DAVRANIŞ DEĞİŞTİRME

YÖNTEMLERİ
İstenmeyen Davranışın
Oluşmasındaki Etmenler Ve
Davranış Yönetimi

Dosyabak.Com
İSTENMEYEN DAVRANIŞIN
OLUŞMASINDAKİ ETMENLER

Dosyabak.Com
A- Aileden Kaynaklanan Etmenler

• Ailenin Çocuğa Yeterli İlgi Göstermemesi

• Evde Sıkı Kontrol
• Aile İçi Sorunlar
• Kuşak Çatışması
• Ailenin Ekonomik Durumu
• Ailenin Eğitim Düzeyi

Dosyabak.Com
B- Öğretmenin Davranışından
Kaynaklanan Etmenler

 Sosyal Beceri Yetersizlikleri

 Öğretimle İlgili Beceri Yetersizlikleri

Dosyabak.Com
C- Sınıfın Yapısından Kaynaklanan
Etmenler

• Sınıfın Fiziksel Yapısı

• Sınıfların Kalabalık Olması

Dosyabak.Com
D- Öğrenciden Kaynaklanan Etmenler

• Öğrencinin Kişilik Özellikleri

• Öğrencinin Gelişim Özellikleri
• Öğrencinin Değer ve Davranış Kalıpları
• Öğrencin Başarı Durumu

Dosyabak.Com
E- İstenmeyen Davranışın Oluşumundaki
Diğer Etmenler

• Okulun Yapısı ve Yönetimi

• Akran Grubu
• Bilgi ve İletişim Teknolojileri

Dosyabak.Com
DAVRANIŞ YÖNETİMİ

Dosyabak.Com
Sınıf yönetimi, kaynakları örgütleme, çevreyi
etkili bir biçimde düzenleme, öğrenci
gelişimini gözleme, ortaya çıkabilecek öğrenci
sorunlarını önceden tahmin edebilme gibi
unsurları içeren sınıftaki hayatın bir orkestra
gibi yönetilmesidir. Etkili bir sınıf yönetimi
olmaksızın sınıf ortamında öğrenciye
kazandırılmak istenen davranışların istenen
düzeyde gerçekleşebileceğini söyleyebilmek
zordur.
Dosyabak.Com
Sınıf yönetiminde öğretmenin, sınıfta
etkili bir öğrenme ortamının
oluşturulması ve sınıf düzeninin
sağlanması şeklinde iki önemli temel
görevi bulunmaktadır.

Dosyabak.Com
Öğretme-öğrenme etkinliklerinin verimli bir
şekilde yürütülebilmesi için her öğretmenin
öğretim becerilerine, etkili sınıf yönetim
stratejilerine ve istenmeyen davranışların
ortaya çıkmasını önleme eğer bu tür
davranışlar ortaya çıkmışsa da bunları
giderme stratejilerine sahip olması
gerekmektedir.

Dosyabak.Com
 Davranış Yönetimi
Sınıf normları ve kuralları doğrultusunda öğrencilerin
davranışlarını düzenlemek için yapılan eylemlerdir.
Özyürek’e göre davranış yönetmenin iki amacı
vardır:
1. Öğrencilerin, sınıfın ve dersin amaçları
doğrultusunda sınıf içinde uygun davranış
göstermeleri ve bu davranışları sürdürmelerini için
gerekli önlemlerin alınması.
2. Sınıfın ve dersin amaçlarına uygun olmayan öğrenci
davranışlarını amaçlar doğrultusunda olumlu yönde
değiştirmek için gerekli düzenlemelerin yapılması ve
denetlenmesi.

Dosyabak.Com
Sınıf ortamında davranış yönetiminden
öğretmen sorumludur. Öğretmenin
davranışlarındaki tutarlılık ve kararlılık
öğrenciyi olumlu yönde etkileyecektir.
Öğretmenin davranışları anlaşılır, anlamlı ve
öğretici olmalıdır.
Demokratik sınıf ortamı davranış yönetiminin
etkiliği açısından önemlidir. Katılımcı karar
süreci, eşit oy hakkı ve seçim demokratik
yönetimin temel ilkeleridir.

Dosyabak.Com
İstendik Davranış Kavramı
Öğretmenler sınıf içi davranışları yönetirken
öncelikle istenen ve istenmeyen davranışların
neler olduğunu iyi ayırmalıdır.
Öğretmenin içinde bulunduğu koşulları
analiz ederek ulaşılması gereken istendik
davranışları belirlemek görevidir. Bu
aşamada davranış yönetiminde değişmez
doğrular olmadığını ve bu nedenle herhangi bir
durumda geçerli olan yaklaşımın başka bir
durumda geçerli olamayabileceğini bilmelidir.

Dosyabak.Com
 İstendik davranışlar kazandırma sürecinin dayandığı
temel ilkeler aşağıdaki gibi belirtilebilir:
• Öğrencilerin davranışlarına yön veren temel etken
beklenti ve gereksinimlerdir.
• Öğretmen öğrencilerin kendilerini geliştirmeleri için
çaba göstermelidir.
• Eğitimin amacı mutlu ve üretken kişiler yetiştirmek ve
buna yardımcı olacak bilgi ve becerileri öğrencilere
kazandırmaktır. Öğrenciler sözleri ve davranışlarıyla
uyumlu ve kendilerine örnek olabilecek
öğretmenlere ihtiyaç duyarlar.
• Sınıf içi yaşam öğrenciyi katılımcı demokratik hayata
hazırlamalıdır.

Dosyabak.Com
 Davranış Yönetiminde Öğretmene Öneriler
1. Anlaşılır ve akıcı bir dil kullanın.
2. Öğrencilerin kişisel sorunlarına duyarlılık gösterin.
3. Öğrencilerinizi önemseyin ve kendilerine saygı
duymaları için onları destekleyin.
4. Öğrencilerin başarı düzeylerini değerlendirirken
bireysel farklılıklarını dikkate alın.
5. Öğrencilerin kişiliğini değil, yanlış davranışlarını
eleştirin.
6. Öğrencilerinizin sorumluluk almaları ve başarılı
olmaları için gerekli fırsatları yaratın.
7. Davranış değişikliği sürecinde sabırlı olun.

Dosyabak.Com
8. Öğrencilere dönük amaç ve beklentilerinizi gerçekçi
ölçülerde belirleyin.
9. Öğrencilerin neyi yapmamalarından çok, neleri neden
yapmaları gerektiğini açıklayın.
10. İstendik davranışlar için anlamlı ve geçerli nedenler
gösterin.
11. Öğrencilerinizin olumlu yönlerini ön plana çıkararak
istendik davranışları göstermeleri için onları motive
edin.
12. Olumlu davranışları ödüllendirin.
13. İstenmeyen davranışlar ortaya çıktığında tutarlı
davranın.
14. Ödül ve ceza sistemini yansız biçimde ve yalnızca
eğitsel amaçlar için uygulayın.

Dosyabak.Com
İstenmeyen Davranışların Yönetimi
Sınıflarda öğretmenleri karşılaştıkları istenmeyen
öğrenci davranışları önemli bir disiplin sorunudur ve
eğitim-öğretim etkinliğinin yürütülmesinde büyük bir
engel oluşturur.
İstenmeyen davranışlar genellikle en büyük olumsuz
etkisini davranışı yapan üzerinde gösterir. Bazı
istenmeyen davranışlar ise öğretmeni, sınıfın tümünü
ve dersi olumsuz yönde etkiler.
Olumsuz davranışın etkisi ortaya çıkardığı sonuçlara
göre değerlendirilir. Bazı olumsuz davranışlar gözle
görülür zararlar ortaya çıkarır ve bir önlem alınmasını
gerektirir.

Dosyabak.Com
İstenmeyen Davranışlar
İstenmeyen davranış sınıfa, derse,
zamana ve duruma göre
değişebilmektedir. O zaman herkesin
üzerinde anlaştığı istenmeyen
davranışları listelemek ve tanımlamak
oldukça zordur.

Dosyabak.Com
 Ancak öğrencilerin sınıf içindeki davranışlarını
istenmeyen davranış olarak adlandırmak için dört
temel ölçüt vardır. Bunlar;
1. Davranışın, öğrencinin kendisinin ya da diğer
öğrencilerin öğrenmesini engellemesi.
2. Davranışın, öğrencinin kendisinin ya da diğer
öğrencilerin güvenliğini tehlikeye sokması.
3. Okul araç ve gereçlerine ya da diğere öğrencilerin
eşyalarına zarar vermesi.
4. Davranışın öğrencinin diğer öğrencilerle
sosyalleşmesini engellemesi.

Dosyabak.Com Dosyabak.Com
 Sınıfta sıklıkla gözlenen istenmeyen öğrenci
davranışları:

1. Derse hazırlıksız gelme,

2. Dersle ilgilenmemek,
3. Derse devam etmeme ya da derslere geç gelme,
4. Derste söz almadan konuşma,
5. Derste hayal kurma ya da ders dışı bir etkinlikle
uğraşma,
6. Derste diğer arkadaşlarını rahatsız etme,
7. Sınıfta uygun olmayan yer ve zamanda konuşma,

Dosyabak.Com
8. Konuşurken argo kelimeler kullanma ya da küfür
etme,
9. Arkadaşlarına lakap takma,
10. İzinsiz sınıfa girme ya da sınıftan çıkma,
11. Öğretmene karşı gelme veya saygısızlıkta bulunma,
12. Sınıftaki eşyalara ve araç-gereçlere zarar verme,
13. Arkadaşlarına ve eşyalarına zarar verme,
14. Başkalarının eşyalarını izinsiz alma veya kullanma,
15. Verilen görev ve ödevleri yapmama,

Dosyabak.Com
İstenmeyen Davranışların Önlenmesine
Yönelik Yaklaşımlar
Genel olarak öğretmenlerin sınıfta
istenmeyen davranışa karşı yaklaşımlar
üç grupta incelenmektedir.

Dosyabak.Com
1. İnsancı (Karışmacı Olmayan) Yaklaşım
Bu yaklaşımın temelinde insanın doğru
yapacağına inanmak ve güvenmek vardır.
Eğer insan yanlış yapıyorsa bunu
düzeltmek için dış etkiden çok o insanın
iç dünyasındaki anlayış uyandırılarak
kendi kendine doğruya ulaşması
sağlanmalıdır.
Dosyabak.Com
2. Pazarlık Yaklaşımı
Bu yaklaşımın temelini “her şeyin bir
bedeli vardır” anlayışı oluşturur. Öğrenci
sınıfta istenmeyen bir davranışta
bulunuyorsa bunun sorumluluğunu almak
ve sonucuna katlanmak zorundadır.

Dosyabak.Com
3. Davranışçı Yaklaşım
Bu yaklaşım temelinde davranışçı psikoloji
görüşünün ilkelerinden yararlanarak, sınıfta
istenmeyen davranışların değiştirilmesine
dayanır. İstenmeyen davranışların oluşmasına
göre farklı stratejiler kullanılır. Bunlar, sorun
davranışı gözlemlemek, pekiştireç vermek,
istenmeyen davranışı söndürmek, öğrencilerle
anlaşmak, yaklaşık istendik davranışları kabul
etmek ve derse dönmektir.
Dosyabak.Com
İstenmeyen Davranışlara
Karşı Önlemler

Öğretmenini bütün çabalarına rağmen sınıfta

istenmeyen davranışlar ve öğretme-öğrenme
etkinliklerinin amacına ulaşmasını
engelleyen durumlar olabilir. Sınıfta oluşan
istenmeyen davranışları önlemek için
öğretmenin uygulayabileceği stratejiler vardır.

Dosyabak.Com
• Görmezden Gelme
• Uyarma
• Sözel Olmayan Uyarı
• Sözel Uyarı
• Derse Ara Verme - Kuralları Hatırlatma
• Fiziksel Müdahale
• Derste Değişiklik Yapma
• Sorumluluk Verme
• Öğrenciyle Konuşma
• Okul Yönetimi ve Aileyle İşbirliği
• Okul Disiplin Kurullarına Başvurma

Dosyabak.Com
İstenmeyen Davranışın Yönetiminde
Öğretmene Öneriler
İstenmeyen davranışlar farklı nitelik ve
yoğunlukta olmasına rağmen her sınıfta
gözlenebilir ve uygun eğitim yaşantılarını
kazandırmak için iyi bir fırsat olarak
değerlendirilebilir.

Dosyabak.Com
• İstenmeyen davranışı ortadan kaldırmak öncelikle sorunu doğru
anlamayı gerektirir. Sorunu anlamak için gerekli zamanı ayırın
ve yorum yapmaktan kaçının.
• Sorunlu davranışın ne ölçüde sık, yaygın ve yoğun olduğunu
gözleyin.
• İnsan doğasının temelde iyi olduğu ve her insanın kendini
geliştirmek için gerekli potansiyele sahip olduğu düşüncesiyle
soruna anlamlı çözümler üretin.
• Öğrencilere, kendileri değil davranışları istenmeyen niteliktedir
görüşünü sık sık ifade edin.
• Sorunlu davranışlar karşısında hoşgörülü ve kararlı bir tutum
gösterin.
• Öğrenciler hata yaparak öğrenirler. Onların hatasız olmalarını
beklemeyin.

Dosyabak.Com
• Öğrencilerin kendilerini ifade etme, saygınlık kazanma
ve sınıfta etkin bir yer edinme çabalarını destekleyin.
• Öğrencilerinize olumlu yönde gelişecekleri konusunda
iyimser beklentilere sahip olduğunuzu gösterin.
• Öğrencilerinizin olumlu özelliklerini vurgulayarak
onları olumlu gelişimler için motive edin.
• Derslerin ve her tür eğitsel etkinliğin öğrencilerin
beklenti ve gereksinimlerine dönük olmasına özen
gösterin.
• İstenmeyen davranışları yasaklamak yerine alternatif
davranış seçenekleri sunun.
• İstenmeyen davranışların yönetiminde aile ile olumlu
ilişkiler kurun.

Dosyabak.Com
OLUMSUZ DAVRANIŞLARIN
DEĞİŞTİRİLMESİNDE
PEKİŞTİREÇ KULLANIMI
(ÖDÜL ve CEZA)

Dosyabak.Com
Olumlu davranışların ortaya
çıkarılması, olumsuz davranışların
ortadan kaldırılarak olumluya
dönüştürülmesi, okulun en önemli
rollerinden biridir.

Dosyabak.Com
 Pekiştirme Kavramı
Öğrenme kuramları arasında yer alan Edimsel
Koşullamanın, iki temel ilkesi bulunmaktadır.
Bunlar:
1) Pekiştirici uyarıcı ile izlenen tepkiler,
tekrarlanma eğilimindedir.
2) Pekiştirici uyarıcılar, edimsel davranışların
ortaya çıkma oranını ve olasılığını artırır.

Dosyabak.Com
• Olumlu Pekiştireç: Bir davranım
gerçekleştikten sonra, ortama
koyulduğunda bu davranışın yapılma
olasılığını artıran pekiştireçlerdir.
• Olumsuz Pekiştireç: Bir davranışın
yapılmasından sonra, ortamdan çıkarılan
pekiştireçlerdir.

Dosyabak.Com
 Bir öğretmenin ödevini yapan bir
öğrenciye ‘Aferin’ demesi.
Bu örnekte,
• Pekiştirilmesi istenen davranış
Öğrencinin ödevini düzenli olarak
yapması.
• Olumlu Pekiştireç
“Aferin” kelimesi
Dosyabak.Com
 Öğretmenin, ders bitimine kadar öğrencilerin tahtada
yazılı olan ev ödevlerini defterlerine geçirmeden
onların teneffüse çıkmasına izin vermemesi.
Bu örnekte,
• Pekiştirilmesi istenen davranış
Öğrencilerin ev ödevlerin eksiksiz olarak

defterine
geçirmeleri
• Olumsuz pekiştireç
Ev ödevi yazılana kadar teneffüse çıkmamadır.
Dosyabak.Com
PEKİŞTİREÇLERİN EĞİTİM
ORTAMLARINDA KULLANIMI
Skinner pekiştirmeyi kontrol ederek
davranışların da kontrol edilebileceğini
savunmaktadır. Ona göre, çocuğun belli
kişilik özelliklerini kazanmasını isteyen
anne baba şu adımları izleyerek başarıya
ulaşabilir:

Dosyabak.Com
1. Çocuğunuzun bir yetişkin olarak hangi kişilik özelliklerini
kazanmasını istediğinize karar veriniz.
2. Amacınıza ulaştığınızda yani, çocuğunuz sizin
hedeflediğiniz kişilik özelliklerine sahip olduğunda hangi
davranışları kazanması gerektiğini tanımlayınız.
3. Amacınıza uygun davranışlar gösterdiğinde çocuğunuzu
ödüllendirerek pekiştiriniz.
4. Çocuğunuzun çevresindeki temel öğeleri beklediğiniz
davranışları destekleyecek şekilde düzenleyiniz.
5. Çocuk yetiştiren ebeveynler için önerilen bu yaklaşım,
eğitim ortamlarına da uyarlanabilir. Örneğin: Bir
öğretmen olarak derslerine girdiğiniz öğrencilerde olması
gereken özellikleri tanımlayın ( Öğrenciler derse aktif
olarak katılır, dinler, saygılıdır, çalışkandır vs.)

Dosyabak.Com
6. Belirlediğiniz bu özelliklere sahip olan öğrencilerin
göstereceği davranışları tespit edin. ( Öğrenciler
derste söz almadan konuşmaz, ödevlerini zamanında
yapar, derse hazırlıklı olarak gelir, ders sırasında
sorulan sorulara cevap verir, derse düzenli olarak
girer ve çıkar vs.)
7. Amacınıza uygun davranışlar gösterdiğinde
öğrencilerinizin bu davranışını ödüllendirin.
8. İstendik davranışlar gösterebilmesi için öğrenci için
gerekli çevresel düzenlemeleri yapın. ( Siz de derse
zamanında girip çıkın, öğrencilerinize dikkat edin ve
ihtiyaçlarını fark edin, sınıfın fiziksel koşullarını
düzenleyin vs.)

Dosyabak.Com
 Dosyabak.Com

Olumsuz bir davranış ortaya çıktığında

öğretmen paniğe kapılmadan sakin ve
kararlı bir şekilde problem çözme
basamaklarına uygun olarak davranışın
ortadan kaldırılmasına çalışabilir.

Dosyabak.Com
 Sınıf İçinde Ortaya Çıkan Olumsuz Davranışları
Ortadan Kaldırmak İçin Yapılabilecekler
1. Sorun olan davranışı tanımlayın,
2. Amacınızı, yani sorun olan davranış ortadan
kalktığında, öğrencide hangi davranışları görmeyi
beklediğinizi belirleyin,
3. Ortadan kaldırmak ya da kazandırmak istediğiniz
davranışa yönelik olarak hangi pekiştireçleri
kullanacağınıza karar verin,
4. Davranışın kazandırılmasında kararlı ve tutarlı olun.
Bunu yaptığınız halde davranışın değiştirilmesi ile
ilgili bir ilerleme göremediyseniz başa dönerek nerede
hata yaptığınızı kontrol edin ve yeni bir plan yaparak
tekrar deneyin.
Dosyabak.Com
Öncelikle, pekiştireçlerin öğrencilerin
sadece olumsuz davranışlarını ortadan
kaldırmak için kullanılmayacağı, daha
önemlisi olumlu davranışların kazanılması ve
sürdürülmesinde önemli bir yeri olduğu
unutulmamalıdır. Öğrencinin olumsuz
davranışı üzerinde çalışılırken bir yandan da
öğrencinin olumlu davranışlarının da göz ardı
edilmemesi gerekir.
Dosyabak.Com
Sadece olumsuz davranışlara dikkat
çekilmesi, öğrencinin ilgi görmenin tek
yolunun olumsuz davranışlar yapmak
gerektiği şeklinde yanlış bir inanç
geliştirmesine neden olabilir. Ayrıca,
olumlu bir benlik kavramı geliştirmesi
için de öğrencinin olumlu her türlü
davranışının ve başarısının
pekiştirilmesi gerekmektedir.

Dosyabak.Com
Olumsuz davranışın ortadan
kaldırılmasında da olumlu davranışın
sürdürülmesinin sağlanmasında da
yapılan en büyük hatalardan biri, seçilen
pekiştirecin uygun olmamasıdır.
Pekiştireçleri belirlerken öncelikle
öğrencilerin biricikliği
unutulmamalıdır.

Dosyabak.Com
Eğer öğrenci istendik davranışı
göstermişse bunun hemen ardından
pekiştireç verilmesi gerekir. Eğer söz
verilmiş ve bu tutulmamışsa öğrencide
bu davranış kalıcı olmayacaktır.

Dosyabak.Com
Pekiştireç kullanmada yapılan önemli
hatalardan biri de farkında olunmadan
olumsuz davranışın pekiştirilmesidir. Bu da
olumsuz davranışın hemen ardından verilen
pekiştireçler nedeniyle olur. Örneğin, ders
sırasında sürekli ayakta gezinen ve
arkadaşları ile konuşan bir öğrenci,
yorulduğu ya da dikkatinin dağıldığı
gerekçesiyle, bazen de ceza olarak sınıf
dışına çıkarıldığında, bu durum öğrenci için
bir ödüle dönüşebilir.

Dosyabak.Com
Benzer bir durum beklenen davranışın öğrenci
için çok zor gelmesi halinde de kullanılabilir.
Bu durumda davranış kademeli yaklaşma
yoluyla biçimlendirilir. Bu yöntemde
öğrencinin gösterdiği davranışlardan istenilen
davranışa en yakın olan davranış
pekiştirilmekte, bir süre sonra daha yakını ve
giderek daha yakını pekiştirlerek böylece en
sonunda beklenen davranışın gösterilmesi
sağlanmaktadır.
Dosyabak.Com
Pekiştireçler kullanılırken dikkat
edilmesi gereken bir diğer konu da
pekiştireçlerin amaç değil araç
olduğunun unutulmaması gerektiğidir.
Pekiştireçler bir koz ya da bir rüşvet
değildir. Bu nedenle pekiştireçleri
kullanırken tutarlı olunmalıdır.

Dosyabak.Com
Olumsuz Davranışların
Değiştirilmesinde Ceza Kullanımı
Ceza, bireye istemediği bir şeyin
verilmesi, istediği bir şeyin elinden
alınması ya da verilmemesidir.
İstendik davranışları ortaya çıkarmak
amacıyla bireye verilen pekiştireçler
zaman zaman ceza olarak da
kullanılabilir.

Dosyabak.Com
Unutulmaması gereken nokta cezanın
istenmeyen davranış ortaya çıktıktan
sonra verildiği ve amacının istenmeyen
davranışı önlemek olmasıdır.

Dosyabak.Com
• İstenmeyen davranış
Ödev yapmama

• Ceza
Öğretmenden almayı beklediği ‘Aferin’i
alamama

Dosyabak.Com
• İstenmeyen davranış
Tahtadaki ödevi defterine geçirmeme

• Ceza
Teneffüse çıkmama

Dosyabak.Com
 Pekiştirme Türleri ve Ceza Arasındaki Farklar

1. Olumlu ve olumsuz pekiştireçler istenen/olumlu

davranışın ortaya çıkmasını ve devam etmesini sağlamak
amacıyla kullanılır. Ceza ise olumsuz /istenmeyen
davranışın ortadan kaldırılması amacıyla kullanılır.
2. Olumlu pekiştirme amacıyla kullanılan pekiştireç istenen
davranış ortaya çıktıktan sonra bireye verilir. Cezada ise
istenmeyen davranış ortaya çıktıktan sonra bireyden
alınır.
3. Olumsuz pekiştirme amacıyla kullanılan pekiştireç, birey
istenen davranışı gösterdikten sonra ortadan kaldırılır.
Cezada ise istenmeyen davranıştan sonra bireye verilir

Dosyabak.Com
 Cezanın Olumsuz Yönleri
1. Ceza öğrenci davranışını baskı ile durdurur. Ancak, olumsuz
davranışın değişmesini sağlamaz. Olumsuz davranış ceza
ortamdan çekilince tekrar ortaya çıkar.
2. Ceza öğrenciye doğru davranışın ne olduğunu öğretmediği
için, olumsuz davranış gösterilmeye devam eder.
3. Ceza, öğrencinin kaçınma davranışını göstermesine neden
olur. Ceza almaktan korkan öğrenci yeni olumsuz
davranışlara yönelebilir. Örneğin, okula gelmez, derse
katılmaz, yalan söyler vs.
4. Öğretmen ceza verirken öğrencilerine de yanlış davranış
modeli olur. Çünkü ceza verme eylemi içinde saldırganlık
barındırır. Öğrenci öğretmeninden öğrendiği bu davranış
modelini arkadaşlarına kullanabilir.
5. Ceza, öğrencinin kaygı düzeyini yükseltip öğrenmeye verilen
değeri azaltarak öğrenmeyi engeller.

Dosyabak.Com
6. Ceza öğrenci üzerinde kızgınlık yaratır. Cezayı aldığı
ortama ve cezayı veren kişilere ve hatta derslere karşı
olumsuz tutum geliştirmesine neden olur.
7. Ceza alan öğrenci yaptığı davranışın karşılığını
ödediğini düşünerek davranışının sorumluluğunu
taşımaz.
8. Sürekli cezalandırma, öğrencinin olumlu bir benlik
algısı ve öz denetim yeterliği geliştirmesini güçleştirir.
9. Ceza sadece verilen öğrenciyi değil, bazen sınıfın
tamamını olumsuz yönde etkileyebilir.
10. Sürekli cezalandırma, öğrencilerde genel bir kayıtsızlık
ve bağışıklık durumu yaratabilir.
11. Ceza, cezayı veren kişi için de duygusal olarak zarar
verici ve incitici bir durumdur.

Dosyabak.Com
12. Ancak tüm bu olumsuz yönleri, cezanın eğitim
ortamlarında hiç kullanılamayacağı şeklinde
anlaşılmamalıdır. Önemli olan cezayı doğru koşullarda
uygulamaktır. Etkili bir ceza sistemi uygulandığında
bunun çeşitli yararları olacaktır.
13. Etkili bir ceza, öğrenciyi olumsuz davranışları yapmaktan
alıkoyabilir.
14. Ceza, istenmeyen davranışların sonunda oluşan zararın
giderilmesi veya kayıpların karşılanmasına hizmet eder.
15. Ceza, ödül ile birlikte dengeli biçimde kullanıldığında,
istenmeyen davranışlar üzerinde sosyal kontrol sağlar.
16. Ceza, özellikle bilerek yapılan olumsuz davranışların
yerleşmesini engellemek açısından yararlıdır.
17. Akılcı ve tutarlı bir ceza anlayışı, öğrencilerin adalet ve
güven duygularını geliştirir.

Dosyabak.Com
• Olumsuz etkileri nedeniyle eğitim
ortamlarında ceza mümkün olduğunca
az kullanılmalıdır.
• Verilen cezaların fiziksel ceza
olmaması ve kişiliğine zarar vermemesi
gerekir.

Dosyabak.Com
 Okulda uygulanabilecek 4 tür ceza
bulunmaktadır. Bunlar:
1) Azarlama ve kınama (sözel uyarı)
2) Doğal sonuçlar
3) Mantıksal sonuçlar
4) Davranış cezasıdır

Dosyabak.Com
Doğal Sonuçlar
Adından da anlaşılacağı gibi, doğal sonuçlar bir
olay ya da durumun doğal sonucu olarak
ortaya çıkarlar. Çocuklara doğru davranışsal
mesajı göndererek davranışla ilgili sorumluluğu
çocuğa yüklerler. Doğal sonuçlarda ebeveyn ya
da öğretmenin bir müdahalesi gerekmez ya da
çok az gerekir. Bu tür bir ceza, ‘Ben sana
söylemiştim’ tarzı bir yaklaşımın yerine
kullanılır.

Dosyabak.Com
Doğal sonuçlar, eğitim ortamlarında aşağıdaki
durumlarda kullanılabilir
1) Dikkatsizlik ya da sorumsuzluk
durumlarında: Örneğin, öğretmen bir soru
sorarken arkadaşı ile konuştuğu için dersi
dinlemeyen bir öğrenci, öğretmene soruyu
tekrarlaması için ricada bulunur. Öğretmen
soruyu açık bir şekilde ifade ettiğini ve tekrar
söylemeyeceğini belirtir.

Dosyabak.Com
2) Öğrenciler unutmayı bir alışkanlık haline
getirdikleri zamanlarda: Örneğin, resim dersi
için gerekli malzemelerini derse getirmeyen
öğrenci, arkadaşları keyifle resimlerini
yaparken onları izlemekle yetiniyordu.
Öğretmenine, resim malzemeleri olmadığı için
resim yapamadığını söyledi. Öğretmeni sadece
‘Bir dahaki derse unutmazsın’ demekle yetindi.
Çocuk için resim yapmak yerine, resim
yapanları izlemek ve bundan dolayı boş
oturmak doğal bir sonuçtu ve bu sonuç onun
için yeterliydi.
Dosyabak.Com
• 3) Çocuklar kendi görevlerini ihmal
ettiklerinde: Örneğin, okulun bir bayram
töreninde şiir okumak üzere seçilecek
öğrencilerden, kendilerine verilen şiiri
ezberleyip gelmeleri ve ertesi gün seçmelerin
yapılacağı söylenmiştir. Öğrencilerden biri o
gün kendisine verilen şiiri okulda unuttuğu için
şiiri ezberleyemez. Okula geldiğinde durumu
öğretmene anlatarak şiiri ezberlemek için bir
gün daha izin ister. Öğretmeni ‘Seçmeler
bugün yapılacak. Bunu değiştiremeyiz’
demekle yetinecektir.
Dosyabak.Com
Mantıksal Sonuçlar
Bu ceza türünde öğretmen olumsuz
davranış karşısında öğrencinin
karşılaşacağı olumsuz davranışla
mantıksal ilişkisi olan bir sonuç yaratır.
Örneğin, öğrenci sınıfta yere kağıt
atmışsa, bu kağıtlar öğrencinin kendisine
toplatılır.
Dosyabak.Com
 Mantıksak sonuçlar kullanılırken dikkat edilmesi
gereken bazı kurallar bulunmaktadır bu kurallar
aşağıda sıralanmıştır:
1. Mantıksal sonuç uygulanırken kararlı ve normal bir ses
tonu kullanılması ve öfkeli ve duygusal olarak yüklü bir
ses tonu kullanmaktan kaçınılması gerekir. Böylece
verilen cezanın bir güç savaşına dönüşmesi engellenmiş
olur.
2. Yanlış davranıştan önce sınırlandırılmış seçeneklerle
sonucu belirlemek gerekmektedir. Örneğin, derste
elindeki anahtarlıkla oynayarak öğretmenin ve
arkadaşlarının dikkatini dağıtan bir öğrenciye, ders
öğretmeni sakin ve kararlı bir ses tonuyla ‘ya anahtarlığı
bana verirsin ve ben de sana onu gün sonunda evine
giderken teslim ederim ya da onu çantana koyar ve
tenefüste oynarsın.

Dosyabak.Com
3. Bazen bir davranışla ilgili sınırlandırılmış seçenekler
sunmak mümkün olmadan davranış ortaya çıkabilir.
Böyle durumlarda da davranışın hemen ardından
mantıksal sonucun uygulanması gerekir.
4. Eğitim ortamlarında ortaya çıkan birçok olumsuz
davranış mantıksal sonuçlarla cezalandırılabilir.
Örneğin, sıraların üstünü karalayan bir öğrenciye
sırayı temizletmek, kasıtlı olarak okul eşyasına zarar
veren öğrenciye zararı ödetmek, okula oyuncak, cep
telefonu vs. getirmek yasak olduğu halde bunları
okula getiren öğrencinin elinden bunları almak, sıra
arkadaşları ile kavga eden bir öğrenciyi bir hafta
yalnız oturtmak vb.
Dosyabak.Com
Davranış Cezaları
Öğrenciye belli bir davranış için ceza
vermek gerektiğinde bilinmesi gereken
en önemli şey, öğrencinin bu davranışın
yapılmasının kurallarca yasaklanmış
olduğunu ve istenmeyen bu davranışı
gösterdiğinde hangi cezayı alacağını
biliyor olmasının gerektiğidir.

Dosyabak.Com
DİSİPLİN

Dosyabak.Com
Genellikle ceza ile özdeşleştirilen
disiplin kavramı genel anlamıyla sınıfta
eğitim ortamının ve güvenliğin
sağlanması için kullanılan yöntemleri
ifade eder.

Dosyabak.Com
 Eğitim Ortamlarının Kendine
Özgü Yanları
• Çok Boyutluluk
• Eş Zamanlılık
• Çabukluk
• Tahmin Edilmezlik
• Alenilik
• Tarih
Dosyabak.Com
Öğretmenin Kendi Kişiliği İle
Kurallar Arasındaki İlişki
Öğretmelerin disiplin, otorite,
sorumluluk ve özgürlük konularında
kullandıkları yöntemler öğretmenlerin
kişiliklerine göre farklılık gösterir.

Dosyabak.Com
Örneğin otoriter ya da kontrolcü bir kişiliğe
sahip öğretmenlerin en belirgin özelliği yakın
takip ve sıkı kontroldür. Öte yandan
demokratik kişiliğe sahip öğretmenlerin
sınıflarındaki en başat özellik ise öğrencilerin
özerk olmasıdır. Bu sınıflarda öğretmenin yakın
takibi değil öğrencilerin otokontrolü ön
plandadır. Öğretmen destekleyici ve
cesaretlendiricidir.

Dosyabak.Com
Sınıf Kurallarının Planlanması

Sınıf açısından bakıldığında kural,

“öğrencilere sınıfta hangi davranışın
kabul edilebilir hangi davranışın kabul
edilemez olduğunu açıklayan yargı”
olarak açıklanmaktadır.

Dosyabak.Com
Sınıf Kurallarının Oluşturulması ve
Öğrenci Katılımını Sağlama
İyi bir sınıf yönetimi öğrencilerin
kendilerinden beklenen davranışların ne
olduğunu anlamalarına dayalıdır.
Unutmamak gerekir ki, yaşları ne olursa
olsun öğrenciler kendi davranışlarını
etkileyici olan kuralların oluşturulması
sürecine ne kadar çok katılırsa, kuralları
izlemeye de o kadar katılır.
Dosyabak.Com
Kuralların İfade Edilişi
Sınıf kuralları ister tek başına öğretmen
tarafından oluşturulsun, ister
öğrencilerin katılımıyla oluşturulsun,
mutlaka basit, açık ve anlaşılır olmalıdır.
Davranışların kavramsal tanımlar yerine
işlevsel tanımlarla açıklanması gerekir.

Dosyabak.Com
Kural Sayısı
Kuralların sayısı mümkün olduğunca az
olmalıdır. Önerilen maksimum kural
sayısı 7’dir. Ancak kural sayısı
öğrencilerin yaş ve sınıf düzeyine göre
arttırılıp azaltılabilir.

Dosyabak.Com
Kuralların Sunumu
Okul öncesi ve ilköğretim birinci kademe
sınıflarında kuralların resim yada
şekillerle birlikte sunulmasında yarar
vardır. Resim ve şekillerle desteklenen,
yada sadece yazılı olarak ifade edilen
kurallar listesi sınıfta herkesin
görebileceği uygun bir yere asılmalıdır

Dosyabak.Com
Kuralların Öğretilmesi
Geliştirilen sınıf kurallarının etkili
olabilmesi, öğrencilerin bu kuralları
doğru bir biçimde anlamalarına ve bu
kurallara uymalarına bağlıdır. Bu
nedenle kuralların her şeyden önce,
okulun açıldığı ilk günlerde oluşturulması
ve diğer konu alanlarının öğretildiği
öğretilmesi gerekir.
Dosyabak.Com
• Aşama 1- Söyleme
• Aşama 2-Gösterme
• Aşama 3-Kontrol ve Yeniden Gösterme

Dosyabak.Com
 Kuralların Uygulanması ve İzlenmesi
1. Tutarlı Davranmak
2. Model Olmak
3. Sık Sık Kuralları Hatırlatmak
4. Yaptırım Uygulamak

Dosyabak.Com
 Okul Yönetimi ve Aile Desteğini Almak
Okul yönetimi ile işbirliği sürecinde
öğretmenin aşağıdaki kurallara dikkat etmesi
gerekir.
• Eğer tüm okulda geçerli olan bir disiplin planı
ve politikası yoksa kendi planınızı okul
yönetimine gösterin.
• Sınıf için oluşturmuş olduğunuz kuralların
listesine, kuralların ihlali durumunda
uygulanacak yaptırımları, verilecek ödülleri
gösteren ayrıntılı planınızı okul
yöneticileriyle tartışın.
Dosyabak.Com
• Planınızda yer alan kuralların merkezi ya da okul
kurallarının dışına çıkıp çıkmadığını yöneticilerle
birlikte kontrol edin.
• Kuralları ihlal eden öğrenciye ne tür yaptırımlar
uygulayacağınızı yöneticiye gösterin.
• Belli bir kuralın sıkça ihlali durumunda öğrencinin
okul idaresine gönderilebileceğine ilişkin bir
yaptırımınız olduğunu da mutlaka açıklayın.
• Öğrencilerin idareye gönderilmesi durumunda
idarenin ne yapacağını sorun. Çünkü öğrenci
açısından ancak bu şekilde tutarlı ve adil sonuçlara
ulaşılabilir.

Dosyabak.Com
• Kuralların etkililiğini arttırmak için
öğrenci velilerinin de mutlaka
kurallardan haberdar edilmesi gerekir.
• Aileyi sınıfta oluşturulan kurallardan
haberdar etmek için çeşitli yolları
kullanmak mümkündür. Bu yollardan en
sağlıklı olanı oluşturulan kurallar ve
yaptırım listesinin bir örneğini aileye
sunarak onayını almaktır.
Dosyabak.Com
 Okula Dayalı Disiplin Planı Oluşturma
Disiplin sorunlarına neden olan özelliklerden bazıları
şunlardır:
• Kuralların keyfi yada tutarsız olarak uygulanması,
• Öğrencilerin kuralların gerekliliğine inanmaması,
• Öğretmen ve yöneticilerin kuralların ne olduğunu bilmemesi
ya da uygun, yaptırımın ne olduğu konusunda
anlaşamaması,
• Öğretmen ve yönetici arasındaki işbirliğinin zayıf olması,
• Yöneticinin aktif olmaması,
• Öğretmenlerin cezalandırıcı tutumlar göstermeleri,
• Kural dışı davranışların görmezlikten gelinmesi,
• Okulun büyük olması yada öğretim materyallerinin
yetersizliğidir.

Dosyabak.Com
Bu sonuçlardan da anlaşılacağı gibi okullarda
özellikle kurallara yönelik belirsizlikler öğrenci
tutum ve davranışlarını olumsuz
etkilemektedir. Bunu önlemenin en iyi yolu
okuldaki tüm öğrenciler için geçerli olacak
okula dayalı disiplin kuralı oluşturmak ve
uygulamaya koymaktır.
Okul bazında geliştirilen disiplin planı birçok
açıdan olumlu sonuç yaratır

Dosyabak.Com
• Okul yönetimi ve öğretmenlerin; öğrenci davranışlarını
kontrol etmede sahip oldukları farklı bakış açılarından
kaynaklanan anlaşmazlık ve çatışmaların çözülmesine
yardım eder.
• Kuralları ve yaptırımları kişisellikten kurtarır.
• Öğrenci davranışlarının değiştirilmesi ve geliştirilmesinde
eğitimcilerin sahip olduğu yetki, rol ve sorumlulukları
açıklığa kavuşturur.
• Disiplin planı okuldaki tüm öğrencileri kapsadığından, okul
yönetimi ve öğretmenlere duyulan kızgınlığı ortadan
kaldırmaya yarar.
• Mesleğe yeni başlayan öğretmenlere disiplin
uygulamalarında yol gösterir.
• Bütün okulda düzenli ve güvenli bir öğretim ortamının
yaratılmasını sağlar.

Dosyabak.Com
• Öğrencilerin sadece sınıflarında değil, okuldaki diğer
alanlarda da (kütüphane, spor salonu v.b) sorumlu
davranışlar göstermesini sağlar.
• Disiplin uygulamalarındaki keyfi davranışları ve
tutarsızlıkları ortadan kaldırır.
• Açıkça yazılmış ve öğrenciler duyurulmuş bir plan,
öğrencilerde sorumlu davranış geliştirmede
öğretmenlerin etkili olmasını sağlar.
• Öğrencilerin okula karşı geliştirdiği tutum ve
davranışlar, açıkça belirlenmiş ve adilce uygulanan
disiplin planıyla geliştirilebilir.
• Merkezi disiplin yönetmeliklerinde yer almayan ancak
okula özgü olan sorunlara çözüm getirir.
• Okul ve ailenin farklı disiplin anlayışlarını uzlaştırır.
Dosyabak.Com
Okula Dayalı Disiplin Planı
Oluşturma Süreci
Aşama 1- Disiplin Planı Oluşturacak Takımı
Belirlemek
Aşama 2- Disiplin Planı Taslağını Oluşturmak
Aşama 3- Disiplin Planı Taslağını Tartışmaya
Açmak
Aşama 4- Disiplin Planının Onaylanması
Aşama 5- Disiplin Planının İlgililere
Duyurulması
Dosyabak.Com
 TEŞEKKÜRLER…
Proje Koordinatörü: Uzm. Psk. Dan. Safiye SARICI BULUT
Sunuyu Hazırlayan: Psk. Dan. Mehtap AKKURT

Dosyabak.Com