Ruch zwierząt

ruch - jedna z podstawowych funkcji organizmów

żywych
● Aktywność ruchową wywołuje sygnał z układu nerwowego powstający w
odpowiedzi na różnorodne bodźce płynące ze środowiska.
● Ruch pojawił się w związku z koniecznością zdobywania pokarmu, obrony
przed napastnikiem lub ewentualnej ucieczki.
● Dzielimy ruch na:
- rzęskowy
- mięśniowy.
Ruch rzęskowy
Białka motoryczne to: aktyna, dyneina, tubulina. Budują one rzęski i wici.

RZĘSKI I WICI - wypustki cytoplazmatyczne, mające zdolność poruszania się.

Są one bardzo małe, dlatego rzadko kiedy służą do przemieszczania całego

organizmu. Taką funkcję pełnią u bardzo małych zwierząt .

https://www.youtube.com/watch?v=lv3fzQIlTos

Ruchy pełzakowate (ameboidalne) - ruchy niektórych pierwotniaków (ameb) i

białych krwinek polegające na tworzeniu wypustek plazmatycznych (nibynóżek,
pseudopodiów).

https://www.youtube.com/watch?v=pDYkuiNlc-0
wić - ruchy falujące

rzęski - synchroniczne ruchy

Wici i rzęski cechuje podobna budowa -

dziewięć podwójnych mikrotubul
obwodowych oraz dwóch pojedynczych
mikrotubul centralnych. Ruchy falujące
generują dyneiny związane z mikrotubulami.
Ruch mięśniowy
Komórki tkanki mięśniowej - miocyty

W włóknach mięśniowych znajdują się dwa

rodzaje filamentów:

● aktynowe (zbudowane głównie z aktyny)

● miozynowe (powstające z wielu
cząsteczek miozyny mięśniowej).
Budowa mięśni
Typy komórek mięśniowych
Wyróżniamy następujące typy komórek mięśniowych:

● oksydacyjne (wolnego skurczu) - oddychanie tlenowe, nazywane mięśniami

czerwonymi, nie męczą się,
● glikolityczne (szybkiego skurczu) - reakcje fosforylacji substratów, bez tlenu,
następnie glikoliza, określane jako mięśnie białe, ulegają zmęczeniu,
● mieszanina komórek oksydacyjnych i glikolitycznych (występuje bardzo
często) - u człowieka wszystkie mięśnie są zbudowane z miocytów obu
typów, chociaż proporcje między oboma rodzajami w różnych mięśniach
mogą się różnić.
Mięśnie szkieletowe
To od mięśni szkieletowych zależą ruchy lokomocyjne. Współpracują one ze
szkieletem. Zbudowane z:

● brzuśca - składa się z ułożonych równolegle komórek mięśniowych,

● przyczepów (początkowego i końcowego), które mocują mięsień do części
szkieletu, skurcz brzuśca przyciąga je do siebie.

SZKIELET może być: hydrostatyczny, wewnętrzny i zewnętrzny.

Typy kości: długie, płaskie, krótkie oraz różnokształtne i pneumatyczne.

Rodzaje mięśni

● Gładkie
● Poprzecznie prążkowane
● Poprzecznie prążkowane serca
Połączenia kości
● ścisłe - zapewniają względnie stałe
połączenia kości: o charakterze
włóknistym - szwy (kości
sklepienia czaszki) oraz
wklinowania (osadzenie zębów w
szczękach)
● ruchome (czyli stawy) - zapewniają
stosunkowo dużą ruchliwość
zestawionych ze sobą kości
Kości kończyn tworzą układ dźwigni, które
poruszane skurczami mięśni, zapewniają
ruchy lokomocyjne. Wyróżniamy mięśnie
(w zależności od liczby stawów
znajdujących się pomiędzy przyczepami
mięśnia):

● jednostawowe
● dwustawowe
● wielostawowe.
Jeśli skurcz mięśni powoduje zgięcie kończyny - mięsień taki nazywamy
zginaczem.

Mięśniem prostującym kończynę w stawie jest prostownik.

Mięśnie synergistyczne - współpracują w określonej czynności życiowej.

Mięśnie antagonistyczne - odpowiedzialne za ruchy przeciwstawne.

 ● u dwuwarstwowców - elementy kurczliwe komórek budujących ciało
● u trójwarstwowców - skurcze tkanki mięśniowej

Ruch lokomotoryczny - ruch polegający na przemieszczaniu się całego organizmu:

● koziołkowanie (polipy stułbiopławów)

● powolne pełzanie (polipy parzydełkowców) - skurcze stopy.
Usprawnienie sposobu poruszania się zwierząt wiąże się z pojawieniem się zewnętrznych
elementów sztywnych (wór powłokowo-mięśniowy) i twardych szkieletów, które
początkowo są elementami pokrywającymi ciało (szkielet zewnętrzny), a następnie
szkieletami wewnętrznymi.

Wór powłokowo-mięśniowy - zbudowany z nabłonka i jednej lub kilku warstw mięśni

gładkich; wypełnia go płyn - szkielet hydrauliczny (hydroszkielet) u nicieni i pierścienic. Na
identycznej zasadzie działa parenchyma (galaretowata substancja oraz luźno leżące w niej
komórki) wypełniająca jamę ciała u płazińców. Zasada działania szkieletu hydraulicznego
jest wykorzystywana przez mięczaki.

● płazińce - mięśnie podłużne, okrężne, skośne - umożliwiają sprawne pełzanie po

podłożu, pływanie gatunkom wolno żyjącym
● nicienie - mięśnie wzdłużne - mogą jedynie wyginać ciało na boki lub wykonywać ruch
okrężny przednim odcinkiem ciała
● pierścienice - mięśnie okrężne, wzdłużne - umożliwiają pełzanie, pływanie gatunkom
wodnym
Budowa wora powłokowo-mięśniowego u płazińców
Specyficznym rodzajem szkieletu hydraulicznego jest układ wodny (ambulakralny) u szkarłupni.

U wyżej uorganizowanych zwierząt wykształcił się skomplikowany układ ruchu oparty na współpracy
mięśni poprzecznie prążkowanych z twardym szkieletem zewnętrznym lub wewnętrznym.
Ruch bez przemieszczania się
U zwierząt lądowych ruch części ciała służy m.in. do:

● komunikacji (np. strzyżenie uszami)

● usuwania pasożytów (np. drapanie się).

U osiadłych zwierząt wodnych ruchy części ciała mogą:

● powodować napływanie pokarmu lub służyć do bezpośredniego chwytania pokarmu -

np. parzydełkowce w stadium polipa - czułki wykonują ruchy chwytne podczas
zdobywania pokarmu
● skracać i wydłużać całe ciało - parzydełkowce w stadium polipa - wypustki mięśniowe
komórek nabłonkowo-mięśniowych w epidermie i gastrodermie.
Narządy lokomotoryczne
Narządy lokomotoryczne - wyspecjalizowane części ciała, ułatwiające sprawne przemieszczanie się w
otaczającym środowisku:

● parapodium (pranóże) u wieloszczetów - postać fałdu ciała ze szczecinkami

● członowane odnóża stawonogów
● skrzydła - uwypuklenia powłoki ciała
● noga u mięczaków - m.in. ramiona i lejek u głowonogów (ruch odrzutowy)
● nóżki ambulakralne u szkarłupni
● płetwy u kręgowców wodnych
● różnie wykształcone parzyste kończyny u kręgowców lądowych.

Niektóre narządy lokomotoryczne ulegają przekształceniom w zależności od trybu życia i

zamieszkiwanego środowiska.
Poruszanie się zwierząt w środowisku wodnym:

● opływowy lub półopływowy kształt ciała

● ruchy wiosłowe - parapodia, odpowiednio
zmodyfikowane odnóża bezkręgowców, ogon,
kończyny przekształcone w płetwy (żółwie morskie,
pingwiny), błony pławne rozpięte między palcami
● ruch odrzutowy - meduzy, głowonogi
● ruch ślizgowy - po powierzchni wody (zjawisko
napięcia powierzchniowego) - nartnik
● pełzanie - ślimaki
● kroczenie - skorupiaki, u których ciało jest wsparte
na odnóżach.
Poruszanie się zwierząt w środowisku lądowym:

● ruch kroczący
● bieg
● skakanie
● pełzanie
● lot czynny - za pomocą mięśni
● lot bierny - nie wymaga ruchu mięśni -
zwierzęta wykorzystują prądy powietrza
● lot ślizgowy - różne struktury (np. fałdy
skórne), możliwy jedynie na krótkich
odcinkach.
Parzydełkowce
Wykonywanie ruchów i przemieszczanie się umożliwiają komórki nabłonkowo-
mięśniowe epidermy i ektodermy.

Meduzy poruszają się ruchem odrzutowym, wyrzucając wodę spod parasola dzięki
rytmicznym skurczom całego ciała.
https://pl.depositphotos.com/151798552/stock-video-jellyfish-moving-in-the-water.
html

Polipy są przez większą część życia przytwierdzone do podłoża, ale mogą

zmieniać położenie przez koziołkowanie.

Jedynymi parzydełkowcami, które wytwarzają szkielet są koralowce (szkielet

wewnętrzny lub zewnętrzny), ale nie służy on do poruszania się.
płazińce
Ścianę ich ciała stanowi wór
powłokowo-mięśniowy, na który
składają się mięśnie okrężne, skośne
i podłużne (u przywr i tasiemców
tylko okrężne i podłużne). Pełni on
funkcje szkieletu.
https://www.youtube.com/watch?v=UbQpoBNeZ
i4
nicienie
Mają wór powłokowo-mięśniowy, który w
porównaniu z płazińcami ma silnie
zredukowane mięśnie. Wynika to z
wysokiego ciśnienia płynu
wypełniającego ich ciało. (hydroszkielet)
Występuje pojedyncza warstwa mięśni o
podłużnym układzie włókien.
Mięśnie pasm grzbietowych i brzusznych
działają antagonistycznie przez co
nicienie mogą zginać ciało tylko w
płaszczyźnie grzbieto-brzusznej.
pierścienice
wór powłokowo-mięśniowy: cienka warstwa
mięśni okrężnych, gruba warstwa mięśni
wzdłużnych. U pijawek występuje dodatkowa
warstwa mięśni skośnych.

Występuje hydroszkielet złożony z wora

powłokowo-mięśniowego i płynu
wypełniającego celomę, który stanowi
podstawowy element ruchu.

https://pl.depositphotos.com/92716326/stock-
video-earthworm-moving-on-the-ground.html
http://scholaris.pl/zasob/57630
stawonogi
Posiadają szkielet zewnętrzny w postaci chitynowego pancerzyka, do którego
przyczepione są mięśnie. Oskórek każdego segmentu jest zbudowany z twardych
płytek połączonych miękką błoną, co umożliwia przemieszczanie segmentów
względem siebie.

Mięśnie dzielą się na odrębne grupy pełniące różne zadania i są zbudowane z

tkanki poprzecznie prążkowanej.

https://pl.depositphotos.com/136135602/stock-video-many-legs-arthropod.html
mięczaki
Brak szkieletu - miękkie ciało pokryte jest muszlą, która może pełnić funkcje
szkieletu zewnętrznego.

Narządem służącym do poruszania się jest silnie umięśniona noga,

przekształcona u głowonogów w ramiona i lejek.

Antagonistyczne działanie płynu wypełniającego celomę i mięśni powoduje, że

ślimak może schować się cały do muszli.

https://www.youtube.com/watch?v=JESjiSK4sh8

https://pl.depositphotos.com/12705850/stock-video-diver-and-octopus.html
szkarłupnie
Występuje szkielet wewnętrzny w postaci
wapiennych płytek oraz szkielet
hydrauliczny, w postaci układu
ambulakralnego.
Strunowiec - lancetnik:

● mięśnie zbudowane z segmentów, tzw. miomerów (kształt litery V zwróconej

wierzchołkiem do przodu ciała)
● poszczególne miomery oddzielone przegrodami łącznotkankowymi -
mioseptami
● miomery prawej i lewej strony są przesunięte względem siebie, co zwiększa
sprawność poruszania się zwierzęcia
● wykonywanie ruchów umożliwiają naprzemienne skurcze mięśni prawej i
lewej strony ciała
Ryby:

● płetwy nieparzyste
- grzbietowa, odbytowa - umożliwiają prawidłowe
położenie ciała, utrzymanie równowagi
- ogonowa - narząd napędowy, umożliwiający
ruch do przodu
- wystają ze skóry
● płetwy parzyste
- piersiowe, brzuszne - sterują ciałem, utrzymują równowagę, pozwalają na
pływanie do przodu, tyłu, zatrzymywanie się, zmianę kierunku
- wsparte na dwóch pasach: barkowym (kości krucze, łopatki, kości skoblowe;
złączony ze szkieletem osiowym; oparcie dla płetw piersiowych) oraz
miednicowym (kości bezimienne, luźno ułożone w mięśniach brzusznych; nie
jest związany z kręgosłupem)
Ryby:

● czaszka połączona nieruchomo z

kręgosłupem - ułatwia to
pokonywanie oporu wody
● kręgosłup ma dwa odcinki:
tułowiowy, w których żebra łączą
się z kręgami, oraz ogonowy -
pozbawiony żeber
● mięśnie zebrane w miomery,
ułożone metamerycznie,
oddzielone mioseptami
● w mięśniach wielu gatunków
występują liczne, drobne,
skostniałe ścięgna (ości)
● szkielet płetw składa się z dużej
liczby promieni, na których są
rozpięte fałdy skórne
Płazy:

● ażurowa czaszka połączona z kręgosłupem w sposób ruchomy, za pomocą

dwóch kłykci potylicznych (wyrostków kości potylicznych) - wchodzą w
zagłębienia pierwszego kręgu kręgosłupa, ograniczając ruchy głowy na boki
● kręgosłup składa się z czterech części:
- szyjnej - jeden kręg, nazywany dźwigaczem (łac. atlas), w którym znajdują się
wgłębienia do połączenia z kłykciami potylicznymi
- tułowiowej - różna liczba kręgów (u bezogonowych siedem, u beznogich - sto)
- krzyżowej - jeden kręg krzyżowy (nie występuje u płazów beznogich)
- ogonowej - zmienna liczba kręgów (u płazów bezogonowych kręgi ogonowe
zrastają się w jedną kość - urostyl)
Płazy:

● dwie pary kończyn -

szeroko rozstawione
- przednie - czteropalczaste
- tylne - pięciopalczaste
● pas barkowy - obojczyk,
kość krucza, łopatki
● pas miednicowy - kość
biodrowa, kość kulszowa,
kość łonowa
● u płazów bezogonowych -
nie wyodrębniły się kości
przedramienia (łokciowa i
promieniowa) oraz kości
podudzia (piszczelowa i
strzałkowa)
Gady:

● czaszka połączona z
kręgosłupem za
pośrednictwem jednego kłykcia
potylicznego - zwiększa to
ruchomość czaszki
● odcinki kręgosłupa:
- szyjny - 8 kręgów
- piersiowo-lędźwiowy - 22 kręgi
- krzyżowy - 2 kręgi
- ogonowy - liczne kręgi
malejące ku tyłowi
● kończyny podsunięte pod
tułów
Ptaki:

● czaszka łączy się za pomocą jednego

kłykcia potylicznego
● w kręgosłupie:
- najdłuższy i najbardziej ruchliwy jest
odcinek szyjny
- kręgi piersiowe i lędźwiowo-krzyżowe są
ze sobą zrośnięte - stabilizacja tułowiu
podczas lotu
- ogonowy - kilka wolnych kręgów oraz
stercząca ku górze kość ogonowa
(pygostyl)
● grzebień kostny charakterystyczną cechą
dobrze latających ptaków oraz pingwinów
- są do niego przyczepione silne mięśnie
poruszające skrzydłami
● kości pneumatyczne
Ssaki:

● czaszka łączy się z kręgosłupem za pomocą dwóch kłykci potylicznych

● kręgosłup: 7 kręgów w odcinku szyjnym, 12 kręgów piersiowych, 5 kręgów
lędźwiowych, kręgi odcinka krzyżowego zrastają się ze sobą, tworząc kość krzyżową,
różna liczba kręgów w odcinku ogonowym
● obręcz barkowa: łopatki
(kości krucze u stekowców),
obojczyki (u gatunków, które
wykonują skomplikowane
ruchy odwodzące i
przywodzące; ulega
zanikowi u zwierząt
biegających)
● obręcz miednicowa (kość
biodrowa, łonowa, kulszowa)
zrośnięta z częścią
krzyżową kręgosłupa
 Dziękujemy za uwagę!
Weronika Zwolińska oraz Maria Kosmalewicz