UVOD U EPIDEMIOLOGIJU

Prof. dr Biljana Mijović

 Ciljevi prezentacije

 Definisanje epidemiologije
 Razumevanje upotrebe epidemiologije
 Spisak glavnih aktivnosti epidemiologa
 Razvoj epidemiologije
“Slično Molijerovom Građaninu-plemiću, koji
najzad otkriva da je govorio u prozi već
više od 40 godina, a da to nije znao, i
mnoge radoznale osobe, zainteresovane
za prevenciju bolesti, su koristile
epidemiologiju, a da toga nisu bile svesne”

Ričard Dol
predgovor jednog udžbenika
Epidemiologija = Osnovna disciplina
javnog zdravlja
Nauka o rasprostranjenosti
i uzrocima poremećaja zdravlja,
o njihovoj prevenciji i suzbijanju
 Javno zdravlje

Nauka i veština prevencije

bolesti, produžavanja života i
unapređenja zdravlja putem
organizovanih napora društva

WHO, 1999
 Epidemiologija je …
 Za studenta
 “najteži kurs u školi medicine”
 Za kliničara
 “Nauka stvaranja očiglednog”
 Za “Français moyen” (prosečnog francuza)
“ Izučavanje bolesti kože”
 A za vas ?
 Epidemiologija

Epi = iznad

Demos = narod

Logos = nauka o
 Definicija

“Nauka o
distribuciji i odlučujućim činiocima
zdravlja ili događajima
u specifičnim humanim populacijama
i primena u kontroli
zdravstvenih problema”.
Last, 1988
 Osnovni cilj epidemiologije

 Identifikcija faktora povezanih sa pojavom

bolesti

 Identifikacija tih faktora, i uzročnih i onih

koji povećavaju rizik osobe da oboli, stvara
osnov za preveniranje obolenja
 Ključni izrazi:

 Prenos  Vreme, mesto, osoba

 Određujući faktori Uzrok, faktori rizika
 Događaj / Zdravstveno stanje
 Stanovništvo  Javno zdravlje
 Primena  Informacije
 Klinička medicina nasuprot
epidemiologiji
Kliničar Epidemiologija

Osoba Stanovništvo

Istorijat, fizički pregled Deskriptivna epidemiologija

nadzora
Diferencijalna dijagnoza Upoređivanje

Dijagnostički test Analitička epidemiologija

Lečenje Intervencija
(prevencija/kontrola)
 Epidemiološki aksiomi

 Obolenja (ili druge promene zdravstvenog

stanja)
se ne pojavljuju iznenada

 Obolenja (ili druge promene zdravstvenog

stanja)
imaju uzročne i preventivne faktore koji se
mogu identifikovati
 Epidemiologija pomaže pri:

 Određivanju obima i trendova

 Identifikaciji etiologije ili uzročnika obolenja
 Određivanju načina prenosa
 Identifikaciji faktora rizika i podložnosti
 Određivanju uticaja životne sredine
 Procjni uticaja kontrolnih mjera
Glavne aktivnosti epidemiologa
 Opisuje događaj u odnosu na:
 Vreme Kada?
 Mesto Gde?
 Osoba Ko?
 Analizira vezu između događaja (obolenja, smrti)

i određujućih faktora (faktora rizika)

 Daje preporuke:
preventivne aktivnosti, mere kontrole
 Osnovne epidemiološke metode

 Posmatranje
 Brojanje slučajeva (događaji)
 Determiniše stope, proporcije
(incidencije, prevalencije)
 Upoređuje stope
 Razvija i ispituje hipoteze
 Obavljanje aktivnosti (kontrola, prevencija)
 Klasifikacija epidemiologije
 Eksperimentalna

 Opservaciona
 Deskriptivna
 Analitička
 Studija preseka

 Kohortna studija

 Studija slučaj-kontrola
Razvoj epidemiologije
 Rana epidemiologija
do polovine XIX veka

Hipokrat u V vijeku p.n.e.

koristi reči
Epidemeion – bolest koja
se povremeno javlja u
određenoj zajednici
Endemeion – bolest koja je
stalno prisutna u određenoj
zajednici
 Rana epidemiologija
Reč epidemiologija (Epidemiologia)
prvi
put se pominje 1598. god. u naslovu
istorijskog pregleda epidemija u Španiji
 Rana epidemiologija
 1753. god. Britanac Džejms Lind
prevenira skorbut (tada bolest nepoznate
etiologije) kod mornara, upotrebom limuna
i pomorandži u ishrani

 Vitamin C izolovan tek 1928., a

sintetizovan 1932.
Edward Jenner
(1749 – 1823)

otkrio vakcinu
protiv velikih
boginja
Prvo vakcinisanje
protiv velikih
boginja

Vacca – krava
SZO 1980.
eradikacija
velikih boginja
 Rana epidemiologija
 Pjer Luj

 Period francuske
revolucije

 Opservacione studije
 Rana epidemiologija
 Vilijam Far
 Organizovao prvi moderni
sistem vitalne statistike
 1839. godine – medicinski
statističar u Kancelariji
generalnog registra za
Englesku i Vels
 Uveo standardizaciju
mortalitetnih stopa
••1847.
1847.na
naspecijalizaciji
specijalizaciji
izizporodiljstva
porodiljstvauuBeču
Beču

••UUveo
veoobave
obavezno
zno
pranjeiidezinfekciju
pranje dezinfekciju
rukupre
ruku prepregleda
pregleda
porodiljaiitime
porodilja timesnizio
snizio
umiranjeod
umiranje odporodiljske
porodiljske
groznice
groznice
John Snow
(1813 – 1858)
Otac moderne
epidemiologije
 Klasična epidemiologija
od polovine XIX do polovine XX veka
Džon Snow "otac epidemiologije"

 eksperimentisao je anesteticima (davao je hloroform

kraljici Viktoriji tokom porođaja)
 istraživanjem epidemije kolere 1854. godine, u
Sohou, nedaleko od centra Londona, potvrdio je
svoju hipotezu o vodi kao putu prenošenja kolere u
vrijeme kada se ne zna uzrok ove bolesti
 Klasična epidemiologija
 Džosef Goldberger (1874–1928)
1916. god. u otkriva da je pelagra posljedica
nepravilne ishrane (mnogo pre otkrića
nikotinske kiseline)
 Klasična epidemiologija

Kraj XIX veka – uspesi u otkrivanju bioloških

uzročnika bolesti
Tokom prve polovine XX veka dva saznanja:
 da pored mikroorganizama, na obolevanje
utiču i drugi činioci
 da mnoge bolesti nisu posledica infekcije
 Savremena epidemiologija
od polovine XX veka do danas
Fremingemska kohortna prospektivna studija
kardiovaskularnih bolesti, 1948.god.
-Najznačajniji faktori rizika za nastanak KVB:
pušenje, povišen holesterol u krvi, gojaznost,
fizička neaktivnost…
-Visok krvni pritisak je faktor rizika za moždani
udar (šlog)
Savremena epidemiologija

Sir Richard Doll

pola veka pratio
pušače
i ispitivao uticaj pušenja
na njihovo zdravlje

1912 – 2005
 Eksperimentalne studije –
Cochrane
Archibald Cochrane
(1909-1988)
Kochranova kolaboracija
http://www.cochrane.org
Medicina zasnovana na
dokazima (Sacket et al.,
1985)
 Savremena epidemiologija
Pokazatelji razvoja savremene epidemiologije:

 Nagli porast broja udžbenika iz epidemiologije

 Eksplozivan porast broja epidemiologa
 Centri za sprečavanje i suzbijanje bolesti u Atlanti
(Centres for Disease Control & Prevention – CDC) sa
oko 800 epidemiologa
 Nacionalni institut za zdravlje u Betezdi (National
Institutes of Health) sa oko 220 epidemiologa
 Trijumfi epidemiologije
Najznačajnija otkrića:

 bakterije izazivaju koleru, puerperalnu

groznicu i dr. bolesti
 virusi izazivaju: žutu groznicu, Burkitov
limfom (Epstain-Bar v.), rak grlića materice
(papilloma v.), rak jetre (hepatitis B v.) i dr.
 faktori rizika za maligne tumore: pušenje i
azbest za rak pluća i larinksa; alkohol za rak
jednjaka
 Trijumfi epidemiologije
Najznačajnija otkrića:

 faktori
rizika za KVO: pušenje,
nepravilna ishrana, fizička neaktivnost
 nedostatak fluorida izaziva zubni
karijes
Hospitalna(bolnička)
Hospitalna (bolnička)
epidemiologija
epidemiologija
 Epidemiologija HIV/AIDS-a
Adults and children estimated to be living with HIV, 2007

Western & Eastern Europe

Central Europe & Central Asia
North America 760 000 1.6 million
1.3 million East Asia
800 000
Middle East & North
Caribbean Africa
230 000 380 000 South & South-East
Asia
Sub-Saharan Africa 4.0 million
Latin America 22.5 million Oceania
1.6 million 75 000

Total: 33.2 (30.6 – 36.1) million

Uragan Katarina – Nju
Orleans, 2005
 SARS
PTIČJI GRIP
“Welcome to the Genomics Era”

GENETSKA EPIDEMIOLOGIJA

Genomics is to the 21st century what

infectious desease was to the 20th century…
Gerard S, Hayes M, Rothstein MA. J Law Med Ethics. 2002
 Primena epidemiologije
 Produženje životnog veka
 Unapređenje zdravlja

 SUŠTINA JAVNOG ZDRAVLJA

 Doktor specijalizira
epidemiologiju...
ako ste stvarno bolesni,
Prevencija i on nije zainteresovan.
terapija viđene kao
uzajamno
isključujuće
aktivnosti

Wilson T: Ziggy carton. Universal Press Syndicate,

Obavezaepidemiologa
Obaveza epidemiologapretpostavlja
pretpostavlja
veće,značajnije
veće, značajnijemisije
misije