Funkcje Wykonawcze Prez.

System Wykonawczy
"Od myślenia do działania"
Przygotowali:
Marcin Rożejowski,
Monika Dziedzic,
Szymon Kulej
Plan prezentacji:
1. Wstęp
2. Historyczne ujęcie funkcji wykonawczych.
3. Istota funkcji wykonawczych w oparciu o konstrukt teoretyczny.
4. Koncepcje związane z funkcjami wykonawczymi.
5. Neurofizjologia funkcji wykonawczych (anatomia jąder
podstawy, znaczenie zakrętu obręczy, powiązanie pamięci z korą
przedczołową).
6. Podejścia do oceny zaburzeń funkcji wykonawczych
7. Zaburzenia funkcji wykonawczych
8. Mikrogenetyczne ujęcie istoty funkcji wykonawczych
9. Pojawienie się nowości w mikrogenezie
10. Redefinicja pojęć „system wykonawczy” i „funkcje wykonawcze”
11. Kliniczny model funkcji wykonawczych
12. Ocena zaburzeń funkcji wykonawczych w aspekcie prawnym
Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz
gu, Warszawa, 2007, Wydawnictwo Naukowe PWN, str. 395-43
Pojęcie systemu wykonawczego nie jest do końca
zdefiniowane, ze względu na to, że jest to
konstrukt teoretyczny. Obejmuje on różne procesy
związane z ludzkim działaniem. Zakłada się, że
system wykonawczy obejmuje relacje miedzy
Czym jest strukturami mózgowymi , a procesami
psychicznymi niezbędnymi do sprawnego
system przebiegu działania (systemy poznawcze,
wykonawczy? emocjonalne i umiejętności wykonawcze). Pojęcie
systemu wykonawczego jest zatem ujmowane
szerzej lub węziej w zależności od teoretycznego
przygotowania badacza i stosowanych przez niego
metod badania mózgowia (neurometryka) oraz
samych procesów psychicznych (psychometryka).

1. Kazimierz Twardowski – jako pierwszy poruszył on problematykę
funkcji wykonawczych, wskazywał on na wolicjonalny i
ukierunkowany charakter działania człowieka.
2. Tadeusz Tomaszewski - nawiązał on do poglądów Twardowskiego,
wskazując w swojej teorii czynności na jej złożoną naturę i
ukierunkowanie na cel.
3. Józef Kozielecki - w trakcie omawiania mechanizmów
Historyczne rozwiązywania problemów wyodrębnił tzw. problemy
wykonawcze, które pojawiają się w trakcie realizowania podjętych
ujęcie funkcji wcześniej decyzji.
wykonawczych 4. Kazimierz Obuchowski - zwrócił on uwagę na znaczenie

programowania podjętych działań i konieczność dokonywania ich
zmiany w zaistniałych okolicznościach. Poglądy te odpowiadają
szeroko pojętej koncepcji funkcji wykonawczych.
Powyżsi autorzy koncentrowali się na przebiegu procesów psychicznych

w normie. Dla neuropsychologa duże znaczenie ma wgląd w istotę
znaczenia zakłóceń tych procesów.

Historyczne ujęcie funkcji
wykonawczych
Butterfield i Belmont zaproponowali
jedną z pierwszych definicji funkcji
wykonawczych w oparciu o kontrolę
nad strategiami rozwiązywania zadań:
Funkcje wykonawcze - zdolność
spontanicznego wyboru i zmiany
sposobu sprawowania kontroli nad
zmianą strategii rozwiązywania
zadań, czyli przebiegiem
przetwarzania informacji.

Historyczne ujęcie funkcji
wykonawczych
Funkcje wykonawcze są niezbędne w
dwóch następujących sytuacjach
problemowych:
jeśli zastosowanie strategii A pozwala
skutecznie rozwiązać zadanie X, to nowe
zadanie Y wymaga zmiany tej strategii
na inną (B);
jeśli zastosowanie strategii A nie
pozwala skutecznie rozwiązać zadania X,
wówczas konieczne jest użycie innej
strategii (B) do rozwiązania tego
zadania.
Historyczne ujęcie
funkcji wykonawczych
Istotnym czynnikiem procesów
wykonawczych jest odniesienie ich do
procesów myślenia a dokładniej do
rozwiazywania problemów. Wymaga to
umiejętności dokonywania zmian
nastawienia psychicznego na zadanie, czyli
przełączania się z jednego aspektu sytuacji
na drugi. Proces umożliwiający SHIFTING
(przełączanie się ), czyli zmianę trybu
działania w toku to przerzutność
(selektywność) uwagi. We współczesnej
literaturze proces ten został uznany za
istotny czynnik funkcji wykonawczych. Źródło: https://www.hopkinsmedicine.org/-/media/
images/health/1_-conditions/brain/brain-anatomy-
hero.ashx?
Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz h=500&iar=0&mh=500&mw=1300&w=1297&hash=427
gu, Warszawa, 2007, Wydawnictwo Naukowe PWN, str. 395-43 0ECB909081093C6EC161D9EDD64BC
Samosterujący się mózg jako podstawa w rozumieniu
istoty funkcji wykonawczych
Jak wyglądają zaburzenia funkcji wykonawczych?

Pacjent z takimi zaburzeniami działa na ogół chaotycznie, nie pamięta o
terminie ćwiczeń inie zapisuje go w notatniku. Taka osoba może
przychodzić do gabinetu, pytając czy jest to właściwa pora. Jeżeli ma za
zadanie przynieść terapeucie gazetę z kiosku, może przynieść np.
zielone skarpetki i stwierdzić, że lubi zielony kolor. Jeśli polecimy mu
zrobić kanapkę, to wyleje tak dużą ilość miodu na kromkę chleba, że
miód może się przelać na stół i podłogę. Napisanie krótkiego życiorysu
na potrzeby terapii, może trwać bardzo długo - pacjent może
kontynuować pisanie, nawet wtedy, gdy skończy się tusz w długopisie.
Jak wyglądają zaburzenia funkcji wykonawczych?

Pacjent nie zwróci również uwagi na to, że lądujący na
podwórku wywołał wiatr, który przez otwarte okno poruszył zapisywaną
kartką papieru. Wynika to z trudności z przełączeniem się na inne
zadanie. Może też porzucić wykonywanie polecenia po napisaniu
swojego imienia i nazwiska i stwierdzić, że właśnie zakończył zadanie,
upierając się przy tym, że miał polecenie od terapeuty, żeby się
podpisać. Korzystając z roweru do ćwiczeń, będzie pedałował do
ostatnich sił, aż go ktoś z tego rowerka zdejmie, albo nie wykona ani
jednego ruchu, gdyż nie potrafi zahamować i/lub inicjować działania.
Czy taki pacjent ma zatem samosterujący się mózg?
Na to pytanie próbują odpowiedzieć różni badacze, formując podstawy teoretyczne
funkcji wykonawczych, natomiast nie zawsze odnoszą się one stricte do pojęcia
funkcji wykonawczych. W podręczniku neuropsychologii klinicznej Walsha znajdują
się opisy wielu metod badań neuropsychologicznych typu „3 S”, czyli:
- starting (rozpoczynanie działania);
- stopping (hamowanie działania);
- shifting (zmiana trybu działania w toku)
Jak widać, wszystkie te funkcje są związane z działaniem, a w związku z tym
przypisywane przez większość autorów do kategorii funkcji wykonawczych.

Prawdziwy przełom w rozumieniu istoty funkcji wykonawczych,
przyniosły prace rosyjskich uczonych. W literaturze
neuropsychologicznej Aleksander R. Łuria (1963) jako pierwszy zwrócił
uwagę na konieczność planowania i kontrolowania wszelkich
podejmowanych działań. Autor ten, opisując samosterujący się mózg,
czyli dynamiczny układ funkcjonalny, wyróżnił trzy bloki (układy)
funkcjonalne mózgu:
Układ energetyczny;
Układ informacyjny;
Układ planowania i kontroli działania
Źródło:
Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz https://modelthinkers.com/storage/app/public/blog_image/46xqIAO
gu, Warszawa, 2007, Wydawnictwo Naukowe PWN, str. 395-43 Nzq57YnU9c2utzHArB9HGvQHL53vTk5mE.jpeg
Bloki funkcjonalne mózgu:
 Układ energetyczny - reguluje on podstawowe funkcje życiowe organizmu
i zapewnia odpowiedni tonus kory mózgowej, czyli odpowiedni stan
funkcjonalny mózgu vel tzw. zdolność przydzielania zasobów mózgowych.
W przypadkach uszkodzeń pnia mózgowia i/lub szeroko pojętych struktur
podkorowych mózgu, mimo prawidłowo funkcjonującej kory mózgowej
(układu sterowniczego i informacyjnego) pacjent nie jest w stanie
kontrolować w pełni własnych procesów percepcyjnych i działania, ponieważ
występuje brak przydzielania zasobów mózgowych, na co zwraca uwagę
MacLean (1991).

 Układ informacyjny - jest on związany z tylnym obszarem mózgu,
który łączy się głównie z percepcją wzrokową, słuchową i
somestetyczną (czucie ciała). W jego skład wchodzą płat potyliczny,
skroniowy i ciemieniowy. Łuria (1976) wskazuje, że płaty te stanowią
korowe części analizatorów: wzrokowego i słuchowego.

 Układ planowania i kontroli działania - wiąże się on głównie z funkcjami płatów
czołowych (Pribram i Łuria 1973). Istnieje tu ścisły związek okolicy
przedczołowej mózgu z pozostałymi strukturami mózgu, co zapewnia efektywne
działanie tego układu.
Należy podkreślić, że płaty czołowe działają nie tylko hamująco, lecz także
stymulująco na pozostałe struktury mózgu. Pribram (1977) użył tu określenia feed-
forward (sprzężenie uprzedzające), rozszerzając klasyczne ujęcie sprzężenia
zwrotnego (feed-back). Autor ten rozumiał sprzężenie uprzedzające jako swoisty
mechanizm przygotowujący człowieka do działania i lokalizował go w płatach
czołowych mózgu.

Pierwsze próby zdefiniowania
Termin funkcje wykonawcze pojawił się w literaturze
neuropsychologicznej dopiero w latach 90. XX w. pod wyraźnym
wpływem pionierskich prac Baddeleya (1986) na temat pamięci. Autor
ten postulował istnienie, oprócz wydzielonych przez niego systemów
pamięci, również systemu tzw. meta-pamięci, czyli centralnego systemu
wykonawczego (central executive) odpowiedzialnego za sterowanie
pracą innych systemów pamięci. Dzięki jego koncepcji narodziły się dwa
nurty badawcze.

W pierwszym nurcie wykorzystywano hipotezę o nadrzędnej roli funkcji wykonawczych nad
procesami poznawczymi. Fakt ten wiąże się z poglądami o sterującej funkcji płatów czołowych
(Goldberg 2001). Autor ten większość funkcji wykonawczych utożsamia z funkcjami płatów
czołowych i celowymi formami zachowania. Wyliczył on siedem niezbędnych warunków
efektywności działania. Należą do nich:
1. rozpoczęcie (zainicjowanie) czynności,
2. ustalenie celu działania,
3. stworzenie jego planu,
4. wybór właściwych środków do realizacji planu,
5. określenie ich czasowej organizacji
6. wykonanie kolejno zaplanowanych kroków działania,
7. porównanie (ocena) wyniku działania z uprzednio ustalonym celem

W drugim nurcie z kolei przyjęto założenie o łączności funkcji
wykonawczych z innymi procesami psychicznymi wraz z uwagą,
pamięcią i myśleniem problemowym. Wielu autorów widzi ten proces
jako kontinuum: od poznania do działania. W tym nurcie prac warto
wymienić ujęcie funkcji wykonawczych przez Sohlberg i Mateer (2001).

Ponadto wydzielono poszczególne cechy, które wiążą się z zaburzeniami
funkcji wykonawczych i które można zaobserwować w mowie oraz w
działaniu (tab. 12.1). O ile wydzielone zachowania obserwuje się u
pacjentów ze zróżnicowanymi uszkodzeniami mózgu (Pąchalska 2007),
to jednak Sohlberg i Mateer, omawiając czynnik inicjacji i popędowości,
pomijają bardzo ważny aspekt, związany z utrzymaniem odpowiedniego
tonusu kory mózgu, na co wskazywał m.in. Aleksander Łuria (1976),
wyróżniając blok energetyczny.

Omawiając czynnik samoświadomości, Sohlberg i Mateer nie rozróżniają również
zdolności uogólniania od abstrahowania. Uogólnianie jest umiejętnością
dostrzegania podobieństw między obiektami i zjawiskami. Mają ją również
zwierzęta, gdyż np. tygrys w ZOO nie jadłby gotowanego mię-sa, lecz raczej surowe.
Specyficzna dla człowieka jest jednak zdolność wychwytywania różnic między
zjawiskami obserwowanymi w świecie wewnętrznym. Jest ona uwarunkowana
opanowaniem języka, który umożliwia nie tylko klasyfikowanie obiektów, lecz także
ustanowienie zachodzących między nimi hierarchicznych powiązań. Za przykład
służyć może przechodzenie od pojęć ogólnych do bardziej szczegółowych (zwierzę–
ssak–pies–jamnik). Zaprezentowane zestawienie, choć przydatne w zastosowaniu
klinicznym, nie wyczerpuje wszystkich problemów związanych z określeniem istoty
funkcji wykonawczych.

Zestawienie to uświadamia nam

również, że poszczególne zachowania
wiążą się z nakładaniem się na siebie
procesów poznawczych, których
uszkodzenie leży u podłoża objawów
klinicznych. Skłoniło to autorki do
opracowania własnego klinicznego
modelu funkcji wykonawczych (ryc.
12.2).

Można zauważyć, że funkcje

wykonawcze są zdefiniowane jako
nakładające się na siebie i
współpracujące ze sobą procesy uwagi
(selektywność, podzielność,
przerzutność i koncentracja na zadaniu)
oraz procesy pamięci ze szczególnym
uwzględnieniem pamięci roboczej i
prospektywnej.

Narodziny koncepcji wieloczynnikowej
organizacji funkcji wykonawczych
Na początku XXI w. Komitet Badań Naukowych Amerykańskiego Towarzystwa
Neuropsychiatrycznego opracował Raport dotyczący funkcji wykonawczych, oparty
na przeglądzie piśmiennictwa z lat 1966-2002. Autorzy raportu zauważyli wzrost
zainteresowania tym zagadnieniem oraz zwrócili uwagę na zmieniające się
podejścia do istoty funkcji wykonawczych, co było związane z różnymi teoriami i
metodami badawczymi. W tym samym czasie, autorzy tacy jak Fuster, Burgess i
Elliott, a w Polsce Pąchalska i Maruszewski, podjęli krytykę pojęcia centralnego
systemu wykonawczego Baddeleya i rozszerzyli pojęcie funkcji wykonawczych na
inne domeny celowego zachowania, w których decydującą rolę odgrywa język oraz
interpretacja świata. U pacjentów z różnymi uszkodzeniami mózgu często
obserwuje się dysocjację między myśleniem a działaniem, co wiąże się z
zaburzeniami pamięci roboczej, w szczególności pamięci prospektywnej.

Narodziny koncepcji wieloczynnikowej organizacji
Według Malloy i DeNatale (2001) funkcje wykonawcze obejmują następujące
zdolności:
1. Wyznaczenie celów z uwzględnieniem długofalowych następstw;
2. Tworzenie kilku alternatyw różnych możliwych reakcji;
3. Wybieranie i inicjowanie zachowań ukierunkowanych na cel;
4. Kontrola adekwatności i prawidłowości własnego zachowania;
5. Korygowanie i modyfikowanie zachowań przy zmieniających się warunkach;
6. Tworzenie kategorii, myślenie abstrakcyjne;
7. Trwanie przy zamiarach mimo dystrakcji.

Narodziny koncepcji
wieloczynnikowej organizacji
Ważna w rozumieniu istoty funkcji wykonawczych okazała się

definicja opracowana przez Salt-house’a i in. (2003). Autorzy ci
podają, że funkcje wykonawcze należy rozumieć jako
wieloczynnikowe procesy odpowiedzialne za planowanie,
gromadzenie, koordynowanie, sekwencjonowanie i monitorowanie
innych procesów poznawczych, co wyraźnie odnosi się głównie do
procesów metapamięci wyróżnionych m.in. przez Baddeleya (1986).
Wątpliwości dotyczące wieloczynnikowego charakteru funkcji
wykonawczych sprawiają, że bardzo często zbiorczy termin (an
umbrella term), a przez to znaczeniowo dość ogólny, łączy kilka
procesów czy też czynności składowych celowego działania.
Organizujące i zarazem integrujące właściwości funkcje wykonawcze
zawdzięczają swoim szczególnym związkom ze sferą poznania i
działania (ryc. 12.3). Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz
Wilson i współautorzy (2008) podkreślają, że we współczesnej literaturze
neuropsychologicznej wyodrębnia się trzy zasadnicze twierdzenia odnośnie do
funkcji wykonawczych:
1. Funkcje wykonawcze mają wysoce złożoną, wieloczynnikową organizację, która
nadaje im heterogeniczny charakter;
2. Wieloczynnikowa organizacja funkcji wykonawczych składa się z następujących
po sobie etapów, czy procesów przebiegających względem siebie w sposób
sekwencyjny (seryjny), a tym samym obligatoryjny;
3. Funkcje wykonawcze wykraczają poza sferę przetwarzania informacji,
nadzorując również przebieg działania.

 Zdaniem Jodzia (2008) funkcje wykonawcze przygotowują niejako w sposób
„poznawczy” podmiot do działania i pozwalają ocenić jego skuteczność. Przy
tym działanie to ma zawsze charakter celowy (goal-directed actions), czyli
ukierunkowany (purposive actions).
 Z kolei dla Funahashiego (2001) funkcje wykonawcze są wynikiem
skoordynowanej operacji różnych procesów umożliwiających elastyczne
osiągnięcie danego celu. Omawiane ujęcie nawiązuje do zasad cybernetyki z
powodu zakładanej dominacji procesów koordynująco-sterowniczych w
zachowaniu, które dzięki nim nabiera cech bardziej ogólnego, samosterownego
(self-controlling) i niezależnego działania (Lezak 1995: 42).

System wykonawczy
System wykonawczy to konstrukt teoretyczny, w którego skład wchodzą struktury i
procesy psychiczne kontrolujące inne procesy poznawcze, emocjonalne oraz
zachowanie i zarządzające nimi. Jest on odpowiedzialny za prawidłowy przebieg
procesów określanych najczęściej jako funkcje wykonawcze, rzadziej jako
umiejętności wykonawcze. W literaturze można też znaleźć propozycję nazwania
systemu wykonawczego systemem nadzorczym lub zarządczym (Nęcka iin. 2007)
lub systemem kontroli poznawczej (Elliott 2003). Takie ujęcie jest jednak zbyt
wąskie, gdyż ogranicza istotę omawianego systemu wyłącznie do czynności
poznawczych, pomijając aspekty emocjonalne i samego wykonania działania.

System wykonawczy
Termin „funkcje wykonawcze” został wprowadzony do określenia
procesów poznawczych, które regulują, kontrolują i zarządzają innymi
procesami poznawczymi (ibid.), takimi jak planowanie, pamięć robocza,
uwaga, myślenie, ze szczególnym uwzględnieniem zdolności
rozwiązywania problemów i rozumowania, hamowania i elastyczności
psychicznej, a także zdolności do zmiany trybu działania i przełączania
się na inne zadania oraz inicjowania i monitorowania działań (Chan iin.
2007).

Współczesna neuronauka a rozumienie terminów
„system wykonawczy” i „funkcje wykonawcze”
Współczesna neuronauka podkreśla, że termin "funkcje wykonawcze" jest
nadrzędnym pojęciem dla procesów poznawczych, które regulują, kontrolują i
zarządzają innymi procesami poznawczymi. Układ wykonawczy to teoretyczny
system poznawczy w psychologii, który zarządza innymi procesami poznawczymi.
Procesy emocjonalne również odgrywają znaczącą rolę w tych działaniach. Oprócz
czynników neurofizjologicznych, ważne są również popędy, nastawienie oraz
postawa człowieka wobec świata i wyznawanych wartości. Termin "funkcje
wykonawcze" jest często kojarzony z "funkcjami płatów czołowych", ale autorzy
podkreślają, że zaburzenia funkcji wykonawczych to tylko odmienna nazwa
tradycyjnego już pojęcia tzw. zespołu czołowego, który jest przestarzały i mało
użyteczny w praktyce klinicznej.

Neurofizjologia Funkcji
Wykonawczych
Takie rozumienie funkcji wykonawczych wiąże
się z możliwościami badania mózgu metodami
neurofizjologicznymi i neuroobrazowania. Istotę
funkcji wykonawczych z punktu widzenia
neurofizjologii rozpatruje się jako wzorce (np.
neuromatryce) przechowywane w korze
mózgowej. Aktywują one odpowiednie działania
na podstawie przechowywanego w pamięci
planu zarówno w czołowych, jak i w
ciemieniowych obszarach kory mózgowej.

Cztery podstawowe komponenty
wchodzace w skład funkcji
wykonawczych :
Neurofizjologia
• Wybór działania (action selection)
Funkcji
• Planowanie I inicjowanie działania (planning
Wykonawczych
and starting)
• Hamowanie zaplanowanego I aktualnie
odbywającego się działania ( stopping of
planed and executed action )
• Dostrzeżenie rozbieżności pomiędzy kilkoma
mozliwymi działaniami (monitoring and
shifting) .
Neurofizjologiczne czynniki leżące u podstaw funkcji
wykonawczych (Kropotov) :
• Proces pobudzenia - polega na aktywacji neuronów w
korze czołowo-ciemieniowej. Zapewnia planowanie I
wykonanie danego działania .
•
Neurofizjologia Proces hamowania- polega na dezaktywacji neuronów w
korze czołowej. Umożliwia powstrzymanie się od
Funkcji zaplanowanego działania.
Wykonawczych • Proces pamięci roboczej- są to operacje umysłowe w
buforach pamięci. Umożliwia przechowywanie planu
działania przez okres od kilku minut do kilku godzin w
celu aktywnego wykorzystania tej informacji przy
pobudzeniu/hamowaniu działania.
• Procesy kontroli działania- polega na porównywaniu
wyników wykonanego działania z zaplanowanym
działaniem w celu zmiany działania, aby uniknąć
rozbieżności.

Neurofizjologia
funkcji
Wykonawczych
•Analiza Fouriera- jedna z analiz
matematycznych umożliwiająca
ocenę efektywności funkcji
wykonawczych . Uwzględnia się w niej
algorytmy przetwarzania
informacji związane z aktywacją działania
w danym przedziale czasowym, lub
tłumienia reprezentacji działań , które nie
powinny być wykonane w danej sytuacji.

Znaczenie Jąder Podstawy
• Jądra podstawy (podstawne,
podkorowe)- grupa jąder wysyłających
projekcje do ważnych struktur mózgowia
(kory mózgu, wzgórza i pnia mózgu).
Jądra te pełnią rozmaite funkcje
związane z kontrolą ruchów, procesami
poznawczymi, emocjami i uczeniem się.
Inne jądra podstawy :

• Jądro ogoniaste I skorupa (struktury
tworzące prążkowie)
• Gałka blada (zewnętrzna I wewnętrzna)
• Jądro podwzgórzowe
• Istota czarna Anatomiczna lokalizacja wzgórza I
• Jądro półleżące jąderUrazy
podkorowych
Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: móz
Rola Obwodów w Funkcjach
Wykonawczych
•W obrębie podstawy wyróżniono obwody ; bezpośredni (direct
pathways) I pośredni (indirect pathways). Łączą one czołowo-
skroniowo-potyliczne obszary korowe, jądra podstawy i wzgórze za
pomocą pozytywnych (pobudzających) i negatywnych (hamujących)
pętli sprzężeń zwrotnych.
•Prążkowie jest połączone ze wzgórzem drogami przechodzacymi
przez część wew. Gałki bladej I częsć siatkowata istoty czarnej. Droga
bezpośrednia biegnie wedle powyższego schematu co powoduje •Obwód bezpośredni (+) =Prązkowie (+) -
aktywację neuronów wzgórza I kory mózgu. gałka blada wew. (-) - cz. Siatkowata S.N-
• Obwód bezpośredni - zapewnia pozytywne sprzężenie zwrotne z korą wzgórze
czołową (zmiana czynników fizjologicznych wywołuje odpowiedź,
która wzmacnia te zmiany). Większa akytywacja w korze czołowej
wiąże się z większą aktywacją prążkowia (działanie +) I
zahamowaniem neuronów gałki bladej (działanie-). Na skutek
rozhamowania (powstrzymania hamującego efektu gałki bladej)
uaktywniają się neurony wzgórza , co umożliwia im odpalanie reakcji
na bodźce zewnętrzne. Rozhamowanie neuronów wzgórza jeszcze
bardziej aktywuje korę czołową, której nadaktywacja prowadzi do
zaburzeń funkcji wykonawczych. Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz
Rola Obwodów w Funkcjach Wykonawczych
Droga pośrednia- biegnie z prążkowia przez boczną częsć gałki bladej do jądra niskowzgórzowego hamując jego
aktywność glutaminergiczną, skąd aksony docierają do części wew. Gałki bladej Neurony glutaminergiczne jądra
niskowzgórzowego pobudzają gałkę bladą zmniejszając tym samym aktywność neuronów wzgórza I kory
mózgowej. Neurony wyjsciowe aktywują się
tylko wtedy, kiedy ilość uwolnionej
dopaminy z istoty czarnej
przekracza próg wrażliwości
membrany. Wówczas neurony
prążkowia ulegają selektywnej
depolaryzacji .
Obwód pośredni (-)=

prążkowie (+)- gałka
blada zew. (-)- j.
niskowzgórzowe (-)-
Obwody bezpośrednie (+) Obwody pośrednie (-) gałka blada wew. (-)-
gu, Warszawa, 2007, Wydawnictwo Naukowe PWN, str. 395-43 wzgórze
Rola Dopaminy w działaniu obwodów
Regulacja aktywności kory mózgowej odbywa się poprzez neurony prążkowia tzw. Średnie neurony
kolcowe. Ich aksony wydzielają GABA I hamują czynność gałki bladej. Wyróżniamy ich 2 typy;
1) Z receptorami dla dopaminy D1 (+)- zawierają substancję P I dynorfiny , a ich aksony kończą się w
drodze bezpośredniej.
2) Z receptorami dla dopaminy D2 (-)- zawierające enkefaliny, kończące się w drodze pośredniej.
Do obu tych dróg dochodzą pobudzenia z komórek drogi nigrostriatalnej, których ciała komórkowe znajduja
się w części zbitej istoty czarnej. Droga ta zwiększa aktywność drogi bezpośredniej I hamuje akytywność
drogi pośredniej. Dopamina wydzielana w aksonach komórek tej drogi powoduje w komórkach D1-
zwiększenie, a w komórkach D2 zmniejszenie adezynomonofosforanu do którego stęzenia proporcjonalna
jest aktywność kory mózgowej.
Zmiany aktywności drogi bezpośredniej i pośredniej umożliwiają pobudzenie ściśle

określonych obszarów kory z jednoczesnym zahamowaniem obszarów, które nie biorą
udziału w realizacji określonego działania.
Inne funkcje Dopaminy w Systemie
Wykonawczym
Dopamina jest głównym mediatorem układu wykonawczego. Jej występowanie
stwierdza się w korowych obszarach okolicy przedczołowej, gdzie
oddziaływuje ona przez receptory z rodziny D1 I w jądrach podstawy poprzez
receptory z rodziny D2 .
Komórki dopaminy rozwijają się z grupy komórek powstającej na pograniczu
połączenia śródmózgowia z międzymózgowiem. Tą grupę komórek dzieli się na
dwa jądra wysyłające odmienne projekcje tworząc dwa różne dopaminergiczne
systemy mózgowe. Obydwa te szlaki otrzymują projekcje zwrotne z
pobudzanych przez siebie obszarów tworząc obwody nawracające
(rewerberacyjne).
1) Istota czarna --- prążkowie- dotyczy wyboru działania I pamięci roboczej.
2) VTA --- przyśrodkowa kora przedczołowa I zakręt obręczy- wiąże się z
podtrzymywaniem funkcji odpowiednich pól korowych.
Jej szczególne znaczenie dla płatów czołowych wiąże się z tym , że w

przeciwieństwie
gu, Warszawa, do innych
2007, Wydawnictwo neuroprzekaźników
Naukowe PWN, oddziaływanie dopaminy w
str. 395-43
Aktywność Neuronów Wzgórza
Wzgórze działa jak prowadząca do kory mózgowej bramka
otwierająca się na określone działanie. Neurony gałki bladej
wyładowują się z bardzo duzą częstotliwością I wysyłają projekcje
hamujące do wzgórza, a spontaniczna I ciągła aktywność jej
neuronów zapewnia ciągłe oddziaływanie na wzgórze. Neurony
prążkowia wyłądowują się z niską częstotliwością działając z kolei
hamująco na gałkę bladą. Zahamowanie aktywności gałki bladej
prowadzi do rozhamowania neuronów wzgórza I otwarcia drogi
wzgórzowo-korowej.

Kliniczne Znaczenie Jąder Podsta
wy
• Jądra podstawy z kolei kontrolują bramkę do wzgórza (prąż
kowie +, gałka blada-). Regulują one również napięcie mięś
niowe za pośrednictwem sieci motorycznych zlokalizowan
ych w pniu mózgu, które odpowiadają za regulację postawy
ciała I ruchy lokomocyjne
• Uszkodzenie tych jąder objawia się zatem niemożnością ro
zpoczęcia I zakończenia ruchów wolincjonalnych ,a także z
aburzeniami w powstrzymywaniu się od ruchów mimowoln
ych (zautomatyzowanych). Ponadto uszkodzenia tych jąder
skutkują również dysfunkcjami w szybkości I
w liczbie ruchów,
a także zaburzeniami napięcia mięśniowego np. Dystonią.
• Dystonia- mimowolne wykonywanie nienaturalnych ruchó

w polegające na wyginaniu I skręcaniu różnych częsci ciała
co prowadzi
gu, Warszawa, 2007, Wydawnictwo Naukowe PWN, str.do395-43
przyjmowania nienaturalnej postawy.
Kliniczne Znaczenie Jąder Podstawy
Choroby neurodegeneracyjne związane z uszkodzeniem jąder podstawy :
• Choroba Huntingtona- spowodowana zwyrodnieniem neuronów prążkowia (skorupy i jądra ogoniastego), co
prowadzi do zaburzeń hiperkinetycznych i w rezultacie do trudności z kontrolowaniem ruchów ciała i
wyrażaniu stanów emocjonalnych. Pojawiają się też otępienie i zaburzenia osobowości. Jest to choroba
dziedziczona w sposób autosomalnie dominujący.
• Choroba Parkinsona (drżączka poraźna)- spowodowana zwyrodnieniem neuronów w istocie czarnej i w
innych obszarach barwnikonośnych mózgowia. Konsekwencją jest niedobór dopaminy, który prowadzi do
przewagi neuronów glutaminergicznych w istocie czarnej i w prążkowiu , hamujących jądra wzgórza.
Leczenie tej choroby odbywa się poprzez głęboką, chirurgiczną stymulację mózgu polegającą na umieszczeniu
elektrod na podwzgórzu z zastosowaniem technik stereotaksji.
• ADHD (nadaktywność ruchowa)- spowodowana nadmierną gęstością receptorów transportera dopaminy
(DAT) zapewniających wychwyt dopaminy w jądrach podstawy mózgu.

Model wyboru Działania
Filtrowanie działań zachodzi za pośrednictwem prążkowia. Reprezentacja każdej czynności ma

projekcję w odmiennym obszarze prązkowia co określa się jako rozdzielenie zadań. Dwa
programy działania, które nachodzą na siebie na poziomie kory mózgowej są rzutowane do
odrębnych obszarów prążkowia. Wyładowanie neuronów prązkowia oddziaływuje hamująco na
gałkę bladą i jednocześnie wysyłają wypustki do innych neuronów prązkowia co powoduje
inhibicję (hamowanie boczne) w samym prążkowiu. Proces ten umożliwia selekcję bodźców.
Filtrowanie powoduje wybór tylko wysoce zaktywowanych reprezentacji potencjalnych działań
blokując te mniej zaktywowane tzn. Mniej istotne w danej sytuacji.

Drogi równoległe w obwodach Jąder
Podstawy, Wzgórza i Kory Mózgowej
• Projekcje wysyłane z kory mózgowej do gałki bladej, czy
kory przedczołowej mają charakter topograficzny, natomiast • Topografia - (kilka elementów w jedną
w prązkowiu- mozaikowy. Daje to możliwość wysyłania funkcjonalną całość).
neuronom korowym projekcji do odrębnych przestrzennie • Mozaikowatość - (jedna funkcjonalna całość na
obszarów prążkowia , bądź do tego samego jeśli są ze sobą kilka elementów)
połączone funkcjonalnie na poziomie kory.
• Alexander, DeLong i Strick wyróżnili 4 równoległe obwody
biorace udział w regulacji działania jąder podstawy, wzgórza
i kory mózgowej. Każdy z nich zajmuje określony obszar w
prążkowiu i otrzymuje bodźce z kilu łączących się z nimi
anatomicznie obszarów kory, które wiążą się z tą samą
czynnością. Są one związane z wykonywaniem i
planowaniem działań motorycznych, organizacją
przestrzenną, opracowywaniem przedmiotów w pamięci, a
także z podtrzymywaniem motywacji i emocjami.

Drogi równoległe w obwodach Jąder
Podstawy, Wzgórza i Kory Mózgowej
1) Obwód motoryczny- reguluje aktywność kory ruchowej, przedruchowej kory motorycznej
(PMC) i otrzymuje bodźce z kory somatosensorycznej (SSC). Jego zadaniem jest planowanie,
inicjowanie i hamowanie działań motorycznych.
• Obwód okoruchowy- reguluje aktywność kory czołowej odpowiedzialnej za ruchy oczu.
Umożliwia on zwrócenie oczu i ciała w kierunku wybranych bodźców sensorycznych.
2) Obwód przestrzenny- reguluje aktywność grzbietowo-bocznej kory czołowej i tylnej kory
ciemieniowej. Odpowiada za utrzymywanie danych przestrzennych w pamięci roboczej.
3) Obwód wzrokowy- reguluje aktywność brzuszno-grzbietowej kory przedczołowej, dolnej i
górnej kory skroniowej. Umożliwia przechowywanie danych dotyczących przedmiotów
(zwłaszcza wzrokowych) w pamięci roboczej.
4) Obwód emocjonalny- reguluje aktywność przedniej części zakrętu obręczy i przechodzi przez
jądro półleżące. Otrzymuje informacje ze środkowej części przedczołowej kory przypodstawnej i
z limbicznej kory heterogennej co wiąże się z regulacją nastroju i stanów emocjonalnych.

Kora Przedczołowa
Odgrywa istotną rolę w procesach

poznawczych oraz zawiera liczne połączenia
sensoryczne z układem limbicznym i innymi
częściami mózgu.
W obrębie płatów czołowych które zajmują 1/3
powierzchni mózgu można wyróżnić pierwotną
korę motoryczną- której elektryczna stymulacja
wywołuje skurcze mięśni i ruchy proste , a
także korę przedruchową i dodatkowe pole
ruchowe odpowiedzialne za ruchy złożone.

Kora Przedczołowa- Pamięć Robocza
Neurony okolicy przedczołowej potrafią utrzymywać
aktywację przez dłuższy czas w trakcie trwania bodźca i
długo po zakończeniu jego działania. Kora przedczołowa jest
więc w stanie przechowywać reprezentacje danego
bodźca/działania przez pewien czas co umożliwia danej
osobie podjęcie działań z zamiarem osiągnięcia
długoterminowych celów.
Zachodzi tu związek z pamięcią roboczą- jest ona zdolnością
do przechowywania aktualnych planów działania, jak
również danych sensorycznych niezbędnych do
wykonywania tych działań. Aktywne przetwarzanie
tymczasowo przechowywanej informacji ma zasadnicze
znaczenie dla funkcji poznawczych takich jak
porozumiewanie się, planowanie, czy podejmowanie
decyzji.

Kora Przedczołowa, a Pamięć Robocza
Powtarzającą się aktywność neuronów po zadziałaniu bodźca
umożliwiają połączenia zwrotne znajdujące się w korze mózgowej i w
jądrach podstawy. W rezultacie powstają obwody ;
Jądra podstawy - wzgórze- kora mózgowa
Przetwarzanie bodźców w korze przedczołowej można podzielić na :
• Wzrokowo-przestrzenne
• Wzrokowe kształtu i koloru
• Słowne
Połączenia dół góra (bottom-up)- umożliwiają przechowywanie planów
działania stworzonych na podstawie syntezy danych sensorycznych
docierających do kory przedczołowej. Umożliwiają to sieci połączeń
zwrotnych tworzących przedczołowe i skroniowo-ciemieniowe obszary
kory asocjacyjnej.
Połączenia dół góra (top-down)- pozwalają na uzyskiwanie Model 3 systemów pamięci roboczej
specyficznych danych sensorycznych niezbędnych do dokonywania Kropotova
odpowiedniego działania. Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy
móz
Zakręt Obręczy
• Przednia część - obejmuje obszary motoryczne, które otrzymują
impulsy z kory motorycznej, przedruchowej i z dodatkowego pola
ruchowego. W tych obszarach jest przechowywany precyzyjny obraz
planowanego działania i wiąże się z inicjowaniem nowych działań.
• Brzuszna część- otrzymuje bodźce z systemu emocjonalnego
(limbicznego). Dlatego badania neuroobrazowe z wykorzystaniem
aparatury PET i MR wykazują aktywność tego obszaru podczas stanów
określanych jako emocjonalne/motywacyjne. Podczas stymulacji tego
obszaru pacjenci odczuwają przyjemność/strach.
• Grzbietowa część- ma silne połączenia z obszarami kory
przedczołowej, dlatego wiąże się z funkcjami poznawczymi. Obszar
ten zapewnia kontrolę poznawczą w zakresie monitorowania działania.
Badania PET i MR wykazują aktywność tego obszaru podczas
wykonywania zadań poznawczych a jego stymulacja wywołuje
poczucie oczekiwania (antycypacji ruchu).

Zakręt Obręczy
Grzbietowa część zakrętu obręczy jak zostało wspomniane wcześniej zapewnia kontrolę
poznawczą w zakresie monitorowania działania. Na czym tak właściwie polega ten
proces ?
Oznacza to, że pozwala on na sprawniejszą korektę zachowań ludzi poprzez ciągłą
ocenę i porównywanie prowadzonych działań i ich efektów, a także zrealizowanych
celów i planów działania. Stanowi to podstawę optymalizacji procesu podejmowania
decyzji.
• Monitorowanie ( procesy dół-góra)- odnosi się do procesów poznawczych, które
wiążą się z oceną jakości kontroli wykonawczej i aktywują cały system wykonawczy
w przypadku niezgodności pomiędzy oczekiwanym, a wykonywanym działaniem.
• Kontrola (procesy góra-dół)- wiąże się z pojęciem ograniczonych zasobów
mózgowych związanych z przetwarzaniem danych sensorycznych.

Kliniczne znaczenie Zakrętu Obręczy
Pacjenci z uszkodzeniami przyśrodkowych części płatów czołowych , obejmujących przednią część zakrętu
obręczy ujawniają często zaburzenia w inicjowaniu działania ze szczególnym uwzględnieniem ruchu i mowy i
wykazują niezdolność hamowania rutynowych reakcji motorycznych.
Badania Damasio na pacjentach po udarach z rozległymi lezjami przedniej części zakrętu obręczy ;
• Zaobserwowano wyłącznie niezbędne ruchy i brak inicjatywy spontanicznych rozmów, a także rzadkie
odpowiedzi na kierowane do nich pytania.
• U pacjentki z lezją z kolei zaobserwowano brak trudności w porozumiewaniu się z innymi. Jej rzadkie
wypowiedzi spowodowane były "pustką w jej umyśle". Była w stanie odbierać skierowane do niej odpowiedzi,
lecz rzadko była w stanie na nie odpowiadać.
• Pacjenci odczuwający przewlekły ból zostali poddani leczeniu przeciwbólowemu metodą neurochirurgii
stereotaktycznej polegającym na dwustronnym uszkodzeniu przedniej części zakrętu obręczy nie
przekraczającym 5 mm. Po roku od operacji uzyskali oni swoistą ulgę w bólu polegającą na tym, że co prawda
nadal go odczuwali, lecz przestało im to przeszkadzać w normalnym funkcjonowaniu.

Zespół Touretta
Początkowo badania nad tym schorzeniem prowadził Itard wyróżniając kilka charakterystycznych
dla jego objawów, jednak schorzenie to zostało sklasyfikowane i szczegółowo rozpoznane i opisane
przez Gillesa de La Tourette'a, który podczas prowadzenia badań na 9 pacjentach stwierdził, że :
• Choroba ta dotyka w szczególności mężczyzn/ w przypadku kobiet pojawiają się myśli
kompulsywne i obsesyjne.
• Objawy choroby występują z reguły pomiędzy 6- 16 r.ż
• Chorzy wykazywali wysoki wskaźnik inteligencji
• Wzmożenie ruchów pojawia się w wyniku stresu, lęku i strachu, zaś zmniejsza się we śnie
• Choroba jest dziedziczona w sposób autosomalnie dominujący
• Brak wpływu czynników środowiskowych na etiologię tego zaburzenia
• Współwystępujące zaburzenia- OCD, ADHD, a także depresja, fobie i lęki.

Zespół Touretta
Współczesna klasyfikacja objawów :
• Proste tiki motoryczne- mruganie, potrząsanie głową, grymasy, skurcze mięśni brzucha,
• Proste tiki głowy- chrapanie, kaszel, chrząkanie , bezwiedne wysuwanie i przygryzanie języka,
• Złożone tiki ruchowe- mimika, dotykanie/wąchanie przedmiotów, autoagresja i agresja, raptowne
ruchy głowy i szyi, echopraksja (chorobliwe powtarzanie ruchów innych osób), napady biegania,
klękania i wstawania, kołysanie się w przód i w tył, podskoki, a nawet zmiana stylu chodzenia.
(brak ujemnych fal EEG przy ruchach dowolnych)
• Złożone tiki głosowe- echolalia (powtarzannie wypowiedzi innych), palilalia (powtarzanie
wypowiedzi własnych), koproralia- powarkiwanie i powtarzanie nieprzyzwoitych wyrazów).

Zespół Touretta
Najczęstsze przyczyny; sterydy androgeniczne, stres
przedurodzeniowy, podatność na toksyny, Hipoteza Dopaminowa.
Leczenie; inhibitory dopaminy (haloperidol), terapia światłem

białym regulującym poziom dopaminy (Niederhoffer, 2009)

Neurofizjologia Touretta
Zespół Touretta uważany jest za przejaw zakłócenia w działaniu neurotransmiterów. Wyróżnione
fizjologiczne objawy to ;
• Obniżenie metabolizmu w korze czołowej, zakręcie obręczy i wyspie (PET).
• Większy przepływ krwi w okolicy czołowej
• Asymetria w wielkości struktur podkorowych
• Zwiększone wydzielannie dopaminy w obrębie skorupy i gałki bladej

Neuropsychologia Touretta
• Sheppard- nasilone zaburzenia uwagi (alokacja uwagi w czasie), trudności w powstrzymywaniu
się od czynności rutynowych.
• Bradshaw- zaburzenia w zakresie percepcji wzrokowej i koordynacji wzrokowo-ruchowej
(trudności wkopiowaniu figur i wystukiwaniu rytmów)
• Georgiou –trudności w wykonywaniu programów motorycznych ( znacznie wolniejsze
wykonywanie poleceń, trudności z zachowaniem odpowiedniej sekwencji ruchów w planowaniu
działania.
• Singer, Walkup, Schultz- zaburzenia funkcji wykonawczych (planowanie, kierunkowość i
kolejność działania.
Powyższe zakłócenia w działaniu obwodu płaty czołowe - jądra podstawy wskazują na to, że
Zespół Touretta jest ściśle związany z funnkcjami wykonawczymi.

Mikrogenetyczne
ujęcie istoty funkcji
wykonawczych
• System wykonawczy uważa się za
istotnie zaangażowany w
przetwarzanie nowych sytuacji
dla mózgu, poza
niektórymi zautomatyzowanymi
procesami, które mogą być
wyjaśnione przez powielanie
zdobytych schematów lub
zestawów zachowań
Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy mózgu, Warszawa, 2007,

Wydawnictwo Naukowe PWN, str. 395-433
Norman i Shallice przedstawili pięć rodzajów sytuacji, w których
aktywacja rutynowych zachowań w których ciężko najlepiej
zoptymalizować. Są to sytuacje:
• dotyczące planowania lub podejmowania decyzji;
• związane z korektą błędów lub rozwiązywaniem problemów;
• groźne lub technicznie trudne;
• wymagające pokonania silnej reakcji nawykowej albo oparcia się
pokusie;
• w których odpowiedzi nie są wystarczająco opanowane lub
zawierają nowe sekwencje działań.

Silna reakcja nawykowa jest to natychmiastowa reakcja, z którą wiąże się określone
pozytywne lub negatywne wzmocnienie.
Ważne jest zahamowanie zautomatyzowanych reakcji, które zazwyczaj wykonujemy bez
udziału świadomości, i dokonanie zmiany przebiegu tych czynności w przypadku zaistnienia
nowych zjawisk

Pojawienie się nowości
w mikrogenezie
W przypadku perseweracji mechanizm zahamowań przyjęto, że nie zadziała, gdzie w

zdrowym mózgu impuls aktywacyjny zgaśnie podczas osiągniecia celu, żeby układ
nerwowy przestroił się na następne zadanie.
Według założeń Pąchalskiej chwila obecna stanowi front nadchodzącej „fali umysłowej”
składającej się z ponownej aktualizacji minionych już chwil. Teraźniejszość powstaje na
bazie przeszłości, dodając do tego, co już było i nie może już zostać zmienione, coś
nowego, co staje się z kolei najnowszą warstwą aktualizowanej przeszłości dla następnej
chwili William James nazwał to "tętnem świadomości"

Patologia perseweracji
•polega na tym, że z powodu uszkodzenia mózgu nie
dochodzi do zastąpienia obrazu bliższej przeszłości
obrazem teraźniejszości.
•Dzięki temu mechanizmowi jednocześnie mamy
ślady przeszłości w świadomości, a tymczasem
występują nowe elementy w teraźniejszości. W
przypadku perseweracji (rys. B) brak tej kompresji.
•Rodzaj i charakter perseweracji zależą więc od
poziomu zakłóceń przebiegu danego procesu.

Śpiączka pourazowa a zaburzenia funkcji
wykonawczych
• W badaniu MR głowy stwierdzono gliozę pourazową w lewym płacie czołowym i

zaniki korowo-podkorowe mózgu. W badaniu neuropsychiatrycznym z kolei
wykazano, że pacjent przejawia głęboką depresję. W czasie pierwszego badania
neuropsychologicznego pacjent wyrażał przekonanie, że „nic już nie
pomoże kalekiemu stworowi”. Żałował, że przeżył wypadek, a nawet zgłosił
zamiar popełnienia samobójstwa Choć nie był skłonny do współpracy i nie
chciał wypełniać żadnych testów neuropsychologicznych, udało się
zaobserwować, że przejawia zaburzenia uwagi i pamięci roboczej. Po kilku
tygodniach stan depresyjny wyraźnie przeszedł w otępienie pourazowe z
elementami psychozy. Pacjent był bardziej chętny do współpracy niż przedtem,

wykonawczych
• Na pierwszej karcie testowej omyłkowo nazwał ołówek długopisem, a

potem n a k olejnych kartach testowych każdy przedmiot o wydłużonym
kształcie również nazywał długopisem. Objaw ten został zaklasyfikowany,
zgodnie z klasyfikacją perseweracji w języku.
• Po czterech tygodniach terapii nie uzyskano żadnej poprawy w nazywaniu, a
opisane objawy utrzymują się nadal, co więcej, w pewnym stopniu się
zaostrzyły. Zaobserwowano bowiem, że pojawiła się nowa
kategoria zaburzeń: trudności w rozpoznawaniu przedmiotów wraz z
komentarzem: „trudno tu cokolwiek rozpoznać”. Zaobserwowano również
wydłużenie czasu reakcji niezbędnego do nazwania poszczególnych
przedmiotów.

wykonawczych
• Podsumowując opis tego pacjenta, warto zauważyć, że mamy tu do

czynienia z dość złożoną patologią, na którą składają się następujące
elementy:
• Agnozja
• Głęboka depresja
• Perseweracje

• Pacjent może doświadczać występujące u niego perseweracje
jako zachowania kompulsywne, czyli pojawiające się wbrew
jego woli, a więc nie do opanowania. Może też podać takie
motywacje swojego zachowania, które z pozoru wydają się
logiczne. Na przykład pacjent, który ma za zadanie obrać
jedno jabłko, a obrał wszystkie, które znajdowały się w koszu,
może powiedzieć, że nie mógł się powstrzymać albo że
właściwie miał zamiar upiec szarlotkę. W przypadku pierwszej
wypowiedzi wydaje się, że zachowuje on pewien poziom
krytycyzmu wobec swojego zachowania, choć nie potrafi się
powstrzymać, natomiast w drugim przypadku może
występować element braku krytycyzmu.

Redefinicja pojęć „system
wykonawczy” i „funkcje wykonawcze”
• Pojęcie funkcji wykonawczych odnosi się zatem do wielu

zdolności adaptacyjnych takich jak myślenie twórcze i
abstrakcyjne, introspekcja i wszystkie procesy,
które umożliwiają człowiekowi analizę własnych
potrzeb, pragnień i marzeń oraz sposobów, dzięki którym
może je osiągnąć.
• Pozostaje jednak nadal niejasne, jak współdziałają ze sobą
poszczególne procesy zaangażowane w funkcje wykonawcze.

Behawioryzm
• Według behawiorystów każde działanie jakie człowiek wykonuje polega na

formule:
S -> R
S-Bodziec
R-Reakcja

Behawioryzm
• Przyjmując, że korę mózgowa dzieli się jako dwa podstawowe systemy:

• system tylny składający się z płatów skroniowych, ciemieniowych i
potylicznych, który zajmuje się tworzeniem obrazów (systemy percepcji,
uwagi, pamięci);
• system przedni składający się z płatów czołowych, który zajmuje się ruchem
(obszar ruchowy i przedruchowy) i kontrolą zachowania (obszar
przedczołowy).

Behawioryzm
• Można zaobserwować że przejście od bodźca do reakcji (S → R) jest w

rzeczywistości przejściem od systemu tylnego do przedniego. W związku z
tym duże znaczenie mają procesy pośredniczące i metapoznanie. Jednakże
szlaki nerwowe między tymi systemami wiodą nie tylko przez samą korę,
lecz także przez układ limbiczny.

Kliniczny model funkcji
wykonawczych
• struktura JA w relacji do mózgu, umysłu i działania W centrum znajduje się
schematycznie zarysowana twarz człowieka, reprezentująca JA jako autora
siebie, oraz pracujący mózg, reprezentujący strukturalne (neurony) i
dynamiczne (elektryczne i chemiczne) podłoże procesów psychicznych, co
ilustrują symbolicznie „odpalające” neurony. Kółka wokół to procesy
psychiczne: nad linią poziomą – procesy poznawcze (spostrzeganie,
pamięć, uwaga), pod linią – procesy emocjonalne i popędy związane z
motywacją do działania. Na rycinie wprowadzono rozróżnienie między
procesami świadomymi i nieświadomymi oraz językowymi i niejęzykowymi
ze względu na ich szczególne znaczenie w sprawnym przebiegu działania.
Ponadto praksję i motorykę, gdyż stanowią one podstawę procesu
przejścia od myślenia do działania. Strzałka po lewej stronie oznacza mniej
lub bardziej efektywne działanie przebiegające na dymensji od procesów
nieświadomych do świadomych, które obejmują procesy poznawcze i
emocjonalne. Strzałka na dole oznacza czas.
Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy mózgu, Warszawa, 2007, Wydawnictwo Naukowe PWN, str. 395-433
Kliniczny model
funkcji
wykonawczych
Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy mózgu, Warszawa, 2007, Wydawnictwo Naukowe PWN, str. 395-433
• Ten Model jest uproszczeniem dlatego przybliżając czym on jest,
sprowadzamy go do dwóch natur funkcji wykonawczej. szersze, bardziej
przydatne w badaniach psychometrycznych, oraz węższe,
umożliwiające badania neurometryczne

Szersze ujęcie istoty funkcji
wykonawczych
Wyróżniono trzy nurty badawcze które zakładają, że:
• funkcje wykonawcze odgrywają nadrzędną rolę w stosunku
do funkcji poznawczych, zapewniając ich odpowiednią
organizację i zintegrowane działanie;
• funkcje wykonawcze wiążą się bezpośrednio z
innymi procesami psychicznymi, takimi jak uwaga, pamięć,
procesy językowe i myślenie, dlatego nie oddziela się aspektu
wykonawczego od poznawczego;
• istnieje wieloczynnikowa organizacja funkcji wykonawczych.

Samoświadomość oraz
procesy nieświadome
• Pierwszą warstwą Modelu stanowi
świadomość, która pozwala na zaistnienie
funkcji wykonawczych. Ważną rzeczą jaką
można wyciągnąć z funkcji wykonawczych
jest metapoznanie, polegające na
przejściu od myślenia do działania. Jednak
większość neuropsychologów skłania się
do używania terminologii
Samoświadomość.
• Powiązanie świadomości z funkcjami
wykonawczymi pozwala na ukazanie całej
złożoności, Dotyczy to nie tylko czynników
subiektywnych, lecz także obiektywnych.

Samoświadomość oraz
procesy nieświadome
• Czynniki obiektywne, do których

zaliczamy: warunki panujące w
otoczeniu, obiektywne
(czyli niezależne od woli podmiotu)
wymagania i ograniczenia i tym
podobne.
• Czynniki subiektywne, czyli fizyczne
i psychiczne zasoby człowieka, m.in.
siła fizyczna, inteligencja (w tym
wiedza ogólna na temat danego
zagadnienia), sprawność
poznawcza, osobowość i
czynniki emocjonalno-motywacyjne

• Język ma funkcje w programowaniu i kontrolowaniu
działań. Eksperymenty prowadzone przez Łurię (1961,
1967; Łuria i Judowicz 1956) ujawniły etapy
kształtowania się zdolności językowej kontroli działania.
Stwierdzono, że dzieci w wieku 13 miesięcy sięgają po
zabawkę bardziej atrakcyjną, a nie po tę, o którą je
poproszono. Nie spełniają więc wydanego im polecenia.
Procesy W wieku 2 lat dziecko jest już w stanie spełnić polecenie,
językowe i lecz gdy ma za zadanie nacisnąć gumową gruszkę, kiedy
zapali się światełko, wcale nie czeka na jego pojawienie
niejęzykowe się, ale natychmiast naciska gruszkę. Nie działa więc
właściwie proces hamowania. Dodatkowe
skomplikowanie zadania, takie jak polecenie naciskania
gruszki na światło czerwone, a powstrzymania się od
naciskania, gdy pojawi się niebieskie, powodowało, że
dzieci (nawet 3,5-letnie) naciskały gruszkę za każdym
razem.

• Uwzględniono również funkcje
Procesy językowe i niejęzykowe, które obejmują takie czynności,
jak mimika, gest oraz różne kody, np.
niejęzykowe zachowanie odpowiedniej odległości i szeroko
pojmowaną pragmatykę zachowania

Praksja i motoryka
• Trudno mówić o działaniu, jeśli ograniczymy się jedynie do

planowania. Dotyczy to nie tylko zachowań patologicznych,
lecz także naszego codziennego życia. Wszak wielu z nas
planuje wykonanie czynności, które nigdy nie zostają
spełnione.
• Większość bowiem wykonywanych przez nas czynności ma
charakter zautomatyzowany i podświadomy
• Problemy w wykonywaniu tych złożonych celowych czynności
pojawiają się w przypadku dezautomatyzacji ruchów. Należy
jednak zaznaczyć, że w sytuacji silnej koncentracji na trudnym
zadaniu kora mózgowa jest w stanie zahamować występujące
w stanie relaksacji tiki i współruchy

Praksja i motoryka
• Także zaburzenia o charakterze apraksji

prowadzą do dezintegracji celowego
działania. Zaburzenie to przejawia się w
trudnościach w manipulowaniu
przedmiotami, posługiwaniu się
przedmiotami codziennego użytku i
ubieraniu się.
• Podane przykłady uświadamiają nam, że
sprawność, zachowana dynamika i
celowość wykonywanych ruchów stanowią
czynnik niezbędny do skutecznego
wprowadzenia w życie planów

Węższe ujęcie istoty
funkcji
wykonawczych
• Węższe ujęcie istoty funkcji wykonawczych
obejmuje cztery składowe działania.
• (1) cel działania,
• (2) plan działania,
• (3) inicjowanie działania,
• (4) kontrola działania.

Cel działania
• Warunkiem koniecznym skutecznego

działania jest sformułowanie celu
działania, który można rozumieć jako
zamiar zrealizowania określonego działania
obejmujący cele cząstkowe i cel główny.
Ważną rzeczą jest wyobrażenie celu do
którego dążymy więc czynnikiem jest
zdolność do wyobraźni. Do tego jest
ważnym są procesy uwagi poprzez bycie
zdyscyplinowanym. Oraz procesy pamięci
by pamiętać jaki cel mamy ustalony, ale
także działanie wymaga nastawienia czyli
ostatni ważny czynnik to zamiar.
Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy mózgu,

Warszawa, 2007, Wydawnictwo Naukowe PWN, str. 395-433
• Każda decyzja dotycząca

reagowania lub braku reakcji na
bieżącą sytuację oznacza w
zasadzie plan działania
związany z wyobrażeniem sobie
sytuacji zmienionej przez nasze
przyszłe, zamierzone działanie.
Jest to na ogół proces
świadomy, choć może podlegać
w większym lub mniejszym
stopniu automatyzacji.
Plan działania • planowanie działania ma ścisły

związek z określeniem celu, do
którego należy dążyć.
Umożliwia to ustalenie
kolejnych etapów działania,
sposobu ich realizacji i
oczekiwanego wyniku. Oprócz
wspomnianych czynników
istotną rolę odgrywają w tym
procesie m.in. uwaga, pamięć,
świadomość i metapoznanie
• Moment rozpoczęcia.
Wymaga to zdolności
regulacji pobudzenia w
korze i rozpoczęcia planu
działania.
Inicjowanie • U osób z uszkodzeniami
mózgu proces ten jest
działania często mylony z brakiem
motywacji do działania,
co niekiedy doprowadza
do zaniechania prób
rehabilitowania
pacjenta.
Kontrola działania
• Kontrola działania wiąże się z odraczaniem reakcji,
ich hamowaniem i przełączaniem się na inne
zadanie. Zaburzenia tych czynników u osób z
różnorodnymi dysfunkcjami mózgu sprawiają, że
zachowanie staje się impulsywne i niemożliwe do
zahamowania.

Pojęcie funkcji wykonawczych stało się jednym z
najbardziej popularnych zagadnień nie tylko w
neuropsychologii, lecz także w innych
dziedzinach wiedzy, np. w
neuroprawie, zwłaszcza ich związek z
planowaniem i kontrolą przebiegu działania.
Ma to szczególne znaczenie, jeśli dotyczy
Ocena zaburzeń przestępcy, któremu grozi surowy wymiar
funkcji kary. Uwzględnienia się w ocenie
wykonawczych w neuropsychologicznej następujące dane:
aspekcie prawnym • umiejętności podejmowania decyzji w
sytuacjach trudnych i konfliktowych;
• umiejętności oceny ryzyka i skutków danego
działania;
• procesu uczenia się i wyciągania wniosków
oraz logicznego myślenia na podstawie
materiału językowego.

• Innym ważnym czynnikiem związanym z
funkcjami wykonawczymi jest umiejętność
zmiany planu działania. Prowadzi to często do
popełnienia znacznie poważniejszych przestępstw
od wcześniej zaplanowanych.
• Wiele wskazuje na to, że nadużywanie substancji
Ocena zaburzeń psychoaktywnych i alkoholu doprowadza do
funkcji swoistego stępienia emocji wraz z niemożnością
zahamowania impulsywnych reakcji.
wykonawczych w • Warto wspomnieć podczas wyroków w kwestiach
aspekcie prawnym neuronalnych często sąd kieruję się opinią
ekspertów, ale oni przestrzegają metody te nie
dają wystarczająco pewnych wyników, aby
traktować je jako twarde dowody rzeczowe.
Zachowania poszczególnych osób zależą bowiem
od całego splotu czynników biologicznych,
psychologicznych i społecznych.

Wybór Podejścia do Oceny Zaburzeń
Poznawczych
Skonstruowanie testu obejmującego wszystkie parametry dotyczące funkcji wykonawczych jest współcześnie
niemożliwe w praktyce klinicznej ze względu ilości czynników na nie oddziałujących. Jest to problem
teoretyczny o wiele bardziej złożony, niż może się wydawać. Należy zatem zgodzić się z Burgessem (2003), że
pozostaje nam wybór podejścia do badania funkcji wykonawczych spośród sześciu możliwych :
• Podejście czasowe- podanie możliwie jak największej ilości różnych testów w określonym czasie.
• Podejście psychometryczne- wybór testu na podstawie czynników technicznych, takich jak łatwość
administrowania, koszty, rzetelność psychometryczna, powszechność stosowania.
• Podejście ukierunkowane na oczekiwane wyniki- wybór testów na podstawie oczekiwanych wyników w
świetle wiedzy zgromadzonej w dokumentacji pacjenta.
• Podejście teoretyczne- wybór testów uznawanych za zgodne z założeniami teoretycznymi.
• Podejście neurometryczne- wybór na podstawie dostępnych metod neuroobrazowania ( fMRI, ERPs-
potencjały związane ze zdarzeniem).
• Obserwacja- wybór testów na podst. obserwacji, rodziny czy klinicystów.

Bilbiografia
• Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy mózgu, Warszawa,
2007, Wydawnictwo Naukowe PWN, str. 395-433


Funkcje Wykonawcze Prez.

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Funkcje Wykonawcze Prez.

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

System Wykonawczy

"Od myślenia do działania"

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

wykonawczych 4. Kazimierz Obuchowski - zwrócił on uwagę na znaczenie

Powyżsi autorzy koncentrowali się na przebiegu procesów psychicznych

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

Jak wyglądają zaburzenia funkcji wykonawczych?

Jak wyglądają zaburzenia funkcji wykonawczych?

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

Zestawienie to uświadamia nam

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

Można zauważyć, że funkcje

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

Ważna w rozumieniu istoty funkcji wykonawczych okazała się

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

Inne jądra podstawy :

Obwód pośredni (-)=

Zmiany aktywności drogi bezpośredniej i pośredniej umożliwiają pobudzenie ściśle

Jej szczególne znaczenie dla płatów czołowych wiąże się z tym , że w

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

• Dystonia- mimowolne wykonywanie nienaturalnych ruchó

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

Filtrowanie działań zachodzi za pośrednictwem prążkowia. Reprezentacja każdej czynności ma

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

Odgrywa istotną rolę w procesach

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

Leczenie; inhibitory dopaminy (haloperidol), terapia światłem

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy mózgu, Warszawa, 2007,

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy mózgu, Warszawa, 2007,

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy mózgu, Warszawa, 2007,

W przypadku perseweracji mechanizm zahamowań przyjęto, że nie zadziała, gdzie w

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy mózgu, Warszawa, 2007,

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy móz

• W badaniu MR głowy stwierdzono gliozę pourazową w lewym płacie czołowym i

Źródło: Pąchalska M. — Neuropsychologia kliniczna: Urazy mózgu, Warszawa, 2007,