LİPİDLER

LİPİDLERİN ORTAK ÖZELLİKLERİ

Lipidler, biyolojik kaynaklı organik bilesiklerdir.

Yapılarında C, H, O bulunur. Ayrıca N, P, S gibi elementler de bazı

lipidlerin yapısına girerler.

Temel yapı tasları yağ asitleridir. Bir maddenin lipit olarak kabul
edilebilmesi için en azından YAĞ ASİDLERİYLE ESTERLESEBİLİR
karakterde olması gerekir.

Suda çözünmeyen, apolar veya hidrofob bilesiklerdir. kloroform,

eter, benzen, sıcak alkol, aseton gibi organik çözücülerde
çözünebilirler.

Lipidlerin enerji değerleri yüksektir.

 Lipidlerin Vücuttaki Görevleri
• *Enerjiye dönüştürülürler.
•
*Yağda eriyen A,D,E,K vitaminleri lipidlerle birlikte
emilir. Lipidler bu vitaminlerin emilmesini sağlar.
•
*Deri altındaki lipidler ısı kaybını önler. Vücudu dış
etkilere karşı korur.
•
*İç organların etrafını sararak mekanik etkilere
karşı korur.
•
*lipidler midede uzun süre kaldığı için tokluk
duygusunun uzun süre devam etmesini sağlarlar.
 Vücudunda bol yağ depolayan hayvanlar

• Uzun göç yollarını kullanan ( Leylek ve

kaz ),
• Çöl hayvanları (develer) (aşırı sıcağa
karşı yalıtım görevi yaparlar).
• Kış uykusuna yatan canlılar (ayı)
vücudunda yağ depo ederler.
• lipidler derinin altında bir tabaka
oluşturarak ısı kaybını engeller.
• Vücudu soğuğa karşı korur (örneğin
balinalar ve kutup ayıları).

-ENERJİ STOĞU
-SICAKTAN KORUNMA
-SOĞUKTAN KORUNMA
 Vücuda gerekenden fazla karbonhidrat
girdiğinde fazla miktar hemen karaciğerde
trigliserite (nötral yağa) dönüştürülür ve bu
biçimiyle yağ dokusunda depolanır.
Karbonhidratlardan yağ yapımı çok
önemlidir. Çünkü vücuttaki hücrelerin
çoğunda fazla miktarda glikojen
depolayabilecek yer yoktur. Bir kimse
karbonhidrat olarak depolayabileceği
miktardan 200 kat fazla yağ depolayabilir.
• Hücre zarının yapısına
katılarak seçici
geçirgenlikte rol oynar.
(amfipatik lipidler; hem
hidrofilik, hem
hidrofobik uçları olan)
lipidler
Sinir hücreleri için yağ

lipidler
 LİPİDLERİN SINIFLANDIRILMASI
I- YAĞ ASİTLERİ
II- GLİSERİN TASIYAN LİPİDLER
A) Notral yağlar
1-Mono-, di- ve trigliseridler
2- Gliserin eterler
3- Glikozilgliserinler
B) Fosfogliseridler (Gliserofosfolipidler)
1- Fosfatidler
2- Fosfatidilinositol ve difosfatidilgliserol
III- GLİSERİN TASIMAYAN LİPİDLER
A) Sfingolipidler
Seramidler
Sfingomiyelinler
Glikosfingolipidler
B) Alifatik alkoller ve mumlar
C) Terpenler (İzopren lipidler)
D) Steroidler
IV-DİĞER SINIF BİLESİKLERE BAĞLI LİPİDLER
A) Lipoproteinler
B) Lipopolisakkaritler
 YAĞ ASİTLERİ
Kapalı formülü R-COOH olan, genelde uzun zincirli
monokarboksilik asitlerdir.

Yağ asitlerinin çoğu düz zincirli olup çift sayıda karbon içerir.
Zincir uzunluğu 2 ila 80 arasında değisir, ancak doğada en çok 12
ila 24 C içerenleri yaygındır. 2-6 C’lu olanları kısa zincirli, 8-10
arasında olanları orta uzunlukta zincire sahip, 12-24 C’lular ise
uzun zincirli yağ asitleri olarak adlandırılır.
Yağ asitlerinin yapısında yer alan hidrokarbon zinciri
karbonları, -COOH karbonundan itibaren isimlendirilir.
-COOH karbonuna komsu ilk karbon atomuna α-
karbon, ikinciye β-karbon, üçüncüye γ-karbon denir. En
sonda yer alan metil grubunun karbonu ise ω-karbon
olarak isimlendirilir.
 YAĞ ASİTLERİNİN SINIFLANDIRILMALARI

-Doymus (satüre) yağ asitleri

-Doymamıs (ansatüre) yağ asitleri

- Esansiyel yağ asitleri

-Ek gruplu yağ asitleri

-Halkalı yapılı yağ asitleri

Doymus olanlar-çift bağ içermez
• Doymamıs olanlar-bir veya daha fazla sayıda
çift bağ içerir
En basit doymus yağ asidi, 2 karbona sahip asetik asittir.
Trigliseridlerin yapısında yer alan Yağ asitleri mono karboksilik
asitlerdir. Hidrokarbon zincirinde çift bağ taşımalarına göre doymuş
veya doymamış olarak ayrılırlar.
Doymuş yağ asitlerinin 2-6 karbonluları kısa zincirli, 8-12
karbonluları orta zincirli, daha fazla karbonluları uzun zincirli
olarak tanımlanırlar. Hayvansal yağlarda en çok bulunan doymuş
yağ asitleri, 16 karbonlu palmitik asit ile 18 karbonlu stearik asittir
OMEGA-3 YAĞ ASİTLERİ
Hayvansal yağlarda en çok bulunan doymus yağ asitleri,
16 karbonlu palmitik asit ile 18 karbonlu stearik asittir.
Doymus yağ asitlerinin karbon sayısı 10 ve daha az
olanları oda sıcaklığında sıvı ve uçucudurlar; diğerleri
katı yağlar olarak tanımlanırlar.
Doymamıs (ansatüre) yağ asitleri, hidrokarbon
zincirinde bir veya daha fazla çift bağ içeren yağ
asitleridirler.
 DOYMAMIS OLANLARDA İZOMERİ

Doymamışlık zarların yapısında yer

alan lipitler için çok önemli bir
özellik!

Çünkü, cis konumundaki

çift bağlar molekülde bir
burkulmaya yol açar ve
zardaki moleküllerin
birbirine çok yakın
paketlenmesini önler. Bu da
zarın AKISKANLIĞINI
SAĞLAR. (Geçirgenlik ve
esneklik özelliği kazandırır)
Hidrokarbon zincirinde bir çift bağ içeren doymamıs yağ
asitleri, monoansatüre (monoenoik) yağ asitleridirler.

CH3(CH2)7C=C(CH2)7COOH
Hidrokarbon zincirinde iki veya daha fazla çift bağ içeren
doymamıs yağ asitleri, poliansatüre yağ asitleridirler.
Poliansatüre yağ asitleri, içerdikleri çift bağ sayısına göre
dienoik, trienoik, tetraenoik yağ asitleri olarak
adlandırılırlar.
Linoleik asit®18:2;9,12 w6 yağ asidi
Linolenik asit ® 18:3; 9,12,15 w3 yağ asidi
Arasidonik asit ® 20:4; 5,8,11,14 w6 yağ
asidi
 Doymamıs yağ asitleri oda sıcaklığında genellikle
sıvıdırlar, suda çözünmezler, uçucu değillerdir.

Hayvansal yağlarda en çok bulunan doymamıs

yağ
asitleri, palmitoleik asit, oleik asit, linoleik asit,
arasidonik asittir.

Hayvanlarda depo yağlarını çoğunlukla palmitik

ve oleik
asitler olusturur. Daha az olarak da stearik asit
bulunur.
 Esansiyel Yağ Asitleri
Linoleik asit (18:2 ∆ 9,12 ), linolenik asit (18:3 ∆ 9,12,15 ) ve
araşidonik asit (20:4 ∆ 5,8,11,14), insanlar için esansiyeldirler.
Yani vücutta sentez edilmezler; besinlerle dışarıdan alınmaları
gerekir.
Linoleik asit, mısır yağı, yer fıstığı, pamuk yağı ve soya fasülyesi
yağı gibi tohum yağlarında bulunur. Linolenik asit, ayrıca keten
tohumu yağında bulunur. Araşidonik asit, yer fıstığı yağında daha
fazla miktarda vardır.

Doymamış yağ asidi karbon zincirleri

içindeki çift bağların bulunduğu yerdeki
değişiklikler, izomerleri oluşturur.
En sık görülen izomer şekilleri, çift bağın
etrafındaki
diziliş ile ilgili olan cis- ve trans- izomer
şekilleridir.
Ek gruplu yağ asitleri, hidrokarbon
zincirlerinde
hidroksil grubu veya metil grubu
gibi ek gruplar içeren
yağ asitleridirler. Tüberküloz Halkalı yapılı yağ asitleri,
basilinin hücre duvarında bulunan hidrokarbon zincirleri
tuberkülostearik asit tüberküloz halkalı yapı oluşturmuş olan yağ
teşhisinde kullanıllır asitleridirler.

Hidnokarpik, şolmuğrik, prostanoik yağ

asitleri (balina yağında bulunurlar)
Yağ asitlerinin kimyasal özellikleri -Yağ asitlerinin karboksil grupları ile alkollerin
hidroksil grupları arasından su çıkısı suretiyle yağ asidi ve alkolün birbirine ester
bağıyla bağlanması sonucu esterler olusur.
Trigliseridler, gliserolün yağ asidi esterleridirler.

-Yağ asitleri, karboksil grupları vasıtasıyla metallerle

tuzları olustururlar.
Karbon sayısı 6’dan fazla olan yağ asitlerinin metallerle
olusturduğu tuzlara sabun denir.
 -Doymamış yağ asitlerinin yapısında yer alan etilen bağı
(-CH=CH-), platin, nikel veya bakır varlığında
kolaylıkla hidrojenle doyurulabilir. iki hidrojen çift bağa
girer ve doymamış yağ asidi doymuş hale geçer.

-Doymamış yağ asitlerinin yapısında yer alan etilen bağı

fluor, klor, brom, iyot gibi halojenlerden biri ile
doyurulabilir.
Doymamıs yağ asitlerinin absorbe ettiği iyot
miktarı
ölçülerek çift bağ sayısının veya doymamıslık
derecesinin saptanması mümkün olabilir.
100 g doymamıs yağın gram cinsinden tuttuğu
iyot
miktarı, iyot sayısı olarak tanımlanır.
iyot sayısı, cilt altı dokularda 65, karaciğerde
135’dir.
-Doymamıs yağ asitlerinin çift bağları, oksidan
etkiye
göre sonuçta değisik ürünler meydana gelecek
sekilde
oksitlenirler.
Çift bağlara O2 girmesiyle peroksit, endiol,
epoksit,
ketohidroksit gibi çesitli gruplar ortaya çıkar.
I- YAĞ ASİTLERİ
II- GLİSERİN TASIYAN LİPİDLER
A) Notral yağlar
1-Mono-, di- ve trigliseridler
2- Gliserin eterler
3- Glikozilgliserinler
B) Fosfogliseridler (Gliserofosfolipidler)
1- Fosfatidler
2- Fosfatidilinositol ve difosfatidilgliserol
III- GLİSERİN TASIMAYAN LİPİDLER
A) Sfingolipidler
Seramidler
Sfingomiyelinler
Glikosfingolipidler
B) Alifatik alkoller ve mumlar
C) Terpenler (İzopren lipidler)
D) Steroidler
IV-DİĞER SINIF BİLESİKLERE BAĞLI LİPİDLER
A) Lipoproteinler
B) Lipopolisakkaritler
• Biyolojik yönden önemli olan lipidler; yağ
asitleri, nötr yağ, fosfolipid (bileşik lipidler),
kolesterol ve diğer steroidlerdir.
• Besinlerle alınan Lipidlerin çoğu trigliserit 
şeklindedir.
• Lipidler en çok emilen besinlerdir. Normal
şartlarda ancak %5’i gaita ile atılır.
• Karbonhidratlar gibi yağlar da vücudun enerji
ihtiyacını karşılayan besin maddeleridir. 1 g
yağ 9 kcal enerji içermektedir.
• Çarpma ve darbelere karşı vücudu korur.

lipidler
 Nötral Yağlar
•
*Yağ asidi ve gliserinden oluşurlar.
*Önemli organların dış yüzeyini örterler.

• Gliserin+3Yağ Asidi------>Yağ+3H2O

lipidler
MONOGLİSERİDLER

lipidler
DİGLİSERİD

lipidler
Gerek hayvansal yağlar gerekse bitkisel yağlar, yağ asitlerinin gliserin (gliserol) ile
olusturdukları oldukça kompleks esterlerdir.
Yağ asitleri ve alkole ek olarak başka gruplar içeren
lipidler bileşik lipidlerdir.
Fosfolipidler: Yağ asitleri ve alkole ek olarak fosfat ve
Azotlu bir baz (kolin veya kolamin) içeren bileşik
lipidlerdir; fosfatidler olarak da bilinirler.
Fosfolipidler, molekül yapılarındaki alkol türüne göre
gliserol taşıyanlar fosfogliseridler (gliserofosfolipidler),
sfingozin alkol taşıyanlar fosfosfingozidler (sfingomyelinler)
olmak üzere iki grupta incelenirler.
Sfingolipidler: Gliserol içermeyen, yağ asidi ve uzun
zincirli bir amino alkol olan sfingozin alkol içeren
lipidlerdir.
 Lesitin ve kefalin
gliserofosfolipidlerdendir.
Lesitin: fosfat+kolin+gliserol+2 adet Yağ
asiti
Kefalin: fosfat+kolamin+giserol+2 adet
Yağ asiti
Lesitini parçalayan fosfolipaz enzimi; arı,
yılan zehirinde bulunur. Hücre zarındaki
fosfolipidleri parçalayarak hücrenin yıkımına
sebep olur.
Sfingozinin amino azotuna bir yağ asidinin amid bağı ile
bağlanması suretiyle olusmuş en basit sfingolipid
seramiddir.
 Sfingomiyelinler, seramide fosfokolin
eklenmesiyle olusmuslardır.
Sfingomyelinler, hayvan hücrelerinin
plazma membranlarında bulunurlar.
Beyin ve sinir dokusunda bol
miktardadırlar. Myelinli nöronların
aksonlarını saran ve izole eden myelin
kılıf, iyi bir sfingomyelin kaynağıdır.
Seramide bağlı olarak karbonhidrat içeren
sfingolipidler, glikolipidler olarak bilinirler.
Sfingolipidlerin fosfat içerenleri sfingomyelinlerdir; fosfat
içermeyip karbonhidrat içerenleri glikolipidler olarak
bilinirler.
Gliserofosfolipidler ve sfingolipidler, membran
lipidlerinin iki önemli sınıfını oluştururlar.
 MUMLAR
Yağ asitlerinin gliserolden daha büyük moleküllü
alkollerle oluşturdukları esterler mumlardır.
O

H3C (CH 2)14 C O CH 2 (CH 2)28-CH 3

fatty acid
long chain alcohol

Mumlar, doğada yaygın olarak

bazı böceklerin salgılarında;
hayvanların deri, kıl ve
tüylerinde; bitkilerin
yapraklarında, meyve ve
kabuklarında bulunurlar.
 TERPENLER
İzopren türevi bileşikler olan karotenoidler ve steroidler
lipidlerle ilgili maddelerdir.
Lipitlerin en genis ve en önemli gruplarından biri de
terpenlerdir. İzopren denilen ve çok sayıda tekrarlanan
birimlerden meydana gelmislerdir. Bu yapılar kauçuk,
karoten ve çesitli karotenoitleri meydana getirmektedirler.
Karotenler, hayvan vücudunda, deri hücrelerinde
depolanmaktadır. bitkilerde ise farklı renklerin olusumuna,
(havuca turuncu rengi) ve farklı vitaminlerin (örneğin ß-
karotenden sentezlenen A vitamini) sentezlenmesinde
görev yapmaktadırlar. • Yağ esanslarının koku ve tadını da
terpenler vermektedir. Örneğin mentol, kafur
monoterpenlerden elde edilen esanslardır.
İzoprenil (C5) --> geranil (C10)
geranil (C10) --> farnesil (C15)
farnesil (C15) --> skualen (C30)
 STEROİDLER
Biyolojik olarak önemli 5 adet steroid var

Siklopentanoperhidrofenantren
(STERAN)

 Steroller:kolesterol
 Cinsiyet hormonları: östrojen progesteron
 Safra asitleri: kolik asit
 Vitamin D
 Adrenal korteks hormonları: kortizon
 LİPOPROTEİNLER
Trigliserid, kolesterol ve fosfolipidlerin değişik
oranlarda protein ile kombinasyonu sonucu
oluşan moleküler agregatlar lipoproteinlerdir.

Lipoproteinler suda çözünürler ve

lipidler böylece kanda taşınabilirler.