Professional Documents
Culture Documents
BULANIK AHP
Sunum erii
1. Bulank Mantk
1. BULANIK MANTIK
sanki kesinmi gibi dnlen ama sonuta kesinlik arz etmeyen durumlarla
Klasik Mantk ifadeleri ile bunlar arasndaki deerleri kullanan bir mantktr. rnek
olarak Bulank Mantk az lk veya ok souk gibi ifadelerin matematiksel olarak formlletirilerek bilgisayarlar tarafndan ilenmesinde kolaylk salyor.Bu yolla, bilgisayarlarn insan dncesine yakn olarak programlanmasna imkan veriyor.
2. BULANIK KMELER TEOREM VE YELK FONKSYONLARI lk defa Azerbaycan asll L.A. Zadeh (1965) tarafndan gelitirilen bulank kme teorisi esas olarak insan dnce ve alglarndaki belirsizlikle ilgilenmekte ve bu belirsizlii saysallatrmaya almaktadr. rnein, hava scak dendiinde herkes hava kelimesinin gnlk hayattaki kullanmn anlamaktadr. Ancak scak kelimesinin ifade ettii anlam greceli olarak birbirinden farkl olabilir. Kutuplarda bulunan bir kiinin scak iin 15 Cyi alglamasna karlk, ekvator civarndaki bir kii iin bu 35 Cyi bulabilir. Bylece scak kelimesinin altnda, belirsiz bir durum bulunmaktadr. Bu belirsizliktir ve bu ekilde kelimelerin ima ettikleri belirsizliklere bulanklk (fuzziness) denir. nsann fiziki olaylar hakkndaki bilgi ve yorumlar genellikle kiisel grler seklinde ortaya kmaktadr. Bu bakmdan insan dncesinde saysal olmasa bile belirsizlik vardr ve bu bir bilgi kaynadr.Bulank kmeler teorisi bu gibi bilgi kaynaklarnn, eitli olaylarn incelenmesinde kullanlmasna imkan salamaktadr. Bulank kme kavramlar szelden saysala gei iin bir kpr vazifesi kullanmaktadr.*
* Zekai Sen, Bulank Mantk ve Modelleme lkeleri, T nsaat Fakltesi, Bilge Sanat Yapm Yaynlar, 2001, s.12-13.
yelik derecesi o kmeye ait olmay, olmamay ya da kmeye ne kadar ait olduunu ifade etmektedir.Klasik kme mantnda yelik derecesi olarak ile ifade edilir. Bir eden dierine gei keskin ve aniden deien yelik
RETM SSTEMLER AHP / BULANIK AHP
kmeye ait olan elemann derecesi 1 ile, kmeye ait olmayan elemann derecesi 0
Bulank saylar reel saylarn bir bulank alt kmesidir ve gvenlik aral
Baz saysal byklkler insanlar tarafndan hassas bir ekilde
RETM SSTEMLER AHP / BULANIK AHP
fikrinin gelimi halini temsil ederler. tanmlanamazlar.Bulank saylar bu tr kesin olmayan saysal byklklerin ifade edilmesinde kullanlmaktadr. 60 civarnda, 1e yakn, 2000den kk gibi ifadeler bulank saylara birer rnektir. gensel bulank saylar reel saylarda sral l gibi dnlebilir. Her bir say
bileenden oluur. Bu bileenlerden birinci bileen en alt deeri, ikinci bileen yani
ortadaki deer olabilecek optimum deeri ve nc bileende en st deeri gsterir.
3.1. GENSEL BULANIK SAYILARDA LEMLER zellikle ok ltl bulank karar verme problemlerinde yaygn bir biimde kullanlan
4. BULANIK ANALTK HYERAR PROSES (BAHP) ok kriterli karar verme metotlarndan biri olan AHP, belirsizlik durumunda BAHP ortaya konmutur.Karar verici genellikle kesin deerler ieren deerlendirme yapmak yerine, aralkl deerlendirme yapmay daha gvenilir bulacaktr. lk blmde de bahsedildii gibi ok ltl karar verme birden fazla, genellikle birbiri ile elien ltlerin olmas durumunda alternatifler arasnda seim yapmak ile ilgilidir.ok ltl bulank modellerde , ok ltl karar
RETM SSTEMLER AHP / BULANIK AHP
vermede olduu gibi karar arlklar ve karar matrisleri ile ifade edilir. Farkl
yan karar arlklar ve karar matrisi iindeki deerlerin bulank saylarla ifade edilmesidir.
Gerek hayatta birok karar verme probleminin zmnde etkin bir biimde
kullanlan AHP yntemi, ikili karlatrmalar srecinde gerek saylarn kullanlmas asndan eletirilmitir.Karar verici saysal tahminler yapma konusunda baarszdr, ancak niteliksel tahminlerde saysal tahminlere gre daha etkindir (Kulak ve Kahraman,2005). Klasik AHP de karar vericiler deerlendirmeleri yaparken gerek deerler kullanarak, Bulank AHP de (BAHP) bulank saylar veya dilsel deikenleri
RETM SSTEMLER AHP / BULANIK AHP
10
gen bulank saylarla temsil edilir ve her alternatifin bulank faydas gen
Klasik AHP de zvektr yntemiyle gerekletirilen karlatrma
RETM SSTEMLER AHP / BULANIK AHP
bulank say olarak ortaya kar. Hesaplama admlar AHPdekilerle ayndr. matrislerinden performans puanlar ve lt arlklarna gei bulank AHP yntemlerinde farkl farkl bulunmaktadr.
11
5. BULANIK AHP YNTEMLER VE ERP PAKET PROGRAMI SEMNDE UYGULANMASI Literatrde eitli yazarlar tarafndan nerilen birok Bulank AHP yntemi bulunmaktadr. Bu metotlar Bulank Kme Teorisi kavramn ve hiyerarik yap arlklandrmaya analizini kullanarak bir alternatifin seimi ve ynelik sistematik yaklamlardr.Bulank AHP
RETM SSTEMLER AHP / BULANIK AHP
yntemlerinden kullanlarak her bir iletme iin (kk lekli, orta lekli, byk lekli) ERP paket program seiminde en iyi sralama yaplmtr.
12
5.1. Kk lekli letme iin ERP Paket Program Seimi 5.1.1. Geniletilmi Analiz (CHANG 1996) Yntemi Changn yaklamna gre ikili karlatrmalar gensel dezavantajlar giderilmeye allmtr. Changin yntemine gre, her bir lt alnr ve her bir hedef iin mertebe analizi uygulanr.Bylece her bir lt iin m tane mertebe analiz deerleri elde edilir. Bu deerler u ekilde gsterilir. bulank saylarla
RETM SSTEMLER AHP / BULANIK AHP
Burada tm
13
Burada elde ettiimiz karlatrma matrisindeki tm l deerlerini, tm m deerlerini, tm u deerlerini toplayp yazarz.
rnein birinci satr iin S deerini hesaplyorsak , 1. satrla kesien stunlarn tm l deerlerini toplayp yazarz, tm m deerlerini toplayp yazarz, tm u deerlerini toplayp yazarz.
14
Adm 2:
Burada karlatrlan iki durum iin kesiim noktas bulunuyor. M1 ve M2yi kyaslayabilmek iin V(M2 M1) ve V(M1 M2) deerlerinin her ikisi de gerekmektedir. Adm 3: 1. satr dier tm satrlarla karlatrlr.Bu karlatrmalar sonucunda kan deerlerin minimumu alnr(d(A1)).Ayn ekilde 2. satrda dier tm satrlarla karlatrlr ve minimumu alnr(d(A2)). Bu ilem tm satrlar iin devam ettirilir. Her satr iin bulunan minimum deerler birletirilerek arlk vektr elde edilir. W=(d(A1),d(A2),....,d(An))T Adm 4: Arlk vektr normalize edilir. Burada W , bulank olmayan bir saydr. W= (d(A1),d(A2),....,d( An))T
15
Bu blmde klasik AHP ile zlen problemdeki matrisler bulanklatrlp probleme Geniletilmi Analiz Yntemi ile zm aranmtr. Matrislerde yer alan saylar aadaki izelgeye gre bulank hale getirilmitir.
gensel Bulank Say
1 2 3 4 5 6 7 8 (1,1,2) (1,2,3) (2,3,4) (3,4,5) (4,5,6) (5,6,7) (6,7,8) (7,8,9)
(8,9,9)
(1/9,1/9,1/8)
Kk bir iletme iin ERP Paket Program seiminde en iyi sralamann hiyerarik yaps:
16
ERP PAKET PROGRAM SEM
AMA
ANA KRTERLER
LETM SSTEM MALYET LSANS MALYET
TOPLAM MALYET
LEVSELLK
SEKTRDEK REFERANS
ALT KRTERLER
NETSS
ALTERNATFLER
LOGO
ORACLE
SAP
ilevsellik
(4,5,6)
kolaylk
(5,6,7)
esneklik
(2,3,4)
gvenilirlik
(5,6,7)
gvenlik
(6,7,8)
hizmet
(3,4,5)
referans
(6,7,8)
uygunluk
(1,2,3)
karar destek
(7,8,9)
kur.sre si (7,8,9)
ilevsellik
(2,3,4)
(1/4,1/3,1/2) (1,2,3)
(3,4,5)
(1/3,1/2,1)
(3,4,5)
(1/4,1/3,1/2) (2,3,4)
(5,6,7)
kolaylk
(1/6,1/5,1/4) (1,1,2)
(2,3,4)
(1/4,1/3,1/2) (2,3,4)
(1/8,1/7,1/6) (3,4,5)
(5,6,7)
esneklik
(1/4,1/3,1/2) (2,3,4)
(4,5,6)
(1,1,1)
(4,5,6)
(5,6,7)
(2,3,4)
(6,7,8)
(1/3,1/2,1)
(4,5,6)
(2,3,4)
gvenilirlik
(1/7,1/6,1/5) (1/3,1/2,1)
(1/2,1,1)
(1/6,1/5,1/4) (1,1,1)
(1,2,3)
(1/5,1/4,1/3) (1,2,3)
(1/8,1/7,1/6) (2,3,4)
(4,5,6)
gvenlik
(1,1,1)
(1/9,1/8,1/7) (1,1,2)
(1/7,1/6,1/5) (1,2,3)
(2,3,4)
hizmet
(1/5,1/4,1/3
(1,2,3)
(3,4,5)
(1/4,1/3,1/2) (3,4,5)
(7,8,9)
(1,1,1)
(3,4,5)
(1/4,1/3,1/2) (4,5,6)
(5,6,7)
referans
(1/2,1,1)
(1/5,1/4,1/3) (1,1,1)
(1/8,1/7,1/6) (1,2,3)
(1,2,3)
uygunluk
(1/3,1/2,1)
(2,3,4)
(6,7,8)
(1,2,3)
(6,7,8)
(5,6,7)
(2,3,4)
(6,7,8)
(1,1,1)
(6,7,8)
(4,5,6)
(2,3,4)
kur.sresi
(1/9,1/8,1/7) (1/7,1/6,1/5) (1/7,1/6,1/5) (1/4,1/3,1/2) (1/6,1/5,1/4) (1/4,1/3,1/2) (1/7,1/6,1/5) (1/3,1/2,1) (1/6,1/5,1/4) (1/4,1/3,1/2) (1,1,1)
18
lt 1 e gre bulank sentetik mertebenin deerini hesaplamamz gerekmektedir. Sentetik deer formlnden; =(47, 57, 67)
RETM SSTEMLER AHP / BULANIK AHP
(0.0031173, 0.0037804, 0.004736) Smaliyet= (47 , 57 , 67 ) (0,0031173, 0,0037804, 0,004736)=( 0,1465147, 0,2154806, 0,31731)
19
Ayn ekilde dier ltler iinde bulank sentetik mertebe deerlerini hesaplarz.
Smaliyet Silevsellik Skolaylk Sesneklik =(0,146514, 0,215480, 0,317318) =(0,056112, 0,092114, 0,147999)
RETM SSTEMLER AHP / BULANIK AHP
Sgvenilirlik =(0,032631, 0,057686, 0,094482) Sgvenlik Shizmet Sreferans Suygunluk =(0,019655, 0,032830, 0,059402) =(0,086350, 0,131997, 0,187860) =(0,015145, 0,029342, 0,050517) =(0,135084, 0,183347, 0,255742)
Elde edilen bu vektrleri kullanarak karlatrma ilemlerini yaparz.Her bir kriteri dier kriterlerle karlatrrz.
20
0,010
0,530
0,330
0,770
21
Her bir kriterin dier kriterlerle karlatrlmas sonucu elde edilen deerlerin
RETM SSTEMLER AHP / BULANIK AHP
minimumunu alarak arlk vektrn olutururuz. W =(1 , 0.010 , 0 , 0.530 , 0 , 0 , 0.330 , 0 , 0.770 , 0 , 0)T Bu vektr normalize edildiinde ise srayla kriterlerin arlklar; W =( 0.38 , 0 , 0 , 0.20 , 0 , 0 , 0.13 , 0 , 0.29 , 0 , 0)T olur.Buna gre ana kriterlerden elde edilen sonu , kriterlerin nem dereceleri yzde olarak ifade edilirse; kk iletme iin maliyet %38, esneklik %20, hizmet % 13, firmann i srelerine uygunluk %29 neme sahiptir.
22
izelgeye gre elde edilen sentetik deerler: Siletim=(11.25, 13.33, 15.52) (0.02 ,0.03, 0.03)=(0.25 , 0.34 , 0.47)
Siletim= (0,25163, Slisans= (0,38024, Sdanmanlk= (0,03324, Syllkbakm= (0,07362, 0,33958, 0,50937, 0,04042, 0,11060, 0,46930) 0,66610) 0,05424) 0,16400)
23
Elde edilen bu deerlere gre arlk vektr ; W = (0.34 , 1 , 0 , 0 )T Normalize edildiinde ise kriterlerin arlklar; W= (0.26 , 0.74 , 0 , 0)T olur. Buna gre alt kriterlerden elde edilen sonu , kriterlerin nem dereceleri yzde olarak ifade edilirse; iletim sistemi maliyeti %26 , lisans maliyeti %74 neme sahip grlr.
NETSS LOGO ORACLE (1,1,1) (2,3,4) (3,4,5) (1/4,1/3,1/2) (1,1,1) (2,3,4) (1/5,1/4,1/3) (1/4,1/3,1/2) (1,1,1) (1/8,1/7,1/6) (1/6,1/5,1/4) (1/4,1/3,1/2)
Snetsis= (0,32214, 0,49031, 0,74252) Slogo= (0,19463, 0,30508, 0,47439) Soracle= (0,09261, 0,14981, 0,24063) Ssap= (0,04138, 0,05479, 0,07906) Minimum deer
1 1 1 1
0,45 1 1 0,450
0 0,23 1 0
0 0 0 0
25
Dier 3 alt kriter iinde bu ilem yaplr ve toplam maliyete ait alt kriterlerin alternatiflere gre toplam arlk vektrleri bulunur.
Alt Kriterlerin Arlk Vektr Programlar
0,26
letim Maliyeti
0,74
Lisans Maliyeti
0
Danmanlk Maliyeti
0
Yllk Bakm Maliyeti Toplam Arlk Vektr
0,69 0,31 0 0
1 0 0 0
0,919 0,081 0 0
Toplam maliyetin alternatiflerle karlatrlmas toplam arlk vektrlerine eittir.Son tabloda toplam arlk vektr bulunurken alternatiflerle karlatrlmasnda bu deerler kullanlr. toplam maliyetin
26
Ana kriterlerin birbiriyle karlatrlmas sonucu elde edilen arlk vektrleri
Ana Kriterlerin Arlk Vektr
0,380
0,200
0,130
0,290
0
KARAR DESTEK
0
KUR. SRES
0,634
0,192 0,070
0,104
0.634
NETSS
LOGO
ORACLE
SAP
Programlar
MALYET
HZMET
REFERANS
UYGUNLUK
27
5.1.2. Liou ve Wangn Yntemi (1992) Liou ve Wangn toplam entegral deer ynteminde; Karar vericinin iyimserlik endeksi olarak tanmlanan ; 0 1 dir. [0,1] iyimserlik endeksi olmak zere; M=(l,m,u) eklinde verilen BS iin, toplam entegral deer u ekilde hesaplanr:
RETM SSTEMLER AHP / BULANIK AHP
Her bir kriter iin hesaplanan toplam entegral deerleri, arlk vektr W yi
oluturur.Bu arlk vektr normalize edilir ve W ler bulunur. Liou ve Wang tarafndan nerilen yntem geniletilmi analiz ynteminin 2. admndan sonra bulank saylarn sralanmas esasna dayanmaktadr.Bu yntemle
hem ana kriterlerin arlk vektrleri hem de alt kriterlere ait arlk vektrleri
bulunmutur.
28
olan
iletim
ORACLE
(3,4,5) (2,3,4) (1,1,1)
sistemi
SAP
(6,7,8) (4,5,6) (2,3,4) (1,1,1)
maliyetinin
alternatiflerle
LOGO
(2,3,4) (1,1,1)
(1/5,1/4,1/3) (1/4,1/3,1/2)
29
Ana kriterlerin birbiriyle karlatrlmas sonucu elde edilen arlk vektr
Ana Kriterlerin Arlk Vektr
0,217
0,093
0,073
0,147
0,058
0,034
0,352
0,260
0,175 0,213
LOU VE WANG'IN YNTEMNE GRE KK LETME N ERP PAKET PROGRMI SEMNDE EN Y SIRALAMA
NETSS
LOGO
ORACLE
SAP
Programlar MALYET
LEVSELL K KOLAYLIK
ESNEKLK
KARAR DESTEK
KUR. SRES
30
Abdel-Kader ynteminde sentetik deerleri oluturan gensel bulank saylar tek bir kme olarak dnlr maksimum ve minimum deerler belirlenir.
31
Yine rnek olarak; alt kriter karlatrlmasn yaparsak ;
NETSS NETSS LOGO ORACLE SAP (1,1,1) (1/4,1/3,1/2) LOGO (2,3,4) (1,1,1)
olan
iletim
sistemi
maliyetinin
alternatiflerle
(1/5,1/4,1/3) (1/4,1/3,1/2)
(2,3,4)
Snetsis= (0,32214, 0,49031, 0,74252) Slogo= (0,19463, 0,30508, 0,47439) Soracle= (0,09261, 0,14981, 0,24063) Ssap= (0,04138, 0,05479, 0,07906)
32
0,322
0,066
0,041
0,159
0,026
0,008
0,127
0,006
0,24
0,004
0,001
TOPLAM AIRLIK VEKTR
MALYET
LEVSELLK
KOLAYLIK
ESNEKLK
KARAR DESTEK
KUR. SRES
0.49
0.205 0.098
0.207
NETSS
LOGO
ORACLE
SAP
33
5.2. ORTA LEKL LETME N ERP PAKET PROGRAMI SEMNDE YNTEMLERE GRE EN Y SIRALAMA
CHANG LIOU WANG ABDEL-KADER
0.317
0.261
0.324
0.328
0.285 0.276
RETM SSTEMLER AHP / BULANIK AHP
0.242
0.201
0.179
0.212
0.22
0.153
NETSS
LOGO
ORACLE
SAP
34
5.3. BYK LEKL LETME N ERP PAKET PROGRAMI SEMNDE YNTEMLERE GRE EN Y SIRALAMA
CHANG LOU WANG ABDEL-KADER
0.464
0.386
0.221 0.226
0.184 0.149
0.251 0.239
0.188
0.076
0.07
NETSS
LOGO
ORACLE
SAP
0.558
35
Pek ok lte bal olan ERP paket program seiminin bir ok ltl bulank karar verme problemi olarak ele alnp zlebilecei grlmtr. Model esnek yapsndan dolay gelitirilmeye aktr. ltleri daha ayrntl bir biimde ele almak ve hassasiyet analizleri ile ana hedefe etkilerini gzlemek mmkndr. Changin sralama yntemi aslnda ok kk olan performans deerlerini sfr olarak semekte ve muhtemel hatal sonulara sebep olmaktadr. Sonuta arlk vektrleri birletirilerek ana hedefe doru hesap yaplrken, arpanlardan birinin sfr olmas, aslnda nemli etkisi olabilecek baz deerleri yok etmektedir. rnein ana ltlerin normalize edilmi arlklarna bakarsak, dier sralama yntemlerine gre de olduka kk bir deer alan Hizmet ltnn arl, Changn yntemiyle sfr olarak alnmaktadr. Bu almadan kan sonulardan biri olarak, Changin ynteminin farkl bir sralama yntemiyle kullanlmas daha uygundur diyebiliriz. stelik bu yntemde, matris boyutu bydke, ikili kyaslamalarn adedi de bymektedir.rnein; aratrma ltnn altndaki 11x11 lik matris iin 11in ikili permutasyonu kadar, yani 110 adet kyaslama gerekmektedir.
36 6. FARKLI LEKTEK LETMELER N ERP PAKET PROGRAMI SEMNDE BULANIK AHP VE AHP SONULARININ KARILATIRILMASI
CHANG NETSS 0,634 LOGO ORACLE SAP 0,192 0,07 0,104 CHANG NETSS LOGO ORACLE SAP 0,317 LIOU WANG ABDEL-KADER
AHP
1
2 4 3 2
0,352
0,26 0,175 0,213 LIOU WANG 0,261
1
2 4 3 2
0,49
0,205 0,098 0,207 ABDEL-KADER
1
3 4 2
0,359
0,239 0,169 0,232
1
2 4 3 2
AHP
0,324
0,276 0,179 0,22
1
2 4 3
0,268
0,328
0,201 0,153
1
3 4
0,285
0,242 0,212
1
3 4
0,278
0,233 0,221
1
3 4
Orta lekli iletme iin sadece bulank AHP yntemlerinden olan Abdel- Kader ynteminde NETSS ilk srada kmtr.Dier yntemlerde LOGO tercih edilmektedir.
LIOU WANG
ABDEL-KADER
AHP
4 3 2
4 3 2
4 3 2
4 3 2
Byk lekli iletme iin kullanlan tm yntemlerde SAP ilk srada yer almaktadr.
0,464
0,386
0,558
0,401
37
38
TEEKKRLER