EKOLOGIA CZŁOWIEKA (I)

Prowadzący:
dr hab. Krzysztof Rychert, prof. AP
 Krzysztof Rychert

Pokój 12 (na parterze)

krzysztof.rychert@apsl.edu.pl
SYLABUS
 PLAN ZAJĘĆ

WYKŁADY:

2 – 30 marca 2023 (5 spotkań)

(czwartki)
13:15 – 14:45
sala 7

Ostatnie spotkanie to kolokwium testowe

 PLAN ZAJĘĆ

ĆWICZENIA:

2 marca – 27 kwietnia 2023 (8 spotkań)

(czwartki)
9:45 – 11:15 (gr. I) lub 11:30 – 13:00 (gr. II)
sala 101 (gr. I) lub sala 4 (gr. II)

Z ćwiczeń także napiszemy test

 Składowe oceny końcowej

ćwiczenia 15 godz. (8 ćwiczeń) 1 ECTS pkt.

wykłady 10 godz. (5 wykł.) 1 ECTS pkt.

Zaliczenie z oceną
 Podręcznik

Wolański N. 2012.

Ekologia człowieka.

Tom 1 i 2.

PWN, Warszawa.
Napoleon Wolański

Ekologia człowieka
Strona internetowa

https://nwolanskibc.wordpress.com/prezentacje/
 INNE POZYCJE
LITERATUROWE
 Podręcznik
Grzelak J., Nieczuja-
Dwojacka J. 2013.

Metody badań w
antropologii.

Skrypt dla studentów.

Wy-dawnictwo UKSW,
Warszawa
 ROZWÓJ BIOLOGICZNY
CZŁOWIEKA
.
Książka poza ogólnym omawianiem
zjawiska rozwoju od zapłodnienia
poprzez okres niemowlęcy,
dzieciństwo i młodość, dojrzałość,
wiek dorosły i starość – omawia
rozwój morfologiczny (makro i
częściowo mikroanatomiczny) i
czynnościowy (fizjologiczny)
poszczególnych układów i narządów
organizmu ludzkiego
 Podręcznik

Malinowski A. 1994.

Wstęp do antropologii
i ekologii człowieka.

Wyd. UŁ, Łódź

 Popularno-
naukowe

Marek Konarzewski.

Na początku był
głód.
DEFINICJA EKOLOGII CZŁOWIEKA

• Ekologia – nauka o oddziaływaniu między

organizmami a środowiskiem

• Ekologia człowieka (ang. human ecology) –

(interdyscyplinarna) nauka o gatunku Homo
sapiens (i jego kulturze) jako części ekosystemu.

• Badania dotyczą gatunku Homo sapiens jako efektu

ewolucji na tle środowiska, w którym powstał i wpływu
populacji ludzkich na środowisko.

[Wolański 2012]
DEFINICJA EKOLOGII CZŁOWIEKA (II)

• Ekologia człowieka

• Nauka o człowieku i jego środowisku.

• Przedmiotem badań jest populacja ludzka, jej

środowisko biologiczne, społeczne, kulturowe i
powiązania ludzi ze środowiskiem naturalnym.

• Ekologia człowieka traktuje człowieka jako część

ekosystemu. Żaden gatunek nie wywiera na
ekosystemy Ziemi takiego wpływu jak człowiek.

[Wolański 2012]
 Definicja ekologii człowieka
• Ekologia człowieka jest nauką interdyscyplinarną,
integrującą badania przyrodnicze i społeczne nad
dynamicznymi i relacjami między; ludźmi jako
jednostkami, populacjami i wszelkimi formami:
społeczności); a jednocześnie nad relacjami między
nimi a całkowitym (przyrodniczym, społecznym i
techniczno-kulturowym) środowiskiem w jakim żyje
badana populacja ludzi.

[Wolański 2012]
 Definicja ekologii człowieka
Autekologia: ekologia osobników = relacje osobnika ze
środowiskiem (dziś raczej jest to fizjologia środowiskowa)
Synekologia: ekologia grup osobników.

Internet
 Powiązane nauki

• antropologia – Zajmuje się badaniem człowieka jako

jednostki w społeczeństwie w kontekście historycznej
zmienności, biorąc pod uwagę warunki socjalno-
ekonomiczne oraz kulturowe; poszukuje zrozumienia roli
kultury i struktur władzy w życiu człowieka. Ma dwa
podstawowe nurty:
• antropologię fizyczną zajmującą się zmiennością
biologiczną i fizjologiczną człowieka;
• antropologię kulturową (antropologia społeczna)
zajmującą się człowiekiem w społeczności (zbliżony do
socjologii).

wikipedia
 Powiązane nauki

• sozologia – nauka o gospodarce zasobami

naturalnymi

• auksologia – nauka o rozwoju

• fizjologia środowiskowa – przystosowanie

człowieka na poziomie osobniczym

[Wolański 2012]
 Powiązane nauki
Badania morfologii, czynności czy procesów
biochemicznych ludzkiego ciała są przedmiotem badań
antropologii, fizjologii. Badania zmian struktury populacji są
przedmiotem badań genetyki i demografii populacji
ludzkich. Badania warunków środowiskowych są
przedmiotem ekologii, lecz także ekonomii. Chodzi tu
zarówno o badania, jakie czynniki środowiska oddziałują
na ludzki organizm. Badaniem kulturowych zachowań
ludzkich zajmuje się etnologia (antropologia kulturowa w
terminologii USA), badaniem zachowań grupowych,
społecznych i funkcjonowania instytucji społecznych
zajmuje się socjologia (antropologia społeczna w
terminologii USA). Są to odrębne dyscypliny naukowe o
określonym zakresie zainteresowań i stosowanych
metodach badawczych.

[Wolański 2012]
 Termin naukowy
Dopiero wówczas gdy badamy organizmy i
populacje ludzkie, warunki środowiskowe w jakich
żyją oraz z zestawienia tych danych wnioskujemy
o interakcji populacji ludzkich ze środowiskiem -
jest to ekologia człowieka.

Napoleon Wolański, 2012

 Termin naukowy
Przedmiotem badań EC jest organizm człowieka i
populacja ludzka w interakcji ze środowiskiem w
jakim występuje, w szczególności biologiczne,
społeczne i kulturowe powiązania ludzi ze
środowiskiem ich życia.
Tak więc ekologia człowieka opiera się o dwie podstawy:
stan populacji ludzkiej i stan środowiska w jakim ona żyje.
Dla zrozumienia powiązań między tymi dwoma
elementami, a więc zrozumienia zachodzących interakcji,
konieczne jest poznanie nie tylko procesów biologicznych,
ale także społecznych i kulturowych. Dopiero ta całość, ale
nie każdy z elementów z osobna, stanowią ekologię
człowieka.
Anna SINIARSKA* i Napoleon WOLAŃSKI**
•Czym jest współczesna ekologia człowieka. S tu d ia
•Ecologiae et Bioethicae 1/2 003
 Termin naukowy
Ekologia człowieka (EC) jest nauką o człowieku
jako gatunku biologicznym i jego kulturze, jako
dynamicznym komponencie ekosystemów.
Gatunek Homo sapiens charakteryzuje się między
innymi tym, że właściwa jest mu kultura.
Podkreślenie roli kultury jest więc w definicji
świadome, bowiem chodzi o ujęcie
interdyscyplinarne; biolodzy nie badają zjawisk
kulturowych.

Anna SINIARSKA* i Napoleon WOLAŃSKI**

•Czym jest współczesna ekologia człowieka. S tu d ia
•Ecologiae et Bioethicae 1/2 003
 Termin naukowy

Termin ekologia człowieka jest niejednoznacznie

stosowany, nawet na uczelniach.

Jako kierunek studiów ekologia człowieka sprowadza się na ogół do

zestawu wykładów na temat biologii środowiskowej odniesionej do
gatunku Homo sapiens (zjawiska interakcji i zmian
przystosowawczych, również w aspekcie ewolucyjnym) oraz ochrony
środowiska życia człowieka.

Anna SINIARSKA* i Napoleon WOLAŃSKI**

•Czym jest współczesna ekologia człowieka. S tu d ia
•Ecologiae et Bioethicae 1/2 003
 Syntetyczna definicja ekologii
człowieka
Współcześnie ekologia człowieka jest różne definiowana
w różnych ośrodkach akademickich.

Wg Wolańskiego (2012) ekologia człowieka obejmuje 4

działy:

1. Filozoficzne problemy człowiek – środowisko.

2. Przyrodnicze i społ.-ekonom problemy środowiska
człowieka.
3. Środowiskowe problemy biologii człowieka.
4. Kulturowe zachowania przystosowawcze.

Internet
TEMATYKA WYKŁADÓW

antropopresja – wpływ człowieka na

środowisko

demografia człowieka

pochodzenie i ewolucja człowieka

kultura i rozwój technologii

przystosowanie człowieka do różnych

środowisk (biomów)
TEMATYKA ćwiczeń

ocena stanu biologicznego człowieka –

pomiary antropometryczne

zagrożenia dla człowieka

dieta

etc.
 Oddziaływanie środowiska na
człowieka
Monitorowanie stanu biologicznego populacji dotyczy (1)
stanu zdrowia, (2) stanu odżywienia oraz (3) sprawności
reprodukcyjnej (rozrodczości i przeżywalności).
Dane zbierane są za pomocą pomiarów morfologicznych,
fizjologicznych, biochemicznych, wywiadu, fotografii itp.
Wykorzystuje się również metody demograficzne.
Sprawność reprodukcyjna ma dwa aspekty: płodność tj.
produkcję nowych osobników i umieralność tj. ubywanie
tych osobników których organizmy z różnych względów nie
mogą już funkcjonować w danym środowisku.

Anna SINIARSKA* i Napoleon WOLAŃSKI**

•Czym jest współczesna ekologia człowieka. S tu d ia
•Ecologiae et Bioethicae 1/2 003
 Ekologia człowieka a sozologia
Gospodarowanie i wykorzystanie zasobów naturalnych jest
przedmiotem badań ekonomii. Ochrona środowiska jest
przedmiotem badan sozologii.
Problemem ekologii człowieka jest to, na ile zmiany
środowiska (np. występowanie gatunków) zmieni
środowisko życia człowieka.
Ekologia człowieka zajmuje się badaniem jak populacje
ludzkie zmieniają środowisko, oraz jak to zmienione
środowisko oddziałuje na populacje ludzkie. W tym
pierwszym zakresie tworzy syntezę badań z zakresu
ekologii, w tym drugim zakresie prowadzi własne badania.

Anna SINIARSKA* i Napoleon WOLAŃSKI**

•Czym jest współczesna ekologia człowieka. S tu d ia
•Ecologiae et Bioethicae 1/2 003
 Antropopresja
Tworząc te warunki i korzystając z zasobów
środowiska dla pozyskania żywności oraz innych
surowców i energii, człowiek wpływa nie tylko na
swoje bezpośrednie otoczenie, ale przekształca
środowisko w większej skali. Zaburzając działanie
ekosystemów, czy produkując zanieczyszczenia
przenoszące się nawet na inne kontynenty
stwarza zagrożenia w skali globalnej.
Wpływ populacji ludzkich na środowisko zwany
jest antropopresją.
Anna SINIARSKA* i Napoleon WOLAŃSKI**
•Czym jest współczesna ekologia człowieka. S tu d ia
•Ecologiae et Bioethicae 1/2 003
 Kultura (I)
Definicje kultury:
Zespół zachowań osobniczych wyuczonych i
przekazywanych pozagenowo, a także
efektów tych zachowań (materialnych i
behawioralnych).

Pozabiologiczne przystosowanie do środowiska

(produkt umysłu).

Etymologia: łac. colere = uprawiać, doglądać, w

znaczeniu: uprawa, doskonalenie, np. kultura leśna,
kultura rolna.
Internet
 Kultura (II)
Nie można rozpatrywać ekologii człowieka bez
uwzględnienia kultury. Zależności
ekologiczne u człowieka silnie zależą od
kultury.

Kultura okazała się najbardziej skuteczną

formą przystosowania do środowiska.

Kulturowe oddziaływania na środowisko -

antropopresja

Internet/Wolańskinajbardziej skuteczna forma przystosowania

 Kultura (III)
Początkowo przez kulturę rozumiano świadome
używanie narzędzi, ale z czasem zaczęto tak
określać całość wiedzy i przekonań
społeczności ludzkich.

O kulturze mówimy, gdy wraz ze szczątkami

kostnymi człowieka znajdowane są
narzędzia. Za narzędzia uważa się
przedmioty wykonane przy pomocy innego
przedmiotu; zwierzęta tego nie potrafią.

Wolański, 2012. Ekologia człowieka tom 2. str 137-313

 Kultura (IV)

Kultura to zjawisko społeczne, a nie osobnicze.

Chociaż elementy kultury są tworzone w
umysłach pojedynczych ludzi, wynika ona z
kontaktów międzyludzkich i społecznie jest
realizowana.

Wolański, 2012. Ekologia człowieka tom 2. str 137-313

 Kultura (V)
Kultura też jest rezultatem ewolucji biologicznej,
ponieważ jako wytwór mózgu człowieka była
faworyzowana przez dobór naturalny.

Było to niewątpliwie nowe osiągnięcie

ewolucyjne:
• Świadome rozumienie przyczynowo – skutkowe,
• Uogólnianie zagadnień,
• Uczenie się,
• Przekazywanie informacji, także w formie
symbolicznej,
• Technologia, np. ogień.
Wolański, 2012. Ekologia człowieka tom 2. str 137-313
 Kultura (VI)
Kultura jest mechanizmem
przystosowawczym człowieka a
poszczególne kultury stanowią sposób
adaptacji określonych grup ludzkich do
konkretnego środowiska.
Zachowania kulturowe które były skuteczne
dla przeżycia sprzyjały wydaniu potomstwa.
Tym samym takie właśnie zachowania
kulturowe ulegały upowszechnieniu.
 Kultura

Kultura zmodyfikowała możliwości

przystosowawcze człowieka co można także
przedstawić jako zwiększenie pojemności
środowiska naturalnego.

Wolański, 2012. Ekologia człowieka tom 2. str 137-313

 Kulturowy a kulturalny

Kulturowy – związany z daną kulturą

Kulturalny – „dobrze wychowany” (zgodnie z

zasadami naszej kultury)

Wolański, 2012. Ekologia człowieka tom 2. str 137-313

 Kulturowe zachowania
przystosowawcze do środowiska
Także niektóre zachowania kulturowe, dziś niezrozumiałe,
mogły mieć (przystosowawczy) korzystny charakter, np. :

• zakaz jedzenia wieprzowiny – z powodu zagrożenia

pasożytami?
• zakaz uprawiania seksu z krewnymi – ograniczenie
krzyżowania wsobnego?
• różne czynności obmywania i ablucji – higiena?

Internet