ΙΣΤ 461 / ΙΝΕ 402

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Η Ιστορία
ως διδακτικό
αντικείμενο
1. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΩΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΜΑΘΗΜΑ

«Ας μη γελιόμαστε: η εικόνα που έχουμε για τους

άλλους λαούς ή και για εμάς τους ίδιους
συνδέεται με την ιστορία που μας έχουν
αφηγηθεί όταν ήμασταν παιδιά. Η Ιστορία αυτή
μας σημαδεύει σε ολόκληρη τη ζωή μας».
(M. Ferro)

Από αυτό αντιλαμβανόμαστε τη σημασία που έχει

η σχολική Ιστορία στη διαμόρφωση των
αντιλήψεων και των στάσεων της μεγάλης
πλειονότητας του κοινού.

Διδακτική της Νεοελληνικής Ιστορίας 2

1. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΩΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΜΑΘΗΜΑ

1834: η Ελληνική Ιστορία και η Γεωγραφία

κατατάσσονται στις προαιρετικές γνώσεις για τη
στοιχειώδη εκπαίδευση. Στην πράξη,
διδάσκονταν μόνο στα σχολεία των πόλεων, στα
υπόλοιπα σχολεία διδάσκονταν ανάγνωση,
γραφή, αριθμητική.
1894: Πρώτο πρόγραμμα μαθημάτων τετρατάξιων
δημοτικών σχολείων αρρένων. Έως τότε η
ιστορική γνώση μεταδίδεται μέσα από τα
Αναγνωστικά, απουσιάζουν άλλα διδακτικά
εγχειρίδια.

Διδακτική της Νεοελληνικής Ιστορίας 3

1. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΩΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΜΑΘΗΜΑ

1836: Πρόγραμμα Ελληνικών και Γυμνασίων

  Ελληνικά Γυμνάσια
α΄   Γενική ιστορία μέχρι του
5ου αι. μ.Χ.
β΄ Παλαιά Ιστορία και η της 6ος-16ος αι.
Ελλάδος
γ΄ Ιστορία της Ρώμης και τα 16ος μέχρις ημών
πρώτιστα της μεσαίας και
νεωτέρας ιστορίας

δ΄   Ελληνική ιστορία

Διδακτική της Νεοελληνικής Ιστορίας 4

1. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΩΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΜΑΘΗΜΑ

1884: Πρόγραμμα Ελληνικών και Γυμνασίων

  Ελληνικά Γυμνάσια
α΄ Ιστορία της αρχαίας Ελλάδας ως
τον Μέγα Αλέξανδρο.

β΄ Ιστορία του Ελληνικού έθνους ως Ιστορία των Ρωμαίων και του

το 330 μ.Χ. Βυζαντινού κράτους ως το 1204.

γ΄ Ιστορία του Ελληνικού έθνους ως Ιστορία των Μέσων και Νέων

το 1830 και παγκόσμια ιστορία χρόνων ως το 1815.

δ΄   Ελληνική ιστορία από την

αρχαιότητα ως τη σύγχρονη
εποχή

Διδακτική της Νεοελληνικής Ιστορίας 5

1. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΩΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΜΑΘΗΜΑ

1882: πρώτες προσπάθειες

για τη χρήση αποκλειστικά
εγκεκριμένων βιβλίων στα
σχολεία. Μέχρι τότε
χρησιμοποιούνταν ποικίλα
βιβλία κατ’ επιλογή των
δασκάλων και καθηγητών,
μεταφράσεις ξένων,
ερανίσματα κ.λπ.

Διδακτική της Νεοελληνικής Ιστορίας 6

1. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΩΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΜΑΘΗΜΑ

1913: εισάγεται η διδασκαλία της Ιστορίας στο

εξατάξιο δημοτικό σχολείο, ως διακριτού
μαθήματος, από την γ΄ τάξη.
1914: εισάγεται η διδασκαλία της Ιστορίας σε όλες
τις τάξεις των ελληνικών σχολείων και των
γυμνασίων, ανά τρεις ώρες.

Διδακτική της Νεοελληνικής Ιστορίας 7

2. ΓΕΝΙΚΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

Η διδασκαλία της ιστορίας στον 19ο αι. στοχεύει:

 στην παροχή γνώσεων σχετικά με το παρελθόν,
πρωτίστως πρόσωπα και γεγονότα
 στην ηθική διαπαιδαγώγηση των μαθητών
 στη θρησκευτική μόρφωση των μαθητών
 στην εθνική διαπαιδαγώγηση των μαθητών
Στηρίζεται στην πίστη για την παραδειγματική και
ηθικοπλαστική αξία της Ιστορίας.

Διδακτική της Νεοελληνικής Ιστορίας 8

Πρόγραμμα Ελληνικών σχολείων και Γυμνασίων, 1836

Α. Α. Kammerer, Σύνοψις Γενικής Ιστορίας (για τα Ελληνικά σχολεία), 1839

9
Α. Δ. Καππώτα, Περί ιστορίας, 1864

Γ. Γ. Παπαδόπουλου, Δοκίμιον πρακτικών παιδαγωγικών οδηγιών, 1865

10
Εγκύκλιος Υπουργείου Εθνικής Παιδείας, 1879

Δ.Γ. Πετρίδη, Στοιχειώδεις πρακτικαί οδηγίαι, 1881

11
12
2. ΓΕΝΙΚΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

Ο σκοπός της μελέτης της Ιστορίας αφορά

 στη γνώση του παρελθόντος για την κατανόηση
του παρόντος
 στην προετοιμασία συνειδητών πολιτών

Με τη διδασκαλία της Ιστορίας ο μαθητής μπορεί

να αποκτήσει την επίγνωση ότι ο σύγχρονος
κόσμος αποτελεί συνέχεια του παρελθόντος,
αλλά είναι και διαφορετικός από αυτό.

Διδακτική της Νεοελληνικής Ιστορίας 13

2. ΓΕΝΙΚΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

 
Γενικοί σκοποί του μαθήματος της Ιστορίας είναι:
 η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης
 η απόκτηση ιστορικής γνώσης
 η ανάπτυξη της ιστορικής σκέψης και της ιστορικής
συνείδησης
 η ανάπτυξη της ιστορικής ενσυναίσθησης
 η δυνατότητα κατανόησης βασικών εννοιών, όπως ο
χώρος, ο χρόνος, η συνέχεια, η αιτιότητα κ.λπ.

Διδακτική της Νεοελληνικής Ιστορίας 14

2. ΓΕΝΙΚΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

Η ανάπτυξη ιστορικής σκέψης αφορά στην κατανόηση των

ιστορικών γεγονότων και εννοιών και τη σύνδεση αιτίων
και αποτελεσμάτων.
Πώς συντελείται:
 με τη χρήση και αξιοποίηση των ιστορικών τεκμηρίων
 με την αναγνώριση των εννοιών της συνέχειας και της
αλλαγής
 με την κατανόηση της αιτιότητας και των συνεπειών της
 με την κατανόηση της κοινωνικής διάστασης των
ιστορικών φαινομένων

Διδακτική της Νεοελληνικής Ιστορίας 15

2. ΓΕΝΙΚΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

Η καλλιέργεια ιστορικής συνείδησης αφορά στην

κατανόηση
 της συμπεριφοράς του ανθρώπου σε συγκεκριμένες
χρονικές περιόδους
 της σχέσης παρελθόντος-παρόντος
Πώς συντελείται:
 με τη μελέτη της ζωής του παρελθόντος, της δράσης
μιας κοινωνίας, με την προϋπόθεση ότι οι γνώσεις, οι
κρίσεις και οι ιδέες που αποκομίζει ο μαθητής
παραμένουν στη μνήμη του ως παραδείγματα που
διευκολύνουν την κατανόηση του παρόντος

Διδακτική της Νεοελληνικής Ιστορίας 16

2. ΓΕΝΙΚΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ
 

Η ανάπτυξη ιστορικής ενσυναίσθησης αφορά στην

ικανότητα του μαθητή να μπει στη συνείδηση ενός
προσώπου άλλης εποχής και άλλου τόπου, να βλέπει τον
κόσμο με τα μάτια του άλλου: «η εμπειρία μιας ξένης
συνείδησης». Γενικά, είναι δύσκολο να κατανοήσουμε
ανθρώπους που δεν έχουν τις ίδιες αντιλήψεις με εμάς.
Θεωρείται:
 ως προϋπόθεση για την κατανόηση των κινήτρων και
των πράξεων των ανθρώπων

Διδακτική της Νεοελληνικής Ιστορίας 17

2. ΓΕΝΙΚΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

 Προϋπόθεση για την επίτευξη του γενικού σκοπού του

μαθήματος είναι:

 η καλλιέργεια αξιών, όπως ο σεβασμός, η

αλληλεγγύη, η ισότητα, η υπευθυνότητα, η
ελευθερία και η αμφισβήτηση των στερεοτύπων
 η καλλιέργεια δεξιοτήτων, όπως η παρατήρηση,
η σύγκριση, η ανάλυση, η σύνθεση, ο
εντοπισμός κινήτρων, η εξαγωγή
συμπερασμάτων και η τεκμηρίωση

Διδακτική της Νεοελληνικής Ιστορίας 18

2.1 ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΣΚΟΠΟΙ ΣΤΗ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

 Να κατανοήσουν οι μαθητές ότι ο κόσμος στον οποίο ζουν

είναι αποτέλεσμα μιας εξελικτικής πορείας, με υποκείμενα
δράσης τους ανθρώπους.
 Να κατανοήσουν ότι σε διαφορετικές εποχές οι άνθρωποι
οργάνωσαν τις ζωές και τις κοινωνίες τους με διαφορετικό
τρόπο.
 Να καταστούν ικανοί, μέσα από τη γνώση του παρελθόντος, να
κατανοήσουν το παρόν και να στοχαστούν για τα προβλήματά
του.
 Να αναπτύξουν θετική στάση απέναντι στη σπουδή του
παρελθόντος, ως παράγοντα απόκτησης αυτογνωσίας και
κατανόησης της κοινωνίας.
Διδακτική της Νεοελληνικής Ιστορίας 19
2.1 ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΣΚΟΠΟΙ ΣΤΗ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

 Να αναπτύξουν αίσθημα συμμετοχής στο ιστορικό γίγνεσθαι και να

συνειδητοποιήσουν την προσωπική ευθύνη τους για την πορεία της
κοινωνίας στην οποία ζουν.
 Να διαμορφώσουν, μέσα από τη μελέτη των επιμέρους πολιτισμών
και της συνεισφοράς τους στον παγκόσμιο πολιτισμό, πνεύμα
μετριοπάθειας, ανοχής και σεβασμού στο διαφορετικό.
 Να προσεγγίζουν τα ιστορικά γεγονότα χωρίς άκριτη αποδοχή των
ιστορικών ερμηνειών και απόψεων.
 Να κατανοήσουν τους ποικίλους παράγοντες (κοινωνικούς,
πολιτικούς, οικονομικούς κ.λπ.) που επηρεάζουν τις σύγχρονες
καταστάσεις του εθνικού τους περιβάλλοντος.
 Να οικοδομήσουν, μέσα από τη μελέτη του δικού τους πολιτισμού,
την εθνική και πολιτιστική τους ταυτότητα.
Διδακτική της Νεοελληνικής Ιστορίας 20
2.2 Επιμέρους σκοποί για το Γυμνάσιο

 Να κατανοούν την έννοια του χρόνου και των τρόπων μέτρησής

του και να εντάσσουν τα γεγονότα στις ιστορικές περιόδους.
 Να εξοικειωθούν και να μάθουν να χρησιμοποιούν το ειδικό
λεξιλόγιο της ιστορικής επιστήμης. Π.χ., εξειδικευμένη
ορολογία από το παρελθόν, όπως φέουδο, πασάς / γλώσσα του
ιστορικού χρόνου, όπως μεσαιωνικός, νεωτερικός / γλώσσα των
ιστορικών διαδικασιών, όπως αιτία, αφορμή, συνέπεια κ.λπ.
 Να συνειδητοποιήσουν ότι η κατανόηση κάθε κοινωνίας και
κάθε περιόδου προϋποθέτει τη μελέτη όλων των πτυχών της
(πολιτικής, οικονομικής, πολιτιστικής, θρησκευτικής κ.λπ.).
 Να μελετούν την εποχή σε συνάφεια με τον υλικό πολιτισμό
της, αποκτώντας έτσι αισθητική παιδεία και αγωγή.

Διδακτική της Νεοελληνικής Ιστορίας 21

2.2 Επιμέρους σκοποί για το Γυμνάσιο

 Να εντοπίζουν, κατά τη μελέτη των ιστορικών γεγονότων ή

φαινομένων, αίτια και αποτελέσματα, βραχυπρόθεσμα και
μακροπρόθεσμα.
 Να εντοπίζουν τους πρωταγωνιστές των γεγονότων χωρίς να
παραβλέπουν τη συλλογική προσπάθεια.
 Να κρίνουν τα γεγονότα με βάση τα δεδομένα της εποχής κατά την
οποία διαδραματίστηκαν και να μπορούν να τα συγκρίνουν με το
σήμερα.
 Να συγκρίνουν ιστορικά γεγονότα ή φαινόμενα και να εντοπίζουν
ομοιότητες και διαφορές.
 Να ιεραρχούν τα γεγονότα κατά το βαθμό σπουδαιότητάς τους και
να απομονώνουν τα πιο κορυφαία σχετικά με τις μετέπειτα
προεκτάσεις τους.
Διδακτική της Νεοελληνικής Ιστορίας 22
2.2 Επιμέρους σκοποί για το Γυμνάσιο

 Να κατανοήσουν ότι η αξιοπιστία της ιστορικής αφήγησης

θεμελιώνεται στην ορθή αξιοποίηση των πηγών.
 Να συνειδητοποιήσουν ότι, όπως για κάθε γεγονός δεν υπάρχει
μόνο μία άποψη, έτσι και κάθε πηγή δεν λέει τη μία και μόνη
αλήθεια.
 Να συνδέουν την τοπική ιστορία με την εθνική, την ευρωπαϊκή και
την παγκόσμια.
 Να γνωρίσουν οι μαθητές την ιστορική πορεία του ελληνισμού από
την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, με αναφορές στην ευρύτερη
παγκόσμια ιστορία.
 Να συνειδητοποιήσουν την προσφορά του ελληνικού έθνους στον
παγκόσμιο πολιτισμό, χωρίς αρνητικές ή αξιολογικές κρίσεις για
τους άλλους λαούς.
Διδακτική της Νεοελληνικής Ιστορίας 23
2.2 Επιμέρους σκοποί για το Γυμνάσιο

 Να αναπτύσσουν πρόσθετες βοηθητικές δεξιότητες,

όπως ψηφιακή εξοικείωση κατά την επεξεργασία και
παρουσίαση των δεδομένων.
 Να προσεγγίζουν βιωματικά την ιστορική γνώση
αξιοποιώντας χώρους εκπαίδευσης εκτός σχολείου,
όπως μουσεία, αρχαιολογικούς χώρους, βιβλιοθήκες
κ.λπ.
 Να αποδίδουν το μάθημα με δικά τους λόγια χωρίς να
αποστηθίζουν το σχολικό βιβλίο.

Διδακτική της Νεοελληνικής Ιστορίας 24

2.3 Επιμέρους σκοποί για το Λύκειο

 Να εξοικειωθούν με το περιεχόμενο ιστορικών όρων

και εννοιών.
 Να εμβαθύνουν στα γεγονότα και να κατανοήσουν
την πολυπλοκότητα των παραγόντων που
επηρεάζουν τη ζωή των ανθρώπων.
 Να εισαχθούν στη διαδικασία κατανόησης,
ανάλυσης και αξιολόγησης των διαφορετικών
οπτικών με τις οποίες προσεγγίζονται και
ερμηνεύονται τα ιστορικά γεγονότα και φαινόμενα
από τους ιστορικούς.
Διδακτική της Νεοελληνικής Ιστορίας 25
2.3 Επιμέρους σκοποί για το Λύκειο

 Να γνωρίσουν την ελληνική και παγκόσμια ιστορία και να

κατανοήσουν το βαθμό σύνδεσης της ιστορικής πορείας
του ελληνισμού με τις εξελίξεις σε ευρωπαϊκό και
παγκόσμιο επίπεδο.
 Να γνωρίσουν τους διάφορους πολιτισμούς, να εθιστούν
στη διαδικασία μελέτης των σχέσεων μεταξύ των λαών και
να εκτιμήσουν τη συνεισφορά τους στην παγκόσμια
κοινότητα χωρίς προσκόλληση σε σχήματα ανωτερότητας-
κατωτερότητας, υπεροχής-υποβάθμισης.
 Να συνειδητοποιήσουν την ατομική και συλλογική ευθύνη
του ανθρώπου για τη λειτουργία της κοινωνίας και την
πρόοδο του πολιτισμού.
Διδακτική της Νεοελληνικής Ιστορίας 26
2.3 Επιμέρους σκοποί για το Λύκειο

 Να εξοικειωθούν με τη διαδικασία της ιστορικής έρευνας και της

αξιολόγησης των ιστορικών πληροφοριών.
 Να κατανοούν την αξία των πηγών και να τις προσεγγίζουν
κριτικά και συγκριτικά.
 Να καλλιεργούν δεξιότητες, όπως η συγκρότηση επιχειρημάτων,
η τεκμηρίωση, η αναζήτηση κινήτρων.
 Να αξιολογούν τις ποικίλες δυνατότητες τη μη σχολικής
ιστορικής εκπαίδευσης (ΜΜΕ, εκλαϊκευτικές εκδόσεις κ.λπ.)
χωρίς να υιοθετούν άκριτα λάθη και ατεκμηρίωτες πληροφορίες.
 Να προσεγγίζουν βιωματικά την ιστορική γνώση αξιοποιώντας
χώρους εκπαίδευσης εκτός σχολείου, όπως μουσεία,
αρχαιολογικούς χώρους, βιβλιοθήκες κ.λπ.

Διδακτική της Νεοελληνικής Ιστορίας 27

 2.2 Επιμέρους σκοποί για το Γυμνάσιο

Ο διδάσκων οφείλει να περιορίζει σταδιακά

τη γνώση τού ΤΙ προς όφελος της
ερμηνείας, δηλαδή του ΓΙΑΤΙ.

Η πορεία του μαθήματος κινείται πάνω στο

σχήμα:
αιτία ↔ αποτέλεσμα

Διδακτική της Νεοελληνικής Ιστορίας 28

3. ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ

 Το Αναλυτικό Πρόγραμμα είναι ένα γενικό

σχεδιάγραμμα που περιλαμβάνει
 τους γενικούς και ειδικούς σκοπούς του
μαθήματος
 τη διδακτέα ύλη
 τη χρονική διάρκεια της διδασκαλίας
 δραστηριότητες για τους μαθητές
 τρόπους αξιολόγησης

Διδακτική της Νεοελληνικής Ιστορίας 29

3. ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ

 Σημαντικές παράμετροι:

 Τι θα συμπεριληφθεί στο ΑΠ;

 Τι θεωρείται ως «ιστορικά σημαντικό» για να
διδαχθεί στα παιδιά;
 Πώς αυτό θα διδαχθεί ώστε να επιτευχθούν οι
σκοποί του ΑΠ;

Διδακτική της Νεοελληνικής Ιστορίας 30