PANITIKAN NG REHIYON

PANITIKAN NG
IBAT-IBANG
REHIYON
 Rehiyon 1
1.1 Mga lalawigang bumubuo sa Rehiyon
1.2 Kaligirang kaalaman ukol sa Rehiyon
1.3 Mga kilalang manunulat ng Rehiyon
1.4 Panitikan ng Rehiyon
1.4.1 Awiting bayan
1.4.2 Bugtong
1.4.3 Kawikaan
1.4.4 Kasabihan
1.4.5 Alamat
1.4.6 Tula
Rehiyon 1 Rehiyon ng Ilocus

Matatagpuan sa Hilagang- Kanluran ng Luzon. ✣

Mga Lalawigang May sukat na 21,945.49 sq. km.
bumubuo sa ✣ Napapaligiran ng:
Hilaga - Bangui Bay
Rehiyon
Silangan - Cordillera
Timog - Central Luzon
Kanluran - South China Sea

2
 Ang mga lalawigan na bumubuo nito ay ang mga lalawigan ng:
Rehiyon 1 Ilocos Norte, Ilocos Sur, La Union at Pangasinan.

✣ Maituturing ang Rehiyon I na may pinakamahabang

baybaying dagat at matatarik na bangin.
Mga Lalawigang ✣ Ang mga pangunahing ikinabubuhay ng mga naninirahan
bumubuo sa dito ay ang pagtatanim ng palay, mais, tabako, bulak, kamote,
Rehiyon kamatis, bawang, sibuyas, tubo at niyog.
✣ Nag-aalaga rin sila ng mga hayop tulad ng kalabaw, baka,
kambing, manok at kabayo.

2
Rehiyon 1

✣ Gumagawa rin sila ng mga sandok, basket, tapayan,

palayok, salakot, abel/kumot, lusong/stone mortar,
Mga Lalawigang tsinelas, gulok, lingkaw at mga upuan.
bumubuo sa
Rehiyon

2
Rehiyon 1
Ilocos Norte

✣ May sukat na 3,399.93 sq. km.

Mga Lalawigang ✣ Ang kabisera nito ay ang lungsod ng Laoag.
bumubuo sa ✣ Binubuo ito ng mga bayang: Bacarra, Badoc, Bangui,
Rehiyon Batac, Currimao, Espiritu-Banna, Dingras, Marcos,
Nueva Era, Pagudpud, Paoay, Pasuquin, Piddig, Pinili,
San Nicolas, Sarat, Salsona, Vintar, at Laoag.

2
Rehiyon 1
Ilocos Norte

✣ Kakawate ang panlalawigang bulaklak.

Mga Lalawigang ✣ Pagtatanim ng tabako ang pangunahing
bumubuo sa ikanabubuhay ng mga naninirahan dito.
Rehiyon ✣ Iloko ang pangunahing wika ng mga taga-Ilocos Norte
bagamat may ilan ring nagsasalita ng Tagalog at Ingles.

2
 Ilocos Sur
Rehiyon 1
✣ Ang kabisera nito ay ang lungsod ng Vigan/Ciudad Fernandina.
✣ Binubuo ito ng mga bayang: Alilim, Banayoyo, Bantay, Burgos,
Cabugac, Candon, Cabayan, Cervantes, Lealimuyod, Gregorio del Pilar,
Mga Lalawigang Lidlidda, Magsunga, Nagbukil, Narvacan, Quirino- Angaki, Salcedo-
bumubuo sa Bangen, San Emilio, San Esteban, San Juan, San Ildefonso, San Vicente,
Sta. Catalina, Sta. Cruz, Sta. Lucia, Sta. Maria, Santiago, Sto. Domingo,
Rehiyon Sinait, Suyo, Tagudin, at Vigan.

2
Rehiyon 1 Ilocos Sur

Mga Lalawigang ✣ Pagtatanim rin ng tabako ang pangunahing

bumubuo sa ikanabubuhay ng mga naninirahan dito.
Rehiyon ✣ Iloko rin ang pangunahing wika ng mga taga-Ilocos
Sur bagamat may ilan ring nagsasalita ng Tagalog at
Ingles.

2
Rehiyon 1 La Union
✣ May sukat na 1,493 sq. km.
✣ Ang kabisera nito ay ang lungsod ng San Fernando.
Mga Lalawigang ✣ Binubuo ito ng mga bayang: Agoo, Aringay,
bumubuo sa Bacnotan, Bagulin, Balacan, Bangar, Bauang, Burgos,
Rehiyon Caba, Luna, Naguillan, Pugo, Rosario, San Fernando, San
Gabriel, San Juan, Sto. Tomas, Santol, Sudipen at Tubao.

2
Rehiyon 1 I✣ Poinsettia ang panlalawigang bulaklak.
✣ Mayaman sa limestone
✣ Pagtatabako, pagtatanim ng palay, at pangingisda
Mga Lalawigang ang ikanabubuhay ng mga naninirahan dito.
bumubuo sa ✣ Iloko rin ang pangunahing wika ng mga tagadito at
Rehiyon may ilan ring nagsasalita ng Tagalog at Ingles.

2
Rehiyon 1 Pangasinan

✣ May sukat na 5,368 sq. km.

Mga Lalawigang ✣ Ang kabisera nito ay ang lungsod ng Lingayen.
bumubuo sa ✣ Dilaw na santan ang panlalawigang bulaklak.
Rehiyon

2
 .✣ Binubuo ito ng mga bayang: Agno, Aguilar,
Rehiyon 1 Alaminos, Alcala, Anda, Asingan, Balungao, Bani,
Basista, Bautista, Bayombong, Binalonan, Binmaley,
Bolinao, Bugallon, Burgos, Calasiao, Dasol, Infanta,
Mga Lalawigang Labrador, Lingayen, Mabini, Malasiqui, Manaoag,
bumubuo sa Mangaldan, Mangatarem, Mapandan, Natividad,
Rehiyon Pozorrubio, Rosales, San Fabian, San Jacinto, San
Manuel, San Nicolas, San Quintin, Sta. Barbara, Sta.
Maria, Sto. Tomas, Sison, Sual, Tayug, Umingan,
Urbiztondo, Urdaneta, at Villasis.

2
Rehiyon 1
.✣ Paggawa ng asin, bagoong at bukayo ang
ipinagmamalaki nilang produkto.
Mga Lalawigang ✣ Panggalatok, Tagalog at Ingles ang mga wikang
bumubuo sa sinasalita ng mga naninirihan dito.
Rehiyon

2
Rehiyon 1 .Kaugalian sa Pag-aasawa
✣ Pagkatapos ng kasal – ginagawa ito sa Pidid, Ilocos
Norte na kung saan inihahatid ng banda ang bagong
Kaligirang kasal bilang pagbugaw/pagtaboy sa masamang
kaalaman ukol pangitain.
sa Rehiyon ✣ Regalo sa magandang kapalaran– ang puso ng
baka/kalabaw/baboy ay inihahatid sa bahay ng
babaeng ikakasal sagisag ng pag- ibig at katapatan ng
lalaki.

2
Rehiyon 1 .Paniniwala sa Paglilibing

✣ Ilocos Norte – inililibing nila ang patay sa ilalim ng

Kaligirang kusina na kung saan madalas na napagtatapunan ng
kaalaman ukol tubig. Sapagkat may paniniwala na ang namatay ay
sa Rehiyon nagnanais na malagi ng malamig.

2
Rehiyon 1 .Kaugalian sa Panganganak
✣ La Union – kalimitan ang hilot ay isang babae,
ngunit dito karamihan ng mga nagpapaanak ay
Kaligirang lalaki.
kaalaman ukol ✣ Mapandan, Pangasinan – ang hilot ay hindi
sa Rehiyon sinusundo sa kanilang bahay. Ipinupukpok lamang
ng ama ang pambayo sa giling ng lusong upang
makalikha ng ingay na siyang tatawag sa hilot .

2
Rehiyon 1 . Upang mapadali ang Panganganak

✣ Binmaley, Pangasinan – ang asawang lalaki ay nag-aasal

unggoy kapag nahihirapan ang kanilang asawa sa panganganak,
Kaligirang inuutusan siya ng hilot na gumapang pababa ng hagdan na
kaalaman ukol nauuna ang ulo. .
sa Rehiyon Pangasinan– binibigyan ng hilaw na itlog ang babaeng
manganganak paniniwalang mapapadulas nito ang paglabas ng
bata.

2
Rehiyon 1
. Upang mapadali ang Panganganak
✣ Pangasinan – ang asawang lalaki ay nag- aasal unggoy kapag
nahihirapan ang kanilang asawa sa panganganak, inuutusan siya
Kaligirang ng hilot na gumapang pababa ng hagdan na nauuna ang ulo.
kaalaman ukol ✣ Pangasinan– binibigyan ng hilaw na itlog ang babaeng
manganganak paniniwalang mapapadulas nito ang paglabas ng
sa Rehiyon
bata.

2
Rehiyon 1
. Upang mapadali ang Panganganak
Pangasinan – Pinaniniwalaan din na nagagabayan ang
kinabukasan ng isang bata sa pamamagitan ng pagsasama ng
Kaligirang lapis at iba pang kagamitan sa pag-aaral sa pagbabaon ng ama sa
kaalaman ukol inunan ng kanyang anak.
✣ Pangasinan – bago dumanas ang bata sa kauna-unahang
sa Rehiyon
pagsusuot niya ng damit ay inilalagay siya sa isang malaking
bilog na basket saka pinupukpok ang magkabilang gilid upang
maging matapang at matatag.

2
Rehiyon 1 Pagpapausok sa Ina
✣ Ilocano – Ang isang bagong panganak ay pinauusukan sa loob
ng 23 hanggang 30 araw sa loob ng silid na kinukurtinahan ng
napakaraming dahon ng saging upang huwag
Kaligirang mahanginan/malamigan.
kaalaman ukol
sa Rehiyon ✣ Pinahihiga siya sa isang papag na ang ulunan ay bahagyang
nakaangat ng kalahating metro sa paa. Sa tabi niya o malapit sa
tiyan ay ang kalan na kung tawagin ay dapugan. Sinisindihan ito
buong araw at gabi upang maibalik sa normal ang sinapupunan.

2
Rehiyon 1 Kaugalian sa Pagbibinyag

✣ Ang Karera sa Pintuan – tulad ng mga Tagalog, niniwala rin

sila na pagkatapos ng seremonya ng binyag ay itatakbo ng
Kaligirang Ninong o Ninang ang bata patungo sa pintuan ng simbahan sa
kaalaman ukol paniniwalang ang unang makararating ay magiging malusog,
sa Rehiyon mayaman at hahaba ang buhay.

Ikalawang Binyag– ito ay tinatawag ng mga Ilocano na sirok ti

datuk (sa ilalim ng plato) sa paniniwalang nakapagliligtas sa
kamatayan ang sakiting bata.

2
Rehiyon 1 Kaugalian sa Pagbibinyag

✣ Sa San Quintin, Pangasinan – ang mga kapitbahay ay pinag-

iisip ng pangalan. Bawat isa’y papadyak sa ibabaw ng mesang
Kaligirang kinalalagyan ng itlog, kapag napatayo ng pumadyak ang itlog,
kaalaman ukol susundin ang naisip niyang bagong pangalan.
sa Rehiyon

2
Rehiyon 1 Leona Florentino

✣ Isinilang noong Abril 19, 1849

Mga kilalang ✣ Vigan, Ilocos Sur (noon ay Villa Fernandina)
✣ Ang kanyang mga magulang ay sina Marcelino at
Manunulat ng
Isabel Florentino
Rehiyon
✣ Asawa niya si Elias Delos Reyes
✣ Bihasa sa pagsulat ng tula, sarswela at drama
✣ Ilan sa kanyang mga tula ay nailimbag sa Bibliotheque
des Owners de Femmes noong 1889

2
Rehiyon 1 Ilan sa mga akda niya ay ang mga sumusunod:

✣ Ruknuknoy (Dedication)
✣ Agpaay Ken Carmen (For Carmen)
Mga kilalang
✣ Ruknoy iti Kaadlawan ni Castora (Dedicated to Castora on
Manunulat ng
her Birthday)
Rehiyon ✣ Pinagpakada (Bidding Goodbye)
✣ Nalpay a Namnama (Frustrated Hope)
✣ Saibbek (Sob)
✣ Daniw Ti Balasang Nga Lusina ti Kaanyanayatna (Poem of
a Maiden Seperated from Her Love)
2
Rehiyon 1 Pedro Bucaneg

✣ Isinilang na bulag noong Marso 1849

Mga kilalang ✣ Inilagay sa basket ng kanyang ina at ipinaanod sa
Manunulat ng ilog
Rehiyon ✣ May kaugalian ang mga Itneg na ang isang
bagong panganak na may kapansanan ay dapat
ilagay sa basket ipaanod sa ilog upang hindi na
maging pananagutan ng tribo.

2
Rehiyon 1 ✣ Napulot siya ng isang babae at ipinaampon kay Padre
Geronimo Cavezo.

Mga kilalang ✣ Bininyagan siya bilang Pedro Bucaneg na ang

kahulugan ay “natagpuan/napulot sa Itneg”
Manunulat ng
Rehiyon
✣ Kung ang mga Tagalog ay may Balagtasan, ang mga
Kapampangan ay Crissotan, ang Ilokano naman ay may
Bucanegan bilang parangal sa kanya.

2
Rehiyon 1 Ilan sa mga akda niya ay ang mga sumusunod:

Tula: Dailleg ti Amionan (Dallang of the North)

Mga kilalang
Pampanunot ken Patay (Thought of Death)
Manunulat ng
Rehiyon
Epiko: Biag ni Lam-ang (Life of Lam-ang)

2
Rehiyon 1 Jose Asia Bragado
✣ Isinilang noong Agosto 25, 1936
✣ Ilocos Sur
Mga kilalang ✣ Ang kanyang mga magulang ay sina Emilio Bragado at
Timotea Asia.
Manunulat ng
✣ Asawa niya si Crispina Balderas
Rehiyon
✣ Tapos sa kursong AB Journalism sa MLQU, Textile
Engineering sa Feati at AB English sa FEU ✣ Pangulo ng
GUMIL Pilipinas at Direktor ng UMPIL.

2
Rehiyon 1 Ilan sa mga akda niya ay ang mga sumusunod:

Tulang Epiko: Pamulinawen Maikling Kwento: Buneng

Mga kilalang (Bolo/Itak)
Manunulat ng
Rehiyon Kaarigi li Nasipnget a Rabii (Like the Dark Night)

Ti Pasala, Ti Bantay Ken Ti Ugsa (The Dance, the

Mountain and the Deer)

2
Rehiyon 1 Iba pang manunulat ng rehiyon:

✣ Carlos Bulacan
Mga kilalang ✣ Andres Cristobal Cruz
Manunulat ng ✣ Isabel delos Reyes
Rehiyon ✣ Juan Laya
✣ Salvador P. Lopez
✣ Severino Montano
✣ Leon Pitchay

2
 Patuloy na iniingatan ng Rehiyon 1 ang angkin nilang
Rehiyon 1
panitikan at kabilang na rito ang mga sumusunod:
• Bugtong ng mga Ilokano na kung tawagin nila ay
Burburtia.
Panitikan ng • Pabitla naman ito sa mga taga- Pangasinan. • Kawaikaan
Rehiyon ng mga Ilokano na kung tawagin nila ay Pagsasao.
•Maihahanay din sa panitikan ng rehiyon ang kasabihan,
awiting bayan, cancionan, mga kaugalian at paniniwala.

2
 Awiting Bayang Ilocano
Rehiyon 1
DUNGDUNGWEN - Awit ng Pagliligawan

NAGSAWAY NGA PINTAS - Awit sa Kasalan

Awiting bayan
DUNG-AW - Awit sa Patay

PANGASINAN SAY LIGLIWAY ATEN - isang awitin tungkol sa

isang ama na gusting ihayag ang kanyang pagkabigo sa kanyang anak
na babaw

NO SIAK SO MANGARO- Awit sa pag-ibig

2
 Bugtong Mga Halimbawa:
Rehiyon 1
Burburtia sa Ilokano :

Langit ngato, langit baba, dahum agtinga. Salin: Langit sa itaas, langit
Bugtong sa ibaba, tubig ang nasa gitna.
Sagot: Niyog

Adda maysa a lakay Kalbo nem nakawaray.

Salin: May isang matanda Kalbo ngunit may galamay.
Sagot: Pugita

2
 Bugtong Mga Halimbawa:
Rehiyon 1
Burburtia sa Ilokano :

Bulong ti kappakappa Nagtalikod, nagpada.

Bugtong Salin: Dahon ng kappakappa Magkatalikod ngunit pareho pa rin.
Sagot: Tainga

Adda tapis ni Kaka Saanman a mabasa.

Salin: Tapis ni Kaka, hindi man lang Mabasa.
Sagot: Dahon ng Gabi

2
 Bugtong Mga Halimbawa:
Rehiyon 1
Pabitla sa Pangasinan:

Bugtong Abong nem Donya Maria Aliber na Espada

Salin: The house of Madam Maria is surrounded by swords.
Sagot: Pinya

Akas-akar no ipagor ko. Ag onalis no ibulos ko.

Salin: It walks when I tie. It does not move when I release it.
Sagot: Sapatos

2
 Bugtong Mga Halimbawa:
Rehiyon 1
Pabitla sa Pangasinan:

Bugtong Amayamay kamin sanaagi. Saksakey so pait mi.

Salin: We are many brothers and sisters, we have only one
intestine.
Sagot: Kwintas

Apatiray Sali to. Ag makaalis ed kawalaan to.

Salin: It has four legs. But it cannot move from it’s place.
Sagot: Lamesa
2
 Pagsasao sa mga Ilokano
Rehiyon 1
No agmulaka iti unas Dinaka puy taliawen lumabas Ngem no adda
basi mon a naiman. Sarungkarandaka uray ania ti oras.
Salin: Kung ikaw ay nagtanim ng tubo. Di man lang lumingon ang
Kawikaan
dumaan sa iyo. Pero pag may alak ka na, mas masarap. Bibisitahin
ka ano man ang oras.

Amusam in ulmog ti manok. No kayat mo’t agsida iti itlog.

Salin: Tiisin mo lang ang kuto ng manok. Kung gusto mong mag-
ulam ng itlog.

2
Rehiyon 1 Pagsasao sa mga Ilokano

No kayat mo’t kumalay-at Anuman ti garagad.

Salin: Kung gusto mong umakyat. Magtiis ka sa mga
Kawikaan
gasgas.

Tinakersang a dakulap. Isu’t dalan ti pirak.

Salin: Ang magaspang na kamay. Ay daan ng pilak.

2
Rehiyon 1 Kasabihan Sa Pangasinan:

Agda topakey manga. No anngapoy bunga. Salin:

They won’t throw stones at the mango tree. If there are
Kasabihan
no fruits.

Agla nakaokulay sa Korong No atumba lay abong.

Salin: A supporting pole is no longer needed. When
the house has already collapsed.

2
Rehiyon 1 Kasabihan Sa Pangasinan:

Anggapoy siguro. Ed bolang.

Salin: Nothing is sure. In a cock fight.
Kasabihan

Dakel ed trabahok. So pakanengriengay inkatcok.

Salin: Through my work. Could be seen my
personality.

2
Rehiyon 1 ✣ Bakit Umaakyat sa Damo ang mga Suso?

✣ Ang Kauna-unahang Unggoy

Alamat

✣ Ang Alamat ng Tirad Pass

✣ Bakit Maalat ang Dagat? (Mitolohiya)

2
 Nasnebanak ti nasaem a sasainnek, ay ayat!
ta diman la agtanak ti lak-amen a tuok ken rigat;
Tulang Ilokano isuna kadin isunan; ala isunan yantangay detoy biag,
diak duaduaenen a suminan itoy bagik a daksanggasat.
AS-ASUG TI
Ay, ayat, ayaunayen ti sanaang
MAYSA ni patay sumken nakalkaldaang
A NAPAAY ta iti maysa nga agayat a dida pagayatan,
nakasaksakit nakem a maimatangan.

Narangas dagiti laingmo ken sayaksakmo naulpit,

nadawel, kitaem man toy silaladingit;
ta naallilaw man dagitoy matak idi a buybuyaek,
ta iti inanama ken talek isuda kaniak ti namatalged.

Ngem eppes man dagidi nga inanama,

ta diak impapan a kastoy ti tungpalna,
tungpal tanem ket itan ti nagbanaganna,
datoy bagik ta isu ti kaikarianna.
 O Pag-ibig, sa makikirot na hibik ako’y natitigmak
Sapagkat ayaw pumayapa ng dusa at hirap;
Tulang Ilokano O maanong tumigil ka na sa pananalasa
Pagkat walang alinlangang buhay ko’y papanaw na.
MGA HINANAKIT
O Pag-ibig, anong hapdi, anong sakit,
NG ISANG NABIGO Kamatayan kang sumasanib
Dahil ang umiibig na hindi iniibig
Napakasakit, napakakirot sa pangmasid.

Kay lupit, kay lupit ng kilos mo’t sigla,

Iniiwan akong nagdurusa;
Nalinlang na ganap ang aking mata
Winasak ang tiwala at aking pag-asa.

Ngunit ang umasa’y walang katuturan

Hindi ko akalaing ito ang kahihinatnan
Bangkay ako ngayong naturingan
Pagkat wala nang halaga ang aking katawan.