Professional Documents
Culture Documents
(CAR)
Ang Cordillera ay nagsasariling rehiyon. Ito ay bulubundukin at binubuo ng mga lalawigang Abra, Apayao,
Benguet, Ifugao, Kalinga, at Mt. Province. Sa bisa ng RA 6766 na naging batas noong Oktubre 23, 1988,
ang CAR ay nabuo at ngayo’y nagsasarili na. Ito ang sentro ng kulturang lfugao.
Ang hilagang bahagi ng Luzon ang bumubuo sa Rehiyon na sumasakop sa mga lalawigang nasa mahabang
kabundukan ng Cordillera.
Dito matatagpuan ang pinakamataas na bundok sa Luzon, pangalawa sa Mt. Apo. May mapunong talampas
at matabang lupain.
Ang kanlurang bahagi naman ay sumasakop sa Abra, lfugao, at Benguet. Ang klima dito ay tag-init mula
Nobyembre hanggang Abril at tagulan,mula Mayo hanggang Oktubre.
Ang silangang bahagi ay sumasakop sa Kalinga at Apayao. Di tiyak ang panahon. Maaaring tag-init mula
Nobyembre hanggang Abril at basa ang iba pang mga buwan.
Ang mga lalawigang bulubundukin ay karaniwang tagtuyot ngunit may malakas na pag-ulan mula buwan ng
Nobyembre hanggang Enero.
Ang rehiyong ito ay nagkakaroon din ng malamig na klima. May antas na 23°C ang katamtamang
temperatura.
Kakulangan sa taniman ang nagbunsod upang gawin ang Hagdan- hagdang Palayan sa Banawe (Banawe
Rice Terraces).
Pagmimina ang pangunahing yaman ng rehiyong 'ito ginto, bakal, "limestone', tanso at pilak.
Ang pagtotroso ay kabilang din sa kanilang kalakal, kagamitang kahoy (woodcraft) at pagtatanim ng tabako
ay pinagkakakitaan din nila.
KASAYSAYAN NG CORDILLERA
Noong 18 Hunyo 1966, naisabatas ang Republic Act No. 4695 na naghahati sa Mountain Province sa apat na
magkakahiwalay na mga lalawigan, ang Benguet, Mountain Province, Ifugao at Kalinga-Apayao.
Bago nabuo ang ang Rehiyon Pampangasiwaan ng Cordillera, ang apat na lalawigan, ang Benguet, Mountain
Province, Ifugao at Kalinga-Apayao ay bahagi ng Lambak ng Cagayan, samantalang ang Abra ay nakapangkat
sa Ilocos.
Noong 15 Hulyo 1987, iniutos ni Pangulong Corazon C. Aquino ang Executive Order No. 220 na lilikha sa Rehiyong
Pampangasiwaan ng Cordillera, na kinabibilangan ng Mountain Province, Benguet, Ifugao, Kalinga-Apayao at
isinama ang lalawigan ng Abra bilang bahagi nito.
Noong 14 Pebrero 1995, ang lalawigan ng Kalinga-Apayao, isa sa limang lalawigan ng rehiyon ay hinati sa dalawang
magkahiwalay na lalawigan, ang Apayao at Kalinga.
1. Ilokano 5. Itneg
2. Kalinga 6. Isneg
3. Kankana-ey 7. Pangasinense
4. Ifugao
RELIHIYON SA REHIYON CAR
Relihiyon Populasyon
Evangelicals 8.85%
ABRA
Naging isang nagsasariling lalawigan ang Abra noong 1917 sa bisa ng isang Congressional Act.
Ang Abra ay isa sa pinakamatatandang bayan na itinatag ng mga misyonerong Agustino.
Naging kanugnog na lalawigan ng Ilocos Sur noong 1902 nang mahati ang rehiyon ng Ilocos.
Sa lugar na ito naitala ang huling pakikibaka ni Gabriela Silang.
Ang mga naninirahan sa pook na ito ay karamihang Ilokano bagamat may nagsasalita rin ng Itneg at
Tingguian.
Ang Abra ay matatagpuan sa hilagang sentral ng Luzon. Ito ay nagtataglay ng lupaing may lawak na
humugit-kumulang sa 3,976 kilometrong parisukat at ang kabisera ay Bangued.
Binubuo ito ng dalawampu't pitong (27) bayan at 303 barangay at may populasyong humigit-kumulang sa
213,154.
Sa Abra matatagapuan ang Old Roman Catholic Churches, Gabriela silang Monument, Casa Real, Pinaing,
(Sacred Stones), Don Teodoro Brillantes Earmily Museum, Ilog ng Abra, Boleney Hot Spring, Casamta
National Park, Consoliman Springs, Maparo Hot Springs, Libtec Underground River, Kimkimay Lake, Limbo
Lake, Subud-Subud Cave at Damarudor Falls.
APAYAO
Ang Apayao ay nagtataglay ng lupaing may sukat na humigit-kumulang na 4,083 kilometrong parisukat.
Ang kabisera nito ay Cabugao. Binubuo ito ng pitong (7) bayan at isang daan at tatlumpu't isang (131)
barangay na pinaninirahan ng mga mamamayang nagsasalita ng wikang Isneg.
Napaliligiran ito ng Mt. Province sa hilaga, ng Abra sa kanluran at ng Cagayan sa Silangan.
Ito ay may populasyong humigit-kumulang sa 154,145. Pagmimina at pagsasaka ang pangunahing
ikinabubuhay ng mga taga-Apayao.
Karaniwang ani nila ay mais, palay at kape na iniluluwas nila sa mga kanugnog na lalawigan at bayan.
Ang mga mamamayang Apayao ay gumagamit ng apat na wikain Tingguian, Ilokano, Ibanag at wikang
kasintunog ng sa Kalinga.
Ang mga Isneg ay mga "animista" o yaong mga naniniwala sa mga ispiritu.
Sila ay di naniniwala sa isang nilalang na makapangyarihan subalit sila'y nananalig na may mabuti at
masamang ispiritu.
Sila ay may babaing pari (priestess) na siyang nagsasagawa ng mga ritwal tulad ng "sayam" at "pilday"
pagkatapos ng isang matagumpay na pamumugot ng ulo.
Ipinagmamalaki nila ang Agamatan National Park at Wild Life Sanctuary at ang Apayao River.
BENGUET
Trinidad ang kabisera ng Benguet. Binubuo ng labing-apat (14) na bayan at may humigit-kumulang sa
2,655.4 kilometrong parisukat ang Benguet.
Ito ay napaliligiran ng mga lalawigang Pangasinan sa timog, Ifugao at Nueva Vizcaya sa silangan at sa
hilaga ay Mt. Province at sa kanluran ay La Union at Ilocos Sur.
Ang Benguet ay pinaninirahan ng tatlong uri ng tribo Ibaloy, Kankan-ey at Kalnguya.
Sa Silangan ang mga Kankan-ey na nagsasalita ng Kalkali, isang wikang ang mga lbaloy ay matatagpuan
sa Timog-Silangan at nagsasalita ng nabaloy na hawig sa wikang Pangasinense.
Matatagpuan naman sa Hilagang- nakakatulad ng Bontok na pamilyar sa katabing lalawigan ng Ilocos.
Ang mga tribong ito ay halos nagkakatulad ng kultura sa paniniwala at mga ritwal bilang patnubay nila sa
pang-araw-araw na pamumuhay.
At gayundin tmga di nakikitang ispiritu na siyang namamarusa kung hindi nasisiyanan sa mga ito.
Ang mga atraksyon ng lalawigang ito ay Batangan Airstrip, KaliwagaCave, Mt. Kabunian. Timbac Cave,
Opdao Cave, Mt. Sto. Tomas. Colorado Falls, Bridal Veil Falls, Tuel Hot Spring, at Bengoaga Cave at
marami pang iba.
KORDEY- Ritwal na ginagawa upang maging mayaman at mataba ang lupa. Ito ay ginagawa sa
panahon ng pagbubuntis ng palay sa pagtaas ng buwan
TOHUNGAS- Ito ay isang seremonya ng paghihiganti sa mga di nakikitang kaaway (ghost
enemies)
IFUGAO
Ang kabisera ng lalawigan ng Ifugao ay Lagawe. Ito ay matatagpuan sa bulubunduking bahagi ng gitnang
Cordillera sa hilagang Luzon na may taas na mula 1,000 1,500 metro.
Ang lupaing sinasakop nito ay may lawak na humigit-kumulang na 2,517 kilometrong parisukat at binubuo
ng sampung bayan na kinabibilangan ng Banawe, Hungduan, Kiangan, Lagawe, :Lamut, Mayaoyao
(Mayoyao), Potra, Aguinaldo, Hingyan, at Tinoc.
May isang daan at limampu't apat na barangay ang ifugao.
Ang mga bahay ng mga lfugao ay yari sa kahoy at korteng pyramid na sinusuportahan ng apat na haligi. lto
ay may hagdan na ugali na nilang itaas kung gabi.
Paghahabi, paggawa ng mga basket, pag-ukit ng mg kahoy (woodcrafts), paggawa ng mga palayok at
paggawa ng alak ang kanilang pinagkakakitaan.
Nagtatanim din sila ng palay. Ito ay pinatutunayan ng kanilang Hagdan-Hagdang Palayan (Rice Terraces).
Marunong din silang manghuli ng isda baboy-ramo
Ang mga Ifugao ay kumikilala sa iisang Diyos na ayon sa kanila ay Diyos ng mga Diyos -si Kabunian.
Sa ilalim ng kanyang kapangyarihan ay may iba't ibang Diyos na may kanya-kanyang kapangyarihan. Sila
ay may ritwal na kung tawagin ay "Cañao".
Ito ay isinasagawa bilang parangal sa pagsilang ng isang sanggol. Nakapaloob din sa ritwal na ito ang'
pagtawag sa Diyos na gustong makausap.
Pagsamo rin ito sa mga ispiritu na ipinagkaloob sa kanila ang kanilang mga kahilingan.
May mga ritwal din sila para sa mga kasalan, pagpapagaling ng mg Sa pagdaraos ng Cafñao ay
inaanyayahan ang buong kanayunan, may sakit at sa pagtatanim.
Naghahain sila ng mga pagkain at inuming "tapey at may sayawan. Ang mga Ifugao ay marunong ding
manghula sa pamamagitan ng mga bituin,buwan at bulalakaw o buntala.
Nahuhulaan nila sa pamamagitan ng mga nabanggit kung may maganda o masamang ani.
May maganda silang ugali sa pagtanggap ng mga panauhin. Pinatutuloy nila at pinakakain ang panauhin sa
kanilang bahay.
Ang lalawigan ng Ifugao ay may maipagmamalaking iba't ibang tanawin tulad ng Million Dollar Hills, National
Museum (Kiangan), Philippine War Memorial Shrine (Kiangan), Taman Village, Bintakan Cave (Lagawe),
Nah-Toban Cave (Lagawe), Ambuwaya Lake (Kiangan), Ducligan Hot Spring, Tubukan Sulphur Hot (Tinoc),
Guihob Natural Swimmong Pool (Banawe), Toppiya Water Falls (Banawe), Buyukan Water Falls
(Hungduan), at Alun Hot Spring.
KALINGA
Ang Kalinga ay isa pa sa mga lalawigan ng CAR. Ang kabisera nito ay Tabuk. Ang Kalinga ay napaliligiran
ng Abra at Ilocos Norte sa kanluran., Mt. Province sa Timog at Cagayan sa silangan.
Ang pangalang Kalinga ng lalawigan ay pinaniniwalaáng nagbuhat sä Ibanag at Gaddang Kalinga na ang
ibig sabihin ay mamumugot ng ulo. (headhunters).
Sa panahon noon, ang pamumugot ng ulo para sa kanila ay itnuturing na isang gawaing kagalang-galang.
Sa pagpugot ng ulo ay ginagantimpalaan sila ng kalayaan sa pagpapalagay ng tato na labis na
hinahangaan ng mga kababaihan.
Ang lalawigan ng Kalinga ay binubuo ng walong bayan at isang daan at limampung barangay.
Ang mga Kalinga ay gumagamit ng mga wikang Guinaang, Lubuagen, Pinukpuk, Tabuk, Tinglayan,
Tanudan.
Ang mga Kalinga ay may tinatawag na "gabbuk". Ito ay ang pagbibinyag sa anak na panganay na babae
man o lalaki.
Ang "gabbuk" ayon sa kanila ay pormal na pagpapakilala sa unang anak sa mga ispiritung naninirahan sa
mga ilog, bundok at mga bato. Ang pagdiriwang na ito ay dinadaluhan ng buong tribo.
Naghahanda ng mga kalkanin at nagkakatay ng baboy upang ayon sa matatanda sa tribu, ay magkaroon ng
masayang pamumuhay ang bata.
Ang lalawigan ay mayaman sa ginto at mga mineral.
Ang klima sa Kalinga ay magkakaiba.
Sa Hilaga ay nakararanas ng maulang panahon.
Sa Timog naman ay sagana sa mga hanging kanluran kayat ito ay higit na maulan.
Tulad ng ibang katutubong naninirahan sa kabundukan, ang mga Kalinga ay may mga ritwal din tulad ng
isang nabanggit sa unahan.
May mga magagandang tanawin din at atraksiyon ang lalawigan. Ang Ilan sa mga ito ay ang Balbalasang
National Park and Reservation, Uguid, Suterrenean River, Sleeping Beauty Mountain, Elephant
Hill/Aguinaldo Hill, Agamatan National Park and wild Life Sanctuary at Sumadel Rice Terraces.
MOUNTAIN PROVINCE
Ang malaking lupain ng Cordillera ay matatagpuan sa hilaga ng mga lalawigan ng Pangasinan at Nueva
Ecija.
Ang malaking bahagi nito ay hanay ng mga bundok na sa kabuuan kung mamalasin sa itaas ay hugis U.
Sa kaliwang bahagi ay matatagpuan ang tinatawag na "Gran Cordillera" na ang kahabaan ay nagmumula sa
hilagang bahagi ng Pangasinan at bumabagtas sa mga lalawigan ng Benguet, Ifugao, Mt. Province
(Bontok), Abra at Kalinga Apayao.
Sa kanan naman ay ang kabundukan ng Sierra Madre na umaabot sa hilagang-silangang dulo ng lalawigan
ng Cagayan.
Sa bandang ibaba naman nito ay bulubundukin ng Caraballo na ang kahabaan naman ay mula hilagang-
silangan ng Pangasinan hanggang dulong hilaga ng lalawigan ng Quezon.
Ipinakikita ng paglalarawang ito na ang kanilang kultura ay malit lamang na bahagi ng kultura ng mga
naninirahan sa kabundukan ng hilagang Luzon, samakatuwid ay hindi lubusang nabibilang sa kultura ng
mga nasa kabundukan nito.
Sa kabundukan ng Sierra Madre ay matatagpuan naman ang mga Gaddang, Yogad at Ibanag. Ang mga
Dumagat naman ay nasa dulong timog ng kabundukan ng Sierra Madre.
Isang maling paniniwala ng mga naninirahan sa kapatagan na ang mga lgorot sa Cordillera ay may isang uri
ng kultura.
Ang totoo, ang mga naninirahan sa Cordillera ay iba-ibang uri ng tao na ang dahilan ay hindi sila nasama sa
pananakop ng mga Kastila nang may tatlong daang taong mahigit.
Kung susuriin at pag-aaralan ang mga taong ito, mababatid na sila ay may iba't ibang pamayanang etniko
na may namumukod na kultura na nakikita at nakikilala sa pamamagitan ng kanilang wikang ginagamit.
Mula sa hilaga ay ang Apayao, Tinggian, kalinga, Bontok, Kankanaey, Ifugao at Ibaloy.
Hindi kasama rito ang isang uri na nasasakop ng Cordillera subalit may mababang uri ng kultura ang
matatagpuan sa mga gulod ng bahaging kanluran ng Cordillera.
Ang mga ito ay tinatawag na Bag-o at itinuturing na kasama sa pamahalaan ng mga lalawigan ng Ilocos.
Ang tiyak na kinaroroonan nila ay mga baybayin ng mga ilog at mga lambak (valleys) ng Bakun at Ilog ng
Amburayan sa Timog llocos Sur at Hilagang La Union.
Gumagamit sila ng wikang lloko na nahaluan na ng wikang Kankaney na siyang ikinaiiba nila sa mga
talagang llokano na nagsasabing nahihirapan nilang unawain ang pananalitang Bag-o.
Dahil sa iba't ibang kultura mayroon ang mga naninirahan sa Cordillera iba-iba rin ang uri ng kanilang
literatura. Karamihan sa mga literaturang matatagpuan sa rehiyon ay mga napagkaugalian nang pagbigkas
(oral lietrature Maraming literatura ang Cordillera- may mahahaba at may maiikli.
Ang mga alamat na ibinigay bilang halimbawa sa aklat na ito ay yaong mga nasulat sa wikang Ingles. (Almanac 94-
96).
1. Myths: Acts of the Gods. Beginning of Man
PROMINENT PERSONALITIES
PANITIKAN NG CORDILLERA
CANAO
lto ay isang tradisyon para sa mga ibaloi at kankana-ey sa benguet. Isang seremonyang mambunong ang
nag sasagawa. Isang ritual na nagpaparangal sa ispiritu ng kanilang mga ninuno.
2 URI NG CANAO
Simpleng canao-ito ay ang pagkakatay ng baboy, panggawa ng tapey at pagluluto ng kamote,gabi at bigas
Malaking canao-ito ay ang pag kakatay ng baboy,baka,kalabaw at kabayo. Ang baboy na may batik na itim
ay sagrao para sa kanila at ito ay tinatanggap ng mga ispiritu nagbibigay ng swerte at biyaya.
Kape- isinasagawa kung may bagong tayong bahay pagkatapos ng ilang araw na pagkalibing ng yumaong
kamag-anak.
Kayed- ito ang boluntaryoo sapilitang isinasagawa upang mapanatili ang pagiging puno sa barangay.
Sabeng- isinasagawa ng bagong mag asawa ngunit kadalasan ay mayaman lamang ang nakakagawa nito
Pechit- ito ay pinakamataas na uri ng Canao. May dalawang uri ito ang single at doble. Ito ay tumatagal ng
3-4 na araw.
EPIKO NG IPUGAW
Hudhud
ito ay nagsasaad ng matandang kultura ng ipugaw, ang kanilang pamumuhay at pakikipagsapalaran ng mga
bayaning ipugaw nagsasaad ito ng kanilang kaugalian, tradisyon at mga paniniwala. Ang hudhud ay tungkol
sa pinaka dakilang bayani ng Gonhandan. Sa kabuuan nito ay tungkol sa buhay ni Aliguyon.
IGOROT
KALINGA
Papuri
TINGGIYAN
Bati
IFUGAO
Sa bundok