T.C.

Ankara Üniversitesi
Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Anabilim Dalı
-Doktora Programı-

Problem, Amaç, Önem, Varsayımlar,

Sınırlılıklar ve Tanımlar
Prof. Dr. Ömay ÇOKLUK BÖKEOĞLU
Ders Danışmanı

Gökhan KIZILIŞIKOĞLU
Hazırlayan

Kasım, 2022
Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü
Cebeci Yerleşkesi, 06590
1/76
Çankaya/Ankara
Konu Başlıkları
• Problem
• Literatür tarama,
• Araştırma probleminin kaynakları,
• Seçim ölçütleri,
• Özellikleri vb.
• Genel ve alt amaçlar
• Önem
• Varsayımlar
• Sınırlılıklar
• Tanımlar

2
Problem
Araştırma
Konusu ile
karıştırma!

Araştırma Araştırma
Araştırma Araştırma
Fikri Problem Problemi
Gerekçesi Problemi
(Gravetter ve (Karasar) (Büyüköztürk
(Creswell) (Fraenkel vd.)
Wallnau) )

3
Problem
Araştırma probleminin işlevi, üzerinde çalışılacak özel bir konu veya problem için gerekçeler
sağlamaktır.

Bireyi fiziksel ya da düşünsel yönden rahatsız eden, kararsızlık ve birden çok çözüm yolu
olasılığı görülen her durum bir problemdir. Araştırma da bu problemi çözmeye yönelik
süreçtir.

Araştırma problemi, sizin gerçekleştireceğiniz araştırma ile çözüm bulmayı planladığınız

sorundur.

Problemler, araştırmacıların ilgilendiği alanları, iyileştirmek istedikleri durumları, ortadan

kaldırmak istedikleri zorlukları, cevap aradıkları soruları içeren araştırmacının tatmin edici
bulmadığı veya rahatsız edici bulduğu herhangi bir şey, bir türk zorluk, değiştirilmesi gereken
bir durum, olabileceği kadar iyi çalışmayan herhangi bir şey olabilir.

4
 Araştırma Probleminin Kaynakları

Kuramlar

Geçmiş Araştırmalar
Günlük yaşam

Uygulamalar

Kaynak: Büyüköztürk, 2011.

Problemin Çarpması
Kaynak: Karasar, 2013. 5
 Problem (Seçim ölçütleri)
Seçim Ölçütleri

Genel Özel

Yerleşik etik kurallara

Çözülebilirlik Önemlilik Yenilik uygun olarak
araştırılabilirlik

Yöntemde ve
Zaman ve olanak İlgi yeterliği
Alanda yeterlik tekniklerde Veri toplama izni
yeterliği
yeterlik

Kaynak: Karasar, 2013.

6
 Problem (Özellikleri)
Nasıl Konu öğrenciyi ilgilendirmiyor
olmamalı? Konu çok güvenli veya çok kolay
Konu çok zor
Konu çok geniş
Akla gelen ilk konuya bağlı kalmak

Eğitimde Araştırma Konuyla ilgili yetersiz literatür

Problemi Nasıl Esnek olabilmeli
Olmalı?
Açık ve net olmalı

Önemli olmalı/Alandaki bir eksikliği doldurabilmeli

Değişkenler arasında ilişki, bağlantı, anlamlılık aramalı

Kaynak: Gravetter ve Wallnau, 2014; Fraenkel vd., 2011.

7
Problem (Literatür Taraması)
Kum Saati Modeli

Araştırma konusu ve alt konularına ilişkin

kapsamlı tarama
Araştırma problemi alanına ilişkin tarama 4N 1K
Araştırma problemi ile ilgili tarama Modeli

Araştırma sonuçlarının yorumlanması

ve tartışılması için tarama

Kaynak: Büyüköztürk, 2011. 8

Literatür Taraması

Genel Referans Araçları Birincil Kaynaklar

İkincil Kaynaklar

Kaynak: Fraenkel vd., 2011. 9

Literatür Taraması
Australian Education Index (AEI)

British Education Index (BEI)

Genel Referans Araçları Direction of Open Access Journals (DOAJ)

EBSCO Host

Education Index Elsevier-Science Direct

Education Resources Information Center (ERIC) Genamics JournalSeek

PsycINFO PreQuest Dijital Dissertations

Exceptional Child Education Resources (ECER) Science Citation Index (SCI)

Social Science Citation Index (SSCI)

Tezler

Vb.

10
Literatür Taraması

Birincil Kaynaklar

Akademik dergiler

Araştırma çalışmaları

Akademik makaleler

Bir arkeolojik eser

Günlük

El yazması

Otobiyografi

Vb.

11
Literatür Taraması

İkincil Kaynaklar

Ders kitapları

Ansiklopediler

Araştırma incelemeleri

Yıllıklar

Vb.

12
Literatür Taraması
Eğitim Alanındaki El Kitaplarından Bazıları
• Blackwell Handbook Of Early Childhood Development
• Handbook Of Adult Education
• Handbook Of Classroom Management
• Handbook Of Distance Education
• Handbook Of Gifted Education
• Handbook Of Research For Educational Communications And
Technology
• Handbook Of Research İn Second Language Teaching And Learning
• Handbook Of Research On Curriculum
• Handbook Of Research On Mathematics Teaching And Learning
• Handbook Of Research On Music Teaching And Learning
• Handbook Of Research On Science Teaching And Learning
• Handbook Of Research On Social Studies Teaching And Learning
• Handbook Of Research On Teacher Education
• Handbook Of Research Teaching
• Handbook Of Reading Research
• Sage Handbook For Research İn Education
Eğitim Alanındaki Dergilerden Bazıları
• American Educational Research Journal
• Australasian Journal Of Educational Technology
• British Journal Of Educational Psychology
• British Journal Of Educational Technology
• Computers & Education
• Educational Technology & Society
• Educational Technology Research And Development (ETR&D)
• European Journal Of Psychology Of Education
• IEEE Transaction On Education
• İnternational Journal Of Science Education
• Journal Of Computer Assisted Learning
• Journal Of Educational Psycholgy
• Journal Of Higher Education
• Journal Of Research İn Science Teaching
• Journal Of Special Education
• Journal Of Teacher Education
• Journal Of The Learning Sciences
• Learning And İndividual Differences
• Learning And İnstruction
• Research İn Science Education
• Review Of Educational Research
• Review Of Research İn Education
• Science Education
• Teaching And Teacher Education
• Teaching İn Higher Education
Kaynak: Büyüköztürk, 2011. 13
 Literatür Taraması
Türkiye’de Eğitim Alanındaki Dergilerden
Bazıları
• Abant İzzet Baysal Eğitim Fakültesi Dergisi
• Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi
• Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (Kefad)
• Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi
• Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi
• Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi
• Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi
• Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi
• Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi
• Balikesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi
• Batı Anadolu Eğitim Bilimleri Dergisi
• Buca Eğitim Fakültesi Dergi
• Çağdaş Eğitim Dergisi
• Çağdaş Eğitim Dergisi Akademik
• Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi
• Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi
• Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Ege Eğitim Dergisi
• Eğitim Bilimleri ve Uygulama Ebuline
• Eğitim Teknolojileri Araştırmaları Dergisi
• Eğitim Teknolojisi Kuram ve Uygulama
• Egitimde Politika Analizleri ve Stratejik Arastirmalar Dergisi
• Ekev Akademi Dergisi
• Elektronik Eğitim Bilimleri Dergisi (EJEDUS)
• Elektronik Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi – ESOSDER
• Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi
• Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi
• Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi
Yurtiçi SSCI Dergiler
• Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi
• Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi • Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi
• Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi • Eğitim ve Bilim / Education and Science
• Hasan Ali Yucel Egitim Fakultesi Dergisi • Eğitim Araştırmaları – EJER
• İlköğretim Online • Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi – EDAM
• İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi
• Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi
• Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi
• Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi
• Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi
• Kastamonu Eğitim Dergisi
• Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi
• Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dergisi
• Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Ulakbim
• Milli Eğitim Dergisi
• Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi
• Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi
• Nevşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi
• Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi
• Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi
• Pegem Eğitim ve Öğretim
• Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi
• Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi
• Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Yöktez
• Turkish Journal of Education (TURJE)
• Türk Eğitim Bilimleri Dergisi – Gazi Üniversitesi
• Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi
• Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi
• Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi
• Yükseköğretim Dergisi
• Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 14
 Literatür Taraması
WWW internet kaynakları
Avantajları Dezavantajları • The national center for education statistics
(NCES)
• RAND Education
• The urban ınstitute
Maliyet Düzensizlik • Google scholar

Çok çeşitli materyallere Veri tabanları

Zaman kaybı
erişebilme • ProQuest education journals
• Education research complete
• Education full text
Farklı formatlara erişebilme Güvenilirlik eksikliği • ERIC (EBSCO)
• Academic search premier
• JSTOR
• ProQuest dissertations and theses
Hızlı Belirsiz güvenilirlik • Web of science

İnterneti’i kullanarak Etik ihlaller

literatür taraması?
Web’e Aşırı güven

Kaynak: Fraenkel vd., 2011. 15

Literatür Taraması
Bir 1-Araştırma problemini mümkün olduğunca net bir şekilde tanımlayınız.

Literatür 2-İlgili ikincil kaynakları tarayınız.

Taramasının
Adımları 3-Bir veya iki uygun genel referans çalışmasını seçiniz ve inceleyiniz.

4-İlgilenilen soru ile ilgili arama terimlerini formüle ediniz.

5-Uygun genel referans araçlarını kullanarak açıklayıcı birincil kaynakları arayınız.

6-İlgili birincil kaynakları edininiz ve kaynaklardaki önemli noktaları not edip

özetleyiniz.

Kaynak: Fraenkel vd., 2011. 16

 Raporlama
Giriş
• Bu araştırmayı neden yapıyorum?
Giriş
Gelişme Gelişme
• Diğer araştırmacılar bu probleme ilişkin hangi çalışmaları yapmış ve
neler bulmuş?
Özet
Özet
• Literatürde bu konuda hangi eksikler var ve benim çalışmam hangi
eksiği kapatacak?
Problem durumu
• Problemin temeli, nedenleri, ilişkili araştırma sonuçları ve önemi nedir?
Problemimin soru cümlesi nedir? Problem Durumu

Kaynak: Büyüköztürk, 2011. 17

 Değişkenler
Nicel Değişkenler
Yapı/Özellik
Nitel

Nicel Ve Kategorik Değişkenler

Sürekli
Değişkenler Değer
Bağımlı Ve Bağımsız Değişkenler
Süreksiz
Değiştirilebilen
Bağımlı Moderatör Değişkenler
Neden/Sonuç Seçilmiş
Bağımsız
Aracı Değişkenler
Düzenleyici

Dışsal Yabancı Değişkenler

Kaynak: Büyüköztürk, 2011. Kaynak: Fraenkel vd., 2011.

18
 Hipotez
Neden hipotez kuruyoruz?
Örnek Hipotez yazmak, araştırmanın kuramsal temellerine
Problem Çocukların internet kullanma süreleri, dayalı olarak tahminler yürütmemize, araştırmanın
akademik başarılarını etkilemekte midir? sonucu üzerinde derinlemesine düşünmemize ve
araştırdığımız problemdeki değişkenler arasında
ilişki durumu kurup kurmadığımıza karar
vermemize yardımcı olur.

Ho hipotezi
• Çocukların internet kullanım süresi akademik başarılarını etkilemez.
Örn: A metodu Örn: A metodu
Yönlü hipotezler

Yönsüz hipotezler

B metodundan ile B metodu H1 hipotezi

daha etkilidir. arasında fark • Çocukların internet kullanım süresi akademik başarılarını etkiler veya
olacaktır. internet kullanım süresi arttıkça akademik başarı azalır veya internet
kullanım süresi akademik başarılarını etkiler veya internet kullanım
süresi arttıkça akademik başarı artar.

Kaynak: Büyüköztürk, 2011.

Kaynak: Fraenkel vd., 2011.
19
Amaçlar
• Araştırmanın amacı,

• Çalışmanın hedeflerini ortaya koyan genel bir ifadedir (Büyüköztürk, 2011).

• Çalışmanın başlıca gayesi ya da yol haritasıdır (Creswell, 2013).

• «Ne? Nasıl? Niçin?» gibi sorularla ilgili olup; problemin en somutlaştığı yerdir (Karasar,
2013).

Ankara Üniversitesi tez yazım klavuzuna göre amaç düz

cümle şeklinde yazılır, soru cümlesi biçiminde yazılmaz!

20
Amaçlar
• Cresswell’e (2013) göre örnek bir amaç cümlesi;
• Bu.....................................(anlatı, fenomenoloji, kuram oluşturma, etnografi, durum) çalışmasının amacı ...................
(mekan) daki ........................................................ (katılımcılar) ın ................................................................................
(çalışmanın merkezi fenomeni) ni ..................................................................... (anlamak, tanımlamak, geliştirmek,
ortaya çıkarmak) tır. Araştırmanın bu evresinde ...................................................................... (merkezi fenomen) genel
olarak .............................................................................. (temel kavramın genel bir tanımı) şeklinde tanımlanacaktır.

21
Amaçlar
.
• Giriş cümlesi niteliğindedir. Örnek: «Türkiye’deki okullaşma
Genel amaçlar
durumunun bugünkü düzeyini belirlemek»
Amaçlar

.
Alt amaçlar • Hangi değişkenlerde hangi verilerin toplanacağını belirler. Örnek:
«okullaşma oranının cinsiyete, yerleşim merkezlerine, bölgelere,
yaşlara ve yıllara göre değişimini belirlemek»
Kaynak: Karasar, 2013.

Alt Amaçlar

betimsel korelasyon karşılaştırmalı

«Nedir?» Değişkenler Gruplar arası/içi

ifadesidir arasındaki karşılaştırmalar
ilişki
Kaynak: Büyüköztürk, 2011. 22
 Amaçlar
Araştırma Bilgisayar destekli öğretimin, öğrencilerin problem çözme
becerilerine ve başarılarına etkisi nedir?
problemi
Örnek Çalışma

Genel Bilgisayar destekli ve geleneksel öğretimin uygulandığı

öğrencilerin problem çözme becerileri ve başarılarına etkisini
amaç incelemektir.

Bilgisayar destekli eğitimin öğrencilerin problem çözme becerileri üzerinde

Alt anlamlı bir etkisi var mıdır?
amaçlar Bilgisayar destekli eğitimin öğrencilerin akademik başarıları üzerinde anlamlı
bir etkisi var mıdır?
Bilgisayar destekli ve geleneksel öğretim uygulanan öğrencilerin problem
çözme becerileri arasında anlamlı bir etkisi var mıdır?
Bilgisayar destekli ve geleneksel öğretim uygulanan öğrencilerin başarı puanları
arasında anlamlı bir etkisi var mıdır?

Kaynak: Büyüköztürk, 2011.

Önem
Kime, neye, hangi oranda katkı
sağlayacak?

İlgili bilim dalına nasıl katkı Örnek

sağlayacak?
Bu bilim dalının uygulamalarında
sizin araştırma sonuçlarınızın etkisi
olacak mı?
• Araştırmanın amacı: «beslenme ile
zeka» ve «zeka ile okul başarısı»
arasındaki ilişki olsun.
• Önem: bu iki ilişkinin durumuna göre
devlet yatırımlarının, eğitime ya da
halkın beslenmesini geliştirici
önlemlere ağırlık verecek biçimde
dağıtımı için bir öneri geliştirmek
olabilir (Karasar, 2013).

Kaynak: Büyüköztürk, 2011. Araştırmacı, araştırmanın önemini açıkça ortaya

koyamıyorsa araştırmadan VAZGEÇMELİDİR!
(Gülleroğlu, 2018). 24
 Varsayımlar
• Varsayım, doğruluğunun ispatlanması gerekmeyen önermedir (Büyüköztürk, 2011).

• Bir önermenin varsayım olması için;

1. Doğruluğundan büyük ölçüde emin olunması,
2. Doğruluğunu deneyerek kontrol etmek için harcanacak bilimsel çabanın maliyetinin yararından çok daha
fazla olması ya da bu konuda denemenin imkansız olması,
3. Araştırma sonucunu ve dolayısı ile verilerin yorumunu büyük ölçüde etkilemesi gerekir.
(Karasar, 2013).

• Örnek varsayımlar;
• Ebeveynlerin eğitim durumları gibi kontrol değişkenlerinin katılımcılar arasında değişiklik
göstermediği,
• Veri toplama araçlarına verilen cevapların doğru ve samimi olduğu.

25
Sınırlılıklar
Araştırmacının, ideal gördüğü ve normal olarak yapmak
isteyip de çeşitli nedenlerle vazgeçmek zorunda kaldığı
şeylerdir (Karasar, 2013).

Bir kaç örnek:

Sınırlılık kaynakları
Araştırmacının kendi bilgi, beceri ve
olanaklarından kaynaklanan,
• Araştırmada veri toplama araçları
anket tekniği ile sınırlıdır.
• Eğitimde değerlendirme sistemi
incelenirken, çalışmanın yalnızca
lise öğrencileri ile sınırlandırılması.

Problem alanı,

Araştırma amaçları,

Yöntem,
Sınırlılıkları olabildiğince az tutmak
gerekir (Büyüköztürk, 2011). Öteki pratik zorluklar.
Kaynak: Karasar, 2013.

26
Tanımlar
• Bilim dalları geliştikçe kendine özgü terminolojileri ve soyut kavramları da çoğalır.
• Araştırmalarda özel terimler ile anlatımlar başlar.
• Örnek: araştırmada «verim» kelimesi geçiyorsa, verimden hangi anlamın kastedildiği
tanımlarda verilmelidir. Parasal verim mi? Fiziksel verim mi? Vb.
• Her kavramı tanımlamak gerekmez, yanlış anlamalara mahal verebilecek veya sık sık kullanılan
tanımlara yer verilir.

Kavramsal tanım: bir kavramın başka

Tanım kavramlarla tanıtılmasıdır.

İşlevsel tanım: kavramların,

gözlenebilir özelliklerle tanıtılmasıdır.
Kavramsal
İşlevsel tanım
tanım
27
Tespit!

Türk kaynaklarda «Önem, Varsayımlar,

Sınırlılıklar ve Tanımlar» bölümleri yer
alırken, yabancı kaynaklarda bu
bölümlere rastlanmamıştır.

28
 T.C.
Ankara Üniversitesi
Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Anabilim Dalı
-Doktora Programı-

Problem, Amaç, Önem, Varsayımlar, Sınırlılıklar ve Tanımlar

Dinlediğiniz İçin
Teşekkür Ederim.
Prof. Dr. Ömay ÇOKLUK BÖKEOĞLU Gökhan KIZILIŞIKOĞLU
Ders Danışmanı Hazırlayan

Kasım, 2022
Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü
Cebeci Yerleşkesi, 06590
29
Çankaya/Ankara