Gdańska Szkoła Wyższa

Studia niestacjonarne

EKONOMIA

dr inż. Krzysztof Świetlik

ksw@zie.pg.gda.pl

1
LITERATURA:

1. Begg D., Fisher S., Dornbusch R., EKONOMIA, (tom I

i II),

2. Samuelson P.S., Nordhaus W.D., EKONOMIA, PWN,

Warszawa, (tom I i II)

2
 Przedmiot i zakres ekonomii

Ekonomia jest nauką o tym, jak

społeczeństwa radzą sobie z problemem
rzadkości zasobów, jak używają ich do
produkcji wartościowych dóbr i jak dzielą je
pomiędzy różne grupy ludzi.
 Dwa ujęcia problemów w ekonomii

• Ekonomia pozytywna – opisuje rzeczywistość

gospodarczą (np. spadek cen mieszkań).
• Odpowiada na pytanie: jak gospodarka
funkcjonuje?

• Ekonomia normatywna – formułuje sądy

wartościujące (np. jak zapobiec wzrostowi
bezrobocia).
• Odpowiada na pytanie: jak gospodarka powinna
funkcjonować?
 Nie ma jednej wykładni ekonomii

Nie było, nie ma i zapewne nigdy nie będzie

jednej, wspólnej teorii opisującej rzeczywistość
gospodarczą w sposób satysfakcjonujący
wszystkich i nie budzący wątpliwości.

5
Cel ekonomii:

- poznanie rzeczywistości gospodarczej

- poznanie praw ekonomicznych
- rozwiązywanie problemów gospodarczych
(czy jest to w praktyce możliwe?)

6
 Czym są prawa ekonomiczne?

Są to systematycznie powtarzające się w

danych warunkach relacje pomiędzy
zjawiskami i procesami ekonomicznymi
(socjoekonomicznymi).

7
 Źródła poznania w ekonomii

1.Obserwacja rzeczywistości
2.Metody analityczne: m.in. analizy
statystyczne
3.Eksperymenty (czy są jednak możliwe?)

Ekonomia nie jest nauką eksperymentalną

w takim sensie i zakresie jak np. chemia,
biologia lub fizyka.
8
 Obiektywizm w ekonomii

Prawa ekonomiczne są obiektywne:

działają poza naszą wolą i świadomością,
nie możemy ich zmienić, możemy tylko do
nich się dostosować i wykorzystać ich
działanie.

9
 Statystyczność w ekonomii

Prawa ekonomiczne są (w większości) statystyczne

(i stochastyczne):
• można je poznać obserwując zjawiska masowe,
• zjawiska (procesy, zachowania) indywidualne nie
mogą być podstawą do żadnych uogólnień,
• prawa ekonomiczne nie tłumaczą każdego
indywidualnego zjawiska (procesu, zachowania). Są
prawdziwe jedynie dla „ujeć przeciętnych”.

10
 Racjonalność w ekonomii

• Racjonalność - wybór najlepszego spośród

konkurencyjnych wobec siebie rozwiązań.

• Wybór racjonalny dokonywany jest wobec

określonego kryterium celu.

11
Spojrzenie pragmatyczne na problem racjonalności:

• postępowanie racjonalne polega na dążeniu do

minimalizacji ryzyka nieosiągnięcia założonego celu.

• Czy każdy jest homo oeconomicus? (czy człowiek

jako istota działająca racjonalnie dąży zawsze do
maksymalizacji osiąganych zysków i dokonywania
wyborów ze względu na wartość ekonomiczną
rezultatów tych wyborów)

• Dlaczego bywamy nieracjonalni i czym jest

nieracjonalność? 12
Pułapki ekonomicznego myślenia:

• Zasada ceteris paribus:

• czyli „pozostałe czynniki bez zmian”
• oceniając wpływ jednego czynnika na dany proces
zakładamy, że pozostałe czynniki są niezmienne.

• Zasada post hoc ergo propter hoc:

• czyli „po czymś a zatem w wyniku tego czegoś”

13
 Podstawowe problemy ekonomiczne
Fakt, że społeczeństwo pragnie konsumować więcej, niż jest
w stanie wyprodukować powoduje, iż ludzie zmuszeni są do
rozstrzygnięcia następujących problemów:

1. Co i ile produkować?
2. Jak produkować?
3. Dla kogo produkować?

Są to podstawowe problemy gospodarcze dotyczące: 1)

procesów produkcji, 2) alokacji środków, 3) dystrybucji
wytworzonego produktu oraz 4) stosowanych w tych
procesach metod.
14
Makroekonomia to dziedzina ekonomii posługująca
się wielkościami agregatowymi (zbiorczymi,
dotyczącymi całej gospodarki) do badania
prawidłowości występujących w gospodarce jako
całości.

Przedmiotem zainteresowania makroekonomii jest przede

wszystkim tworzenie i podział dochodu narodowego (PKB), a
także zagadnienia związane z inflacją, bezrobociem,
inwestycjami i bilansem płatniczym, z uwzględnieniem
polityki pieniężnej oraz polityki gospodarczej państwa.

15
Makroekonomia bada gospodarkę, zarówno narodową jak i
światową, jako ogół zależności, występujących między
najważniejszymi agregatami gospodarczymi, takimi jak:

• globalny popyt i podaż produktów i usług,

• średni poziom cen,
• poziom zatrudnienia,
• wielkość konsumpcji i inwestycji,
• dochody i wydatki budżetu państwa.

Poprzez taką analizę makroekonomia określa związki

przyczynowo-skutkowe między zjawiskami
gospodarczymi, a także prognozuje tendencje rozwojowe
całego systemu gospodarczego.
16
 Mikroekonomia bada prawidłowości
gospodarcze zachodzące pomiędzy
podstawowymi jednostkami gospodarczymi
jakimi są przedsiębiorstwa i gospodarstwa
domowe.

• Skupia się na poszczególnych rynkach, gałęziach

produkcji, sektorach, branżach, nabywcach i
sprzedawcach dóbr i usług.
• Niektóre problemy badawcze:
– cena (teoria wartości)
– wielkość podaży (rozmiary produkcji)
– wielkość popytu (rozmiary zakupów)
 Pojecie i rodzaje rynków

Rynek jest to proces ekonomiczny o ukształtowanej

strukturze procesów sprzedaży i zakupu dóbr
ekonomicznych.

Mówiąc o dobrach ekonomicznych mamy na myśli

dobra konsumpcyjne, czynniki produkcji oraz środki
majątkowo-finansowe.

18
Rynek to proces, za pośrednictwem
którego nabywcy i sprzedawcy
określają cenę towaru będącego
przedmiotem obrotu na rynku,
wielkość tego obrotu i warunki, na
jakich będzie on realizowany.

Rynek nie musi być (i często nie jest)

fizycznie rozumianym miejscem.
 POPYT
Popyt jest to ekonomicznie uzasadnione zapotrzebowanie
na określone dobra ekonomiczne, czyli na dobra
konsumpcyjne, czynniki produkcji oraz środki majątkowo-
finansowe.

Na rynkach popyt uzależniony jest od czynników

decydujących o:
• pragnieniu nabycia przez kupujących danego dobra
konsumpcyjnego lub produkcyjnego w określonej ilości w
danym okresie,
• możliwościach nabycia przez kupujących danego dobra
konsumpcyjnego lub produkcyjnego w określonej ilości w
danym okresie. 20
Oznacza to, że na rynkach towarowych popyt
konsumpcyjny jest to taka ilość dóbr
konsumpcyjnych, jaką nabywcy chcą i są w
stanie kupić w danym okresie

21
 Rodzaje popytu
• Popyt funkcjonalny – wynika z cech
jakościowych towaru
• Popyt niefunkcjonalny – wpływ efektów
zewnętrznych na użyteczność
• Efekt owczego pędu
• Efekt snobizmu
• Efekt Veblena
• Popyt spekulacyjny – wynika z oczekiwań
co do przyszłych poziomów cen
Z drugiej strony sprzedający na rynku zgłaszają podaż.
Ogólnie powiemy, że podaż jest to ekonomicznie
uzasadniona oferta rynkowa sprzedaży określonych dóbr
ekonomicznych.

Na rynkach towarowych podaż, a więc wielkość

ekonomicznie uzasadnionej oferty dóbr konsumpcyjnych lub
produkcyjnych , wynika z czynników decydujących o :
• pragnieniu dostarczenia na rynek przez sprzedających
danego dobra konsumpcyjnego lub produkcyjnego w
określonej ilości w danym okresie,
• możliwościach dostarczenia na rynek przez sprzedających
danego dobra konsumpcyjnego lub produkcyjnego w
określonej ilości w danym okresie.
23
Oznacza to, że na rynkach towarowych podaż
jest to taka ilość dóbr konsumpcyjnych lub
produkcyjnych, jaką producenci-dostawcy chcą i
są w stanie sprzedać w danym okresie

24
W wyniku rynkowej konfrontacji popytu i
podaży dóbr i usług, czynników produkcji oraz
środków finansowych dochodzi do
ukształtowania się ich cen.

Oznacza to, że cena jest wyrażoną w jednostkach

pieniężnych wartością rynkową jednostki towaru.
Dzięki cenom można wyrazić wszystkie dobra i usługi w
jednakowym systemie miar.

25
 Podstawowe czynniki (determinanty) popytu
konsumpcyjnego na dobro:

• czynnik cenowy:
cena produktu

26
czynniki pozacenowe:
•przeciętne dochody ludności,
•ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych
względem dobra,
•preferencje konsumentów,
•oczekiwany przyszły poziom ceny dobra,
•oczekiwany przyszły poziom cen dóbr substytucyjnych i
komplementarnych względem dobra,
•oczekiwane przyszłe dochody ludności,
•aktualne i oczekiwane stopy procentowe (głównie w
przypadku dóbr trwałego użytkowania i mieszkań),
•liczba gospodarstw domowych (liczba konsumentów).

27
 Reakcja popytu na zmianę ceny

Pojęcie krzywej popytu: Krzywa popytu jest to obraz

graficzny przedstawiający ilość dóbr lub usług, jaką
nabywcy chcą i są w stanie kupić w danym okresie przy
różnym poziomie cen i stałości pozostałych czynników.
P

P1

P2

Q1 Q2 Q
28
Ogólne prawo popytu nazywane niekiedy prawem
opadającej krzywej popytu: Ceteris paribus, wzrost ceny
danego dobra lub usługi prowadzi do spadku wielkości
popytu na dane dobro lub usługę.

Formuła ceteris paribus wskazuje na potrzebę uznania

stałości innych czynników. To sprawia, że krzywa popytu jest
konstrukcją teoretyczną, bowiem klauzula ceteris paribus nie
spełnia się w warunkach rzeczywistych (poza bardzo krótkimi
okresami)

29
 Oddziaływanie pozacenowych
determinant na popyt

Zmiana pozacenowych czynników P

D1 D D2
popytowych powoduje efekt
przedstawiany przesunięciem
krzywej popytu.
P
Spadek popytu → przesunięcie w
lewo
Wzrost popytu → przesunięcie w
prawo Q1 Q Q2 Q

30
 Krzywa podaży
P

S
Prawo podaży: Ceteris
paribus, wzrost ceny
P2 danego towaru powoduje
wzrost wielkości jego
P1 podaży.

Q1 Q2 Q

Kształt krzywej podaży wynika z kształtu krzywej

kosztów krańcowych przedsiębiorstwa, począwszy od
punktu ich wzrostu. Suma indywidualnych krzywych
podaży przedsiębiorstw składa się na wypadkową krzywą
podaży danego produktu. 31
Czynniki kształtujące podaż przedsiębiorstw wchodzących
w skład danej gałęzi kształtują podaż całej gałęzi.

Do podstawowych czynników pozacenowych kształtujących

podaż w krótkim okresie należą:

1. technologia – dodatnie oddziaływanie na wielkość podaży,

2. wynagrodzenia pracowników – ujemne oddziaływanie na
wielkość podaży,
3. ceny produktów pośrednich (surowce, energia, paliwa,
usługi obce) – ujemne oddziaływanie na wielkość podaży,
4. cena produktu alternatywnego – dodatnie oddziaływanie
na podaż danego dobra,
5. subsydia państwowe – dodatnie oddziaływanie na
wielkość podaży. 32
 Oddziaływanie pozacenowych
determinant podaży
P
Zmiana pozacenowych czynników
podażowych powoduje efekt S1 S S2
przedstawiany przesunięciem
krzywej podaży. P
Spadek podaży → przesunięcie w
lewo
Wzrost podaży → przesunięcie w
prawo
Q1 Q Q2 Q

33
 Równowaga rynkowa
Cena równowagi rynkowej jest to taka cena PE, przy której
następuje zrównanie popytu z podażą.
P

D S
nadwyżka
rynkowa
P2

Punkt E
równowagi
rynkowej
PE

P1
niedobór
rynkowy

QE Q
Ceny kontrolowane – nadwyżka rynkowa

P
D S
nadwyżka
Przypadek cen PMIN

minimalnych. Punkt
równowagi
PE rynkowej

QD QE QS Q
 Ceny kontrolowane – niedobór rynkowy

P
D S
Przypadek cen
maksymalnych.
Punkt
równowagi
PE rynkowej
PMAX
niedobór

QS QE QD Q
 Równowaga rynkowa w warunkach zmiany
czynników pozacenowych popytu

Ceteris paribus, wzrost popytu wynikający ze zmiany

czynników pozacenowych prowadzi do wzrostu ceny
równowagi rynkowej (syt. 1)

Ceteris paribus, spadek popytu wynikający ze zmiany

czynników pozacenowych prowadzi do spadku ceny
równowagi rynkowej (syt. 2)

37
 Równowaga rynkowa w warunkach zmiany
czynników pozacenowych podaży

Ceteris paribus, wzrost podaży wynikający ze zmiany

czynników pozacenowych prowadzi do spadku ceny
równowagi rynkowej (syt. 1)

Ceteris paribus, spadek podaży wynikający ze zmiany

czynników pozacenowych prowadzi do wzrostu ceny
równowagi rynkowej (syt. 2)

39
 Równoczesne zmiany położenia
krzywych popytu i podaży

• W warunkach rzeczywistych generalnie nie występują

sytuacje, w których zachodziłyby zmiany jedynie
determinant popytowych lub podażowych, a do tego
wybranych. Dynamika zjawisk ekonomicznych i ich
współzależność powoduje, że mamy do czynienia z
jednoczesnym „przesuwaniem” krzywych popytu i podaży i
ustalaniem się krótkookresowych stanów „równowagi
chwiejnej”
• To przesunięcie krzywych popytu i podaży wywołuje łączne
opisane dotąd efekty.
• Ostateczny efekt jest zależny od siły zmian ceny i wielkości
kupna-sprzedaży generowanych przez przesunięcie krzywych.
41
 Potrzeby konsumpcyjne a produkcja

Dobra konsumpcyjne nie występują w przyrodzie w stanie

wolnym. Muszą być wyprodukowane. Chęć spożycia
wyprodukowanych dóbr nazwiemy potrzebami
konsumpcyjnymi. Z kolei spożycie wyprodukowanych
dóbr jest to konsumpcja.

W ekonomii konsumpcja definiowana jest alternatywnie jako

wielkość wydatków poniesionych przez ludzi na zakup
dóbr konsumpcyjnych.

42
Ostatecznym celem produkcji jest wytworzenie dóbr
służących bezpośredniemu zaspokojeniu
konsumpcyjnych potrzeb ludzi.

Dobra konsumpcyjne są produktem trafiającym do

ostatecznego ich użytkownika, jakim jest konsument
(gospodarstwo domowe).

43
 Produkcja i jej czynniki

Niezbędne do produkcji elementy nazywamy

czynnikami produkcji. Uwzględniając rolę i charakter, jaki
odgrywają one w procesie wytwarzania dóbr, czynniki
produkcji dzielimy na pracę, kapitał, ziemię i technologię.

44
Praca jest działalnością produkcyjną ludzi. Ma
charakter świadczonej przez ludzi usługi. Nakład pracy
mierzyć możemy liczbą przepracowanych roboczogodzin
lub liczby osób zatrudnionych w różnych momentach
danego okresu. W rezultacie w skali całej gospodarki
czynnik pracy definiuje się jako zasób siły roboczej,
czyli zasób aktywnych zawodowo.

45
Kapitał (rzeczowy) są to zainwestowane dobra
produkcyjne. Stanowią je urządzenia techniczne, maszyny,
komputery, pojazdy oraz narzędzia, którymi ludzie posługują
się w produkcji. Ponadto do czynnika tego zaliczymy
budynki, budowle, hale w których odbywa się produkcja.

Tak rozumiany kapitał nazywamy kapitałem rzeczowym,

majątkiem trwałym lub środkami trwałymi.

46
Do kapitału rzeczowego w skali gospodarki kraju zaliczymy
też drogi publiczne, ulice, place, podstawowe melioracje,
budowle wodne, budynki mieszkalne itp. Wysoka ich jakość
sprzyja działalności sensu stricto produkcyjnej.

Miarą kapitału rzeczowego jest wartość zgromadzonych

w gospodarce bezpośrednio i pośrednio produkcyjnych
dóbr kapitałowych (środków trwałych) w określonym
momencie danego okresu.

47
Ziemia jest czynnikiem obejmującym grunty użytkowe oraz
obszary pod budowę domów, hal fabrycznych, dróg lub
rurociągów. Oznacza to, że mówiąc o czynniku produkcji
jaką jest ziemia mamy na myśli jej obszar i jakość
użytkową oraz jej zasoby naturalne.

Technologia jest to społeczna wiedza o sposobach produkcji.

Jest to więc wiedza o sposobach wykorzystania pracy,
kapitału i ziemi przy wytwarzaniu dóbr i usług. Technologia
produkcji wyznacza proporcje zastosowanych czynników
ludzkich i rzeczowych w procesach produkcji.

48
 Składniki rynku kapitałowego

Pierwotne rynki finansowe (rynki kredytowo-pieniężne).

Są to rynki na których spotykają się przedsiębiorstwa-

instytucje finansowe (banki komercyjne) z innymi
przedsiębiorstwami i gospodarstwami domowymi. Dzięki tym
rynkom podmioty gospodarcze mogą szybciej i sprawniej
realizować swoje bieżące zamierzenia gospodarcze.

Rynki te bowiem usprawniają przepływ środków pomiędzy

poszczególnymi podmiotami likwidując ewentualne zatory
płatnicze.

49
Rynki majątkowo-finansowe (wtórne). Na rynkach tych
spotykają się gospodarstwa domowe lub ich finansowi
pośrednicy sprzedający i kupujący tytuły własności do kapitału
zgromadzonego w przedsiębiorstwach, tytuły własności do
budynków mieszkalnych i ziemi.

Do tego typu rynków zaliczymy rynki nieruchomości oraz

rynki papierów wartościowych w postaci akcji oraz
papierów dłużnych.
W ostatnim przypadku rynki te są zorganizowane w postaci
giełd, na których dokonuje się transakcji kupna i sprzedaży
papierów wartościowych wprowadzonych do obrotu przez
emitentów (pierwotny rynek finansowy) lub odsprzedawanych
przez aktualnych posiadaczy (wtórny rynek finansowy).
50