WOJSKOWA AKADEMIA TECHNICZNA

Mikroekonomia

dr Joanna Antczak

1
 Teoria wyboru
konsumenta

Konsument jako podmiot gospodarujący. Użyteczność całkowita i marginalna. System preferencji

konsumenta. Krzywe obojętności i ich cechy. Ograniczenie budżetowe. Optimum konsumenta.
•Fundamenty teorii racjonalnego postępowania konsumenta stworzył w drugiej połowie XIX w. angielski
ekonomista William S. Jevons (1835–1882). Jednocześnie zapoczątkował on w swojej książce Zasady
ekonomii politycznej (1871 r.) tzw. rachunek marginalny odniesiony do pojęcia użyteczności krańcowej.
•Pomysł ten w latach późniejszych wykorzystano do sformułowania zarówno pojęcia produkcyjności
krańcowych różnych czynników produkcji, jak i pojęcia kosztów i utargów krańcowych. Stało się to
punktem wyjścia zbudowania teorii racjonalnego funkcjonowania przedsiębiorstwa. Przyczyniło się
ponadto do szybkiego rozwoju nauki ekonomii, określonej mianem ekonomii neoklasycznej, która
charakteryzuje się daleko posuniętą formalizacją wykładu, wynikającą z logiki zbudowanej na przyjętych
założeniach upraszczających rzeczywiste procesy zachodzące w gospodarce rynkowej.
•Teoria racjonalnego zachowania się konsumenta pozwala nam rozwinąć i lepiej wyjaśnić ten aspekt
prawa popytu konsumpcyjnego, który wiąże się z wpływem cen i dochodów na podejmowane decyzje
konsumenta. Podstawą teorii wyboru racjonalnej struktury zakupów przez konsumenta stała się
początkowo teoria użyteczności.
Pojęcie użyteczności

Sformułowanie pojęcia użyteczności całkowitej stanowi punkt wyjścia sformułowania pojęcia

użyteczności krańcowej.

Użyteczność krańcowa jest stosunkiem przyrostu użyteczności całkowitej do przyrostu konsumpcji lub
zapasu dobra.

Prawo malejącej użyteczności krańcowej informuje, że zadowolenie z pierwszej konsumowanej

jednostki dobra jest znacznie większe aniżeli z kolejnej, następnej jednostki. W rezultacie przyrosty
zadowolenia z konsumpcji, mierzone jako użyteczność marginalna, zmniejszają się wraz ze wzrostem
ilości konsumowanego dobra.
Pojęcie użyteczności

Użyteczność to suma zadowolenia, jaką daje konsumentowi posiadanie danego dobra.

Dobro jest tym użyteczniejsze, im intensywniej zaspokaja określoną potrzebę. W miarę zaspokajania
potrzeb tracą one na intensywności. Człowiek z reguły dąży przede wszystkim do zaspokojenia
najbardziej intensywnych potrzeb, jak wyżywienie, odzież, mieszkanie, jego wyposażenie itp. Dopiero po
ich zaspokojeniu pojawiają się potrzeby wyższego rzędu związane z komfortem życia, kulturą, rozrywką
itp. Hierarchia potrzeb bywa więc różna.
Zwolennicy teorii użyteczności formułują na tej podstawie ogólną psychologiczną prawidłowość,
zgodnie z którą w miarę wzrostu zapasu lub spożycia jakiegoś dobra jego użyteczność całkowita rośnie
wolniej niż wzrasta zapas.
 a) wielkość jego dochodów nominalnych;
Co określa na rynku b) rynkowe ceny dóbr;
wybór konsumenta? c) własne gusty (preferencje).

J. Beksiak, Ekonomia Kurs podstawowt, Warszawa 2014, s. 61

Krzywa obojętności konsument

Konsument jako podmiot dokonuje wyboru działań, służących zaspokajaniu jego potrzeb. Zestaw
wybranych przez niego zamierzeń stanowi swego rodzaju plan zgłaszania na rynku popytu na dobra
konsumpcyjne.
• Potrzeba to stan psychiczny, „napięcie spowodowane brakiem czegoś”. Ekonomia bierze to pod
uwagę, ale zajmuje się potrzebami ujawnionymi na rynku jako popyt.
• Popyt to realistyczna chęć zakupu, czyli potrzeba, którą można zrealizować w ramach swoich
możliwości finansowych.

J. Beksiak, Ekonomia Kurs podstawowt, Warszawa 2014, s. 61

Założenia
(nie brane są pod uwagę wybory rutynowe i dokonywane całkowicie spontanicznie, bezrefleksyjnie)

Racjonalność postępowania
konsumenta Warunki instytucjonalne
• Ważne decyzje konsument • Konsument ma swobodę wyboru
podejmuje świadomie, swej konsumpcji.
konsekwentnie i w sposób
rozważny (kalkulujący)

J. Beksiak, Ekonomia Kurs podstawowt, Warszawa 20

14, s. 61
Krzywa obojętności konsument

Tradycyjna teoria użyteczności zakładała, że konsument potrafi dokładnie mierzyć (wartościować)

użyteczność całkowitą oraz użyteczność krańcową nabywanych i konsumowanych dóbr i porównywać je
z użytecznością pieniądza wydawanego oraz z cenami nabywanych dóbr.
Udowodniono, że maksymalne zadowolenie z konsumpcji określonych dóbr konsument osiąga wówczas,
gdy stosunek użyteczności krańcowych konsumowanych dóbr zrównuje się z relacjami cen tych dóbr. Ta
sytuacja wyrażała stan równowagi konsumenta.
Współczesna teoria zachowania się konsumenta opiera się na uporządkowanym systemie preferencji
konsumowanych dóbr. Preferencje te są ilustrowane za pomocą krzywych obojętności o różnym
możliwym nachyleniu i ograniczeniu analizy do dwóch dóbr substytucyjnych .
Krzywa obojętności konsument

Krzywa obojętności przedstawia wszystkie kombinacje dwóch dóbr, które dla konsumenta są obojętne.
Oznacza to, że każda z tych kombinacji daje konsumentowi takie samo zadowolenie, czyli ten sam
poziom całkowitej użyteczności.
Gusty konsumenta ujawniają malejącą krańcową stopę substytucji, gdy przy stałej
sumie użyteczności dodatkowe jednostki jednego dobra można pozyskiwać kosztem
coraz mniejszych ilości drugiego dobra.

Im wyżej jest położona krzywa obojętności, tym wyższe jest spożycie

obu dóbr. Punkt E reprezentuje wyższy poziom spożycia zarówno
warzyw jak i mięsa w porównaniu z punktem B, zaś punkt F jest dla
konsumenta korzystniejszy niż punkt E. Krzywe te tworzę mapę
gustów lub preferencji konsumenta i wyrażają jego indywidualne
upodobania w obojętnej proporcji konsumowanych dóbr.
Między tymi dobrami występuje zjawisko substytucyjności.
Miernikiem efektu substytucyjnego jest krańcowa stopa substytucji
rozumiana jako stosunek przyrostu spożycia jednego dobra do
ubytku innego dobra.
Stosunek, w jakim dobra zastępują się bez pogorszenia lub
polepszenia oceny konsumenta, nazywana jest krańcową stopą
substytucji tych dóbr tzn. stosunkiem zastępowalności krańcowych
jednostek, czyli przyrostów ich ilości).
Krzywa obojętności skonstruowana jest przy założeniu prawa
malejącej substytucyjności krańcowej.
Krańcowa stopa substytucji dóbr zmienia się w zależności od tego,
ile tych dóbr jest w dyspozycji konsumenta.
Im danego dobra mniej, tym jest ono wyżej cenione w relacji do
dobra, którego konsument ma więcej.
Krzywe obojętności stają się bardziej płaskie w miarę przesuwania
się po nich w prawo.
 Przykład
kombinacje konsumpcji
warzyw i mięsa w
kilogramach
Kombinacje Spożycie Spożycie
warzyw mięsa
A 9 1
B 5 2
C 3 3
D 1 5

Konsument jest tak samo zadowolony,

gdy spożywa 9 kg warzyw i 1 kg mięsa,
jak wówczas gdy spożywa 1 kg
warzyw i 5 kg mięsa miesięcznie.
Gusty
1) Konsument potrafi uszeregować różne koszyki dóbr według poziomu
satysfakcji czyli użyteczności, którą one przynoszą.
2) Konsument woli mieć więcej, a nie mniej.
3) Gusty spełniają prawo malejącej krańcowej stopy substytucji.
Preferencje konsumenta
Przed dokonaniem wyboru konsument ustala hierarchię dobroci
różnych koszyków – określenie swoich preferencji czyli porównawczych
ocen.
Oceny są hierarchizujące, porządkowe, a nie bezwzględne, kardynalne.
ten koszyk jest dobry, a ten zły
ten koszyk jest dwa razy lepszy od tamtego

ten koszyk jest równie dobry, jak tamten, a lepszy niż jeszcze inny koszyk

J. Beksiak, Ekonomia Kurs podstawowy, Warszawa 2014, s. 65

Preferencje konsumenta
W ekonomii stosuje się też alternatywny sposób wyrażania gustów
konsumentów.
Użyteczność, którą definiuje się jako poziom zadowolenia konsumenta
odczuwanego dzięki dysponowaniu danym zestawem dóbr.
Do koszyka przypisywane liczby określające wielkość użyteczności w taki
sposób, aby koszyk wyżej oceniany otrzymał wyższą liczbę a dwa
koszyki równie dobre – taką samą liczbę.

J. Beksiak, Ekonomia Kurs podstawowy, Warszawa 2014, s. 65

 Graficzna ilustracja
zmian poziomu dochodu
konsumenta i proporcji
nabywanych cen
1/2

Konsument przeznacza na kupno warzyw i mięsa 100

jednostek pieniężnych. Cena 1 kg warzyw wynosi 10
jednostek, 1 kg mięsa 25 jednostek. Za 100 jednostek
może on kupić:
mięso w kg 0 1 2 3 4
warzywa w kg 10 7,5 5 2,5 0 Za te same 100 jednostek i przy nie zmienionych cenach
konsument może kupić coraz więcej mięsa, ale za to coraz
mniej warzyw. Jego dochód nie jest zawsze wielkością stałą.
Gdy dochód rośnie, a relacje cen nie zmieniają się, wówczas
Wysokość rozporządzalnego dochodu linia budżetu przesunie się równolegle na prawo. Gdy zaś
przeznaczonego do nabycia obu dóbr dochód spadnie, przy pozostałych warunkach nie zmienionych,
konsumpcyjnych można przedstawić w układzie wówczas linia budżetu przesunie się równolegle w kierunku
dwuwymiarowym w postaci linii budżetu początku układu osi współrzędnych. W pierwszym przypadku
konsumenta. łączna suma nabywanych dóbr wzrośnie, w drugim zaś spadnie.
Graficzna ilustracja
W rzeczywistości nie tylko zmienia się poziom dochodu
zmian poziomu dochodu konsumenta, ale także proporcje cen nabywanych towarów na
konsumenta i proporcji rynku.
nabywanych cen
2/2

Cena dobra W nie Cena dobra W rośnie, a

zmienia się, a spada cena dochód nie zmienia się,
dobra M przy nie wówczas konsument
zmienionym dochodzie, może kupić mniej dobra
wówczas linia budżetu W przy tej samej ilości
przesuwa się na prawo dobra M.
wzdłuż osi odciętych.
Maleje jej kąt nachylenia.

Można rozpatrywać inne przypadki gdy cena dobra M rośnie a cena dobra W spada,
wówczas zmienia się odpowiednio nachylenie ścieżki budżetu, która ilustruje inne
możliwości nabycia obu dóbr przy tym samym dochodzie konsumenta.
Linia budżetowa

• Linia budżetowa przedstawia maksymalne kombinacje liczby posiłków i

filmów, które może nabyć student rozporządzający danym dochodem.
• Nachylenie linii budżetowej zależy jedynie od stosunku cen obu dóbr.
• Ograniczenie budżetowe opisuje rożne koszyki dóbr dostępne dla
konsumenta.
• Krzywa preferencji wyraża pragnienia i upodobania konsumenta, o tyle lina
budżetu określa jego realne możliwości
 Równowaga konsumenta
1/5

Układ krzyżowych obojętności tworzy mapę gustów

konsumenta. Informują one o tym, czego życzy sobie
konsument aby zmaksymalizować swoje zadowolenie.
Każdy konsument pragnie znaleźć się na krzywej
obojętności położonej jak najdalej od początku układu osi
współrzędnych tj. na krzywej i2 zamiast i1 lub i3 zamiast i2
itp., ponieważ wyżej położona krzywa obrazuje wyższy
poziom spożycia obu dóbr oraz wyższy poziom
użyteczności całkowitej.
Linia AB to linia budżetu konsumenta.
Kombinacje Spożycie warzyw Spożycie mięsa
A 9 1
B 5 2
C 3 3
D 1 5
 Równowaga
Równowaga konsumenta
konsumenta
3/5

W przykładzie w budżecie konsumenta w sposób najbardziej

korzystny mieści się następująca struktura zakupów: 5 kg
warzyw i 2 kg mięsa. Inna struktura zakupu wymienionych
dóbr, leżąca na i2 nie mieści się na linii budżetu konsumenta,
chociaż w równym stopniu odpowiadałaby jego potrzebom.
Punkt styczności linii budżetu z krzywą obojętności oznaczony
jest symbolem Opt, ponieważ stanowi optymalne, tj. najlepsze
z możliwych rozwiązanie połączenia pragnień i możliwości
konsumenta.
Kombinacje Spożycie warzyw Spożycie mięsa
A 9 1
B 5 2
C 3 3
D 1 5
 Równowaga konsumenta
2/5

Punkt styczności krzywej obojętności i2 z linią budżetu

konsumenta AB wyznacza punkt równowagi, który
wskazuje, że konsument przy danych dochodach
pieniężnych maksymalizuje użyteczność całkowitą płynącą
z określonej proporcji spożycia mięsa i warzyw.
Punkty leżące na krzywej i1 są mniej preferowane w
stosunku do punktów leżących na krzywej i2, ponieważ
reprezentują łącznie mniejsze spożycie zarówno warzyw,
jak i mięsa tzn. są poniżej finansowej możliwości
konsumenta. Kombinacja leżąca na krzywej i3 są bardziej
Kombinacje Spożycie warzyw Spożycie mięsa
preferowane przy danych cenach, nie mieszczą się one
A 9 1
jednak w budżecie konsumenta. B 5 2
C 3 3
D 1 5
 Równowaga
Równowaga konsumenta
konsumenta
4/5

Tylko przy kombinacja B, jednakowo dobrej dla konsumenta

jak kombinacja A, C i D, konsument może kupić maksymalną
ilość dobra W i dobra M, która mieści się w granicach
wyznaczonych przez wysokość jego dochodu i relacji cen
nabywanych dóbr. Każda inna suma dóbr na lewo lub na prawo
od punktu Opt nie mieści się w granicach jego możliwości.

Kombinacje Spożycie warzyw Spożycie mięsa

A 9 1
B 5 2
C 3 3
D 1 5
 Równowaga
Równowaga konsumenta
konsumenta
5/5

W wariancie C, przy dochodzie 100 jednostek

pieniężnych, 3 kg warzyw kosztowałoby 30
jednostek, zaś 3 kg mięsa 75 jednostek.
Łącznie jego wydatki przekraczałyby sumę
rozporządzalnego dochodu o 5 jednostek.
W wariancie A konsument musiałby wydać 90
jednostek za 9 kg warzyw oraz 25 jednostek
za 1 kg mięsa, łącznie 115 jednostek.
W obu przypadkach konsument mógłby kupić
odpowiednio mniejszą ilość obu dóbr i tym
samym nie zmaksymalizowałby swojej
użyteczności całkowitej.
Kombinacje Spożycie warzyw Spożycie mięsa
A 9 1
B 5 2
C 3 3
D 1 5

Cena 1 kg warzyw wynosi 10 jednostek, 1 kg

mięsa 25 jednostek.
Zmiana pozycji równowagi
konsumenta zależy nie tylko od
zmian poziomu cen, ale także od
charakteru dóbr
konsumpcyjnych.
W teorii ekonomii wyróżnia się
dobra niższego rzędu na które
popyt spada wraz ze wzrostem
dochodu konsumenta oraz dobra
normalne, których konsumpcja
rośnie wraz ze wzrostem dochodu
konsumenta.
W pierwszym przypadku
występuje ujemna dochodowa
elastyczność popytu, w drugim
przypadku występuje dodatnia
elastyczność dochodowa popytu.
Efekt dochodowy przy obniżce cen i efekt
substytucyjny przy zmianie relacji cen
nabywanych dóbr 1/2

Rozpatrując efekty obniżki cen bez zmiany relacji

cen dóbr W i M, zakładając, że wysokość
nominalnego dochodu konsumenta jest stała
wówczas z tego tytułu wzrośnie dochód realny
konsumenta mimo że dochód nominalny się nie
zmienił.
Linia budżetu przesunie się równolegle z pozycji AB
na pozycję A’B’. Powstaje nowy punkt styczności linii
budżetu z krzywą obojętności i4 w punkcie D.
Przejście z punktu równowagi E do nowego punktu
równowagi D ilustruje efekt dochodowy
spowodowany taką obniżką cen obu, dóbr iż relacja
między nimi nie ulegnie zmianie. Nie zmieni się
struktura nabywanych dóbr W i M. Przy wyższym Efektem substytucyjnym zmiany cen nazywamy
dochodzie realnym konsument znajdzie się na wyżej dostosowanie popytu do samej zmiany relacji
położonej krzywej obojętności i4 ponieważ będzie cen, natomiast efektem dochodowym –
mógł więcej kupić zarówno dobra M jak W. Suma dostosowanie popytu do zmiany realnego
zadowolenia konsumenta również wzrosła. dochodu.
Efekt dochodowy przy obniżce cen i efekt
substytucyjny przy zmianie relacji cen
nabywanych dóbr 2/2

Zakładając, że zmieniły się relacje cen obu dóbr,

obniżona została cena dobra M przy nie zmienionej
cenie dobra W. Linia budżetu zmieni swoje położenie
z AB do AC. Przy nowych relacjach cen i stałym
dochodzie nominalnym punkt D staje się dla
konsumenta nieosiągalny, gdyż nie mieści się w
granicach rozporządzalnego dochodu. Pod wpływem
zmiany relacji cen konsument będzie zainteresowany
zmian a struktury zakupów. Kupi on więcej dobra M,
którego cena spadła przy równoczesnym
zmniejszeniu zakupu dobra W, którego cena się nie
zmieniła. Pod wpływem zmiany relacji cen obu dóbr Przy efekcie dochodowym konsument może nabyć więcej obu
konsument dokona substytucji, czyli zastąpienia dóbr, zaś przy efekcie substytucyjnym zwiększone zakupy
pewnej ilości dobra W zwiększoną ilością dobra M w jednego dobra wymagają odpowiedniego zmniejszenia
tym celu, aby osiągnąć nowy punkt równowagi S zakupów innego dobra.
dostosowany do zmienionych warunków wyboru. W ten sposób teoria równowagi konsumenta objaśnia również
prawo popytu będące jednym z istotnych elementów
mechanizmu rynkowego.
 Produkty Giffena to produkty, w przypadku których
krzywa popytu jest wznosząca.
Oznacza to, że wielkość popytu na te produkty
rośnie, gdy wzrasta cena tych produktów (tzw.
paradoks Giffena).
Na rynkach, na których krzywa popytu jest inna niż
Produkty opadająca, nie jest spełnione prawo popytu
(mówiące o odwrotnej zależności między wielkością
Giffena popytu na dany produkt a rynkową ceną produktu).
Przykładami takich rynków są rynki produktów
Giffena.
Produktami Giffena są na ogół produkty
podstawowe, przykładem rosnącej funkcji popytu
jest popyt na chleb i inne podstawowe produkty
ubogich warstw społeczeństwa.
Wzrost ceny Dobra niższego rzędu nazywane są „dobrami Giffena”.
Panuje przekonanie, że dobra Giffena są gruncie
zwiększa rzeczy teoretycznym curiosum.
popyt na W praktyce bowiem rzadko spotyka się dobra tak
niskiego rzędu, aby efekt dochodowy mógł przeważyć
dobro nad efektem substytucyjnym.
Giffena
Wzrost ceny zwiększa
popyt no dobro Giffena

Podwyżka ceny przesuwa linię budżetową z

położenia AF do AF’.
Efekt substytucyjny (przesunięcie z C do D)
zmniejsza popyt na dobro, które podrożało,
ponieważ jest to dobro niższego rzędu, efekt
dochodowy (przesunięcie z D do E ) oznacza
wzrost popytu.
W przypadku dobra Giffena efekt dochodowy
przeważa nad efektem substytucyjnym i
punkt E leży na prawo od C. Efekt
dochodowy w odniesieniu do dóbr niższego
rzędu nie jest tak stabilny i punkt E,
jakkolwiek pozostaje na prawo od D, leży
zwykle na lewo od C, co oznacza, że przy
wzroście ceny dobra niższego rzędu popyta
na nie maleje.
Wzrost ceny Dobra niższego rzędu nazywane są „dobrami Giffena”.
Panuje przekonanie, że dobra Giffena są gruncie
zwiększa rzeczy teoretycznym curiosum.
popyt na W praktyce bowiem rzadko spotyka się dobra tak
niskiego rzędu, aby efekt dochodowy mógł przeważyć
dobro nad efektem substytucyjnym.
Giffena
Rynkowa krzywa popytu

Rynkowa krzywa popytu to suma indywidualnych krzywych popytu wszystkich

konsumentów nabywających określone dobro. Otrzymujemy ją, pytając każdego z
nich, ile danego dobra zakupi przy różnych cenach. Dodając zapotrzebowanie
zgłaszane przez wszystkich konsumentów przy każdej cenie, otrzymujemy ogólną
wielkość popytu odpowiadającą różnym cenom, czyli rynkowa krzywą popytu.
Ponieważ przy obniżce ceny każdy konsument zwiększa swoje zakupy, to łączny popyt
rynkowy także musi wzrastać w miarę spadku ceny. Tak więc, rynkowa krzywa popytu
ma również nachylenie ujemne.
Indywidualne krzywe popytu
i rynkowa krzywa popytu

Rynkowa krzywa popytu jest poziomą sumą

indywidualnych krzywych popytu.
Na przykład przy ce 5 jednostek pieniężnych
pierwszy konsument kupuje 11 jednostek
dobra, a drugi – 13 jednostek. Łączny popyt
rynkowy przy cenie 5 jednostek pieniężnych
wynosi zatem 24 jednostki.
Krzywa ta załamuje się w punkcie A, tj. przy
tej cenie, przy której drugi konsument
wchodzi na rynek.
Podsumowanie

Teoria popytu opiera się na założeniu, że konsument przy danym ograniczeniu budżetowym,
stara się osiągnąć maksymalny możliwy poziom użyteczności.
Podsumowanie

Linia budżetowa pokazuje maksymalną dostępną ilość jednego dobra przy danej ilości
drugiego dobra.
Położenie linii budżetowej określają wyłącznie dochód i ceny.
Natomiast jej nachylenie wyraża tylko relację cen.
Podsumowanie

Krzywe obojętności wyrażają zasadę malejącej krańcowej stopy substytucji.

Ulegają one spłaszczeniu w miarę, jak przesuwamy się po nich w prawo. Aby utrzymać dany
poziom użyteczności, konsument jest skłonny poświęcać coraz mniejsze ilości jednego dobra
w zamian za dodatkowe jednostki drugiego dobra.
Podsumowanie

Ponieważ konsument woli więcej niż mniej, to wybierze pewien punkt na linii budżetowej.
Napotyka on tu problem wyboru, gdyż poruszając się po linii budżetowej, można zwiększać
ilość jednego dobra tylko kosztem zmniejszania ilości drugiego dobra.
Podsumowanie
Gusty konsumenta można przedstawić za pomocą mapy nie przecinających się krzywych
obojętności. Na danej krzywej obojętności poziom użyteczności jest jednakowy.
Krzywe obojętności położone wyżej są uznawane za lepsze.
Krzywe obojętności mają nachylenie ujemne.
Aby utrzymać dany poziom użyteczności, zwiększenie ilości jednego dobra musi być
kompensowane zmniejszeniem ilości drugiego dobra.
Podsumowanie

Krzywe obojętności wyrażają zasadę malejącej krańcowej stopy substytucji.

Ulegają one spłaszczeniu w miarę, jak przesuwamy się po nich w prawo. Aby utrzymać dany
poziom użyteczności, konsument jest skłonny poświęcać coraz mniejsze ilości jednego dobra
w zamian za dodatkowe jednostki drugiego dobra.
Podsumowanie

Maksymalizujący użyteczność konsument wybiera taką kombinację dóbr, dla której najwyższa
osiągalna krzywa obojętności jest zaledwie styczna do linii budżetowej.
W punkcie styczności rynkowa relacja wymienna obu dóbr, mierzona nachyleniem linii
budżetowej, równa się relacji opartej na ocenie użyteczności, mierzonej nachyleniem krzywej
obojętności.
Podsumowanie

Przy stałych cenach wzrost dochodu powoduje równoległe przesunięcie linii budżetowej w
górę.
Jeżeli rozpatrywane dobra są dobrami normalnymi, to wielkość zapotrzebowania wzrośnie.
Podsumowanie
Zmiana ceny jednego dobra powoduje obrót linii budżetowej wokół punktu, w którym nie
kupuje się w ogóle tego dobra.
Taka zmiana wywołuje efekty: dochodowy i substytucyjny.
Efekt dochodowy wzrostu ceny dla wszystkich dóbr normalnych wyraża się zmniejszeniem
wielkości popytu.
Efekt substytucyjny związany tylko ze zmianą relacji cen, sprawia, że konsumenci odchodzą od
dobra, którego cena względna wzrosła, zastępując je innymi dobrami.
Podsumowanie

Gdy mamy do czynienia tylko z dwoma dobrami, są one z konieczności względem siebie
substytutami.
Efekt substytucyjny jest wówczas jednoznaczny.
Gdy dóbr jest więcej, wówczas czysty efekt substytucyjny wzrostu ceny spowoduje także
zmniejszenie popytu na dobra komplementarne względem dobra, które podrożało.
Podsumowanie

W przypadku dóbr zwykłych (normalnych) podwyżka ceny określonego dobra zmniejsza

wielkość popytu na to dobro.
W przypadku dóbr niższego rzędu efekt dochodowy działa w odwrotnym kierunku ale w
świetle badań empirycznych wydaje się, że nie przeważa on nigdy nad efektem
substytucyjnym. Tak więc, regułą jest ujemnie nachylona (opadająca) krzywa popytu.
Podsumowanie

Rynkowa krzywa popytu jest sumą indywidualnych krzywych popytu.

Przy każdym poziomie ceny sumujemy zapotrzebowanie zgłaszane przez indywidualnych
nabywców.
Podsumowanie

Konsumenci wolą otrzymywać transfery w gotówce niż świadczenia w naturze o tej samej
wartości pieniężnej.
Rzeczowa postać transferu może ograniczać swobodę wyboru konsumenta.
Przykład ograniczenie budżetowe
 Dostępny koszyki dóbr
Liczba Wydatki na Liczba bilet do Wydatki na
posiłków posiłki kina/filmów Qf kino
Qm 5 zł x Qm 10 zł x Qm

0 0 5 50
Student ma tygodniowy budżet w wysokości 50
jednostek pieniężnych i może wydać na posiłki lub
2 10 4 40
kino
4 20 3 30
Linia budżetowa
6 30 2 20
8 40 1 10 Punkty krańcowe linii budżetowej (A i F) wskazują, jaką ilość
10 50 0 0 jednego dobra możemy kupić przy danym budżecie jeżeli
zrezygnujemy w ogóle z drugiego dobra.
Punkty leżące powyżej linii budżetowej (punkt G) są
nieosiągalne. Linia budżetowa pokazuje maksymalną ilość
jednego dobra którą można uzyskać przy danej ilości drugiego
dobra i stałej wielkości budżetu. Przy dochodzie równym 50
jednostek pieniężnych punkt G jest nieosiągalny, ponieważ
należałoby mieć 25 jednostek pieniężnych na zakup 5 posiłków
i 50 jednostek pieniężnych na zakup 5 biletów do kina. Z
Z kolei w punkcie leżącym poniżej linii budżetowej (punkt K)
część dochodu pozostaje nie wydana.
Tylko na linii budżetowej występuje zjawisko substytucyjności,
czyli konieczność wyboru między filmami a posiłkami.
Wartościowanie
różnych koszyków
dóbr
Konsument ocenia różne
kombinacje ilościowe dwu
dóbr, oznaczona punktami: a,
b, c, d, e. W porównaniu z
punktem a, każda kombinacja
położona na „północny
wschód” jest lepsza, zaś każda
położona na „południowy
zachód” – gorsza. Punkty w
dwu pozostałych ćwiartkach -
jak d i e – mogą być lepsze lub
gorsze od a, zależne od gustów
konsumenta.
Materiały dodatkowe
 Krzywe obojętności
jako obraz gustów
konsumenta
Wzdłuż każdej krzywej obojętności użyteczność dla konsumenta jest stała.
Ponieważ woli więcej a nie mniej, każdy punkt położony na wyższej krzywej
obojętności jest lepszy od punktów leżących na niższej krzywej.
Każdy punkt na krzywej U2U2 oznacza taką samą użyteczność. W punkcie A,
gdzie konsument ma stosunkowo dużo filmów w porównaniu z posiłkami,
poświęci on wiele filmów w zamian za trochę więcej jedzenia. W punkcie B,
gdzie liczba oglądanych filmów jest relatywnie mniejsza za taką samą
dodatkową porcję jedzenia odda już mniej biletów do kina. W punkcie C
konsument ma już tak dużo jedzenia, że nie bardzo chce rezygnować choćby z
jednego filmu na rzecz dodatkowych posiłków. W punkcie D, leżącym na
krzywej obojętności U3U3, ilość obu dóbr jest większa niż w punkcie B.
Ponieważ konsument woli więcej niż mniej, użyteczność w punkcie D jest
większa niż w punkcie B. Z definicji krzywej obojętności wynika, że wszystkie
punkty na U3U3 reprezentują jednakową użyteczność. Różnica między
krzywymi U2U2 a U3U3 polega na tym że każdy położony na U3U3 zapewnia
większą użyteczność niż jakikolwiek punkt leżący na U2U2. Punkt E leżący na
krzywej obojętności U1U1 zapewnia mniejszą użyteczność niż punkt B, gdyż
oznacza mniejsze ilości obu dóbr. Każdy punkt leżący na U1U1 reprezentuje
mniejszą użyteczność niż dowolny punkt na krzywej U2U2.
Krzywe obojętności
nie mogą się
przecinać
Gdyby krzywe obojętności
przecinały się konsumentowi
byłoby obojętne, czy wybierze X
czy Y, oba te punkty leża na tej
samej krzywej UU. Podobnie
byłoby z punktami Y i Z oba
znajdują się na jednej krzywej
U’U’. Wynikałoby stąd, że także X i
Z są równie dobre. Z daje większą
ilość obydwu dóbr w porównaniu
z X, co prowadzi do sprzeczności.
Zatem przedstawione krzywe
obojętności nie mogą się
przecinać.
Różnice
gustów
Rysunek a przedstawia mapę
obojętności żarłoka, który jest
zawsze gotów zrezygnować z
wielu filmów w zamian za
dodatkowe posiłki.
Rysunek b przedstawia mapę
obojętności kinomana, który
za jeden film oddałby mnóstwo
jedzenia.
Obie mapy obojętności
spełniają trzy założenia o
gustach konsumentów.
 Wybór dokonywany przez konsumenta
Założenie behawioralne: konsument
wybiera spośród dostępnych koszyków
ten, który daje mu maksymalną
użyteczność.
Punkty leżące powyżej linii budżetowej
AF są nieosiągalne. N przykład,
konsument nie może osiągnąć krzywej
U3U3. Takie punkty, jak B i E są dostępne
ale pozwalają jedynie osiągnąć krzywą
obojętności U1U1. Konsument wybierze
punkt C, aby osiągnąć najwyższą
możliwą krzywą obojętności U2U2. W
punkcie tym krzywa obojętności styka
się z linią budżetową i mają one
jednakowe nachylenie.
Wpływ gustów na wybór dokonywany przez konsumenta

Obydwaj studenci mają takie samo ograniczenie budżetowe AF i wybierają punkt C, maksymalizujący
użyteczność w miejscu, gdzie krzywa obojętności styka się z linią budżetową.
Żarłok ma strome krzywe obojętności i musi dobrze się najeść, zanim malejąca krańcowa stopa substytucji
spowoduje wystarczająco duży spadek kąta nachylenia jego krzywej obojętności i doprowadzi go do
punktu C.
Kinoman ma płaskie krzywe obojętności i u niego punkt styczności pojawia się znacznie wcześniej.
Tak więc żarłok wybiera więcej posiłków, a mniej filmów niż konoman.
 Wpływ wzrostu dochodu
Wzrost dochodu konsumenta z 50 jednostek
pieniężnych do 80 jednostek pieniężnych powoduje
równoległe przesunięcie linii budżetowej z
położenia AF do A’F’. Nowe punkty krańcowe A’ i F’
pokazują wzrost siły nabywczej w sytuacjach, gdy
konsument nabywa tylko jedno dobro. Nachylenie
pozostaje bez zmian, jako że ceny się nie zmieniły.
Przy wyższym dochodzie konsument wybiera punkt
C’. Ponieważ oba dobra są dobrami normalnymi,
wzrost dochodu zwiększa popyt na każde z nich ale
procentowy wzrost popytu na filmy jest większy,
gdyż wyższa jest elastyczność dodatkowo tego
popytu.
 Wzrost dochodu zmniejsza popyt na dobro niższego rzędu

Wzrost dochodu konsumenta z 50 jednostek

pieniężnych do 80 jednostek pieniężnych powoduje
równoległe przesunięcie linii budżetowej z
położenia AF do A’F’. W punkcie C’ na nowej linii
budżetowej A’F’ ilość nabywanej żywności jest
mniejsza niż w punkcie C na linii budżetowej AF
odpowiadającej niższemu poziomowi dochodu.
Gdyby posiłki były traktowane jako dobro niższego
rzędu, wówczas popyt na nie przy wzroście
dochodu obniżyłby się i konsument przesunąłby się
z C do C,
Ścieżka wzrostu dochodu

Kolejne przyrosty dochodu sprawiają, że

linia budżetowa przesuwa się równolegle
w górę. Nanosząc na ten wykres mapę
krzywych obojętności, możemy wskazać
punkty, które wybierze konsument.
Łącząc je, otrzymujemy ścieżkę wzrostu
dochodu.
Na przykład przy niskim dochodzie
opisanym przez linię budżetową A1F1
konsument wybierze punkt C1, natomiast
przy wysokim dochodzie opisanym przez
linię budżetową A2F2 wybierze punkt C4.
 Wpływ wzrostu cen posiłków na linię budżetową
Na rysunku została wykreślona linia budżetowa AF dla konsumenta o
dochodzie 50 jednostek pieniężnych, płacącego po 10 jednostek pieniężnych
za bilet do kina i 5 jednostek pieniężnych za posiłek. Przypuśćmy że cena
posiłku wzrasta do 10 jednostek pieniężnych. Ponieważ cena biletu do kina
nie zmieniła się, 50 jednostek pieniężnych nadal wystarcza na zakupienie 5
biletów do kina, o ile całą tę sumę wydamy na kino. Punkt A musi być
wspólny dla starej i nowej linii budżetowej. Inaczej jest jednak z posiłkami.
Jeżeli cały dochód zostanie wydany na posiłki, to przy cenie 10 jednostek
pieniężnych można kupić tylko 5 posiłków, gdy poprzednio przy cenie 5
jednostek pieniężnych można było nabyć ich 10. Drugi kraniec linii
budżetowej przesuwa się zatem z punktu F do F’, gdy cena posiłku podwaja
się. Punkty te łączymy linią prostą, otrzymując nową linię budżetową AF’.
Efektem wzrostu ceny posiłku jest obrót linii budżetowej w kierunku
początku układu współrzędnych wokół punktu A, gdzie posiłków w ogóle się
nie kupuje i gdzie zmiany ich cen są wobec tego bez znaczenia.
Z wyjątkiem punktu A, podwyżka cen posiłków sprawi, że konsument kupi
ich mniej przy danej liczbie zakupionych biletów do kina albo ograniczy
liczbę oglądanych filmów jeżeli chce utrzymać liczbę zjadanych posiłków.
Nowa linia budżetowa AF’ leży poniżej poprzedniej linii AF. Kombinacje
ilościowe leżące między AF a AF’ przy wyższej cenie posiłków nie są już
dostępne. Niedostępny jest zwłaszcza poprzednio wybrany punkt na starej
linii budżetowej, chyba że byłby to krańcowy punkt A.
Analiza ta pokazuje, że podwyżka ceny zubaża konsumenta, ograniczając
jego możliwości nabywcze przy danym dochodzie pieniężnym. Stopa
życiowa konsumenta obniży się.
 Efekt dochodowy i substytucyjny wzrostu ceny posiłków
Wyższa cena posiłków powoduje odchylenie
linii budżetowej z położenia AF do położenia
AF’. Konsument przesuwa się z punktu C do
punktu E.
Ruch ten można rozłożyć na czysty efekt
substytucyjny (przejście z C do D), będący
reakcją na zmianę relacji cen przy zachowaniu
poprzedniej stopy życiowej oraz czysty efekt
dochodowy (z D do E), będący reakcją na
spadek realnego dochodu przy założeniu nie
zmienionej relacji cen.
Efekt substytucyjny musi oznaczać
zmniejszenie popytu na posiłki. Efekt
dochodowy także zmniejsza popyt na posiłki o
ile są one dobrem normalnym. W tych
warunkach podwyżka cen prowadzi do spadku
popytu a krzywa popytu ma nachylenie
ujemne.
 Ujemna mieszana elastyczność cenowa popytu
Rysunek przedstawia przypadek gdy mieszana elastyczność
cenowa popytu jest ujemna.
Wzrost ceny posiłków prowadzi do zmniejszenia popytu na
filmy.
Wzrost ceny posiłków powoduje obrót linii budżetowej z
położenia AF do położenia AF’.
Efekt substytucyjny (przejście z C do D) jest niewielki. Krzywe
obojętności są mocno wypukłe, gdyż rozważane dobra nie są
bliskimi substytutami.
Efekt dochodowy (przejście z D do E) oznacza duże
zmniejszenie liczby oglądanych filmów z dwóch powodów:
1) spadek realnego dochodu jest tym większy im bardziej
na prawo był położony wyjściowy punkt C;
2) Kino jest dobrem luksusowym, wielkość
zapotrzebowania na nie jest wrażliwa na zmiany
wysokości realnego dochodu.
Dlatego efekt odchodowy przeważa nad efektem
substytucyjnym i punkt E jest poniżej punktu C.
 Dodatnia mieszana elastyczność cenowa popytu

Rysunek przedstawia przypadek gdy mieszana

elastyczność cenowa popytu jest dodatnia.
Konsument wybiera tutaj między chlebem a innymi
rodzajami żywności.
Wzrost chleba wywołuje odchylenie linii budżetowej
AF do położenia AF’.
Efekt substytucyjny (przejście z C do D) jest duży.
Krzywe obojętności są stosunkowo płaskie, ponieważ
oba dobra są dobrymi substytutami w kategoriach
użyteczności.
Efekt dochodowy (przejście z D do E) jest stosunkowo
słaby gdyż elastyczność dochodowa popytu na
pozostałą żywność jest niska a spadek realnego
dochodu niewielki, ponieważ wydatki na chleb
stanowią niewielką część budżetu konsumenta. Efekt
substytucyjny przeważa nad efektem dochodowym
(punkt E leży wyżej niż punkt C)
Wpływ wzrostu ceny dobra A na popyt na dobro A
oraz B
Dobro Rodzaj Efekt substytucyjny Efekt dochodowy Efekt łączny
A Normalne Ujemny Ujemny Ujemny
Niższego rzędu Ujemny Dodatni Niepewny, ale zwykle ujemny
B Normalne Dodatni Ujemny Niepewny
Niższego rzędu Dodatni Dodatni Dodatni
 MIKROEKONOMIA

Wykład opracowany na podstawie:

Begg D., Fisher S., Dornbush R. , Mikroekonomia, PWE, Warszawa 2013
Samuelson P., Nordhaus W., Ekonomia 1, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004,
Nasiłowski M. System rynkowy Podstawy mikro- i makroekonomii Wydawnictwo Key Text, Warszawa 2016
Beksiak J., Ekonomia Kurs podstawowowy, Warszawa 2014