenlendi. nc, yani ihtillce Enternasyonalin rehberlii altnda ve ayn
Enternasyonalin Reisinin Bakanl ile Bak'da ald. Enver Paa ile
arkadalar, ite bu Kurultaya karmak iin Moskova'dan trene binmi
bulunuyorlard. Gere Bak, o zaman bu kalabal misafir edebilmek iin
maddeten hazr deildi. Ama gnlk hava, gnlk ihtiyalardan gl grnyordu.
***

KUZEY AFRKA MSLMANLARININ

TEMSLCS

Kurultayn hkim slogan, elbette ki Anti-emperyalizm olacakt. Dou'nun mazlum

halklarn, Bat'nn emperyalist kapitalizminin penesinden kurtarmak olacakt.
Bu, hakikaten mterek bir zemindi. nk dnya ikiye ayrlmt: Sanayici
kapitalist lkeler, yani metropoller. Ve sanayisiz smrge ve yar smrgeler.
Smrge ve yar smrge deyince de, Hint'ten, in'den, ran'dan Trkiye'ye,
btn Afrika lkelerine ve daha nerelere kadar yz milyonlarca insanlarn
yaadklar drtte , hatta bete drt dnya, bu karargha giriyordu. Bu
hesapta, hatta Orta Asya bile, ar emperyalizminin ve kapitalizminin elinde, bir
smrgeydi. O halde imdi buras da kurtuluu, dnya ihtilalinden, ama evvela
Rus proleteryasnn rehberliinden bekleyecek demek oluyordu.
Bu arada bir noktaya iaret etmeliyiz: Niin Dou halklar da, Dou milletleri
deil? Evet, Dou halklar deniyordu. nk Douda milletleme, henz tam
deildi (1). O halde bu Kurultaya, milletlerin deilse bile, anti-emperyalizmde
birleen, daha dorusu, emperyalist nizam altnda ezilen lke veya halklarn her
lkenin temsilcisi veya her rgtn mensubu girebilirdi. Enver Paa da
Moskova'da imdi ''slm htilal Cemiyetleri ttihad'' adn verdii veya yle
kabul ettii bir merkezin bakan deil miydi? O halde buraya katlabilirdi.
Henz hazr olmasa bile, dnte ve Almanya'dan davet edecei baz Mslman
aydnlarn katlmasyla, bu merkezi kuracakt. Hlasa Enver Paa orada, ''Fas,
Tunus, Cezayir ve Trablusgarp inklplarn temsilen'' bulunuyordu. Bu lkeler
adna konuacakt.
Zaten Kurultayda bulunanlarn hemen hepsi, orada temsili olarak bulunuyorlard.
Dier lkelerden gelenler de aslnda, muntazam rgtler tarafndan seilmi
deillerdi. Gaye, bir demonstrasyondu...
Zaten in'den, Hint'ten, Afganistan'dan, Belucistan'dan, ran'dan Trkiye'ye ve
daha nerelere kadar insanlar gelmilerdi. Bunlarn bazlar eli silhl, ba
klahl kimselerdi. Bellerinde kllarn, her ''Yaasn!'' diye haykrlnca
syranlar ounluktayd. Kimse kimsenin ne dilini, ne dinini soruyordu. Ama
havada gene de, mterek bir dil varm gibi bir rzgr esiyordu. Herkes
birbirine glmsemeye alyordu (1). Buraya Trkiye'den de Murahhaslar
gelmilerdi. Moskova'da bulunan Trk heyetinden Dr. brahim Tli Bey (ngren),
Byk Millet Meclisi adna mahitti. Bir de konuma yapt. Gene merkezin izni
ile, Erzurum ve Trabzon vilyetlerinden bir heyeti, Kzm Karabekir Bak'ya
yollamt. Cevat Dursunolu ve birka arkada Erzurum'dan, Lazistan Mebusu ve
ttihatlardan Hafz Mehmet Bey (Atatrk'e suikast davasnda idam edildi)
Trabzon'dan geldiler. Bu heyetten baka, Merutiyet devri stanbul aydnlarndan
ve ttihat ve Terakki'ye muhalif yazarlardan, ''fhm'' gazetesi Bayazar
Mustafa Suphi ve Bak'da bulunan arkadalarndan bir grup, Kurultaya ''Trkiye
Komnist Partisi'' adna katlyorlard. Bunlar arasnda, harp iinde Almanya'da
bulunan veya okuyan genlerden Ethem Nejat (Terbiyeci), Arap smail Hakk,
stanbul'da Kara Vasf Bey tekiltndan Baha Sait, Nzhet Sabit dikkati
ekiyorlard.
Kurultay, 1 Eyll 1920'de, gsterili bir ekilde ald. Enver Paa ve
arkadalar salonda sahneye yakn, sadan alt kat localarndan birinde, brahim
Tali Beyle beraber oturuyorlard. n sralarda bir yer igal etmi olduum iin,
gerek onlar, gerekse Trk Komnist Partisi grubundaki hareketleri yakndan
izleyebiliyordum. Bu sayfalar, bu konularda ayrntl bilgilere tabi msait
deildir. Bu sebeple ii sadece Enver Paa zerinde toplayacam. Bu da onun,
Kurultayda okunan nutku demektir. Evet, Enver Paann Kurultayda bir nutku
okundu. Bu okunma bahsinde rivayet muhteliftir. Baz kaynaklarda mesel Ali Fuat
Paann Moskova Hatralar'nda (s. 14 ve devam) nutkunu, Enver Paa adna,
brahim Tali Beyin okuduunu yazar. Zaten Enver Paa, Talt Paaya yazd bir
mektubunda, nutkunun okuduundan deil, nutkunun okunduundan bahseder. Gerek
de budur.
Bir gn ve nutuklar okunurken (1) bir aralk Enver Paa locasndan kalkt.
Sahnede grnd. Sahnede ve kalabalk bir Prizidyum heyeti yer almt. Zinovyef
ortadayd. Enver Paa biraz ekingen ilerledi. Omuzu zerinden Zinovyef'le ksa
bir eyler konutu. Konuma sonunda, elindeki ktlar Zinovyef'e brakt.
ekildi. Locaya dnd. Ama kendi nutkunu kendisi okuyamad. Reis, vakti gelip,
nutkun okunacan aklaynca, Trk Komnistleri srasndan iddetli direni ve
protesto gsterileri geldi:
''- Kurultaya deil, Halk Mahkemesine!..''
lklar, durmadan tekrarlanyordu. Daha ar szler de vard. Nihayet bakan,
nutkun bakas tarafndan okunacan bildirdi. Okuyan da, gene Trkiye Komnist
Partisinden ve en ok baranlardan, Mehmet Emin isminde biri oldu. Eline
verilen ktlar, deta deinmek istemezmi gibi jestlerle halka kar
sallayarak, sanki istemedii bir ii yapmaya mecbur kalm gibi, samimiyetsiz
pozlar alyordu. Bu, tabi doru deil. Eer okumak istemiyorsa, okumayabilirdi.
Bu i, daha sakin ve olgun bir bakas tarafndan yaplrd. Kald ki, Trkiye
Komnist Partisi Grubu olarak ynlaanlar, bu okunu srasnda da rahat
durmuyorlard. yle ki, salondaki topluluk bu defa Enver Paaya, Enver Paann
adna veya okunan szlerine kar, nasl bir reaksiyon gstermek gerektiinde
karkla dt. Alklayanlar veya alklarken susanlar, baranlar veya
baramayanlar, birbirine kart.
Enver Paann nutkunda ne vard? Hatta bu soru yle de konulabilir:
''- Bu nutuk, byle yazlmal myd? Hatta bir nutuk yazlmal ve okunmal
myd?''
Bu sorular cevapladrmak zor deildir. Fakat biz, evvel nutku zetleyelim:
Nutuk, Kurultay hazrlayanlara teekkr cmlelerinden sonra, ''Yoldalar!''
diye balar. Osmanl Devletinin (Trkiye'nin diyor) Birinci Dnya Harbi'ne
girdii zamann artlarna dokunur. Bir tarafta kapitalist ve emperyalist eski
arlk ile, onun mttefikleri vardr. kinci taraf da ve Enver Paann ifadesine
gre, gene kapitalist ve emperyalist Almanya ve mttefiki bulunur. ngiltere
cephesinin maksad, tamamyla bizi ezmek, tamamyla boup yeryznden
kaldrmakt. Almanya ise, hi olmazsa varlmz bize balamaya razyd diye
yazan Enver Paa, Almanya cephesinde yer alndn ifade eder. Almanlar,
maksatlarnn hududuna eriebilmek iin bizden istifade ettiler diye devam eder.
Ama biz, bu gibi muahedelere, ortaklk etmiyorduk, der. u szler de onundur:
''Yoldalar! Beni, Berlin'in rahat hayatndan, Trablus'un kzgn ve cehennem
llerine ve bedevlerin yoksul adrlarna gtrp, mrmn en skntl
gnlerini geirmeye zorlayan duygu, istilclk duygusu deildi. Ve bunun iin
seviniyoruz ki, Trabluslular, dokuz yllk muharebenin neticesi olarak,
istilclar kovmaya muvaffak oldular Azerbaycan hakknda da baka maksadmz
yoktu. Biz, yanl yola dyor idiysek, bu, bizim felketimizden ileri
geliyordu.''
Sonra Enver Paa, muharebe zamannda ehemmiyetli bir mevkide bulunduunu, fakat
Alman emperyalizmi ile ayn safta harbe mecbur olduundan znt duyduunu,
ngiliz emperyalizm ve kapitalizmini olduu kadar, Alman kapitalizmini de
nefretle karladn anlatr. Ve yle devam eder:
''imdiki Rusya, o zaman mevcut olsa ve bugnk maksatlar urunda harp etseydi,
biz imdi yaptmz gibi, o zaman da btn kuvvetimizle onun safnda
bulunurduk. Buna sizi inandrabilirim. Ve szmn, hakikate uygun olduunu da
ispat edebilirim.
Biz, ra Rusya ile i grmeye karar verdiimiz zaman, Yudeni'in (ar Generali.
Sarkam muharebesinde Osmanl ordusuna kar da bu general harbetmiti)
ordusu, Petrograd nnde bulunuyordu. Amiral Kolak (ar Amiral) Ural'
tutmutu. Denikin (ar Generali) cenupta, Moskova'ya yaklamt. Bu kuvvetleri
harekete getiren Antanta (Batl mttefikler) ise, oyunu kendi hesabna bitmi
sanyordu. Biz, Rusya'ya dost olmaya altmz zaman, vaziyet ite buydu.
Karadeniz'deki frtnalar bindiim geminin direklerini krp geri srmeseydi ve
Kovno ile Riga hapishanelerinin duvarlar ve tayyarenin yere dmesi yoluma
setler ekmeseydi, ben size, Rusya'nn en mkl ve felketli zamannda
gelirdim. Baz arkadalara izahat vermek lzumu beni burada, bunlar sylemeye
mecbur etmezdi.''
Sonra harp sonundaki yenilgimize deinir. Ama ondan nce, Osmanl devletinin
Boazlar kapamakla, ''zalim ar saltanatnn yerine, mazlumlarn tabii
mttefiki olan ra Rusyas'nn kurulmasna'' etkili olduuna iaret eder.
''Bu suretle Trkiye, dnyay kurtarmak iin yeni yolu aanlarn orta oldu.
Hakikaten mazlum gz ile bakarak, ben bu hali Trkiye iin galebe ve zafer
sayyorum...''
diye nutuk devam eder. u satrlar da okuyalm:
''Yoldalar! Bugn, istilclara kar kahramanca den Trk ordusu ki,
kuvvetlerini kylerden alyor. Sylediim gibi, asla malup olmamt. Ancak bir
zaman iin tfeklerini aaya indirmiti. Bu ordu, ayn zamanda, dmanla on
be sene muharebe ettikten sonra, imdi de iki yldr nihayetsiz ihtiya ve
sknt iinde muharebeye devam ediyor. imdiki muharebeyi evvelkine benzetmek
olmaz. Trk ordusu kat imanla yryor. nk, ark leminin nc
Enternasyonal ile mttefik olduunu ve kendi hakl davalarna btn dnya mazlum
ve sefillerinin yardmc ktn biliyor.''
Enver Paann yazl ve sahnede Mehmet Emin tarafndan okunan nutkunun z
budur. Sonra Kurultayn sonuna kadar Enver Paann herhangi bir k olmad.
***

ENVER PAANIN YANINDA

Kurultayn kapan gnnn bir akam saatinde Enver Paayla, yalnz olarak ilk
defa karlatm. ttihat ve Terakkinin eski merkez mensuplarndan ve Kk
Talt diye anlan Talt (Mukara) Beyin kald evdeydi. Talt Beyle Halil Paa,
stanbuldaki Bekiraa Bl Hapishanesinden kamay baarp, o zaman ngiliz
kontrol altndaki yerleri de geerek Ankara zerinden Sivas'a vardklar zaman,
Mustafa Kemal Paa henz Sivas'tayd. Sivas Kongresi bitmi, ama henz Ankara'ya
glmemiti. Mustafa Kemal kendilerini orada kabul etmekle beraber, Sivas'ta
fazla oyalanmadlar. Halil Paaya, Azerbaycan'da ve hele Bolevikler nezdinde ne
yapabilirse yapp Anadolu'ya yardm salamas maksadyla onu, Erzurum'a yolcu
etti. Ondan sonra bu iki arkada, Ermenistan dousunda Zengezur'u aacaklar ve
Azerbaycan'n Karaba havalisine ulaacaklardr.
Benim kendilerini tanmam, daha dorusu bir gecenin ok ge saatlerinde, Nuhal
gnlllerin ileri gelenlerinden iki zatn delletiyle onlarla bulumam, Akdam
kasabasnda vaki oldu. O gnlerde, Nuha'da tekil ettiimiz bir gnll
mfrezesi ile (200-300 arasnda silhl) ve Karaba' muhasara eden Ermenilere
kar arpmak iin orada bulunuyorduk. Ama silhl karlamalar bitmi,
Karaba kurtulu. Biz de artk dnyorduk... O geceyi ''Suyu Arayan Adam''
isimli eserimde anlatrm. O tanmadan sonradr ki, Halil Paa, o zaman henz
Mill Msavat Hkmetinin hkim olduu Bak'ya gitmi ve Kk Talt Bey birka
gn sonra, benim altm Nuha-Seki ehrine gelerek misafir edilmiti. Bir ay
kadar devam eden bu misafirlikte, daha sonra Trkiye'de de srdrdmz bir
dostluk kurulmutu. Beni Enver Paaya o takdim etti. Enver Paann da hakkmda
genie bilgi aldn anladm. Bo denebilecek bir odada, uzun bir masann
banda, belki de bir saat kadar kendisini dinledim. O, eski bir Harbiye Nazr
ve Bakumandan vekiliydi. Yllarca Trkiye demek, o demekti. En mhim olarak da,
ocukluumuzun hayallerinde yaayan ''Hrriyet Kahraman Enver Bey''di. Birinci
Dnya Harbi yllarn ise, onu fiilen bakumandan olduu orduya, ok erken
yata katlm bir yedek Temen olarak geirmitim.
Bu karlama benim iin, tabi ok manal ve dndrc oldu. O syledi, ben
dinledim. Arada sz Trkistan'a da getirdi. Edindiim kanaat uydu ki Enver
Paa, Trkistan hakknda ve herhalde hareketli yaantsnn zarureti olarak,
asker ortaokullarda okunan Corafya kitaplarndakinden daha geni bilgiye
galiba sahip deildi.
Ben ancak sorduu sorular cevaplandrdm. Kendimden kattm gr,
Kzlordu'nun ileri hareketi srasnda Kardei Nuri Paann, Gence'deki
hazrlksz ve pahalya mal olan direni hareketini doru bulmadm oldu. Ama
konumalar sonunda beni iyi uurlad. Ben de kendisini saygyla selmladm.
Darda Talt Beye ve o sralarda oraya gelmi olan Bahaettin akir Beye de
veda ederek evden ktm. Merdivenlerden inerken, bu karlamadan bende kalan
ksa, ama kesin algy, gene ''Suyu Arayan Adam'' isimli eserimde, u cmleyle
zetlemiimdir:
''Bugn burada ve bu gk kubbe altnda Enver Paa, hepimizden daha
yalnzdr...''
imdi de bu hissimi, ayn kesin ifadelerle tekrar edebilirim...
***
MUSTAFA SUPH?
Kurultay sonras olaylar zerinde durmayacam. Enver Paa son gn ve biraz da
mitsiz, yahut pheli bir bekleyiten sonra, Bak'dan ayrlan Zinovyef Heyeti
ile Moskova'ya dnd. Trkiye Komnist Kognresi ise, Bak'ya doluan Trk asker
eserlerini de derleyerek, 10 Eyllde kendi kongresini at. Bir sre sonra, bu
partiyi yrten Mustafa Suphi ile 15 kadar arkada, Mustafa Kemal'le ibirlii
yapmak midi ile Anadolu'ya hareket edeceklerdir. Ama yadrganma ve sert
mdahaleler, daha Kars'ta balayacaktr. Bak'da Enver Paann nutkunu okuyan
Mehmet Emin'le birka arkada, kafileden alkonulacaklardr. Her ey onu
gstermektedir ki, Mehmet Emin, kark ve pheli bir adamd.
Mustafa Suphi ile, yeni evlendii Rus asll ei ve bir grup arkada ise, etin
ve ok baskl artlar altnda, Ankara'ya deil, Trabzon'a sevkolunacaklar ve
orada geri gnderilmek zere bindirildikleri gemiden, Srmene'de bir baka
motora aktarlarak denizde ldrleceklerdir. lenlerin tam isimleri, hatta tam
saylar belli deildir. Ama Karadeniz'de lenler, 15'ler olarak anlr.
O srada Trabzon'da bulunan Kk Talt Beyin oradan, Sohum'da bulunan Halil
Paaya bu olay hakknda uzunca bir mektubu vardr. Bu mektubu vermeyeceim.
nk, Kk Talt Bey bu mektubunda, Mdafaa-i Hukuk yelerini ve isimleriyle
vermek suretiyle, asker ve sivil ahsiyetleri de tertibe dahil gsterir. Bu
ise, elbette ki onun, bugn zerinde kesin konuulamayacak bir iddiasdr.
Mustafa Suphi'ye gelince? Umum toplantlar dnda onu, yalnz bir defa ve ksa
sren bir ziyaret srasnda, partisinin merkezinde yakndan grdm ve dinledim.
O zaman, Bak'da bulunan ve Moskova'daki ark Dilleri Enstits'ndeki
Hocalndan Trkiye'ye dnnce, bir sre sonra Trk Dil Encmeni, Trk Dil
Kurumu yesi ve anakkle Mebusu olarak Atatrk'n evresinde alan Ahmet Cevat
(Emre) bu ziyarete giderken beni de beraberine ald. Mustafa Suphi, Rus asll
ei ile yeni ve biraz da lzumsuz bir gsteri iinde evlenmiti. Arkadalar
ile, Ankara yolculuuna hazrland gnlerdi. Din, hareketli ve kendinden emin
bir hali vard. Bizi, biraz da yukarda bakan bir yaknlkla kabul etti.
Salarn makineyle kestirmiti. stnde, belinde kordona balanm bir Kafkas
gmlei vard. Klot pantolon ve izmeliydi. Kendisine daima, ''Hocam'' diye
hitabettiim ve gl bir akl ve mantk adam olan Ahmet Cevat, dnceli,
kayguluydu. Cevat Beyin, t Abdlhamit srgnlerinden balayan, ile ve siyas
tecrbeleri vard.
Mustafa Suphi'ye alak bir sesle, ama derinden gelen sezilerini aklayarak,
dnd gibi konutu. Onun Anadolu'ya gemesini doru bulmuyordu. Cevat Beye
gre, bu seyahat ve teebbs tehlikeliydi. Bu yolculua gvenilemezdi. Bundan
vazgeilmeliydi. Geri bu syleyeceklerinin kr etmeyeceini ve Mustafa Suphi
ile arkadalarn, dn olmayan bir yola, arkalarndan bir esrarl elle
itildiklerini, bundan vazgemelerinin, kendi iradelerinin snrn atn
seziyordu. Ama gene de uyarlarn aka yapt. Bu karlamadan bende kalan en
silinmez sahne, Mustafa Suphi'nin, yar aka yar cidd, ama gururlu bir eda ile
havaya dalan son cmlesidir:
evket Sreyya Aydemir, Makedonya'dan Ortaasya'ya Enver Paa, stanbul 1972.