BÜYÜK İKLİM TİPLERİ

• Yüzlerce hatta binlerce km²lik sahaları etkileyen büyük iklim gruplarına makro
klima adı verilir.
• Dünya da büyük iklim tiplerinin belirlenmesinde genellikle sıcaklık, basınç,
rüzgar, nem ve yağış gibi iklim elemanlarının uzun süreli ortamları dikkate
alınmaktadır.
• Bununla birlikte, makro klima alanlarında bazen öyle yerler bulunur ki,
buralarda görülen iklim özellikleri içinde bulundukları kuşaktan tamamen
farklılık gösterir. Makro klimalar içerisinde bölgesel farklılıklar gösteren ve
özel koşullu küçük iklim alanlarına da mikro klima adı verilmektedir. Akdeniz
iklim bölgesi içinde Göller yöresi, Doğu anadolu’daki sert karasal iklim bölgesi
içinde Iğdır Ovası mikro klima iklim tiplerine örnek verilebilir.
Yeryüzünde farklı büyük iklim tiplerinin
oluşmasında aşağıdaki özellikler etkilidir;
1. Enlem,
2. Dünya’nın şekli,
3. Dünya’nın günlük ve yıllık hareketleri,
4. Güneşin düşme açısı,
5. Kara ve denizlere göre konum,
6. Basınç ve rüzgar özellikleri,
7. Yükselti,
8. Yer şekilleri,
9. Nem ve yağış,
10. Okyanus akıntıları
Sıcak iklimler
• Sıcak iklimlerin etkili olduğu alanlarda;
• Güneş ışınları yıl boyunca dik veya dike yakın açıyla gelmektedir.
• Günlük ve aylık sıcaklık farkları çok azdır.
• Aylık ve yıllık sıcaklık ortalamaları 20°C’nin üzerindedir.
• Gece ve gündüz süreleri yıl boyunca birbirine yakındır.
• Alçak yerlerde yüksek sıcaklık yaşamı olumsuz yönde etkilemektedir.
• 10° Kuzey ve 10° Güney enlemleri arasında etkilidir.
• Her zaman sıcak ve yağışlı iklimdir.
• Güney Amerika’da Amazon Havzası, Afrika’da Kongo Havzası, Gine
Körfezi’nde ve Endonezya Adaları’nda etkildir.
• Yıllık sıcaklık ortalaması 20°C’nin üzerindedir.
• Yıllık ve günlük sıcaklık farkları oldukça (2-3°C) azdır.
• Bağıl nem, maksimum nem ve mutlak nem yıl boyunca fazladır.
• Yıllık yağış miktarı 2000 – 4000 mm arasındadır.
• Güneş ışınlarının dik düştüğü dönemlerde yağış artar.
• Yağış rejimi düzenli ve konveksiyoneldir.
• Ekinoks tarihlerinde yağış maksimum düzeye erişmektedir.
• Yağış rejimine bağlı olarak akarsu rejimleride düzenlidir.
• Toprak tipi laterittir.
• Yağışların etkisiyle toprak yıkanmıştır.
• Doğal bitki örtüsü, yaprağını yıl boyunca dökmeyen ağaçların
oluşturduğu gür ormanlardır. Bunlara tropikal yağmur ormanları adı
verilmektedir.
• Kimyasal çözüme hakimdir.
• Alçak yerlerde sıcaklığın yüksek, nem oranlarının fazla ve bitki
örtüsünün sık olması nedeniyle nüfus seyrektir.
• Nüfus, iklim koşullarının daha elverişli olduğu yüksek yerlerde bulunur.
• Her iki yarım kürede 10° ila 20° enlemleri arasında etkilidir.
• Yazı yağışlı tropikal iklim ya da subtropikal iklimleri de
denilmektedir.
• Ekvatoral kuşak ile çöller arasında bir geçiş iklimidir.
• Her zaman sıcak ve yazı yağışlı iklimdir
• Sudan, Çad, Nijerya, Mali, Moritanya, Brezilya, Venezuella,
Kolombiya, Peru ve Bolivya gibi ülkelerde etkili olmaktadır
• Yıllık ortalama sıcaklık 25°C’nin civarındadır.
• Yıllık ve günlük sıcaklık farkları 10°C’den azdır.
• Yıllık yağış miktarı 2000 mm civarındadır.
• Bu iklim tipinin en belirgin özelliği yağış rejimidir. Yağışların tamamı
güneş ışınlarının geliş açısının arttığı yazın yağar.
• Yağış rejimi düzensiz ve konveksiyoneldir.
• Bir yaz, bir de kış mevsimi oluşmuştur. Yaz ile kış mevsimi arasında ki
en önemli fark; yağış miktarlarıdır.
• Laterit topraklar görülür.
• Doğal bitki örtüsü uzun boylu otlarda oluşan Savandır. Yer yer galeri
ya da park ormanlar da yer alır. En sık görülen ağaç ise palmiyedir.
• 10° - 20° parelelleri arasında görüldüğünden sıcaklık ve yağış rejimi
bakımından Savan iklimiyle benzerlik göstermektedir.
• Oluşumunda Dünya’nın yıllık hareketi ve eksen eğikliği etkilidir.
• Kara ve denizlerin yıl içinde ısınma ve soğuma farkı oluşumunun temel
nedenidir.
• Yıllık ortalama sıcaklık 20°C civarındadır.
• Yıllık sıcaklık farkları 5-10°C civarındadır.
• Muson rüzgarları etkisiyle yazın yağışlı, kışın kuraktır.
• Yeryüzünün en fazla yağış alan iklimidir.
• Yıllık 12.000 mm ile Hindistan’da Assam Eyaleti'ndeki Çerapunçi.
• Yıllık yağış miktarı 2000mm’nin üstündedir.
• Yağış rejimi düzensizdir ve orografiktir.
Dolayısıyla akarsu rejimi düzensizdir.
• İklim koşulları tarıma çok elverişlidir. Bu nedenle Dünya’nın en yoğun
nüfuslu iklim bölgesidir.
• Başlıca tarım ürünler; çay, pirinç, pamuk, mısır, buğday ve tütündür.
• Kışın yaprağını döken, Muson ormanları doğal bitki örtüsünü oluşturur
• En karakteristik ağacı ‘’Teak’’ ağacıdır.
• Lateritleşmiş topraklarla kahverengi orman toprakları
görülebilmektedir.
• Evlerde yapı malzemesi olarak ahşap kullanılır.
• Muson rüzgarların etkili olduğu Muson iklim, Güney Hindistan, Güney
Çin ve Güneydoğu Asya, Japonya ve Mançurya gibi ülkelerde etkilidir.
• Dünya’nın günlük hareketi, (dönenceler civarında 30° DYB) ve deniz etkisinin ulaşamadığı
karaların iç kesimlerinde görülür.
• Kuzey Afrika’da Büyük Sahra, Ortadoğu’da Necef, Hindistan’ın Kuzey Batısında Tar Çölü,
Avusturalya’da Gobbon, Victoria ve Gibson, Güney Afrika’da Kalahari ve Namib, Güney
Amerika’da Patagonya, Atacama, Orta Amerika’da Meksika Çölü, ile ABD’nin kuzeybatısındaki
çöller dönenceler üzerinde olup Dünya’nın günlük hareketinin etkisiyle oluşmuşlardır
• Orta Asya Çölleri; Kızılkum, Karakum, Gobi, Taklamakan, Nevada ve Arizona çölleri ise
denizden uzak olup deniz etkisinin ulaşamamasından dolayı oluşmuşlardır.
• Yıllık sıcaklık ortalaması 30-40°C ile yeryüzünde en yüksek sıcak sıcaklıkların yaşandığı
alanlardır.
• Nem oranının çok az olması nedeniyle yıllık sıcaklık farkı 10°C iken günlük sıcaklık farkı çok
fazladır ve 50-60°C’ye kadar çıkar.
• Çöllerin en önemli özelliği yağışı çok az olması veya hiç olmamasıdır. Yıllık ortalam yağış 200
mm’yi geçmez.
• Yağış rejimi belirsizdir.
• Kuraklık nedeniyle yeryüzünün en seyrek nüfuslu yerleridir.
• Çöllerde çoğu kez yüzeye çıkan yeraltı sularının yarattığı tarım veya
yerleşme bölgelerine Vaha adı verilir. Vahalarda ağaçlara ve küçük
göllere rastlanabilir.
• Toprak tipi çöl topraklardır. Toprakta tuz ve kireç oranı çok yüksektir.
Verimsizdir.
• Fiziksel çözülme çok kuvvetlidir.
• Doğal bitki örtüsü kazık köklü, kurakçıl otlar ve vahalarda yer alan
hurma ağaçları ve kaktüslerdir.
• Kaktüsler sadece Kuzey Amerika ve Güney Amerika’da görülür.
• Her iki kürenin 30 ile 40° enlemleri arasında görülür.
• Yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlıdır.
• Yıllık ortalama sıcaklıklar 13°-20 °C arasındadır.
• Yıllık sıcaklık farkı 10-15°C’dir.
• Kar yağışı ve don olayı çok nadir görülür.
• Yıllık yağış miktarı 500-1000 mm arasında değişir.
• Yağış rejimi düzensizdir.
• Toprak tipi kırmızı renkli terrarossa’dır.
• Kış yağışları cepheseldir.
• Akdeniz ikliminin doğal bitki örtüsü kızılçam ağaçları ve makidir.
• Makiler, sürekli yeşil kalabilen, kısa boylu, sert yapılı, kuraklığa dayanabilen,
çalımsı bodur bitkilerdir. Mersin, defne, kocayemiş, zeytin, süpürge çalısı,
bodur, ardıç gibi bitkiler başlıca maki türleridir.
• Makilerin tahrip edildiği bölgelerde ise garig adı verilen dikenli çalılar
yaygındır.
• Akdeniz ikliminde yağışı az çok yeterli olduğu orta yüksek yamaçlarda iğne
yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlar (Kızılçam ve fıstık çamı ormanları gibi)
yer alır.
• Evlerde yapı malzemesi olarak Taş kullanılır.
• Zeytin, turunçgiller, tarım ve turizm faaliyetleri ekonomik faaliyetleridir.
• Akdeniz iklimi en belirgin olarak Akdeniz çevresinde görülmekle birlikte,
Güney Portekiz, Afrika’nın güneyinde Kap bölgesi, Avusturalyalı’nın güney ve
güneybatısı, Orta Şili ve ABD’nin Kaliforniya eyaletinde de görülür.
• Türkiye’de Akdeniz, Ege ve Güney Marmara’da etkilidir.
Ilıman Okyanus İklimi
• 40° - 60° enlemleri arasındaki Orta kuşak kararlarının batı kıyılarında
etkilidir.
• Türkiye’de Karadeniz kıyıları boyunca benzeri görülür.
• Okyanus ikliminin oluşumunda temel faktör batı rüzgarlarıdır.
• Batı rüzgarları nem ve yağış koşulları üzerinde etki yaparken, sıcak
okyanus akıntılarının da bu iklimin üzerinde ılımanlaştırıcı etkisi
bulunmaktadır.
• Güneşli gün sayısı azdır.
• Yazlar serin kışlar ılıktır. Tam anlamıyla yaz ve kış koşulları yaşanmaz.
• Yıllık sıcaklık ortalaması 10-15°C’dir
• Yıllık sıcaklık farki 10-15°C’dir.
• Yıllık yağış miktarı 1000-1500 mm arasındadır.
• En fazla yağış kışın ve sonbahardadır.
• Yağış rejimi düzenlidir.
• Akarsu rejimleri de düzenledir.
• Toprak tipi, kahverengi orman toprağıdır.
• Doğal bitki örtüsü karışık yapraklı ormanlardan (geniş ve iğne yapraklı
ağaçlardan) ve sonbaharda yaparaklarını döken ağaçlardan oluşan
ormanlardir.
• Evlerde yapı malzemesi olarak ahşap kullanılır.
• Batı Avrupa, Kuzey Amerika’nın, Kuzey batısı, Güney Şili, Yeni Zellanda,
Doğu ve güneydoğu Avusturalya’da etkilidir.
Ilıman Karasal İklim
• Orta kuşak karalarının deniz etkisinden uzak iç kesimlerinde
görülmektedir.
• Step iklimi, bir geçiş iklimi özelliği gösterir.
• Özellikle sıcak çöller ile Akdeniz iklim bölgeleri arasında geçiş özelliği
vardır
• Step ya da bozkır iklimi adı da verilmektedir.
• Yazları sıcak ve kurak, kışları soğuktur.
• Yıllık sıcaklık farkı 30°C’dir.
• Yıllık yağış miktari 300 – 500 mm arasındadır.
• Yağış rejimi düzensiz ve konveksiyoneldir.
• Yıllık yağışın büyük bir bölümü ilkbaharda düşer.
• Yazları sıcak ve kuraktır.
• Toprak tipi kestane ve kahverengi step toprağıdır.
• Kış sıcaklıkları 0°C’nin altına düşer.
• Kışın yağış kar şeklindedir.
• Doğal bitki örtüsü bozkır (Step) denilen ilkbahar yağışları ile yeşerip, yaz
kuraklığında kuruyan otlardır.
• Bozkırları oluşturan başlıca ot türleri; geven, koyun yumağı, kekik,
çoban yastığı, gelincik, peygamber çiçeği, kılıç otu ve yavşan otudur.
• Avrupa, Asya ve Kuzey Amerika karalarının iç kesimlerinde etkilidir.
• Türkiye’de İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu, İç batı Anadolu, Doğu
Anadolu’nun alçak yerlerinde ve Trakya’da Ergene’de etkilidir.
Sert Karasal İklim
• Genel olarak, 40° - 60° enlemleri arasında, karaların deniz etkisinden
uzak iç kısımlarında görülmektedir.
• Yıllık sıcaklık ortalaması 0-10°C arasındadır.
• Yıllık sıcaklık farkı 30°C’den fazladır.
• Yıllık sıcaklık farkının en fazla olduğu iklim tipidir.
• Yıllık yağış miktarı. 500-600 mm arasındadır.
• Yağış rejimi düzensizdir ve yaz yağışları konveksiyoneldir.
• Yazlar kısa, kışlar uzundur.
• En fazla yağış yazındır. En az yağış ise kışın düşer.
• Yaz yağışlarından dolayı yeşerip boy atan çayırlar altında çernezyom
topraklar oluşmuştur.
Tundra İklimi
• 60°-70° enlemleri arasında etkilidir.
• Yıllık sıcaklık ortalaması 0°C’nin altındadır.
• Yıllık sıcaklık farkı 30°C’dir.
• En sıcak ay (Yaz mevsimi) ortalaması 10°C’yi geçmez.
• En soğuk ay ortalaması -30°C’dir.
• Yaz mevsimi kısa ve serin, kış mevsimi soğuk ve uzundur (10 ayı bulur).
• Yıllık yağış miktari 250 mm’den azdır.
• Yağış rejimi düzensizdir.
• Toprak yılın büyük bir bölümünde donmuş hâldedir.
• Yağışlar yazın düşer ve büyük bölümü kar şeklindedir.
• Doğal bitki örtüsü Tundra’dır.
• Tundralar çok kısa ve serin geçen yaz mevsiminde yeşeren yosunumsu
ve likenlerden oluşan otlardır.
• Evlerin yapı malzemesi kar ve buz kullanılır (İglo).
• Nüfus oldukça az, ekonomik faaliyetler kısıtlıdır.
• Temel ekonomik faaliyetler avcılık, balıkçılık ve ren geyikçiliğidir.
• İskandinav Yarımadası’nın kuzeyinde, Kuzey Sibirya, Kuzey Kanada,
Grönland adası kıyıları ve Orta kuşaktaki yüksek dağlarda etkili
olmaktadır.
• 70° enlemlerinden 90° enlemlerine (Kutup noktası) kadar görülür.
• Mevsim yoktur, yıl boyu soğuk ve kuraktır.
• Sıcaklık yıl boyunca 0°C’nin altındadır.
• Yıllık ortalama sıcaklık -30°C civarındadır.
• En düşük sıcaklık kutup gecesinin sonunda görülür. (Kuzey Kutbu’nda 21
Mart’ta, Güney Kutbu’nda ise 23 Eylül’de).
• TYB’de etkisiyle yağış miktarı düşüktür.
• Ortalama yağış miktarı 200 mm’nin altındadır.
• İnsan yerleşimlerine rastlanmaz.
• Soğuk çöllerdir. Toprak ve bitki örtüsü yoktur. Mevcut toprağın yüzeyi
sürekli ve tamamen buz ile kaplıdır.
• Kuzey Kutbu çevresinde Grönland Adasının iç kısımlarında ve
Antartika’da etkilidir.
Dağ iklimi
• Özel bir iklim türüdür.
• Bu iklimde sıcaklıklar, yükseltiye bağlı olarak yıl boyunca düşüktür.
• Bu alanlarda yıllık sıcaklık farkı ve yağış miktarı çevresine göre fazladır.
• Bu iklimin bitki örtüsü yamaçlardan yükseldikçe kuşaklar oluşturur.
Yamaçların alt kısımlarında ağaçlar görülürken yükselti arttıkça çalı, dağ
çayırı, yosun ve likenler görülür. Yüksek yerlerde ise bitki örtüsü ve
toprak tamamen ortadan kaybolmaktadır.
• Asya’da Himalayalar, Kuzey Amerika’da Kayalıklar, Avrupa’da Alpler ve
Güney Amerika’da And Sıradağları bu iklimin en belirgin görüldüğü
yerlerdir.
Hamza Aslan
9-B