Ładunki formalne i stopnie

utlenienia
Ładunek formalny (FC) – to hipotetyczny ładunek, jaki posiadałby atom w danym
związku, gdyby utworzone przez niego wiązania były kowalencyjnie
niespolaryzowane.
FC = l. e. walencyjnych – (l. e. w wolnych parach + ½ l. e. wiążących)
Ładunek formalny musi się zawierać w przedziale <-1, 1>.
Jeśli jon centralny leży w okresie drugim, to sumaryczna liczba elektronów w jego
otoczeniu musi wynosić 8 (reguła oktetu).

Stopień utlenienia (Nox) – to hipotetyczny ładunek, jaki posiadałby atom w danym

związku, gdyby utworzone przez niego wiązania z atomami o innej elektroujemności
miały charakter jonowy.
Nox = l. e. walencyjnych – (l. e. w wolnych parach + l. e. tworzących wiązania)

Jaka różnica między oboma wielkościami? Które elektrony w obu pojęciach są

inaczej traktowane?
 Wzory elektronowe
1. Obliczyć całkowitą liczbę elektronów walencyjnych
2. Umieścić atomy wokół atomu centralnego
3. Połączyć atomy wiązaniem pojedynczym
4. Podzielić pozostałe elektrony na 2 (tworząc pary) i lokować je przy atomach
zewnętrznych, tak aby przy każdym zbudować oktet (wyjątek wodór z dwoma
elektronami). Niewykorzystane elektrony ulokować na atomie centralnym.
5. Jeśli atom centralny jest otoczony przez mniej niż 8 elektronów, to przesunąć
niewiążące pary elektronowe i stworzyć z nich dodatkowe wiązania z atomem
centralnym.
6. Obliczyć ładunek formalny atomu centralnego. Jeśli atom centralny jest
pierwiastkiem z okresu trzeciego lub dalszego, to liczba elektronów wokół niego
może być większa niż 8, a o wyborze struktury decyduje możliwie bliski zeru ładunek
formalny tego atomu <-1;+1>.
7. Jeśli ładunek atomu centralnego nie należy do przedziału <-1;+1>, to zmienić wzór
elektronowy przez odpowiednie przesunięcie elektronów z wolnych par
elektronowych atomów zewnętrznych tworząc dodatkowe wiązania z atomem
centralnym.
8. Ponownie obliczyć ładunek na atomie centralnym.
9. Powtarzać kroki 7 i 8 dopóki nie osiągnie możliwie bliskiego zeru ładunku formalnego
dla atomu centralnego. Gdy to zostanie osiągnięte obliczyć ładunki formalne
pozostałych atomów oraz stopnie utlenienia wszystkich atomów.
 Hybrydyzacja i typy struktur
10. Określ typ struktury i hybrydyzację występującą w narysowanym związku.

Na podstawie wzoru elektronowego przedstaw go w postaci AX xEy gdzie A – atom

centralny, X – atomy zewnętrzne, E – wolne pary elektronowe przy atomie
centralnym.
Typ hybrydyzacji Kąt wiązania Wyjściowe orbitale atomowe Liczba orbitali mogących
tworzyć wiązanie 
sp 180 s i pz 2
pd 180 pz i dz2 2
sp2 120 s, px, py 3
sp3 109º28’ s, px, py, pz 4
dsp2 90 dx2-y2, s, px, py, 4
dsp3 lub sp3d 90 i 120 s, px, py, pz, dz2 5
d2sp3 lub sp3d2 90 s, px, py, pz, dz2, dx2-y2 6
Stan walencyjny i energia promowania
11. Wyznaczyć stan walencyjny atomu centralnego na podstawie wzoru
elektronowego.
W stanie walencyjnym hybrydy obsadzamy następująco: wolnymi parami przy
atomie centralnym oraz pojedynczymi elektronami zaangażowanymi w tworzenie
wiązań . Jeśli pozostaną jakieś elektrony, to przenosimy je na orbitale
niezhybrydyzowane.
12. Obliczyć populacje w stanie walencyjnym i porównać je z obsadzeniem w stanie
podstawowym atomu centralnego.
Populacja na orbitalach s: P(s) = (nē · 1/(x+y) · z) gdzie nē – liczba elektronów na
hybrydzie, 1/(x+y) – udział orbitalu s w ogólnej liczbie hybryd danej przez x+y z
wzoru AXxEy, z – liczba hybryd z identycznym obsadzeniem nē). Dla orbitali p i d wzór
przyjmuje zwykle bardziej złożoną postać uwzględniającą ilość orbitali typu p i d
zaangażowanych w hybrydy oraz ewentualnie elektrony wolne z tych orbitali
13. Obliczyć energię promowania, która jest różnicą energii między stanem
walencyjnym i podstawowym. Jest ona związana z tworzeniem hybryd i zmianą
populacji orbitali s, p i d.
Ep = (a · E) gdzie a – to różnice w obsadzeniu orbitali s, p i d w stanie walencyjnym
i podstawowym, E – różnica energii związana ze zmianą populacji między
odpowiednimi orbitalami
 VSEPR
14. VSEPR – teoria odpychania par walencyjnych (Valence shell electron pair repulsion)

Cząsteczka/jon znajduje się w stanie podstawowym, jeśli siły (energia) odpychania między
parami elektronowymi i ich poszczególnymi elektronami są minimalne. Oddziaływania te
mogą być natury kulombowskiej, wymienne (wynikają z korelacji spinów), van der Waalsa.
Podstawowa zasada: zakaz Pauliego

a. Rozkład przestrzenny jest uzależniony od liczby par (x+y) – jak są ustawione 2, 3, 4, 5, 6, 7

par.
b. Dla 5 i 7 par otoczenie nie jest identyczne we wszystkich kierunkach. Pary z większą liczbą
bliskich ligandów będą w większej odległości od centrum.
c. Wiązania nie zmieniają ogólnego rozkładu przestrzennego, a jedynie modyfikują wartości
kątów między wiązaniami.
d. Kolejność malenia oddziaływań odpychających:
para-para > para-wiązanie > wiązanie-wiązanie > para-rodnik > wiązanie rodnik > rodnik-
rodnik
wiązanie potrójne > wiązanie podwójne > wiązanie pojedyncze
e. Odpychanie zmniejsza się ze wzrostem elektroujemności liganda.
f. Zmniejsza się odpychanie między elektronami ze wzrostem głównej liczby kwantowej
orbitali walencyjnych atomu centralnego.
g. Na długość wiązania wpływa rząd wiązania (zwykle im większy rząd tym wiązanie krótsze)
oraz elektroujemność pozostałych podstawników.
 VSEPR
l. par elektronowych Typ molekuły l. par niewiążących Budowa przestrzenna Np.
wokół at. centralnego
1-4 AX 0-3 Liniowa CO

AA N2
2 AX2 0 Liniowa CO2
3 AX3 0 Trójkątna BF3

AX2E 1 kątowa SO2

4 AX4 0 Tetraedr CH4

AX3E 1 Piramida trygonalna NH3

AX2E2 2 kątowa H2O

5 AX5 0 Bipiramida trygonalna PF5

AX4E 1 Czworościan nieforemny SF4

AX3E2 2 T-shape ClF3

3 liniowa
AX2E3 I3-
6 AX6 0 Oktaedr SF6

AX5E 1 Piramida tetragonalna IF5

AX4E2 2 kwadrat XeF4

7 AX 0 Bipiramida pentagonalna IF