Om de ppt maximaal te benutten,

is het aangeraden deze als

Les Chemie 4S – 15 en 22/01/2024 diavoorstelling te gebruiken.

Formaliteiten
• Herinnering vaste plaatsen respecteren / aanwezigheden
• Wie heeft de oefeningen 1-4 niet gemaakt ?
• Toets (CT) na Thema 3 Hfdstk 2 (Hoofdstuk 1 en 2) 29/01/2024

Thema 3: Chemisch rekenen

Oefeningen 1-4 (Les 1)
Waar zijn we What’s
Hoofdstuk 2
gebleven? next?
2.1 De mol en NA (Les 2)

2.2 Molecuulmassa (Les 2)

27/11/2023 1
 Waar zijn we
THEMA 03: CHEMISCH REKENEN - Keuken versus labo gebleven?
product

ingrediënten

receptuur
keuken
bloem + suiker + melk + ei + boter
50 g 10 g 130 g 1 st. 10 g
(20g)
(50 + 10 + 130 + 10)g + 1ei
= 220 g

reactievergelijking
reagentia reactieproduct(en)

chemische
vb. 3A + 2B  4C

labo
3 mol 2 mol 4 mol
reactiepijl
27/11/2023 2
 Waar zijn we
1HOOFDSTUK 11 Atoommassa gebleven?
atoommassa = massa van het atoom  massagetal A
m elektron = x 1,6726231.10-27 kg

𝐴
𝑍 𝑋
A=Z+N
m proton = 1,6726231.10-27 kg
Atoommassa (massagetal A) = Z
m neutron ≈ m proton (aantal protonen) + N (aantal neutronen)

m unit = 1,66.10-27 kg De massa van het atoom (massagetal A) is de som van het
aantal protonen (Z) en van het aantal neutronen (N).

27/11/2023 3
 Waar zijn we
1HOOFDSTUK 11 Atoommassa gebleven?

De gemiddelde relatieve atoommassa is het ‘gewogen gemiddelde’ van alle relatieve

atoommassa’s van de voorkomende isotopen. In het PSE wordt bij elk element Ar
vermeld.

Thema 4

Opgelet, de locatie van de

getallen kan van tabel tot
tabel verschillend zijn !

27/11/2023 4
 Waar zijn we
1HOOFDSTUK 11 Atoommassa gebleven?
Voor C is de gemiddelde relatieve atoommassa =
Isotopen =
vb. de isotopen van koolstof (m
stabiele isotopen ‘gewogen gemiddelde’

12 13 14
6 𝐶 6 𝐶 6 𝐶
98,0% 1,5% 0,5% fractie

6 n° 7 n° 8 n°
6 p+ 6 p+ 6 p+
27/11/2023 5
 Waar zijn we
1HOOFDSTUK 11 molecuulmassa & formulemassa gebleven?

Om de molecuulmassa te berekenen hebben we nodig:

1. De formule van het molecule
2. De relatieve atoommassa’s (<Ar>) van de afzonderlijke atomen (of molmassa’s
van de elementen). Deze vind je op het PSE.

molecuulmassa = formulemassa

27/11/2023 6
AAAN DE SLAGA Klassikale verbetering oefeningen 1 - 4 (p. 100)
1. Bereken de molecuul- of formulemassa van de verbindingen.
a) CaSO4 : 40,1 u + 32,1 u + (4 x 16,0 u) = 136,2 u
b) NaNO3 : 23,0 + 14,0 + (3 x 16,0) = 85,0 u

c) MgF2 : 24,3 + (2 x 19,0) = 62,3 u

d) Fe2O3 : (2 x 55,9) + (3 x 16,0) = 159,8 u

(2 x 107,9) + 32,1 = 247,9 u
e) Ag2S:

2. Twee van de ternaire zuren die je in thema 01 leerde kennen, hebben een massa van
ongeveer 98 u. Over welke zuren gaat het?
1) H2SO4 (waterstofsulfaat of zwavelzuur)

2) H3PO4 (waterstoffosfaat of fosforzuur)

27/11/2023 7
AAAN DE SLAGA Klassikale verbetering oefeningen 1 - 4 (p. 100)
3. Bereken de molecuul- of formulemassa van de moleculen. Noteer de waarden tot op één
decimaal nauwkeurig.

a) O2 : m = 2 x 16,0 u = 32,0 u

b) S8 : m = 8 x 32,1 u = 256,8 u
m = 2 x 1,0 u = 2,0 u
c) H2 :
m = 1 x 24,3 u + 1 x 16,0 u = 40,3 u
d) MgO:
m = 1 x 28,1 u + 4 x 35,5 u = 170,1 u
e) SiCl4 :
m = 2 x 1,0 u + 1 x 32,1 u + 4 x 16,0 u = 98,1 u
f) H2SO4 :
m = 1 x 27,0 u + 3 x 126,9 u + 9 x 16,0 u = 551,7 u
g) Al(lO3)3 :

27/11/2023 8
AAAN DE SLAGA Klassikale verbetering oefeningen 1 - 4 (p. 100)
4. Bereken de molecuul- of formulemassa van de onderstaande chemische stoffen. Noteer de
waarden tot op één decimaal nauwkeurig.

a) CaCO3 : m = (1 x 40,1 u) + (1 x 12,0 u) + (3 x 16,0 u) = 100,1 u

b) Sil4 : m = 28,1 u + (4 x 126,9 u) = 535,7 u

m = 9,0 u + (2 x 16,0 u) + (2 x 1,0 u) = 43,0 u
c) Be(OH)2 :
m = (2 x 27,0 u) + (3 x 1,0 u) + (3 x 31,0 u) + (12 x 16,0 u) = 311,0 u
d) Al2(HPO4)3 :

27/11/2023 9
1HOOFDSTUK 21 De mol en het getal van Avogadro

• In hoofstuk 1 hebben we geleerd hoe we de atoommassa, molecuulmassa en

formulemassa berekenen.

• We hebben deze steeds uitgedrukt in unit(s), welke resulteerde in zeer kleine getallen
(1.10-27 – 1.10-25). Dergelijke cijfers zijn niet erg handig om met te rekenen en geen enkel
meetinstrument is immers in staat om, met zo’n precisie, zo’n kleine massa te meten.

• Er is nood aan een eenvoudigere eenheid zodat we berekeningen op een eenvoudige

wijze kunnen uitvoeren en de massa wél kunnen afmeten met dagdagelijkse
meetapparatuur (zoals bv. een analytische balans).

• Daarom werken wetenschappers met de ‘mol’. Deze kunnen we bovendien gemakkelijk

omzetten naar ‘gram’ (en omgekeerd). Voor deze omzetting gebruiken we de ‘molaire
massa’.

27/11/2023 10
1HOOFDSTUK 21 De mol en het getal (of constante) van Avogadro

Hoe definieert ons boek de mol ?

verouderd

Deze definitie is echter verouderd en niet meer van toepassing sinds 20 mei 2019.

De constante van Avogadro is een bepaald exact aantal mol−1 (of deeltjes per
mol) en hangt niet meer af van het koolstof-12-atoom (12C).
De verhouding tussen het aantal deeltjes en de hoeveelheid stof is per
definitie exact 6,02214076 × 1023 met als eenheid mol−1.
27/11/2023 11
1HOOFDSTUK 21 De mol en het getal (of constante) van Avogadro

De juiste definitie van de mol en het getal van Avogadro (NA) wordt heden als volgt
weergegeven:
De scheikundige mol is een eenheid die staat voor het aantal deeltjes (het aantal
atomen, moleculen of molhoeveelheid ‘n’). 1 Mol bevat per definitie 6,022.1023 deeltjes.
Met andere woorden, 6,022.1023 deeltjes per mol (of mol-1). Dit getal wordt de constante
van Avogadro genoemd en wordt aangeduid met het symbool NA.

Zorg er voor dat je steeds de

juiste eenheid voor een
specifieke grootheid kent en
gebruikt !

27/11/2023 12
1HOOFDSTUK 21 De mol en het getal van Avogadro

Het begrip mol op een andere manier bekeken:

1 pingpong bal

27/11/2023 13
1HOOFDSTUK 21 De mol en het getal van Avogadro

Het begrip mol op een andere manier bekeken:

12 pingpong ballen
27/11/2023 = één dozijn pingpong ballen 14
1HOOFDSTUK 21 De mol en het getal van Avogadro

Het begrip mol op een andere manier bekeken:

6,022.1023 pingpong ballen

NA pingpong ballen

=
één mol pingpong ballen
27/11/2023 15
1HOOFDSTUK 21 De mol en het getal van Avogadro

één mol basketballen …

27/11/2023 16
1HOOFDSTUK 21 De mol en het getal van Avogadro

Nu we weten hoeveel deeltjes een mol bevat, kunnen we steeds de omzettingen tussen
het aantal mol (n) en het aantal deeltjes (N) maken door gebruik te maken van de formule:

aantal deeltjes = mol .

N = n . NA

NA = 6,022.1023 mol-1

Let wel goed op dat het aantal deeltjes en de stofhoeveelheid in mol over hetzelfde gaat!

27/11/2023 17
1HOOFDSTUK 21 De mol en het getal van Avogadro (p. 103)

27/11/2023 18
1HOOFDSTUK 21 De mol en het getal van Avogadro (p. 104)

Dit is de essentie van

mol berekeningen !

27/11/2023 19
1HOOFDSTUK 21 Omrekening gram / mol / aantal deeltjes (p. 105)

27/11/2023 20
1HOOFDSTUK 21 Omrekening gram / mol / aantal deeltjes (p. 105)

27/11/2023 21
 1HOOFDSTUK 21 De mol, de molmassa en het moleculair gewicht

Bereken de massa van één mol water en één mol suiker (sacharose).

H2 O C12H22O11

1 mol H2O = (2x1,0)+(1x16,0) = 18 g


molmassa H2O = 18,0 g/mol 1 mol C12H22O11 = (12x12,0)+(22x1,0)+(11x16,0) = 342,0 g
sacharose
 

M H2O = 18,0 g/mol molmassa C12H22O11 = 342,0 g/mol

27/11/2023
 22
https://www.examenoverzicht.nl/scheikunde/de-mol#:~:text=De%20scheikundige%20mol%20is%20een,met%20het%20symbool%20NA.
1HOOFDSTUK 21 De mol, de molmassa en het moleculair gewicht (p. 106)

Zie tevens voorbeeldvraagstukken p. 106-108

27/11/2023 23
1HOOFDSTUK 21 Synthese (p. 108)

27/11/2023 24
1AAN DE SLAG1 Oefeningen 1-10 & 16-18 (p. 109)

Zie tevens oplossingen en verbetersleutels van ‘AAN DE SLAG’ op SS.

In de klas hebben we vergelijkbare oefeningen gemaakt.

27/11/2023 25
 Les Chemie 4S – 29/01/2024

What’s
next?  29/01/2024 CT Thema 3 Hoofdstuk 1 en 2
 CT bevat theorie en oefeningen/vraagstukken
 Gebruik steeds de juiste grootheid en eenheden
 Je krijgt een PSE voor de CT en je mag een ZRM
gebruiken.
 Thema 3: Stoichiometrische vraagstukken

19/02/2024 26
 BACKUP, WEETJES & WAT EXTRA UITLEG

1. 6,022140857.1023 of het getal van Avogadro (NA)

2. Getal van Avogadro (20 mei 2019: herdefinitie van de ‘mol’)
3. Wie is Avogadro ?

Dit is geen extra leerstof maar het kan je helpen om wat meer inzicht in bepaalde zaken te bekomen.
19/02/2024 27
1. 6,022140857.1023 of het getal van Avogadro (NA)
Je vraagt je misschien af hoe Avogadro aan dat getal 6,022.10 23 is gekomen. Is hij beginnen tellen? Nee,
Avogadro kwam tot die waarde door de dichtheid van een stof, de relatieve atoommassa van de bindende
elementen en de grootte van de eenheidscel in het ionrooster te vergelijken. Met de huidige
nauwkeurigste meetapparatuur kan het getal van Avogadro nu al tot 9 cijfers na de komma bepaald
worden: de meest nauwkeurig gemeten waarde is 6,022140857.10 23. Let op, dit getal wordt niet gebruikt
voor berekeningen die wij uitvoeren. Zie slide 29 voor meer uitleg.

Vergelijk het met de schatting van het aantal toeschouwers op een plein waar een evenement plaatsvindt.
Als je weet hoe groot het plein is en hoe dicht de toeschouwers bij elkaar staan, kun je bij benadering
bepalen hoeveel volk er aanwezig is. Echter, atomen in een kristal zijn ordelijker gerangschikt dan
toeschouwers op een plein. Wetenschappers kunnen daarom precieze berekeningen uitvoeren. Naargelang
de bron lopen de schattingen over het aantal toeschouwers soms ver uiteen. Het aantal atomen per mol
daarentegen is echter altijd NA !
19/02/2024 28
2. Getal van Avogadro (20 mei 2019: herdefinitie van de ‘mol’)
Volgens de herdefinitie van de basiseenheden, waaronder ook een herdefinitie van de mol, is de
constante van Avogadro sinds 20 mei 2019 een bepaald exact aantal mol−1 en hangt sindsdien niet meer
af van het koolstof-12-atoom. De verhouding tussen aantal deeltjes en hoeveelheid stof is nu per
definitie exact 6,02214076 × 1023 met als eenheid mol−1. Een gelijk aantal koolstof-12-atomen heeft dan
weliswaar nog steeds met grote nauwkeurigheid, maar niet meer exact een massa van twaalf gram.

Op 16 november 2018 heeft de 26e vergadering van de BIPM (Bureau international des poids et mesures)
besloten per 20 mei 2019 de definities te veranderen. Voor vier definities (kg, A, K, mol) was dit een
inhoudelijke verandering, voor de overige drie (s, m, cd) alleen een andere formulering. De volgorde is
zodanig dat geen enkele definitie afhangt van iets wat nog niet is gedefinieerd.

Het woord ‘mol’ komt van het Latijnse woord moles wat ‘stapel’ of ‘hoop’ betekent.

19/02/2024 29
3. Wie is Avogadro ?
Amedeo Avogadro was een Italiaanse natuurkundige en chemicus geboren in Turijn op 9
augustus 1776 en gestorven de 9 juli 1856. Hij is vooral bekend om de wet van Avogadro,
die stelt dat twee gelijke volumes van verschillende gassen, onder dezelfde
omstandigheden van temperatuur en druk, een identiek aantal moleculen bevatten, en
om het nummer dat ook zijn naam draagt en de mol definieert.

Amedeo Avogadro, zoon van een magistraat uit Turijn, begon met het volgen van het pad van zijn vader. Hij
behaalde een graad in de rechten in 1795 en schreef zich in bij de balie van zijn geboortestad. Maar zijn voorliefde
voor natuur- en wiskunde, waarin hij zelf geïnteresseerd bleef, dwong hem om laat in zijn leven met
wetenschappelijke studies te beginnen. In 1806 gaf Amedeo Avogadro zijn carrière als advocaat op om zich aan de
natuurkunde te wijden. In 1809 gaf hij een mededeling aan de Keizerlijke Academie van Turijn; het succes dat hij
dankzij haar behaalde, stelde hem in staat een hoogleraarschap te verwerven aan het Royal College of Vercelli . In
1820 creëerde de Universiteit van Turijn een leerstoel natuurkunde voor hem, die hij tot het einde van zijn leven
behield. In 1821 trouwde hij met Fransesca Bitela, die Fransesca Avogadro werd en die hem tot aan zijn dood
vergezelde.

Wil je meer weten over Avogadro? Open volgende link:

https://culturesciences.chimie.ens.fr/thematiques/chimie-analytique/analyse-quantitative/avogadro-sa-constante-entre-
mythe-et-realite
19/02/2024 30