Artropodlar

• Tıbbi artropodoloji insan sağlığını tehdit eden zararlı eklembacaklıların

yaşam döngülerini vektörel özelliklerini, patojenitelerini ve mücadele
yöntemlerini ortaya koyan bilim dalıdır.
• Parazit artropodlar parazitlik etkileri yanında, bünyelerinde bulunabilen
çeşitli protozoon, bakteri ve virüsleri vektör olarak sağlıklı bireylere
bulaştırabilmektedir
• Bu durum;
• artropodları "mekanik" ve "biyolojik" vektör olarak tanımlanmalarını
gerektirir.
• Mekanik vektörlükte artropodlar vücutlarına almış oldukları hastalık
etkenlerini herhangi bir değişikliğe uğratmadan naklederler.
• Örneğin karasineklerin ayaklarına bulaşmış olan helmint yumurtaları veya
protozoon kistlerini üzerine kondukları gıdalar aracılığıyla bulaştırılması.
• Biyolojik vektörlükte ise bünyelerine almış oldukları hastalık etkenleri
(protozoonlar) yapısal olarak farklılığa uğrayıp aynı zamanda çoğalarak
enfektif hale gelir.
• Buna örnek olarak sivrisineklerin plazmodyumları sıtmalı hastalardan kan
emerken alıp bünyelerinde geliştirip çoğalttıktan sonra sağlıklı insanlara
bulaştırmaları gösterilebilir.
• Atropodların parazitliği "zorunlu" veya "geçici" parazitlik şeklinde
olmaktadır.
• Zorunlu ektoparazitler her zaman konak üzerinde bulunurken (bitler)
geçici ektoparazitler sadece beslenmek için gelir, sonrasında ise ayrılır
(sivrisinek).
 Artropodlar
• Artropodlar dünyadaki hayvansal organizma
gruplarının içinde en kalabalık olanıdır.

• Bilateral simetrili, hakiki vücut boşlukları bulunan

vücutları kitinsel bir dış iskeletle örtülü olan,
omurgasız canlılardır.

• Sindirim sistemleri ağızla başlar, anüsle sonlanır. Bu

sistemin yapısı eklembacaklıların vektör rolü oynayıp
oynamamasında birinci planda rol oynar.
• Eklembacaklılar(Arthropoda)
• Akarlar(acarina)
• Böcekler(insecta)
Artropodlar
Arahnidler (Arachnida)
Scorpionida
(=Akrepler)

Araneida
(=Örümcekler)

Ixodidae (=Keneler)

Acarina (=Uyuz
böcekleri)
İnsan sağlığı açısından önemli
insectalar
İki kanatlılar
(Diptera=Sinekler
)
Pireler
(Siphonaptera)

Bitler (Anoplura)

Hemipterler
(Hemiptera)
Arthropodlar
• İnsan paraziti olan böcekler ve akarlar
• Sokarak
• Kan emerek
• Dokulara yerleşerek, dokuyla beslenerek
• Alerjik reaksiyonlar oluşturarak
• Bazı hastalıkları bulaştırarak (vektör)
• İnsanların depoladığı ürünleri yiyerek ve bozarak
insanlara zara vermektedirler
Arthropodlar
• Sert kitin tabakası
• Arthropodların vücutları
• Baş
• Göğüs
• Karın
olarak ayrılır
Arthropodlar

• Ektoparazit dediğimiz zaman konağın derisinin üzerinde

veya deri altı dokularında parazitlik yapan artropodlar
(eklem bacaklılar) aklımıza gelir. Bunlara örnek olarak
bit, pire, kene, uyuz etkenleri verilebilir.
İnsan Paraziti Arthropodlar
• Sınıf: Insecta (böcekler)
• Erişkinleri 3 çift bacaklı
• Bir çift anten
• Trakealarla solarlar
• Sınıf: Arachnida (araknidler)
• Erişkinleri 4 çift bacaklı
• Antensiz
• Trakealarla solarlar
• Şeliserli
• Parazit artropodların insanlara verdikleri zararlar;
• Soyucu ve sömürücü etkileri (siv­risinek, bit, pire ve kenelerin kan
emmesi),
• Toksik - alerjik etkileri (kenelerin kan emmesi esnasında görülebilen
kene felci veya sivri­sineğin kan emdiği bölgede meydana gelen
kızarıklık ve şişlik),
• Travmatik etkileri (tahta­kurusu ve sivrisinek gibi kan emici parazit­
lerin deriyi delmesi),
• Mekanik etkileri (uyuz etkeninin deri altında tüneller kazması) ve
• Hastalık etkenlerini nakletmeleri (Kenelerin Kırım Kongo Kanamalı
Ateşi'ni, sivrisineklerin sıtmayı bulaştırması) şeklinde sayılabilir.
İnsecta, böcekler;

• Anoplura (bitler)
• Coleoptera (beetles)
• Diptera; çiftkanatlılar (sinekler)
• Hemiptera (tahta kurusu)
• Hymenoptera (arılar, karıncalar)
• Lepidoptera (kelebek, tırtıllar)
• Hamamböcekleri; Dictyoptera
• Siphonaptera (Pireler)
Arachnida
• Örümcekler
• Keneler
• Maytlar
• Akrepler
• Uyuz akarı
Tıbbi Önemi Olan Arthropodlar
Arılar
Bed bugs
Caterpillars

Fleas
Flies - Biting

Flies - Biting Midges(Sand Flies)

Tıbbi Önemi Olan Arthropodlar
Kuş akarı
Toz akarı

Scabies

Akrep

Örümcekler

Kene
Tıbbi Önemi Olan Arthropodlar
Sinekler
Sirvrisinekler

Miyaz sinekleri

Vücut bitti

Baş bittiLice - Head

Kasık bitti
Arachnida
Bitler (PEDİKULOZİS=BİTLENME)
• Kan emerler
• Birkaç mm uzunlukta, kanatsız
• Gözleri yoktur.
• Daimi parazit
• Kaşıntı yapar
• Kıllar üzerinde yumurtalar görülür.
• Hijyen problemi olan koşullarda
• İnsanda parazitlenen türleri;

Pedikulus humanus capitus (baş biti)

Pediculus humanus corporis (çamaşır veya vücut biti)
Phthirius pubis (kasık biti).
PİRELER (PİTRİYAZİS=PİRELENME)
• Bitler gibi üç çift ayaklıdırlar ancak onlardan farkı vücutlarıma her iki
yandan basık olmasıdır.
• Vücutları iyi kitinize ve kaygandır.
• Kan emen parazitlerdir
• Gelişim dönemleri yumurta, larva ve imago (ergin) olarak devam eder.
Kahverenginde olup yaklaşık 2-3 mm'dirler.
• Pulex irritans insanlardan beslenen türü olup konak seçiciliği geniş
olması nedeniyle köpek, domuz ve kemirgenlerden de beslenebilir.
• Kan emdikleri yerde pulikoz olarak İsimlendirilen dermatit meydana
gelir.
• Veba ve tifüse vektörlük yaparlar.
Blattoptera (=Hamam böcekleri):

Vücutları üstten basık ve ovaldir. Vücutları 3 bölümden oluşur. Evrimlerinde yumurta, nimf ve ergin
olmak üzere üç dönem vardır. Genel olarak nocturnal canlılardır. Nemli,sıcak bodrum katlarını
tercih ederler.

İnsan sağlığı açısından önemli olan ve Türkiye’de de bulunan hamam böceği türleri Blatta
orientalis, Blatta germanica ve Periplanata americana’dır.

Hamam böceklerinden korunmak için öncelikle bunların yaşayabileceği ortamların iyice

temizlenmesi gerekir ve özellikle girebilecekleri yerlerin ilaçlanması gerekir.
SİVRİSİNEKLER
• Bir çift kanatlı kan emen, gelişimleri yumurta, larva ve ergin olan
ektoparazitlerdir .
• Kan emmeleri esnasında konağa verdikleri tükrük salgıları acı verip
alerjik reaksiyon meydana getirir.
• Sokulan yerde papül, kızarma ve kaşıntı görülür.
Arachnida
Sinekler
• Uçmaya yarayan bir çift kanadı vardır
• Bazılarının larvaları miyasis’e neden olurlar.
• Beslenmek amacıyla konağa saldırırlar. Sokarak
veya yalayarak beslenirler
• Geçici ektoparazitlik yaparlar.
• Değişik hastalık etkenlerini blaştırabilirler, ara
konaklık ve vektörlük yapabilirler
• Myiasis: Diptera takımında bulunan bazı sineklerin larvalarının canlı insan veya
hayvanlarda meydana getirdiği enfestasyona Myiasis denir.
Arachnida
Sinekler

Sivrisinek (Culex), Yakarca (Clucoides), Tatarcık Sineği, Ev Sineği

(Musca)

https://cdn-acikogretim.istanbul.edu.tr/auzefcontent/20_21_Guz/infeksiyoz_hastaliklar/13/index.html
Arachnida
Keneler
• Sert kene ve yumuşak kene olarak isimlendirilen bu artropodlar
beslenmek için öncelikle evcil ve yabani hayvanları tercih eder.
• Asıl konaklarına ulaşamadığı zaman insanlardan da kan emebilir
• Toksik etkileri kan emdikleri bölgeye göre değişir ve felce kadar devam
edebilen tablo (kene felci) oluşturabilirler.
• Pek çok viral (ensefalitler, kene humması), bakteriyel (Brucella,
Salmonella, Lyme), ve protozoer (Babesia, Theileria, Anaplasma)
hastalık etkenine vektörlük yapmalarının yanısıra özellikle ülkemizde
de görülen ve etkeni viral olan Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi'ni de
(KKKA) bulaştırırlar.
• Vektörel özellikler kene türlerine göre değişir.
• KKKA için ülkemizde de bulunan Hyalomma marginatum türü sorumlu
gösterilmiştir.
• Mücadelesinde lindane, diazion ve malathion'un düşük yoğunluktaki
çözeltileri hayvanlar ve barınaklar İçin kullanılır.
Keneler ile bulaşan hastalıklar

• Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi

• Tularaemia
• Babesia microti .
• Lyme hastalığı
• Rickettsiae
Uyuz (SARKOPTES)
Sarcoptes scabiei hominis olarak isimlendirilen insanın uyuz
etkenidir.
Çıplak gözle görülmesi mümkün değildir.
Deride açtıkları tünellerde bulunup lenf ile beslenir.

Çok küçük mikroskobik akarlardır (0.2-0.75 mm).

Temasla bulaşır.
Deride pullanma ve kabuklanma, şiddetli bir kaşıntı
Uyuz
• Sarcoptes scabei
• Konağın derisini delip, tünel açıp içinde yaşarlar.
• 0,3 -0,5 mm. boyutunda
• Alerjik reaksiyon, bütün vücutta, özellikle de bacaklarda, göbek
çevresinde ve koltuk altlarında görülür.
• Kişinin hayat kalitesini oldukça düşürür.
• Kabuklu uyuz ya da Norveç uyuzu olarak bilinen ve daha ağır
seyreden türü, genellikle bağışık yetmezliği olan yaşlılarda
görülür.
Anti paraziter ilaçlar
Protozoonlar
• Lipozomal amfoterisin B (L-AmB) :Amfoterisin ve L-AmB’nin Leishmania’ların
hücre zarındaki sterollere bağlanarak yüzey membranlarına hasar verdiği
düünülmektedir.
• Klorokin, Plasmodium türlerinine etkilidir.
• Metronidazol: DNA sentezini inhibe ederek hücrenin ölümüne neden olur. Giardia
intestinalis, Trichomonas vaginalis ve Entamoeba histolytica gibi protozoon
infeksiyonlarının saaltımında tüm dünyada yaygın olarak kullanılmaktadır,
• Kinin :Plasmodium’ların eritrositin safhalarına karşı etkilidir
• Trimetoprim-sulfametoksazol (Kotrimoksazol): Enzim inhibisyonu ile timidin
sentezini ve dolayısıyla DNA ve RNA sentezlerini engelleyerek etkili olmaktadır.
AIDS’li hastaların Toxoplasma gondii ensefaliti ve Pneumocystis carinii pnömonisi
profilaksilerinde kullanılmaktadır.
Anti paraziter ilaçlar
Helmintler
• Albendazol, mebendazol: geniş spektrumlu bir
antihelmintik ilaçlar. Parazitin besin alıverişinde rol
oynayan mikrotübülleri dejenere ederler. Askariasis,
enterobiasis, trihuriasis ve kancalı kurt
infeksiyonlarında son derece etkilidirler.
• Niklosamid: Sestodların mitokondrilerindeki oksadatif
fosforilasyonu inhibe eder.
• Tiabendazol: Duyarlı helmintlerde fumarat redüktaz
inhibisyonu gerçekleştirir. Strongyloides stercoralis e
etkilidir.