1

Krótko na temat

KRÓTKO NA TEMAT: Budowa atomu. Wiązania chemiczne

Budowa atomu. Wiązania chemiczne

CO TO JEST ATOM?

Atom to najmniejsza część pierwiastka chemicznego zachowująca jego właściwości chemiczne. Atom składa się
z jądra atomowego i powłok elektronowych.

Atom
jądro atomowe powłoki elektronowe
protony neutrony elektrony
+ 0
p n e–

LICZBA I RODZAJ ORBITALI ATOMOWYCH

powłoki elektronowe podpowłoki elektronowe orbitale atomowe

Powłoka elektronowa Podpowłoka elektronowa Liczba orbitali atomowych

Numer Oznaczenie Liczba Rodzaj poszczególnych typów

1 K 1 1s 1 orbital typu s
2s 1 orbital typu s
2 L 2
2p 3 orbitale typu p
3s 1 orbital typu s
3 M 3 3p 3 orbitale typu p
3d 5 orbitali typu d
4s 1 orbital typu s
4p 3 orbitale typu p
4 N 4
4d 5 orbitali typu d
4f 7 orbitali typu f

LICZBY KWANTOWE

LICZBY KWANTOWE

poboczna magnetyczna
główna magnetyczna spinowa
(orbitalna) spinowa

określa numer powłoki, określa rodzaj określa określa określa

w której znajduje się podpowłoki, przestrzenną wartość przestrzenną
elektron, jego energię do której należy orientację orbitalu spinu orientację
oraz wielkość konturu elektron, oraz kształt zajmowanego elektronu wektora spinu
zajmowanego przez zajmowanego przez przez elektron elektronu
niego orbitalu niego orbitalu

n l m s ms
1 1 1
1, 2, 3, ... 0, 1, 2, ..., (n – 1) –l, ..., –1, 0, 1, ..., l 2
– 2 lub 2

nowaterazmatura.pl | © Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.

 2

KRÓTKO NA TEMAT: Budowa atomu. Wiązania chemiczne

CO TO JEST KONFIGURACJA ELEKTRONOWA I JAK JĄ ZAPISAĆ?

Konfiguracja elektronowa to zapis rozmieszczenia elektronów w powłokach i podpowłokach atomu lub jonu.
• Powłokowy zapis konfiguracji elektronowej atomu:
12Mg: K 2 L 8M 2
• Podpowłokowy zapis konfiguracji elektronowej atomu:
12Mg: 1s2 2s2 2p6 3s2
• Skrócony zapis podpowłokowy konfiguracji elektronowej atomu (z użyciem symbolu chemicznego helowca):
12Mg: [Ne] 3s2
• Klatkowy zapis konfiguracji elektronowej atomu:

12Mg:

1s 2s 2p 3s

Zakaz Pauliego – w atomie wieloelektronowym, jonie lub cząsteczce jeden orbital może być obsadzony przez maksy-
malnie dwa elektrony o przeciwnie skierowanych spinach.

poprawny zapis błędny zapis

Reguła Hunda – elektrony zapełniają orbitale należące do tej samej podpowłoki w taki sposób, by jak najwięcej z nich
miało tak samo skierowane spiny i by liczba niesparowanych elektronów była możliwie największa.

poprawny zapis błędny zapis

SCHEMAT ZAPEŁNIANIA PODPOWŁOK ELEKTRONOWYCH

K 1s

L 2s 2p

M 3s 3p 3d

N 4s 4p 4d 4f

O 5s 5p 5d 5f

P 6s 6p 6d

Q 7s 7p

CO TO JEST PROMOCJA ELEKTRONOWA?

Promocja elektronowa to zaburzenie kolejności zapełniania podpowłok elektronowych niektórych pierwiastków che-
micznych bloku d, które powoduje, że rozmieszczenie elektronów w atomie odpowiada korzystnemu energetycznie
rozkładowi ładunku. Na przykład dla atomu miedzi:
1 10
29Cu: [Ar] 4s 3d 29Cu: [Ar]
4s 3d
Promocja elektronowa występuje także w atomach następujących pierwiastków chemicznych: Cr, Nb, Mo, Ru, Rh, Pd,
Ag, Gd, Pt, Au.

nowaterazmatura.pl | © Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.

 3

KRÓTKO NA TEMAT: Budowa atomu. Wiązania chemiczne

CZYM JEST NUKLID?

Nuklid to jądro atomowe o określonym składzie, opisanym liczbą atomową (Z) i liczbą masową (A).
liczba masowa = liczba nukleonów = liczba protonów (Z) + liczba neutronów (A – Z)
A
Z E symbol pierwiastka chemicznego
liczba atomowa = liczba porządkowa pierwiastka chemicznego w układzie okresowym =
= liczba protonów = ładunek jądra = liczba elektronów w atomie

CO TO SĄ IZOTOPY?

Izotopy to nuklidy o takiej samej liczbie atomowej Z, ale różnych liczbach masowych A. Izotopy danego pierwiastka
chemicznego mają w jądrach atomowych taką samą liczbę protonów, ale różną liczbę neutronów.

IZOTOPY

naturalne sztuczne

Większość pierwiastków chemicznych występuje w środowisku przyrodniczym w postaci mieszanin izotopów.

JAK MOŻNA PODZIELIĆ PRZEMIANY PROMIENIOTWÓRCZE?

Izotopy to nuklidy o takiej samej liczbie atomowej Z, ale różnych liczbach masowych A. Izotopy danego pierwiastka
chemicznego mają w jądrach atomowych taką samą liczbę protonów, ale różną liczbę neutronów.

PRZEMIANY PROMIENIOTWÓRCZE

naturalne sztuczne

Polegają na samorzutnym rozpadzie nietrwa- Polegają na wymuszonym rozpadzie jąder

łych jąder naturalnych izotopów pierwiastków izotopów pierwiastków chemicznych, w którego
chemicznych, w którego wyniku jest emitowa- wyniku jest emitowane promieniowanie.
ne promieniowanie α, β– lub γ.

Promieniowanie α Promieniowanie β– Fuzja jądrowa Rozszczepienie jądrowe

A A–4 A A –
ZE Z–2 X +α ZE Z+1 X +β

Promieniowanie γ

nowaterazmatura.pl | © Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.

 4

KRÓTKO NA TEMAT: Budowa atomu. Wiązania chemiczne

CO TO JEST OKRES PÓŁTRWANIA?

Okres półtrwania (czas połowicznego rozpadu, okres półrozpadu, t1/2) to czas, który musi upłynąć, aby połowa począt-
kowej ilości radioizotopu uległa przemianie promieniotwórczej.
Masę izotopu promieniotwórczego pozostałego po rozpadzie można obliczyć ze wzoru:

m0
m=
2n

gdzie:
m – masa izotopu promieniotwórczego pozostałego po rozpadzie,
m0 – masa początkowa izotopu promieniotwórczego,
n – liczba cykli rozpadowych.

ÓW CO MOŻNA ODCZYTAĆ Z UKŁADU OKRESOWEGO PIERWIASTKÓW?

18 Co odczytujemy? Jak interpretujemy?
2He
Hel numer grupy = 18, dlatego liczba elektronów
4,00
13 14 15 16 17 symbol – Ar walencyjnych = 8
5B 6C 7N 8O 9F 10Ne
18
liczba atomowa Z = 18, dlatego liczba protonów = 18,
Ar
Bor Węgiel Azot Tlen Fluor Neon
10,81 12,01 14,01 16,00 19,00 20,18
2,0 2,6 3,0 3,4 4,0 18 a także liczba elektronów = 18
13Al 14Si 15P 16S 17Cl 18Ar
3 argon nazwa – argon
Glin Krzem Fosfor Siarka Chlor Argon
39,95
26,98
1,6
28,09
1,9
30,97
2,2
32,06
2,6
35,45
3,2
39,95 masa atomowa = 39,95 u
31Ga 32Ge 33As 34Se 35Br 36Kr numer okresu = 3, dlatego liczba powłok
Gal German Arsen Selen Brom Krypton
69,72 72,63 74,92 78,96 79,90 83,80 elektronowych = 3, z czego wynika, że:
• konfiguracja elektronowa
1,8 2,0 2,0 2,6 3,0

d 49In 50Sn 51Sb 52Te 53I 54Xe

2 2 6 2 6
1
Ind
114,82
Cyna
118,71
Antymon
121,76
Tellur
127,60
Jod
126,90
Ksenon
131,29
18Ar: 1s 2s 2p 3s 3p

g
1,8

81Tl
2,0

82Pb
2,1

83Bi
2,1

84Po
2,7

85At 86Rn
• blok konfiguracyjny: p
Tal Ołów Bizmut Polon Astat Radon
9 204,38 207,2 208,98 [208,98] [209,99] [222,02]
1,8 1,8 1,9 2,0 2,2

n 113Nh 114Fl 115Mc 116Lv 117Ts 118Og

ik Nihon Flerow Moskow Liwermor Tenes Oganeson
8] [284,18] [289,19] WIĄZANIA
[288,19]
[293,20] CHEMICZNE
[292,21] [294,21]

b 66Dy 67Ho 68Er 69Tm 70Yb 71Lu

WIĄZANIA CHEMICZNE
Dysproz Holm Erb Tul Iterb Lutet
3 162,50 164,93 167,26 168,93 173,04 174,97

k 98Cf 99Es 100Fm 101Md 102No 103Lr

l Kaliforn Einstein Ferm Mendelew Nobel Lorens
7] [251,08] [252,08] [257,10] [258,10] [259,10] [262,11]

jonowe kowalencyjne metaliczne

atomową najtrwalszego izotopu. M +B –
Physics 97th Edition, CRC Press 2017 ΔE G 0,4
-compositions-relative-atomic-masses ΔE H 1,7
Na przykład: metale,
Na przykład:
stopy metali
Li + Cl Li+ + Cl –

niespolaryzowane spolaryzowane
A A A B koordynacyjne
A A A B (donorowo-akceptorowe)
A B
ΔE G 0,4 0,4 < ΔE < 1,7 A B
Na przykład: Na przykład:
� 0,4 < ΔE < 1,7
N N d+ d–
� H Cl Na przykład:
σ
H +

Wyjaśnienie oznaczeń: H N H
A, B – niemetal,
H
M – metal,
ΔE – różnica elektroujemności.

nowaterazmatura.pl | © Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.

 5

KRÓTKO NA TEMAT: Budowa atomu. Wiązania chemiczne

CO TO SĄ WIĄZANIA WODOROWE?

Wiązanie wodorowe to oddziaływanie występujące między atomem wodoru związanym z małym atomem silnie elek-
troujemnego pierwiastka chemicznego (np. O, N, F) a atomem pierwiastka chemicznego o dużej elektroujemności,
który ma wolną parę elektronową.
O O
H H H H
O
H H
O O
H H H H
wiązanie wodorowe

! Z
 wiązki chemiczne, których cząsteczki są zdolne do tworzenia międzycząsteczkowych wiązań wodorowych, mają
wyższe temperatury topnienia i wrzenia oraz lepiej rozpuszczają się w wodzie niż związki chemiczne, których
cząsteczki takich wiązań nie tworzą.

CO TO JEST HYBRYDYZACJA?

Hybrydyzacja to operacja matematyczna umożliwiająca wyjaśnienie kształtu cząsteczek wieloatomowych.

O tym, jaką hybrydyzację przypisuje się atomowi centralnemu, decyduje kształt cząsteczki, a więc suma podstawni-
ków i wolnych par elektronowych atomu centralnego.

Wzór sumaryczny związku

C2H6 C2H4 C2H2
chemicznego

H H H H
Wzór elektronowy związku
••

••

••

••

H••C••C••H C••••C H••C••••••C••H

chemicznego H H H H
••

••

••

••

Krotność wiązania
pojedyncze podwójne potrójne
węgiel­–węgiel

Suma podstawników
i wolnych par elektronowych 4+0=4 3+0=3 2+0=2
jednego atomu węgla

typ sp3 sp2 sp

Hybrydyzacja
digonalna
nazwa tetraedryczna trygonalna
(liniowa)

nowaterazmatura.pl | © Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.