Wykład 5 – TEORIE BUDOWY ATOMU

TEORIE BUDOWY ATOMU

Teorie budowy atomu. Miejsce i rola teorii w nauce. Wpływ

wyników doświadczalnych na rozwój teorii budowy atomu:
promieniowanie katodowe i kanalikowe - model Thompsona,
doświadczenie i model atomu Rutherforda. Teoria kwantów
Plancka - model Bohra. Dwoistość natury światła (Einstein) i
materii (de Broglie)) – opis falowy elektronu.
 Wykład 5 – TEORIE BUDOWY ATOMU

TEORIA – gr. theōría - oglądanie; kontemplacja; rozważanie

Teoria w nauce - zbiór praw, definicji i hipotez rzeczowo i

logicznie powiązanych w całość; wiedza tłumacząca
jakąś dziedzinę zjawisk, w odróżnieniu od praktyki, z
którą jednak pozostaje w związku.
Słownik Wyrazów Obcych – W.
Kopalińskiego

TEORIA – uogólnienie, podsumowanie, wyjaśnienie i

wyciągnięcie wniosków z danych doświadczalnych
TEORIA – przewidywanie nowych zjawisk, proponowanie i
projektowanie doświadczeń sprawdzających
postulowane zjawiska.
TEORIA – weryfikowanie wyników i przewidywań przez
odpowiednie doświadczenia.
TEORIA – szczególna rola w obszarach niedostępnych do
bezpośredniej obserwacji, np.: świat atomów.
 Wykład 5 – TEORIE BUDOWY ATOMU

BUDOWA ATOMU – TEORIA A RZECZYWISTOŚĆ

I. Demokryt (460 – 370 p.n.e) – materia „ciągła” lub „nieciągła”- atomy ?
Atomy są nieskończenie pod względem wielkości i ilości, a
poruszają się we wszechświecie ruchem wirowym; w ten
sposób powstają wszystkie ciała złożone, jak ogień, woda,
powietrze, ziemia; albowiem i one są konglomeratami
określonych atomów. Atomy dzięki swej masywności nie
podlegają jakiemukolwiek oddziaływaniu i są niezmienne.
Słońce i księżyc składają się z atomów gładkich i okrągłych,
podobnie jak dusza. (wg. Diogenesa)
II. John Dalton (1766 – 1844) – atomistyczna teoria materii
– związki chemiczne powstają poprzez łączenie się atomów
różnych pierwiastków.
– atomy poszczególnych pierwiastków różnią się między sobą
masą - za jednostkę masy atomów J. Dalton przyjął masę
atomu wodoru.
Wyjaśnienie praw: - prawo stosunków stałych
- prawo stosunków wielokrotnych (1804)
- prawo zachowania masy
 BUDOWA ATOMU
• 1886 r.---Goldstein (odkrycie protonu)
• 1896 r. Thomson (odkrycie elektronu)
• 1896r. Becquerel(promieniotwórczość.)
• 1899r. odkrycie polonu i radu (M.i P.Curie)
• 1900r. hipoteza Plancka
• 1911r. Rutherford- model atomu
• 1913r. Bohr -planetarny model atomu
 BUDOWA ATOMU,cd.
• 1924r. -hipoteza de Broglie’a
• 1926r. - zasada nieozn. Heisenberga
• 1926r. - równanie falowe Schrodingera
• 1932r. - odkrycie neutronu (Chedwick)
• 1905r. - efekt fotoelektryczny(Einstein)
• 1923r. - efekt Comptona
 Wykład 5 – TEORIE BUDOWY ATOMU

III. Joseph John Thomson (1856 – 1940) – w atomach są elektrony (1897)

Przepływ prądu przez rozrzedzony gaz

adczenie: badanie promieni katodowych

w polu elektrycznym i magnetycznym

A A

K K
 Wykład 5 – TEORIE BUDOWY ATOMU

III. Joseph John Thomson (1856 – 1940) – w atomach są elektrony (1897)

Wpływ pola magnetycznego na promienie katodowe

Eugen Goldstein (1886)

K

A
Teoria Thomsona

Promienie kanalikowe,
- elektrony ciężkie, dodatnio
naładowane cząstki
 Wykład 5 – TEORIE BUDOWY ATOMU

rford (1871 – 1937) – jądro atomu

Doświadczenie: Badanie przechodzenia promieni α

przez cienką folię ze złota.
 Wykład 5 – TEORIE BUDOWY ATOMU

rford (1871 – 1937) – jądro atomu

Doświadczenie: Badanie przechodzenia promieni α

przez cienką folię ze złota.

1 / ~20 000

Wyjaśnienie: (wg Rutherforda) „ Zakładam, że atom składa się z dodatnio

naładowanego jadra o małych rozmiarach… Jadro jest otoczone przez
elektrony, aby atom jako całość był obojętny elektrycznie.”
[E.Rutheford, The structure of the Atom, Phil. Mag. 27 (1914) 488.]
 Wykład 5 – TEORIE BUDOWY ATOMU
Porównanie rozmiaru jądra z rozmiarem atomu i cząsteczki

H2O
 Wykład 5 – TEORIE BUDOWY ATOMU

H2O
Wykład 15 – CHEMIA JĄDROWA
Wykład 15 – CHEMIA JĄDROWA
 Wykład 15 – CHEMIA JĄDROWA

~7 cm (wielkość pięści)

Jak daleko stąd są jądra atomów wodoru?

 Wykład 5 – TEORIE BUDOWY ATOMU

V. Niels Bohr (1885 – 1962) – planetarny model budowy atomu

Problem: Dlaczego ujemnie naładowane –
–
elektrony nie spadną na dodatnie jądro?
– + –
–
–
Rozwiązanie: Elektrony krążą wokół jądra,
–
podobnie jak planety wokół Słońca
WARUNEK RÓWNOWAGI SIŁ:
siła siła
odśrodkowa = Coulomba

mv Ze  e
2
 2
e e

r r
Problem: Krążący elektron powinien
wypromieniowywać energię
i po spirali spaść na jądro.

Rozwiązanie: Kwantowanie energii

 Wykład 5 – TEORIE BUDOWY ATOMU

VI. Max Planck (1858 – 1947) – teoria kwantów

Problem: Jaka funkcja matematyczna opisuje
promieniowanie ciała doskonale czarnego?

Rozwiązanie: Pochłanianie lub emisja

energii odbywa się wyłącznie
małymi porcjami (KWANTAMI ε ) λ[μm]
proporcjonalnymi do częstości ν   
2c  1 
promieniowania
  h E
 4
 e  kT 

Wzór zgadza się z doświadczeniem gdy: h = 6,62·10–34 J·sek

Stała Plancka
 Wykład 5 – TEORIE BUDOWY ATOMU
Nierozwiązany problem:
Krążący elektron powinien wypromieniowywać
energię i po spirali spaść na jądro.

VI. Niels Bohr (1885 – 1962) – stacjonarny model atomu (1913)

Pierwszy postulat Bohra:

Elektron w atomie może przebywać tylko w
określonych stanach stacjonarnych, krążąc po jednej
z orbit o promieniu r spełniającym warunek:
z → → →
M = r x vm
h h – stała Plancka
M  me vr  n me – masa elektronu
2
r v
M – orbitalny moment pędu elektronu

n – liczba kwantowa = 1, 2, 3...

 Wykład 5 – TEORIE BUDOWY ATOMU
ENERGIA układu PROTON – ELEKTRON
w modelu Bohra
E[eV]
E=?
zał. = 0 –
E3 n =3
-1,5

-3,4
E2 n =2

1
En 
n2

E1 n =1
-13,6 + r  n2
Poziomy ║ ║ ║ r [pm]
r1 r2 r3
energetyczne
0 53 212 477 
 Wykład 5 – TEORIE BUDOWY ATOMU

VI. Niels Bohr (1885 – 1962) – stacjonarny model atomu (1913)

En – energia elektronu o liczbie kwantowej n 1

En  2
Drugi postulat Bohra:
n
Elektron przeskakując na inną orbitę, pochłania lub
wypromieniowuje kwant równy różnicy jego energii
na orbicie początkowej i końcowej.

Ep
ε
ε = hν = Ep –Ek
Ek
 Wykład 5 – TEORIE BUDOWY ATOMU

Model atomu Bohra wyjaśnił widmo promieniowania wodoru

E=hν=c/λλ
En
Widmo światła białego

1
En 
n2
E

Widmo wodoru

Bohra:- brak zgodności z doświadczeniem dla atomów cięższych

- niemożność opisu wiązania chemicznego i budowy cząsteczek
 Wykład 5 – TEORIE BUDOWY ATOMU

DWOISTOŚĆ ( dualizm) NATURY ŚWIATŁA I MATERII

VII. Albert Einstein (1879 – 1955) – kwantowa natura światła

Wyjaśnienie efektu fotoelektrycznego

(nagroda Nobla 1921)
E

Wybicie elektronu z metalicznego

potasu wymaga energii 2,0 eV

Wniosek: Promieniowanie elektromagnetyczne

E=hν
jest strumieniem kwantów o energii:
 Wykład 5 – TEORIE BUDOWY ATOMU

VIII. Arthur H. Compton (1892-1962) – korpuskularna natura światła

Efekt Comptona
Oddziaływanie promieniowania z elektronami
(nagroda Nobla 1927)
 Wykład 5 – TEORIE BUDOWY ATOMU

VIII. Arthur H. Compton (1892-1962) – korpuskularna natura światła

Efekt Comptona
Oddziaływanie promieniowania z elektronami
(nagroda Nobla 1927)

Wniosek: Kwantowi promieniowania można

przypisać pęd, tak jak cząstce (fotonowi) o
masie mf poruszającej się z prędkością światła c
h
pf  mf c 

 Wykład 5 – TEORIE BUDOWY ATOMU

IX. Louis de Broglie (1892-1987) – fale materii

Dualizm korpuskularno - falowy
[Praca doktorska 1924]
(nagroda Nobla 1929)

Problem: Jeżeli promieniowaniu przypisuje się również

naturę korpuskularną (foton, pęd), to czy cząstkom
(np. elektronom) można również przypisać naturę
falową?

Postulat: Z ruchem każdej cząstki o masie m i prędkości v (pędzie p)

związana jest fala o długości  równej:

h h
  h – stała Plancka
p – pęd cząstki
mv p
 Wykład 5 – TEORIE BUDOWY ATOMU

er – dyfrakcja elektronów; potwierdzenie

doświadczalne hipotezy de Broglie’a
W 1927 roku, Davisson i Germer
zaobserwowali
dyfrakcję elektronów
Wysokiena powierzchni niklu.
napięcie

Kryształ niklu
Clinton Lester
Joseph Halbert
Davisson Germer
1881 - 1958 1896 - 1971 Źródło
elektronów

Detektor

Dyfrakcja była zgodna z równaniem Braggów
Θ n  = 2d sinΘ
dla długości fali  przewidzianej
d równaniem de Broglie’a
 = h /m v = h / p
 Wykład 5 – TEORIE BUDOWY ATOMU
Potwierdzenie doświadczalne hipotezy de Broglie’a
X. George P. Thomson (1892-1975) (syn J.J. Thomsona)
– przejście wiązki elektronów przez folie metalowe

Dyfrakcja po przejściu przez folię aluminiową:

promieni Röntgena wiązki elektronów

Dyfrakcja
i interferencja
promieniowania

przy przejściu
przez szczeliny
 Wykład 5 – TEORIE BUDOWY ATOMU
Podsumowanie:

Dalton (1803)
atom Thomson (1904)
ładunki „+” i „–”

Rutherford (1911)
jądro atomu
Bohr (1913)
model stacjonarny

następny wykład następny wykład

.
Schrödinger (1926)
falowy opis
elektronu w atomie