BAB 1

PENGENALAN
KEPADA BIOLOGI
DAN PERATURAN
MAKMAL
 1.1 BIDANG BIOLOGI DAN KERJAYA

PERKATAAN BIOLOGI
Berasal daripada Bahasa
‘bios’ : Kehidupan ‘logos’ : Kajian
Yunani

BIOLOGI
Kajian terperinci tentang benda hidup dan persekitaran semula jadi

BIOLOGI
Membolehkan memahami struktur dan Memahami hubungan dan interaksi
fungsi organisma antara organisma dengan alam sekitar
 CONTOH BIDANG KAJIAN
BOTANI
Kajian mengenai Hidupan tumbuhan

FISIOLOGI Fungsi dan mekanisme dalam

Kajian mengenai
organisma
EKOLOGI
Interaksi antara organisma dan
Kajian mengenai
persekitarannya
MIKROBIOLOGI
Kajian mengenai Mikroorganisma

GENETIK
Kajian mengenai Perwarisan dan variasi genetik
 FISIOLOGI
BOTANI GENETIK

EKOLOGI

MIKROBIOLOGI
 SUMBANGAN BIOLOGI DALAM KEHIDUPAN HARIAN
• Kaedah persenyawaan in vitro
BIDANG • Perancangan keluarga
PERUBATAN •
•
Pembedahan plastik
Terapi gen
• Pembuatan vitamin sintetik
BIDANG • Vaksin
FARMASI • Hormon insulin
• Enzim sintetik
BIDANG
PENGHASIL • Penggunaan mikroorganisma dalam
AN pembuatan keju, kicap, tapai dan tempe
MAKANAN
BIDANG • Tanaman dan haiwan transgenik
• Teknologi hidroponik
PERTANIAN • Aeroponik
KEPENTINGAN BIOLOGI

BIDANG BIDANG
PERUBATAN FARMASI

BIDANG BIDANG
PENGHASILAN PERTANIAN
MAKANAN
 KERJAYA DALAM BIOLOGI

AHLI AHLI BOTANI

MIKROBIOLOGI DOKTOR

AHLI AHLI BIOLOGI AHLI

FISIOLOGI HIDUPAN BIOLOGI
SENAMAN LIAR MARIN
1.2 KESELAMATAN DAN PERATURAN DALAM MAKMAL
BIOLOGI
PERALATAN DAN FUNGSINYA DI DALAM MAKMAL BIOLOGI

STESEN PANCURAN • Digunakan apabila bahagian badan terkena bahan

KECEMASAN kimia atau bahan-bahan berbahaya

STESEN PENCUCI • Digunakan untuk mencuci mata apabila terkena

MATA bahan kimia atau bahan-bahan berbahaya
• Untuk mengelakkan daripada terhidu gas-gas yang
KEBUK WASAP berbahaya seperti klorin, bromin dan nitrogen
dioksida
KABINET ALIRAN • Menyediakan aliran udara yang ditapis di ruang
LAMINA kerja yang bersih di dalam kabinet aliran lamina
KABINET • Menyediakan ruang kerja yang tertutup untuk
KESELAMATAN mengkaji bahan yang telah (atau
BIOLOGI berkemungkinan telah) dicemari oleh patogen
 PERALATAN PERLINDUNGAN DIRI DAN FUNGSINYA DI DALAM MAKMAL BIOLOGI

• Untuk mengelakkan mata daripada terkena

GOGAL bahan kimia berbahaya
TOPENG • Untuk melindungi daripada asap, wap dan habuk
MUKA
SARUNG
yang boleh menjelaskan sistem pernafasan

TANGAN • Untuk membasmi kuman pada tangan

MAKMAL
PENCUCI • Untuk membasmi kuman pada tangan
TANGAN
• Untuk melindungi badan dan pakaian daripada
BAJU MAKMAL percikan bahan kimia yang berbahaya
KASUT • Untuk mengelakkan kecederaan daripada
MAKMAL serpihan kaca dan tumpahan bahan kimia
 KESELAMATAN DAN PERATURAN DALAM MAKMAL BIOLOGI

KABINET KEBUK WASAP

KABINET
KESELAMATAN
ALIRAN LAMINA BIOLOGI

PANCURAN
KECEMASAN STESEN PENCUCI
MATA
 PERALATAN PERLINDUNGAN DIRI

Topeng Pencuci
Gogal tangan
Muka

Sarung Baju Kasut

tangan makmal bertutu
makmal p
BAHAN-BAHAN YANG BOLEH DIBUANG KE
DALAM SINKI

Bahan kimia yang mempunyai nilai pH 5-9

• Asid lemah, neutral dan alkali lemah
Cecair dan larutan yang mempunyai
kepekatan rendah dan tidak berbahaya
kepada pengguna
• Contoh : larutan sukrosa, larutan pewarna dan air suling
BAHAN-BAHAN YANG TIDAK BOLEH DIBUANG KE DALAM SINKI

Sebatian pelarut Nilai pH bahan

Bahan kimia
organik (aseton, kurang
(asid,gris,
alkohol, daripada 5 atau
minyak)
benzena) lebih daripada 9

Sisa pepejal
(bahan kimia, Logam berat
kaca, getah)
BAHAN-BAHAN YANG TIDAK BOLEH DIBUANG KE DALAM SINKI

Bahan sisa
organik
Bahan meruap Bahan toksik
(mikroorganisma
, bangkai)

Bahan reaktif Bahan radioaktif

 KAEDAH MENGURUS BAHAN SISA BIOLOGI MENGIKUT PROSEDUR
OPERASI PIAWAI

KATEGORI CONTOH KAEDAH PENGURUSAN

BAHAN SISA
BIOLOGI
KATEGORI A Picagari, jarum, kaca, • Dimasukkan ke dalam bekas
(SISA TAJAM) skalpel dan lain-lain alat disediakan khas bagi sisa tajam.
tajam menyebabkan luka • Bekas tidak perlu disterilkan
KATEGORI B Sisa pepejal biologi • Dibungkus dahulu di dalam beg plastik
(SISA TIDAK seperti sarung tangan, biobahaya tahan autoklaf, disterilkan
TAJAM) kertas tisu, piring petri, di dalam autoklaf untuk
bekas kultur plastik dan nyahkontaminasi
agar yang telah mengeras • Kemudian dimasukkan ke dalam tong
biobahaya
• Beg plastik berbahaya tidak boleh
dibuang ke dalam tong sampah biasa
 KAEDAH MENGURUS BAHAN SISA BIOLOGI MENGIKUT
PROSEDUR OPERASI PIAWAI
KATEGORI CONTOH KAEDAH PENGURUSAN
BAHAN SISA
BIOLOGI
KATEGORI C Bangkai, organ • Dibungkus dengan rapi menggunakan bahan
(BANGKAI dan sisa tisu peyerap ( seperti kertas tisu)
HAIWAN) haiwan • Dibungkus dengan rapi di dalam beg plastik
biobahaya dan disejukbeku
KATEGORI D Kultur kaldu dan • Semua sisa cecair biologi mesti
(CECAIR) medium cecair dinyahkontaminasi secara autoklaf sebelum
seperti darah dilupus
• Sisa cecair biologi yang telah disterilkan perlu
dilupus dengan segera
NYAHKONTAMINASI SECARA AUTOKLAF PERLU DILAKUKAN PADA
SUHU121℃ TEKANAN 15psi SELAMA 20 MINIT
 Bekas sisa
tajam

Beg plastik biobahaya

Autoklaf
Tong
biobahaya
 MESIN AUTOKLAF
1. Autoklaf adalah alat pemanas tertutup yang digunakan untuk mensterilkan bahan atau
peralatan dengan menggunakan wap panas dan bertekanan tinggi (1210C,
15 psi) selama 20 minit.
2. Penurunan tekanan (15psi) pada autoklaf bukan bertujuan untuk membunuh
mikroorganisma tetapi untuk meningkatkan suhu dalam autoklaf
3. Suhu yang tinggi (1200C) akan membunuh mikroorganisma dan sporanya.
KELASKAN MENGIKUT KATEGORI SISA BIOLOGI
 KEMALANGAN DALAM MAKMAL BOLEH DI SEBABKAN
OLEH KECUAIAN, KELALAIAN ATAU KURANG
KEMAHIRAN DALAM PELAKSANAAN EKSPERIMEN

LANGKAH-LANGKAH MENGURUS TUMPAHAN BAHAN

KIMIA
1) AM kepada guru
Maklumkan

2) Jadikan kawasan tumpahan kawasan larangan

3) Sekat tumpahan bahan kimia kimia daripada merebak dengan menggunakan pasir

4) Kaut tumpahan bahan kimia dengan menggunakan alat yang sesuai

5) Buang dengan selamat
Sekat tumpahan bahan kimia kimia daripada merebak dengan menggunakan pasir
 KEMALANGAN DALAM MAKMAL BOLEH DI SEBABKAN
OLEH KECUAIAN, KELALAIAN ATAU KURANG
KEMAHIRAN DALAM PELAKSANAAN EKSPERIMEN
LANGKAH-LANGKAH MENGURUS TUMPAHAN
MERKURI
1) Maklumkan kepada guru

2) Jadikan kawasan tumpahan kawasan larangan

3) Tabur serbuk sulfur untuk menutupi tumpahan merkuri

4) Hubungi pihak bomba

Hubungi pihak bomba untuk tumpahan merkuri
 AMALAN-AMALAN DALAM MAKMAL
BIOLOGI
ETIKA PAKAIAN
Guna baju makmal, sarung tangan, kasut dan gogal keselamatan mengikut
kesesuaian

PERATURAN KESELAMATAN MAKMAL

• Dilarang bekerja bersendirian di dalam makmal tanpa pengawasan
• Basuh tangan selepas menjalankan eksperimen
• Dilarang membawa masuk barang yang tidak berkaitan ke dalam makmal
• Bersihkan tempat bekerja dengan disinfektan
• Buang sisa mengikut prosedur yang telah ditetapkan
• Dilarang makan dan minum di dalam makmal
• Kenal pasti semua simbol keselamatan pada bahan dan peralatan sebelum
dugunakan
 AMALAN-AMALAN DALAM MAKMAL
BIOLOGI
PENGENDALIAN BARANGAN KACA DAN BAHAN
KIMIA
• Berjaga-jaga apabila mengendalikan barangan kaca panas
• Laporkan sebarang kerosakan peralatan atau barangan kaca kepada guru
dengan segera
• Jauhkan bahan kimia mudah terbakar daripada sumber nyalaan api
• Dilarang menyentuh, merasa dan menghidu bahan kimia secara langsung
LANGKAH KESELAMATAN BERHUBUNG
KEBAKARAN
• Hentikan kerja serta merta dan matikan dan matikan semua punca elektrik
berdekatan serta cabutkan palam
• Keluar dari makmal mengikut laluan pelan kecemasan yang ditetapkan
• Hubungi pihak bomba
• Jangan cemas dan tolak menolak
• Jangan berpatah balik untuk mengambil barang yang tertinggal
 AMALAN-AMALAN DALAM MAKMAL
BIOLOGI
PENGENDALIAN SPESIMEN HIDUP
• Guna sarung tangan yang sesuai ketika mengendalikan spesimen biologi
• Spesimen yang tidak berbahaya dan telah dibedah hendaklah ditanam atau
disejukbeku
• Cuci tangan dengan bahan pencuci antiseptik sebelum dan selepas eksperimen
• Semua permukaan dan tempat kerja hendaklah dibersihkan dengan disinfektan
sebelum meninggalkan makmal
BANTUAN KECEMASAN (KEMALANGAN)
• Maklumkan kepada guru
• Hubungi talian kecemasan
• Pindahkan mangsa dari tempat kejadian
• Beri rawatan kecemasan
• Jadikan tempat kemalangan kawasan larangan
AMALAN SIKAP SAINTIFIK DAN NILAI
MURNI
SEMASA MENJALANKAN PENYIASATAN
SAINTIFIK AMALAN SIKAP SAINTIFIK DAN
NILAI MURNI PERLU DITERAPKAN
• Minat dan sifat ingin tahu tentang alam sekeliling
• Jujur dan tepat dalam merekod serta mengesahkan data
• Rajin dan tabah dalam menjalankan sesuatu kajian
• Bertanggungjawab terhadap keselamatan diri dan rakan serta
terhadap alam sekitar
• Menghargai dan mengamalkan kehidupan yang bersih dan sihat
• Menghargai sumbangan sains dan teknologi
• Berfikiran kritis dan analitis
 1.3 BERKOMUNIKASI DALAM BIOLOGI

Perlu berkomunikasi
mengenai hasil Jadual
penemuan mereka
dalam bentuk
AHLI BIOLOGI YANG
MENJALANKAN Graf
PENYELIDIKAN

Lukisan biologi
 1) JADUAL

JADUAL
Digunakan untuk merekod dan Data eksperimen perlu direkod dalam
mempersembahkan data jadual yang sesuai

JADUAL MEMBOLEHKAN
Data disusun secara sistematik Dapat memudahkan perbandingan

TAJUK DALAM JADUAL TERDIRI PEMBOLEHUBAH DIMANPULASIKAN

DAN PEMBOLEHUBAH BERGERAK BALAS
PM : Diletakkan dalam lajur di sebelah PB : Diletakkan dalam lajur di sebelah
kiri kanan
 1) GRAF
Hubungan antara pembolehubah dimanipulasikan dan
pembolehubah bergerak balas

a) GRAF GARIS
Tanda titik dengan simbol yang sesuai seperti ‘x”

b) CARTA BAR (CARTA PALANG)

Persembahan data menggunakan
Tidak bercantum antara satu sama lain
palang menegak

c) HISTOGRAM
Menunjukkan taburan data secara
Dalam suatu kumpulan data
visual dan kekerapan sesuatu nilai
 JADUAL GRAF- GRAF
GARIS
PB
PM PB

PM
GRAF – CARTA BAR GRAF – HISTOGRAM
 KAEDAH MELUKIS
GRAF CARTA BAR (CARTA HISTOGRAM
PALANG)
PM : Diwakili oleh paksi PM : Diwakili oleh paksi Paksi mendatar/X : mewakili
mendatar (paksi-x) mendatar (paksi-x) data yang telah dibahagikan
PB : Diwakili oleh paksi PB : Diwakili oleh paksi kepada kumpulan mengikut
menegak (paksi-y) menegak (paksi-y) sela yang sesuai
Paksi menegak/Y :
Menunjukkan kekerapan
Skala pada paksi harus Setiap lebar palang perlu Masukkan label dan unit
seragam seragam paksi
Tajuk untuk graf : Tinggi palang bergantung Saiz atau lebar palang
“ Graf (PB) melawan (PM)” pada kekerapan atau hendaklah sama untuk semua
frekuensi sesuatu data sela kelas
Digunakan untuk membuat Tiada jarak antara palang
perbandingan antara 2 atau
lebih perkara pada sesuatu
masa
 3) LUKISAN BIOLOGI
LUKISAN BIOLOGI MESTILAH TEPAT UNTUK MEMBERI GAMBARAN TEPAT
SESUATU SPESIMEN
CIRI-CIRI LUKISAN BIOLOGI
• Besar dan tepat ; gunakan pensel yang tajam dan bukan pensel warna atau pen
• Tidak berlorek secara artistik
• Garisan lukisan perlulah jelas, bersih, berterusan dan tidak terputus-putus. Jangan gunakan
pembaris untuk melukis garis bentuk specimen
• Lukisan mesti berlabel. Garis label mesti tertuju pada struktur yang betul, tanda kepala anak
panah, mestilah lurus dan tidak bersilang antara satu sama lain
• Lukisan harus mempunyai tajuk
• Setiap struktur dalam lukisan mesti terletak pada kedudukan yang betul dan saiznya berkadaran
dengan semua struktur lain
• LUKISAN PELAN : Lukisan garisan yang menunjukkan garis bentuk struktur
• LUKISAN TERPERINCI : Menunjukkan sel-sel dalam struktur
• FAKTOR PEMBESARAN : Mesti dinyatakan contohnya = = 2x
 3) LUKISAN BIOLOGI
DALAM BIDANG BIOLOGI, KAJIAN DAN PEMERHATIAN STRUKTUR ORGANISMA DILAKUKAN
SATAH
Merujuk kepada permukaan rata
bayangan yang melintasi badan
SATAH SAGITAL
• Membahagikan tubuh kepada
kiri dan kanan
SATAH FRONTAL
• Membahagikan tubuh kepada
depan dan belakang
SATAH MELINTANG
• Membahagikan tubuh bahagian
atas dan bawah
BERDASARKAN :
KERATAN ARAH
KERATAN RENTAS Semua vertebra mempunyai pelan badan asas yang
• Membahagikan sama dan bersifat simetri
struktur kepada atas Dapat mengenal pasti orientasi vertebra dengan
dan bawah mempelajari arah dalam biologi
• Secara melintang
KERATAN MEMBUJUR SUPERIOR
• Membahagikan • Bahagian yang berada di atas bahagian lain
struktur kepada kiri • Menuju ke arah kepala
dan kanan LATERAL
• Secara menegak • Berada di bahagian jauh dari garisan tengah
• Berada pada bahagian tepi jasad
INFERIOR
• Berada di bawah bahagian lain atau menuju ke
arah kaki
VENTRAL : Menuju ke arah bawah jasad
DORSAL : Menuju ke arah atas jasad
ANTERIOR : Menuju ke arah depan jasad
POSTERIOR : Menuju ke arah belakang jasad
SATAH, KERATAN DAN
ARAH
SATAH, KERATAN DAN
ARAH
 1.4 PENYIASATAN SAINTIFIK DALAM
BIOLOGI
PENYIASATAN SAINTIFIK MEMBUKTIKAN KESAHIHAN SESUATU
HIPOTESIS YANG TELAH DIBUAT
LANGKAH-LANGKAH UNTUK MENJALANKAN PENYIASATAN SAINTIFIK
1. Mengenal pasti 2. Membina 3. Mengenal pasti 4. Merancang dan
masalah yang boleh hipotesis dan mengawal menjalankan
diuji dengan pembolehubah serta penyiasatan
penyiasatan kaedah saintifik
saintifik pengumpulan data
5. Mengumpul data 6. Menginterpretasi 7. Membuat 8. Menulis laporan
data dan keputusan kesimpulan
melalui penaakulan
saintifik
JIKA LAPORAN TIDAK DIBUAT, EKSPERIMEN ANDA TIDAK AKAN
BERMAKNA